Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 kwietnia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Katowicach - XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodnicząca:

SSO Anna Petri

po rozpoznaniu 15 kwietnia 2025 roku w K. na posiedzeniu niejawnym

odwołania ubezpieczonej B. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z 9 października 2024 roku, nr (...)

o wysokość świadczenia

1.  oddala odwołanie;

2.  odstępuje od obciążania ubezpieczonej kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego

SSO Anna Petri

sygn. akt XI U 156/25

UZASADNIENIE

Ubezpieczona B. D. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. z 9 października 2024r., na mocy której organ rentowy odmówił ponownego ustalenia wysokości jej emerytury wobec tego, że powoływany przez nią wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024r. nie stanowi przesłanki do zmiany decyzji przyznającej jej emeryturę z wieku powszechnego. Ubezpieczona wskazała, że nie zgadza się z decyzją, która jest dla niej krzywdząca (k. 2-4).

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania zarzucając, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego przesądzający o niezgodności z art. 2 i art. 67 Konstytucji RP przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, na mocy którego podstawa obliczenia emerytury ubezpieczonej z wieku powszechnego została pomniejszona o kwoty pobranych emerytur wcześniejszych nie został opublikowany, więc nie wszedł dotąd w życie. Wyklucza to możliwość uchylenia lub zmiany decyzji przyznającej jej emeryturę z wieku powszechnego w trybie art. 114 ustawy emerytalnej lub art. 145a k.p.a. (k. 5).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona urodziła się (...) Prawomocną decyzją z 11 marca 2004r. na mocy art. 29 w związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz. U. z 2024r., poz. 1631), zwanej dalej ustawą emerytalną począwszy od (...) przyznano jej prawo do wcześniejszej emerytury, bowiem ukończyła 55 lat i legitymowała się 30-letnim okresem składkowym i nieskładkowym. Wypłata świadczenia została zawieszona z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia (decyzja emerytalna w aktach emerytalnych ubezpieczonej).

Odwołująca ukończyła powszechny wiek emerytalny - 60 rok życia (...) O przyznanie jej emerytury z tego tytułu wystąpiła jednak dopiero 4 listopada 2015r. Prawomocną decyzją z 15 grudnia 2015r. organ rentowy przyznał jej to świadczenie od 1 listopada 2015r. Jego wysokość została obliczona zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej. Z mocy art. 25 ust. 1b tej ustawy podstawę obliczenia świadczenia pomniejszono o sumę kwot pobranych emerytur w obniżonym wieku w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Mimo tego emerytura z wieku powszechnego była wyższa niż emerytura wcześniejsza - wynosiła bowiem 1.865, 28 zł, a po ponownym ustaleniu na dzień 11 maja 2018r. - 1.902,89 zł, natomiast emerytura wcześniejsza - 1.736,78 zł (decyzja emerytalna w aktach emerytalnych ubezpieczonej; okoliczność przyznana przez organ rentowy- k. 21).

Wysokość emerytury z powszechnego wieku na 1 listopada 2015r., po pomniejszeniu o sumę kwot pobranych emerytur od (...)do 31 stycznia 2009r. wynosiłaby 2.585,17 zł, a po waloryzacjach, od 1 marca 2025r. - 4.324,37 zł (okoliczność przyznana przez organ rentowy- k. 21).

Wobec wydania 4 czerwca 2024r. wyroku Trybunału Konstytucyjnego (SK 140/20) dnia 11 września 2024r. ubezpieczona wniosła o ponowne przeliczenie jej emerytury z wieku powszechnego oraz obliczenie jej świadczenia bez zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej tj. przeliczenia jej emerytury bez dokonywania potrącenia sumy kwot pobranych emerytur zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny oraz o przyznanie wyrównania na podstawie art. 133 tej ustawy. W następstwie tego ZUS wydał zaskarżoną decyzję.

Powyższe okoliczności nie są przez strony kwestionowane. Istotę sporu stanowi rozstrzygnięcie, czy organ rentowy prawidłowo odmówił ubezpieczonej zmiany decyzji z 15 grudnia 2015r. i ponownego ustalenia wysokości jej emerytury z wieku powszechnego bez potrącenia sumy kwot pobranych emerytur wcześniejszych.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać należy na oczywistą okoliczność, iż podstawa prawna wydania zaskarżonej decyzji nie wiąże Sądu przy rozpoznawaniu odwołania od niej, podobnie jak nie jest wiążąca taka podstawa wskazywana przez ubezpieczoną. Sąd rozstrzyga bowiem o jej żądaniu biorąc pod uwagę wszelkie wchodzące w rachubę regulacje prawne.

