Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy

i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia (del.) Zofia Pawelczyk-Bik

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 grudnia 2024 r. w Warszawie

sprawy M. D. (1), K. D. (poprzednio M.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania M. D. (1) i K. D. (poprzednio M.)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia

1 września 2022r. znak (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala, iż K. D. jako pracownik u płatnika składek M. D. (1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od dnia

1 stycznia 2020 roku;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. na rzecz odwołujących (solidarnie) kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt VII U 1117/22

UZASADNIENIE

Płatnik składek M. D. (1) oraz ubezpieczona K. M. (obecnie (...)) reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika w dniu 28 września 2022r. złożyli odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 1 września 2022r., nr (...) stwierdzającej, że K. M. jako pracownik u płatnika składek (...) M. D. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 stycznia 2020r. Zaskarżonej decyzji zarzucili dokonanie błędnego ustalenia stanu faktycznego w związku z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, w szczególności poprzez przyjęcie niewłaściwej tezy, że K. M. w ogóle nie świadczyła pracy w sklepie, gdy tymczasem zgromadzony materiał dowodowy wskazywał, że było wprost odwrotnie. Odwołująca pracowała tam od 6 lat i nadal pracowała w 2020r. na stanowisku kierownika sklepu, przy czym odmienna ocena organu jest wynikiem błędnej i nieuprawnionej oceny materiału dowodowego dokonanej przez organ rentowy. Mając powyższe na względzie wnieśli o zmianę w całości zaskarżonej decyzji poprzez orzeczenie, że K. M. jako pracownik u płatnika składek M. D. (1) podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od 1 stycznia 2020r. Zdaniem odwołujących nie można zgodzić się z decyzją wydaną przez organ rentowy, ponieważ okoliczności podane przez organ rentowy w uzasadnieniu są niepełne i wybiórczo przedstawione, a okoliczności dotyczące osobistych relacji odwołujących nie mogą świadczyć o pozorności umowy. Zaznaczono, że ubezpieczona pracowała od wielu lat w sklepie, zarabiała relatywnie dużo i znała możliwości rozwoju tej placówki. Z kolei, M. D. (1) zdecydował się nabyć sklep i rozszerzyć zakres działalności firmy. Już po nabyciu sklepu i rozpoczęciu przez K. M. pracy okazało się, że jest ona w ciąży. Zatem nie można w ocenie odwołujących przyjąć, że zawarta umowa o pracę była pozorna. Ubezpieczona pracując w tym sklepie wiele lat miała wizję jego poprowadzenia w celu rozwoju i osiągania zysków. Według odwołujących perspektywa rozwoju sklepu w oparciu o doświadczenie K. M. skłoniła M. D. (1) do zakupu sklepu, co nastąpiło na podstawie umowy z dnia 20 grudnia 2019r. Ubezpieczona podjęła pracę jako kierownik od 1 stycznia 2020r., a fizycznie zgłoszenie do ZUS nastąpiło z dniem 7 stycznia 2020r. Reasumując powyższe okoliczności zaznaczono, że organ rentowy pominął w uzasadnieniu decyzji kluczową okoliczność polegającą na tym, że K. M. od lat pracowała już w tym sklepie. Praca ta zatem nie była fikcyjna a wprost przeciwnie była całkiem rzetelnie wykonywana. K. M. została zgłoszona do ZUS jako kierownik z wynagrodzeniem 6300 zł brutto, co świadczyło o prawdziwości twierdzeń i działań odwołujących, którzy wskazali rzeczywisty wymiar wynagrodzenia. Podkreślono również, że jej wynagrodzenie jako kierownika wynosiło 6300 zł brutto, co oznaczało około 4500 zł netto, a w ostatnim czasie pracy jako sprzedawcy wynagrodzenie dochodziło do 3500 zł netto. Ta podwyżka wynagrodzenia w związku z powierzeniem jej funkcji kierowniczej nie była zatem tak znacząca. Odnosząc się do okoliczności zajścia w ciążę przez K. M. wskazano, że wiedzę o tym posiadła już po zakupie sklepu przez M. D. (1) jak i zawarciu umowy o pracę. To, że wydarzenia te dzieli relatywnie krótki czas nie zmienia faktu, które z nich było pierwsze. W ocenie odwołujących te okoliczności wskazują, że zawarcie umowy będącej przedmiotem decyzji nie nosiło znamion pozorności (odwołanie z dnia 23 września 2022r. k.3-13 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy wskazał, że w toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego strony nie przedłożyły materialnych dowodów potwierdzających świadczenie pracy przez K. M., a jako dowód świadczenia pracy przez ww. została przesłana jedynie dokumentacja kadrowo- płacowa, która