Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2025 roku

Sąd Okręgowy w Katowicach - XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodnicząca:

SSO Anna Petri

po rozpoznaniu 7 października 2025 roku w K. na posiedzeniu niejawnym

odwołania ubezpieczonego L. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

z 11 czerwca 2025 roku, nr (...)

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

zmienia zaskarżoną decyzję i stwierdza brak obowiązku ubezpieczonego zwrotu ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy kolejowy za okres od 1 marca 2024r. do 31 grudnia 2024r.

SSO Anna Petri

sygn. akt XI U 1084/25

UZASADNIENIE

Ubezpieczony L. K. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z 11 czerwca 2025r., stwierdzającej, że pobrał nienależnie świadczenie za okres od 1 marca 2024r. do 31 grudnia 2024r. w łącznej kwocie 3.428,09 zł z tytułu ekwiwalentu pieniężnego za kolejowy deputat węglowy i zobowiązującej go do zwrotu świadczenia. Domagał się zmiany decyzji i stwierdzenia braku takiego obowiązku. Wskazał, że przyznano mu ów deputat jako byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę. Ponieważ jego prawo do emerytury nie ustało, przeto nie było podstaw do uznania, że ustało prawo do deputatu. Przepisy nie przewidują bowiem innej przyczyny ustania prawa do deputatu węglowego pobieranego wraz z emeryturą jak tylko ustanie prawa do niej.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. Wskazał, że we wniosku o emeryturę ubezpieczony nie wskazał na zamiar dalszego pozostawania w zatrudnieniu i uzyskiwania ekwiwalentu za deputat węglowy, jaki dotąd otrzymywał od pracodawcy. Świadczenie to było mu znów wypłacane po podjęciu pracy u niego, o czym ubezpieczony nie powiadomił organu rentowego mimo stosownego pouczenia. Wskutek tego w spornym okresie pobrał podwójny deputat węglowy i ten wypłacony przez organ rentowy stanowił świadczenie nienależne podlegające zawrotowi.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony urodził się (...) Od 15 stycznia 1985r. do 26 lutego 2024r. był zatrudniony w jednostkach organizacyjnych polskich kolei, ostatnio w (...) spółce z o.o. w W. na stanowisku eksperta ds. systemów informatycznych. Dnia 27 lutego 2024r. ubezpieczony wniósł o ustalenie prawa do emerytury. Do wniosku dołączył świadectwo pracy i zaświadczenie pracodawcy potwierdzające, że zgodnie z zakładowym układem zbiorowym pracy w okresie zatrudnienia tj. do 26 lutego 2024r. przysługiwał mu ekwiwalent za deputat węglowy - 3,6 tony rocznie w kwocie 164 zł miesięcznie. We wniosku emerytalnym nie wskazał, iż zamierza lub nie zamierza osiągać przychodów po przyznaniu świadczenia (wniosek emerytalny, świadectwa pracy i zaświadczenie w aktach ZUS).

Organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury kapitałowej począwszy od (...), tj. od osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego oraz do ekwiwalentu za deputat węglowy kolejowy w kwocie 342.81 zł. Jego wypłatę przewidziano w marcu za okres od stycznia do czerwca i we wrześniu za okres od lipca do grudnia danego roku. W pouczeniach do decyzji emerytalnych wskazano w punkcie:

⚫

III: osoba, która nienależnie pobrała świadczenia emerytalno-rentowe, jest zobowiązana do ich zwrotu;

⚫

IIIa: w przypadku pobierania przy emeryturze przez byłego pracownika kolejowego ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy prawo do pobierania tego ekwiwalentu ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem lub zawieszeniem prawa do świadczenia, przy którym ekwiwalent został wypłacony;

⚫

IV: prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego kolejowego nie przysługuje przy pobieranej emeryturze, jeżeli deputat ten przysługuje w związku z kontynuowaniem lub podjęciem pracy na kolei. Prawo do jego pobierania ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury, której pobieranie uprawnia do ekwiwalentu;

⚫

VII pkt 1: w celu ustalenia, czy zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie prawa do emerytury albo wstrzymanie wypłaty lub zmniejszenie jej wysokości, emeryt ma obowiązek powiadomić organ rentowy m.in. o pobieraniu deputatu węglowego z tytułu zatrudnienia na kolei (decyzje emerytalne w aktach ZUS).

Od 1 marca 2024r. do 31 grudnia 2024r. ubezpieczony ponownie podjął pracę w (...) spółce z o.o. w W. na stanowisku eksperta ds. systemów informatycznych w związku z potrzebą kontynuowania i zakończenia realizowanych przez niego projektów. W dniu 28 stycznia 2025r. wniósł o ponowne obliczenia świadczenia emerytalnego. Do wniosku dołączył świadectwo pracy i zaświadczenie pracodawcy z 31 grudnia 2024r., z których wynika, że zgodnie z zakładowym układem zbiorowym pracy w okresie zatrudnienia - do 31 grudnia 2024r. przysługiwał mu ekwiwalent za deputat węglowy - 3,6 tony rocznie w kwocie 164 zł miesięcznie (wniosek, świadectwo pracy i zaświadczenie w aktach ZUS, okoliczności przyznanie przez ubezpieczonego – k. 17).

Powyższe okoliczności nie są przez strony kwestionowane. Istota sporu sprawdzała się do ustalenia czy wypłacony ubezpieczonemu w spornym okresie przez organ rentowy ekwiwalent pieniężny za kolejowy deputat węglowy stanowił nienależne świadczenia podlegające zwrotowi.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Jak wynika z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2025r., poz. 350 z późn. zm.), zwanej ustawą systemową, osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Po myśli art. 84 ust. 2 pkt 1 i 2 tej ustawy za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1)  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Przesłanki te nie zostały spełnione w przypadku ubezpieczonego. Pobrany przez niego w spornym okresie ekwiwalent za deputat węglowy nie stanowił więc świadczenia nienależnego i nie podlegał zwrotowi.