Wniosek ubezpieczonej z 11 września 2024r. obejmował przeliczenie świadczenia bez zastosowania uznanego za niekonstytucyjny przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w sprawie zakończonej prawomocną decyzją. Został on złożony po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 4 czerwca 2024r. w sprawie o sygnaturze SK 140/20, którego treść wraz z uzasadnieniem Sąd wziął pod uwagę przy rozpoznaniu odwołania. Przepis ten stanowił już przedmiot kontroli w postępowaniu przed Trybunałem, w sprawie zakończonej wyrokiem z 6 marca 2019r. (P 20/16), który jednak odnosił się jedynie do kobiet urodzonych w 1953r.

Z tej przyczyny Sąd był zobowiązany do rozważenia czy w przypadku ubezpieczonej zostały spełnione przesłanki z art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej przewidującego swoiste wznowienie postępowania pozwalające na ponowne ustalenie wysokości świadczenia w oparciu o mniej rygorystyczne przesłanki niż określone w k.p.a., również w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu, na podstawie którego świadczenie było dotychczas ustalone w nieprawidłowej wysokości. Oparcie decyzji na niezgodnej w Konstytucją RP normie prawnej należy bowiem kwalifikować jako błąd organu rentowego, będący podstawą przeliczenia świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej (wyroki Sądu Najwyższego: z 25 lutego 2008r., I UK 249/07; z 22 lutego 2010r., I UK 247/09; z 9 grudnia 2015r., I UK 533/14 i z 4 października 2018r., III UK 153/17; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 25 czerwca 2020r., III AUa 777/19).

Poza sporem pozostawał fakt przyznania ubezpieczonej prawomocną decyzją z 11 marca 2004r. prawa do wcześniejszej emerytury na mocy art. 29 w związku z art. 46 ustawy emerytalnej począwszy od (...) 2004r., a więc przed 1 stycznia 2013r. Wówczas wysokość emerytury z wieku powszechnego, o której mowa w art. 24 ustawy emerytalnej obliczano bez dokonywania jakichkolwiek potrąceń. Zostały one wprowadzone ustawą z dnia 11 maja 2012r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012r. poz. 637), którą ogłoszono 6 czerwca 2012r. Z mocy art. 1 pkt 6b ustawy nowelizacyjnej w art. 25 ustawy emerytalnej dodano ust. 1b, zgodnie z którym jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Na podstawie art. 22 ustawy nowelizacyjnej weszła ona w życie z dniem 1 stycznia 2013r.

Nie budzi wątpliwości fakt, iż wydając ostateczną decyzję z 15 grudnia 2015r. przyznającą ubezpieczonej począwszy od 1 listopada 2015r. prawo do emerytury z wieku powszechnego organ rentowy obliczył jej wysokość na podstawie powołanego wyżej art. 25 ust. 1b tej ustawy, który obowiązywał od 1 stycznia 2013r. Tymczasem ubezpieczona już (...) osiągnęła powszechny wiek emerytalny dla kobiet przewidziany art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej i wynoszący niezmiennie w jej przypadku 60 lat.

Po uprawomocnieniu się tej decyzji Trybunał Konstytucyjny wydał cytowany wyżej wyrok z 4 czerwca 2024r. (SK 140/20). W jego motywach wskazano, że skutkami wprowadzenia art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej pokrzywdzone zostały osoby, które skorzystały z prawa do jednego ze świadczeń wymienionych enumeratywnie przed jego ogłoszeniem w Dzienniku Ustaw 6 czerwca 2012r. i jednocześnie nie uzyskały prawa do emerytury z wieku powszechnego przed 1 stycznia 2013r. Jednakże jak wskazano powyższej - ubezpieczona uzyskała prawo do tej emerytury przed 1 stycznia 2013r. na podstawie art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej z chwilą spełnienia przez nią wszystkich warunków do jego nabycia tj. w dniu osiągnięcia 60 lat (...), więc ów wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie ma do niej zastosowania. Bez znaczenia w tej sytuacji pozostaje, iż z uwagi na późniejsze złożenie przez nią wniosku o to świadczenie - 4 listopada 2015r. zostało ono jej przyznane na podstawie art. 129 ust. 1 tej ustawy dopiero od 1 listopada 2015r.

W przypadku ubezpieczonej nie doszło do złamania zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczona miała możliwość skorzystania z emerytury z wieku powszechnego od momentu osiągnięcia 60 lat życia (...) przez niemal 4 lata przed wejściem w życie 1 stycznia 2013r. zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023r., poz. 1251). Co istotne - treść tej regulacji była znana od momentu ogłoszenia jej w Dzienniku Ustaw 6 czerwca 2012r. Było więc ponad półroczne vacatio legis pozwalające wszystkim osobom będącym w takiej sytuacji, jak ubezpieczona, które nabyły już prawo do emerytury z wieku powszechnego wystąpić o jej przyznanie, czego ubezpieczona zaniechała. Gdyby to uczyniła, to nie dotyczyłyby jej zasady wprowadzone od 1 stycznia 2013r. i nie doszłoby do pomniejszenia zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia.