nie stanowi dla ZUS dowodu na faktyczne wykonywania pracy. Zdaniem organu rentowego dokumentacja kadrowo-płacowa została sporządzona jedynie dla uwiarygodnienia faktu zatrudnienia K. M.. Organ rentowy dodatkowo wskazał, że M. D. (1) jest ojcem dziecka K. M., co w ocenie organu rentowego nie pozostaje bez wpływu na działania podejmowane przez strony postępowania. Wyżej wskazane okoliczności w ocenie organu rentowego świadczą, że zgłoszenie do ubezpieczeń miało na celu jedynie skorzystanie ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a nawiązanie stosunku pracy miało na celu jedynie uprawdopodobnienie istnienia podstawy tego ubezpieczenia. ZUS podkreślił, że cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, nie może jednak oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawieraniu umów o pracę na stosunkowo krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia z ubezpieczenia społecznego i w konsekwencji uzyskaniu przez osobę ubezpieczoną świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego (Wyrok II UK 374/13 z 18 marca 2014r., wyrok z dnia 10 lutego 2006r., sygn. akt I UK 186/05 oraz z dnia 14 września 2006r., sygn. akt IIUK 2/06) organ rentowy wskazał, że takie postępowanie narusza zasady współżycia społecznego, w tym: zasadę równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, zasadę solidaryzmu ubezpieczeń społecznych, zasadę ochrony interesów i nie pokrzywdzenia innych ubezpieczonych, zasadę nieuprawnionego uszczuplania środków funduszu ubezpieczeń społecznych oraz elementarne zasady uczciwego obrotu prawnego, zmierzając do objęcia nieuprawnionym tytułem ubezpieczenia społecznego. Organ rentowy zaznaczył, że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego zasadnym jest powoływanie się przez organ rentowy na brak partycypacji K. M. w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, polegającej na nieadekwatnym wkładzie do Funduszu - w stosunku do spodziewanych korzyści (wysokość przyszłego zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego). Strony zawierając sporną umowę o pracę od działały w porozumieniu na szkodę osób trzecich tj. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Organ rentowy wskazał, że umowa o pracę została zawarta w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego wbrew zasadzie ekwiwalentności świadczeń. Organ rentowy rozpatrując zasadność zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ewentualnych uprawnień do świadczeń analizuje sprawę nie tylko z punktu widzenia przebiegu zatrudnienia, ale również bierze pod uwagę fakt partycypacji przez daną osobę w systemie ubezpieczeń społecznych. W dalszej kolejności organ rentowy powołał się na art. 58 § 1 k.c. zgodnie z którym - czynność prawna zawarta w celu obejścia prawa jest nieważna, zatem zawarcie umowy o pracę w celu uzyskania wysokich świadczeń z ubezpieczeń społecznych z naruszeniem zasady ekwiwalentności świadczeń nie rodzi skutku prawnego i nie może stanowić podstawy do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym. W związku z powyższym uprawniona jest teza, że przedmiotowa umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 5 Kc), co rodzi ten skutek, że jest ona nieważna (art. 58 § 2 Kc). Organ rentowy podkreślił, że naruszenie zasad współżycia społecznego, polega w tym przypadku na świadomym osiąganiu korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. Można więc kwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2005r., II UZP 2/05, OSNP 2005, Nr 21, poz. 338, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 sierpnia 2007r., III UK 26/07, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007r., III UK 30/07). W ocenie organu rentowego rozważania Sądu Najwyższego można również przenieść na grunt wyłączenia ubezpieczonych z ubezpieczeń społecznych. Mając powyższe na względzie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania (odpowiedź na odwołanie z dnia 26 października 2022r. k.14-18 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. D. (1) prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) z siedzibą w L. przy ul. (...). Na przełomie października-listopada 2019r. dowiedział się o zamiarze sprzedaży sklepu przy ul.(...) w N.. W dniu 20 grudnia 2019r. M. D. (1) kupił pawilon o powierzchni 70m2 przy ul. (...) w N., stanowiący sklep spożywczo- monopolowy. Sklep został od razu otwarty po jego zakupie, był położony w dobrej lokalizacji i miał dużo klientów. Sklep przynosił obrót w wysokości około 250.000 zł brutto, a płatnik zarabiał miesięcznie 10.000 zł.