Podstawę przyznani mu tego świadczenia stanowił art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000r. o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (t.j. Dz. U. z 2024r., poz. 561), zwanej dalej ustawą o restrukturyzacji (...), zgodnie z którym byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1.800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Stosownie do art. 74 ust. 5 ustawy ekwiwalent pieniężny przyznaje i wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury: w marcu - za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu - za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku. Po myśli art. 74 ust. 10 ustawy emeryci nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty. W dacie składania przez ubezpieczonego wniosku emerytalnego miał on status byłego pracownika kolejowego, więc był uprawniony do ekwiwalentu z deputat węglowy wraz z emeryturą.

Jedyną podstawę przyjęcia, iż prawo do tego ekwiwalentu stanowi art. 74 ust. 11 ustawy o restrukturyzacji (...), który przewiduje, że prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty. W świetle tego przepisu stosowanego a contrario skoro prawo ubezpieczonego do emerytury nie ustało, przeto nie ustało ani nie uległo zawieszeniu także jego prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy. Regulacja ta nie przewiduje ustania prawa do niego na skutek ponownego podjęcia pracy na kolei, choć nie było przeszkód, by wprowadzić taki zapis. Tym samym z punktu widzenia prawa ubezpieczonego do ekwiwalentu wypłacanego z emeryturą przez organu rentowego całkowicie bez znaczenia pozostaje fakt jego uzyskiwania od pracodawcy, który mógł także wypłacić to świadczenie nie będąc do tego zobowiązanym. Nie wpływa to jednak w żaden sposób na uprawnienie ubezpieczonego do spornego ekwiwalentu wypłacanego przez ZUS.

Koresponduje to z generalną zasadą wyrażoną w art. 103 ust. 2 w związku ze stosowanym a contrario art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2024r., poz. 1631 z późn. zm.), zwanej ustawą emerytalną, zgodnie z którą po osiągnieciu powszechnego wieku emerytalnego świadczeniobiorca jest uprawniony do zarobkowania bez ograniczeń, a do jego świadczeń nie stosuje się przepisów o zawieszeniu lub zmniejszeniu świadczenia w związku z przekroczeniem limitu przychodu w sytuacji, gdy jego przychody nie wynikają z zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabyciem prawa do emerytury. Skoro zatem taka reguła obowiązuje w odniesieniu do całości przychodów emerytów, przeto tym bardziej należy ją odnieść do jednego z ich składników, jakim jest ekwiwalent za deputat węglowy. Organ rentowy nie jest więc uprawniony do badania co składa się na dodatkowe przychody takiego emeryta, skoro nie ma to żadnego wpływu na wysokość wypłacanej mu emerytury i dodatków do niej. Za przyjętą interpretacją powołanych regulacji przemawia zastosowanie wykładni językowej, logicznej i systemowej.

W tej sytuacji nie dziwi fakt, iż organ rentowy nie był w stanie wskazać na zarządzenie Przewodniczącej, który z powołanych na wstępie postanowień art. 84 ust. 1 i 2 ustawy systemowej ma zastosowanie do sytuacji ubezpieczonego. Potwierdza to fakt, iż regulacja ta nie ma zastosowania do ubezpieczonego, ponieważ brak podstawy do przyjęcia, iż:

1.  zaistniały okoliczności powodujące ustanie prawa do świadczenia albo wstrzymanie jego wypłaty:

⚫

stosowany a contrario przepis szczególny art. 74 ust. 11 ustawy o restrukturyzacji (...) wyraźnie wyklucza taką ewentualność; wskazywały na to zresztą wyraźnie punkty IIIa i IV zdanie 2 pouczeń skierowanych do ubezpieczonego przez organ rentowy, zgodnie z którymi prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury, której pobieranie uprawnia do ekwiwalentu, co nie miało miejsca w przypadku ubezpieczonego;

⚫

zgodnie z jego brzmieniem utrata przez ubezpieczonego w spornym okresie statusu byłego pracownika kolejowego nie spowodowała utraty prawa do deputatu węglowego wypłacanego przez organ rentowy;

⚫

bez znaczenia pozostaje nie znajdujące podstawy prawnej pouczenie ubezpieczonego zawarte w punkcie IV zdanie 1 pouczeń o braku prawa do pobierania spornego ekwiwalentu wraz z emeryturą, skoro uzyskiwał go od pracodawcy;

2.  świadczenie ubezpieczonego zostało mu przyznane na skutek świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia:

⚫

w dniu składania wniosku emerytalnego 27 lutego 2024r. ubezpieczony nie pozostawał w zatrudnieniu, które rozpoczął 1 marca 2024r.;

⚫

wówczas były podstawy do przyznania mu spornego ekwiwalentu, które nigdy nie ustały, skoro dotąd nie ustało jego prawo do emerytury.

Organ rentowy nie miał więc podstaw do dochodzenia od ubezpieczonego zwrotu ekwiwalentu za deputat węglowy kolejowy, bo świadczenie to nie było przez niego nienależnie od niego pobrane.

Mając powyższe na względzie na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku ze stosowanymi a contrario art. 84 ust. 1 i 2 ustawy systemowej i art. 74 ust. 11 ustawy o restrukturyzacji (...) należało zmienić zaskarżoną decyzję stwierdzając brak obowiązku zwrotu ekwiwalentu pieniężnego za kolejowy deputat węglowy za okres od 1 marca 2024r. do 31 grudnia 2024r.

SSO Anna Petri