Oczywistym przy tym jest, że zgodnie z zasadą ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi) żadnego znaczenia nie ma czy ubezpieczona wiedziała o zmieniających się w tym zakresie przepisach. Miała bowiem możliwość zapoznania się z nowymi zasadami obliczania tego świadczenia. Ta okoliczność przesądza o tym, że nie doszło do naruszenia wobec niej unormowanej w art. 2 Konstytucji zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, którą Trybunał opisał w powołanych rozstrzygnięciach. Ubezpieczonej pozostawał wybór: skorzystanie z emerytury z wieku powszechnego przed 1 stycznia 2013r. bez potrącania jej o sumę kwot pobranych emerytur lub dalsza praca i wystąpienie o to świadczenie dopiero po tej dacie przy akceptacji owego potrącenia. Fakt posiadania tego wyboru nie pozwala przyjąć, że ustawodawca popełnił błąd w odniesieniu do niej.

Niezależnie od powyższego rację ma organ rentowy wskazując, iż powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024r. nie został dotychczas opublikowany. W myśl stosowanego a contrario art. 190 ust. 3 Konstytucji RP nie wszedł on zatem w życie z uwagi na poważne wątpliwości co do jego ważności w kontekście składu, w jakim został wydany. Jak opisano wyżej okoliczność ta nie ma jednak w przypadku ubezpieczonej żadnego znaczenia. Sąd powszechny ma bowiem możliwość samodzielnego dokonania oceny zgodności przepisów ustawowych z Konstytucją na użytek rozpoznawanej sprawy. Nie zastępuje wówczas Trybunału Konstytucyjnego, lecz odmawia zastosowania przepisów, które są niezgodne z przepisami Konstytucji RP (tak wyroki Sądu Najwyższego: z 7 kwietnia 1998r., I PKN 90/98; z 19 kwietnia 2000r., II CKN 272/00; z 29 sierpnia 2001r., III RN 189/00; z 4 lipca 2001r., III ZP 12/01 oraz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego Sądu Najwyższego z 26 września 2000r., III CKN 1089/00). Ta niezgodność nie występuje tymczasem w przypadku ubezpieczonej.

Do wydania przez organ rentowy ostatecznej decyzji z 15 grudnia 2015r. doszło na podstawie art. 25 ust. 1b tej ustawy, który omawianymi wyrokami z 4 czerwca 2024r., a wcześniej z 19 marca 2019r. Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z Konstytucją. Jednakże sytuacja faktyczna i prawna ubezpieczonej była całkiem odmienna niż omawiana przez Trybunał w powołanych orzeczeniach, skoro prawo do emerytury w wieku powszechnym nabyła ona przed 1 stycznia 2013r., a rzeczone rozstrzygnięcia i przedstawiona w nich argumentacja odnoszą się wyłącznie do ubezpieczonych, którzy prawo to nabyli po tym dniu.

Uprawnienie ubezpieczonej do ponownego ustalenia wysokości jej emerytury w wieku powszechnym przyznanej decyzją z 15 grudnia 2015r. należało przeanalizować na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy emerytalnej. Zgodnie z jego treścią w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji ujawniono nowe okoliczności istniejące przed jej wydaniem, które mają wpływ na wysokość świadczenia bądź nieprawidłowe obliczenie jego wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

W orzecznictwie sądowym (wyroki Sądu Najwyższego z 25 lutego 2008r., I UK 249/07; z 22 lutego 2010r., I UK 247/09; z 9 grudnia 2015r., I UK 533/14, z 4 października 2018r., III UK 153/17; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 25 czerwca 2020r., III AUa 777/19) wskazuje się, że powołany przepis stanowi podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych. Wykładnia funkcjonalna art. 114 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy emerytalnej przemawia za szerokim rozumieniem pojęć „nowych okoliczności” i „błędu organu rentowego”. Wzruszalność decyzji organu rentowego polega bowiem przede wszystkim na niwelowaniu wad materialnoprawnych decyzji.

Skoro zatem w przypadku ubezpieczonej:

⚫

nie pojawiły się żadne nowe okoliczności – brak nawet nowej wykładni przepisów mających zastosowanie w jej sytuacji prawnej i faktycznej ani też

⚫

organ rentowy nie dopuścił się wobec niej błędu – brak także wadliwej techniki legislacyjnej w jej sytuacji,

przeto brak podstaw do zastosowania co do niej owej jedynej regulacji prawnej unormowanej w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej pozwalającej na przeliczenie jej świadczenia.