K. M., obecnie (...), pracowała w sklepie u poprzedniego właściciela - Handel (...) od 2 kwietnia 2014r. do 8 maja 2019r. w wymiarze pełnego etatu na stanowisku sprzedawcy, ubezpieczona zarabiała wówczas około 3500 zł netto.

W dniu 31 grudnia 2019r. ubezpieczona K. M. oraz płatnik składek M. D. (1) podpisali umowę o pracę na czas nieokreślony od 1 stycznia 2020r. Ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku kierownika sklepu z wynagrodzeniem brutto 6300 zł, a jako miejsce pracy wskazano N. przy ul. (...). K. M. pracowała w godzinach od 8:00 do 16:00, a do jej obowiązków należało: koordynowanie pracowników w sklepie, składanie zamówień, odbieranie dostaw, transport produktów po sklepie, ogólne dbanie o wizerunek i ład w sklepie, wyszukiwanie produktów oraz negocjowanie cen w hurtowniach, weryfikacja i zmiana cen produktów, w razie konieczności ubezpieczona miała obowiązek obsługi kasy fiskalnej i sprzedaży na sklepie. Bezpośrednim przełożonym odwołującej był płatnik składek M. D. (1), który zajmował się nadzorowaniem jej pracy. Odwołująca podpisywała listy obecności, a ewidencja czasu pracy prowadzona jest w systemie kadrowo - płacowym. K. M. i płatnik składek M. D. (1) byli w związku jeszcze przed zakupem przez płatnika sklepu. Ubezpieczona w chwili podpisania umowy nie wiedziała, że jest w ciąży- potwierdzenie ciąży otrzymała w styczniu 2020r. Na zwolnieniu lekarskim przebywała od kwietnia 2020r., od tego czasu płatnik składek przejął część jej obowiązków. Po urlopie macierzyńskim ubezpieczona wróciła do pracy i pracowała na tym stanowisku do końca 2023r. Odwołująca obecnie prowadzi własną działalność gospodarczą w branży budowlanej.

Aktualnie płatnik M. D. (1) przejął zarządzanie sklepem. (świadectwo pracy z dnia 10 maja 2019r. k.9-10 a.s., umowa kupna- sprzedaży z dnia 20 grudnia 2019r. k.11 a.s., listy płac- nienumerowane karty akt ZUS, umowa o pracę z dnia 31 grudnia 2019r. k.167 a.s., zeznania świadka Z. G..98 a.s., zeznania świadka J. K. k.99 a.s., zeznania świadka P. M. k.99-100 a.s., zeznania ubezpieczonej k.100-101, 181-182 a.s., zeznania płatnika składek k.101-102 a.s., zakres obowiązków pracownika k.172 a.s.).

Orzeczeniem lekarskim z dnia 30 grudnia 2019r. ubezpieczona została dopuszczona do pracy na stanowisku kierownika sklepu, a jako termin kolejnego badania wskazano 30 grudnia 2022r. (orzeczenie lekarskie z dnia 30 grudnia 2019r.- nienumerowane karty akt ZUS). W dniu 2 stycznia 2020r. K. M. odbyła szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (karta szkolenia wstępnego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy k.168-169 a.s.). W dniu 7 stycznia 2020r. płatnik składek zgłosił K. M. do ubezpieczeń społecznych od 1 stycznia 2020r. (zgłoszenie- nienumerowane karty akt ZUS).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. w dniu 4 lipca 2022r., działając na podstawie art. 61 § 1 i § 4 k.p.a. oraz art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zawiadomił M. D. (2) i K. M. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie prawidłowości zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych K. M.. Następnie, po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, w dniu 1 września 2022r., została wydana decyzja nr (...), w której na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 83 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny oraz art. 22 § 1 i art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy organ rentowy stwierdził, że K. M., jako pracownik u płatnika składek (...) M. D. (1), nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 1 stycznia 2020r. (zawiadomienia z dnia 4 lipca 2022r. i decyzja z dnia 1 września 2022r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Ubezpieczona oraz płatnik składek nie zgodzili się z decyzją organu rentowego i wnosząc odwołanie zainicjowali przedmiotowe postępowanie (odwołanie z dnia 23 września 2022r. k.3-13 a.s.).

Postanowieniem z dnia 24 maja 2023r. Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu ginekologii celem ustalenia, czy odwołująca K. M. począwszy od dnia 1 stycznia 2020r. była zdolna do podjęcia pracy na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika sklepu, czy istniała uzasadniona konieczność zdrowotna do korzystania przez ww. ze zwolnień lekarskich w czasie tego zatrudnienia oraz w jakiej dacie ww. dowiedziała się o ciąży, w szczególności czy w momencie zawarcia umowy o pracę miała taka wiedzę (postanowienie z dnia 24 maja 2023r. k. 42 a.s.).

W opinii z dnia 3 lipca 2023r. biegły sądowy z zakresu ginekologii i położnictwa S. B. wskazał, że odwołująca K. M. od 1 stycznia 2020 roku była zdolna do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownik sklepu, zgodnie z orzeczeniem lekarskim zawartym w aktach sprawy. Zwolnienie lekarskie wystawione od 17 kwietnia 2020 roku było uzasadnione i wiązało się ze stanem zdrowia ciężarnej odwołującej K. M.. Odwołująca K. M. podejrzenie wczesnej biochemicznej ciąży miała co najmniej od 18 grudnia 2019r po wykonaniu 4 dodatnich testów ciążowych i oznaczeniu beta (...) 65. Pewność potwierdzenia ciąży uzyskała na wizycie w dniu 13 stycznia 2020 roku badaniem USG. Biegły wskazał, że w momencie zawarcia umowy o pracę odwołująca K. M. mogła podejrzewać u siebie wczesną ciążę, co nie uniemożliwiało jej podjęcia pracy (opinia biegłego z zakresu ginekologii i położnictwa z dnia 3 lipca 2023r. k.46-47 a.s.). Strony nie wnosiły zastrzeżeń do opinii wydanej przez biegłego (pismo procesowe z dnia 25 września 2023r. k.56 a.s., pismo procesowe z dnia 25 września 2023r. k.58 a.s.)

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o wymienione dokumenty oraz na podstawie zeznań świadków: Z. G., J. K., P. M., a także w oparciu o zeznania ubezpieczonej K. D. (poprzednio M.) i płatnika składek M. D. (1).

Dokumenty zostały ocenione jako wiarygodne, tym bardziej, że ich treść koresponduje z tym na co wskazują osobowe środki dowodowe. Ponadto Sąd dał wiarę zeznaniom płatnika składek M. D. (1) i ubezpieczonej K. D., którzy przekonująco i spójnie przedstawili okoliczności, które doprowadziły do zawarcia w dniu 31 grudnia 2019r. umowy o pracę, a także opisały wykonywane przez ubezpieczoną czynności.

Powyższe okoliczności potwierdziły złożone do akt sprawy dokumenty, a także zeznania przesłuchanych w sprawie świadków, których zeznania Sąd ocenił jako zasługujące na wiarę. Świadek Z. G. jako wieloletni dostawca oraz klient w sklepie miał wiedzę odnośnie do tego w jakich godzinach pracowała ubezpieczona i jakimi czynnościami zajmowała się w sklepie. Świadek wskazał, że ubezpieczona wcześniej pracowała jako kasjer- sprzedawca, a po zakupie sklepu przez płatnika składek zajmowała stanowisko kierownika i zajmowała się m.in. przyjmowaniem faktur i składaniem zamówień. Świadek w swoich zeznaniach wskazał, że widywał ubezpieczoną w sklepie wielokrotnie. Również J. K. jako pracownik sklepu i (...), który był stałym klientem sklepu potwierdzili, że ubezpieczona zajmuje stanowisko kierownicze i wskazali na czynności jakimi zajmowała się K. D. zarówno przed jak i po przejęciu sklepu przez płatnika składek. Świadkowie i strony zgodnie potwierdzili, że K. D. świadczyła pracę na rzecz płatnika składek do daty powstania niezdolności do pracy, a także przedstawili zakres wykonywanych przez nią prac. W zakresie tego dotyczącym, jak i co do pozostałych okoliczności, zeznania świadków i stron są spójne, stąd nie było podstaw, aby ich nie uwzględnić.