Nie ulega wątpliwości, że ustalenie wysokości emerytury ubezpieczonej z wieku powszechnego przyznanej jej decyzją z 15 grudnia 2015r., a zatem w momencie, jaki sama wybrała, nastąpiło w prawidłowej wysokości, wskutek zastosowania przez organ rentowy przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej z uwzględnieniem standardu konstytucyjnego, o którym wypowiadał się Trybunał Konstytucyjny, co polegało na pomniejszeniu podstawy obliczenia świadczenia o sumę kwot pobranych emerytur w obniżonym wieku w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Zasada ta winna być ubezpieczonej znana od 6 czerwca 2012r., kiedy do 31 grudnia 2012r. mogła jeszcze wystąpić o emeryturę z wieku powszechnego bez dokonywania owych potrąceń.

Zauważyć przy tym należy, iż nawet, gdyby cytowane wyżej wyroki Trybunału Konstytucyjnego miały zastosowanie do ubezpieczonej, co nie ma miejsca, to wówczas i tak potrąceniu podlegać winny kwoty emerytur w wieku obniżonym wypłacone po osiągnięciu przez ubezpieczoną wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym tj. po (...) Skorzystanie z przywileju przejścia i pobrania wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych, uzasadnia i proporcjonalnie usprawiedliwia pomniejszenie podstawy wymiaru emerytury ustalonej na podstawie art. 24 ust. 1 i następnych ustawy emerytalnej o sumy poprzednio pobranych wcześniejszych emerytur, ale ogranicza mechanizm pomniejszania emerytur do kwoty emerytur w wieku obniżonym wypłaconych po osiągnięciu przez ubezpieczonych wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym (wyroki Sądu Najwyższego z 6 maja 2021r., (...) 52; z 18 stycznia 2022r., (...) 98/21; z 8 stycznia 2025r., (...) 121/23 oraz wyroki wydane w sprawach III USKP 52/21 i (...) 98/21, postanowienie Sądu Najwyższego z 19 listopada 2024r., I (...) 435/23).

Mając powyższe na względzie na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. i odwołanie ubezpieczonej należało oddalić jako bezzasadne.

O kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. odstępując od obciążania nimi ubezpieczonej. Zgodnie z tym przepisem, w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Ma to miejsce wówczas, gdy ponoszenie kosztów pozostawałoby w sprzeczności z powszechnym odczuciem sprawiedliwości i zasadami współżycia społecznego. Należą do nich okoliczności związane z przebiegiem sprawy – charakter zgłoszonego roszczenia, jego znaczenie dla strony, precedensowy charakter sprawy, subiektywne przekonanie o zasadności roszczenia (postanowienia Sądu Najwyższego: z 19 września 2013r., I CZ 183/12; z 5 lipca 2013r., IV CZ 58/13; z 17 kwietnia 2013r., V CZ 124/12 i z 7 grudnia 2011r., II CZ 105/11), brak zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika (wyrok Sądu Najwyższego z 21 maja 1999r., I PKN 59/99) oraz okoliczności leżące poza procesem – sytuacja majątkowa i życiowa strony. Ocena, czy takie wypadki wystąpiły w konkretnej sprawie należy do sądu, który powinien dokonać jej w oparciu o całokształt okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego. Zastosowanie art. 102 k.p.c. nie wymaga wniosku strony (tak postanowienie Sądu Najwyższego z 14 lutego 2013r., II CZ 185/12). Wszystkie wskazane wyżej okoliczności zachodziły w niniejszej sprawie przesądzając o konieczności odstąpienia od obciążania ubezpieczonej kosztami zastępstwa organu rentowego. Przeciwne stanowisko pozostawałoby w sprzeczności z tymi zasadami.

Nie ulegało wątpliwości, że ubezpieczona wystąpiła z odwołaniem w dobrej wierze i mogła być subiektywnie przekonana o jego zasadności biorąc pod uwagę powszechną skalę tego zjawiska po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny omawianego wyroku z 4 czerwca 2024r. Ponadto składając odwołanie ubezpieczona nie korzystała z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. W pełni uprawnione zatem pozostawało, iż nie była w stanie odnieść treści powołanych rozstrzygnięć do swej sytuacji prawnej i faktycznej. Nadto wysokość jej emerytury kształtuje się na bardzo niskim poziomie, co sprawia, że poniesienie nawet minimalnej kwoty tytułem kosztów zastępstwa procesowego, o jakiej mowa w § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j.: Dz. U. z 2023r. poz. 1935) tj. 360 zł stanowiłoby dla niej nadmierny uszczerbek tym bardziej, że ubezpieczona jest w podeszłym wieku.

SSO Anna Petri