Sąd oparł się także na opinii biegłego sądowego z zakresu ginekologii i położnictwa S. B., który posiada odpowiednią wiedzę w swojej dziedzinie. Opinia ta była rzetelna, spójna i oparta na zgromadzonym materialne dowodowym. Nie było podstaw do kwestionowania jej zasadności. Biegły jasno wskazał, że z przyczyn medycznych nie było przeciwskazań do podjęcia przez ubezpieczoną zatrudnienia od 1 stycznia 2020r., a zwolnienie lekarskie, które zostało wystawione od 17 kwietnia 2020r. było uzasadnione. Biegły wskazał również na okoliczność, że co prawda ubezpieczona mogła mieć podejrzenie tego, że jest w ciąży już w grudniu, jednak pewność uzyskała po wizycie lekarskiej 13 stycznia 2020r. Biegły zaznaczył, że okoliczność ta nie uniemożliwiała jej podjęcia pracy.

Z powyższych względów Sąd uznał materiał dowodowy zgromadzony w sprawie za kompletny i wystarczający do wydania orzeczenia kończącego postępowanie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie było uzasadnione.

Spór w niniejszej sprawie koncentrował się na ustaleniu czy K. D. (poprzednio M.) podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w związku z zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę od 1 stycznia 2020r. u płatnika składek (...) M. D. (1).

Aby tę kwestię rozstrzygnąć należało dokonać wykładni przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021r., poz. 423 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą systemową . Art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. W myśl art. 13 pkt 1 ustawy systemowej następuje to od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. O tym jednak, czy dany stosunek prawny łączący dwa podmioty może być uznany za stosunek pracy, rozstrzygają przepisy prawa pracy. Stosownie do treści definicji zawartej w art. 2 kodeksu pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2022r., poz. 1510, dalej jako k.p. ) pracownikiem jest osoba zatrudniona między innymi na podstawie umowy o pracę. Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy. Istotą tegoż stosunku jest – w świetle art. 22 § 1 k.p. – uzewnętrznienie woli umawiających się stron, z których jedna deklaruje chęć wykonywania pracy określonego rodzaju w warunkach podporządkowania pracodawcy, natomiast druga – stworzenia stanowiska pracy i zapewnienia świadczenia pracy za wynagrodzeniem. Celem i zamiarem stron umowy o pracę winna być każdorazowo faktyczna realizacja treści stosunku pracy, przy czym oba te elementy wyznaczają: ze strony pracodawcy – realna potrzeba ekonomiczna i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika – ekwiwalentność wynagrodzenia uzyskanego za pracę.

Dla stwierdzenia, czy zaistniały podstawy do objęcia odwołującej ubezpieczeniem społecznym, w świetle powołanych przepisów, wymagane jest ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, czyli w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c., na który powołał się organ rentowy, nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Nieważność spowodowaną pozornością czynności prawnej należy odróżnić od nieważności czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy czy sprzecznej z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.). Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Pojęcia obejścia prawa i pozorności są sobie znaczeniowo bliskie i niejednokrotnie pokrywają się. Czynność prawna może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez które rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327). W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że przy ocenie istnienia tytułu do ubezpieczenia społecznego nacisk kładzie się na ustalenie faktycznego wykonywania umowy czy działalności (wyroki Sądu Najwyższego: z 26.02.2013r., I UK 472/12, z 24.08.2010r. I UK 74/10, z 13.11.2008r., II UK 94/08, postanowienie Sądu Najwyższego z 18.10.2011r., III UK 43/11). Nie wystarczy zatem zawarcie samej umowy, lecz konieczne jest rozpoczęcie jej wykonywania. Umowa taka powinna mieć, przynajmniej w zamiarze, realne znaczenie gospodarcze, w innym bowiem przypadku można by mówić jedynie o relacji grzecznościowej, a nie stosunku prawnym.

Należy także zwrócić uwagę, że żaden przepis prawa nie zabrania zatrudniania kobiet w ciąży. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego, chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako motywacja do podjęcia zatrudnienia, nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, a dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania przez zawarcie umowy o pracę ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może być uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu jego obejścia, jeżeli umowa ta prowadzi do faktycznej realizacji zatrudnienia spełniającego cechy stosunku pracy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 24 stycznia 2024r. sygn.akt III CSKP 56/22).

Przenosząc zaprezentowane poglądy orzecznictwa na toczący się spór w rozpatrywanej sprawie Sąd zważył, że nie zaszły okoliczności wskazujące na zawarcie umowy o pracę dla pozoru. Po pierwsze, strony logicznie uargumentowały potrzeby związane z nawiązaniem stosunku pracy. Płatnik składek kupił sklep spożywczo-monopolowy, w którym już wcześniej przez ponad pięć lat pracowała ubezpieczona. K. D. posiadała kilkuletnie doświadczenie w pracy w sklepie, wobec czego płatnik składek zdecydował się na zatrudnienie jej na stanowisku kierownika sklepu- mając na względzie jej doświadczenie oraz kompetencje odwołującej. M. D. (3) znała specyfikę branży, klientów, wobec czego nie budzi wątpliwości Sądu, że płatnik składek zdecydował się na jej zatrudnienie. M. D. (1) jeszcze przed sfinalizowaniem umowy zakupu sklepu rozpoczął poszukiwania pracowników do racy w sklepie. W ocenie Sądu, w tym zakresie odwołujący jasno i precyzyjnie przedstawili proces zatrudnienia K. D. i powody jej zatrudnienia. Ubezpieczona nie wiedząc, że jest w ciąży i nie mając przeciwskazań do pracy zdecydowała się podjąć zatrudnienie. Należy zwrócić uwagę, że ubezpieczona miała wcześniej trudności z zajściem w ciążę. Nawet przy przyjęciu, że w dniu zawarcia umowy o pracę wiedziała, że jest w ciąży, to nie stało to na przeszkodzie zawarciu tej umowy, ponieważ była zdolna do wykonywania pracy. W konsekwencji zarzuty organu rentowego, że stanowisko ubezpieczonej zostało stworzone jedynie w celu uzyskania przez nią tytułu do ubezpieczeń społecznych oraz umożliwienie jej prawa do świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa jest niezasadne, gdyż ubezpieczona i płatnik składek logicznie umotywowali swoje działania związane z zawarciem umowy o pracę.

Po drugie, istotne w sprawie było także wystąpienie wszystkich elementów koniecznych dla zaistnienia pomiędzy stronami stosunku pracy. Wbrew stanowisku prezentowanym przez ZUS, zgromadzony materiał dowodowy potwierdził wykonywanie pracy przez ubezpieczoną w ramach powierzonego jej stanowiska. Dowodem wskazującym na ten fakt są zeznania odwołującej się i płatnika składek oraz zeznania świadków, którzy współpracowali z odwołującą. Płatnik składek i ubezpieczona zgodnie wskazali, że wykonywała obowiązki kierownika sklepu przy ul. (...) w N., zajmując się zamawianiem towarów, przyjmowaniem towaru i faktur, nadzorowaniem pracowników w sklepie, wyszukiwaniem towarów w hurtowni, negocjowaniem cen w hurtowniach, dbaniem o wizerunek sklepu, weryfikacją i zmianą cen produktów itp. Czas pracy był ustalony przez płatnika składek i ubezpieczona, adekwatnie do tych ustaleń, była zobowiązana do wykonywania pracy w godzinach 8:00-16:00 i w takich godzinach wykonywała swoją pracę co znalazło potwierdzenie m.in. w zeznaniach świadków przesłuchanych w sprawie. Ubezpieczona otrzymywała wynagrodzenie za swoją pracę, a jej bezpośrednim przełożonym był M. D. (1), który nadzorował wykonywaną przez nią pracę.

Po trzecie, wynagrodzenie należne ubezpieczonej nie było zawyżone. Ubezpieczona będąc zatrudnioną u poprzedniego pracodawcy na stanowisku sprzedawcy otrzymywała wynagrodzenie w kwocie około 3500 zł netto. U płatnika składek wynagrodzenie brutto ubezpieczonej wynosiło 6500 zł, zatem netto otrzymywała około 4500 zł, co nie stanowi wygórowanego wynagrodzenia, mając na względzie, że wraz z objęciem stanowiska kierowniczego zakres jej obowiązków oraz odpowiedzialność uległy rozszerzeniu. Jej wynagrodzenie różniło się od wynagrodzenia innych pracowników z uwagi na bardziej odpowiedzialną pracę, co nie powinno budzić wątpliwości. Także sytuacja finansowa płatnika pozwalała na ponoszenie kosztów zatrudnienia ubezpieczonej, gdyż obroty sklepu w tamtym czasie wynosiły około 250.000 zł brutto, a płatnikowi pozostawało 10.000 zł miesięcznie.

Po czwarte, w sprawie bezsporne jest, że pomiędzy płatnikiem składek M. D. (1) i ubezpieczoną K. D. istnieją bardzo bliskie więzi, skoro płatnik jest ojcem dziecka ubezpieczonej, a obecnie również mężem odwołującej. Przepisy kodeksu pracy nie zawierają ograniczeń dotyczących zatrudnienia na podstawie stosunku pracy pomiędzy osobami fizycznymi występującymi, jako pracownik i pracodawca, pozostającymi w związku małżeńskim, czy też będącymi członkami rodziny. Z uwagi więc na to, że istnieje możliwość zatrudnienia przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą członka swojej rodziny m.in. w osobie żony, to tym samym taka osoba ma prawo podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu tego właśnie zatrudnienia, jako pracownik na podstawie wskazanego tytułu - przykładowo umowy o pracę i za wskazanym w niej wynagrodzeniem. Członkowie rodziny, tak samo jak osoby sobie obce na gruncie pracowniczym, mogą swobodnie kształtować swoje stosunki prawne, które nie są objęte bezwzględnymi przepisami prawnymi. Powyższe wynika z wielu wyroków Sądów, przykładowo: „Do pracodawcy należy decyzja w kwestii doboru pracowników. W przepisach prawa nie ma bowiem przeciwwskazań do zatrudniania osób bliskich w ramach stosunku pracy (art. 8 ust. 1 i 2 u.s.u.s.)” (wyrok SA w Białymstoku z 15.01.2015r., III AUa 634/14, LEX nr 1649199).

W niniejszej sprawie bezsporne jest, że odwołująca była w ciąży w chwili zawarcia umowy o pracę, jednak brak jest przepisów, które ograniczałyby możliwości zatrudnienia kobiety w ciąży. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego bądź też podwyższenie świadczeń związanych z nadchodzącym macierzyństwem i potencjalnym okresem niezdolności do pracy, nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem; przeciwnie, jest to postępowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia (wyrok Sądu Najwyższego z 6.02.2006r., III UK 156/05). Sąd rozważył także okoliczność, że odwołująca nie miała pewności co do ciąży w chwili zawierania umowy o pracę z uwagi na jej wcześniejsze doświadczenia, schorzenia i problemy zdrowotne. Opinia biegłego również potwierdziła, że ubezpieczona co prawda mogła podejrzewać u siebie ciążę już w grudniu 2019r., jednak pewność uzyskała dopiero po odbyciu wizyty u lekarza gdzie zostało przeprowadzone badanie USG tj. w dniu 13 stycznia 2020r. Niemniej jednak należy wskazać, że powyższa kwestia nie miała istotnego znaczenia w przedmiotowej sprawie z uwagi na wykazanie, że ubezpieczona wykonywała pracę w ramach stosunku pracy..

Z łącznej oceny przedłożonych dowodów wynikało, że K. D. (M.) pracowała w wyznaczonym przez płatnika miejscu, w określonych, stałych godzinach, w sposób skooperowany i podporządkowany (jej przełożonym był płatnik). Ubezpieczona wykonywała przy tym obowiązki odpowiadające swoim kwalifikacjom zawodowym. Ponadto ubezpieczona i płatnik wskazali realne okoliczności leżące u podstaw podjęcia decyzji o zawarciu umowy o pracę oraz wykazali, że wynagrodzenie za pracę zostało ustalone na realnym poziomie dla tego rodzaju pracy. Zdaniem Sądu, Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie sprostał ciężarowi dowodu, gdyż zebrany w sprawie (zarówno w toku postępowania przed organem rentowym, jak i w toku procesu sądowego) materiał okazał się niewystarczający dla wykazania zasadności stanowiska organu rentowego.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd stwierdził, że stanowisko organu rentowego wyrażone w zaskarżonej decyzji było nieuzasadnione.

Wobec powyższego, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję poprzez przyjęcie, że K. D. (poprzednio M.) jako pracownik u płatnika składek M. D. (1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 1 stycznia 2020r.

Sąd na podstawie art. 98 k.p.c. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz odwołujących (solidarnie) – reprezentowanych przez pełnomocnika- kwotę 180 zł. Wskazana kwota, stanowiąca stawkę minimalną, została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015r., poz. 1800) i na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. zasądzona wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi za czas od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.