Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 kwietnia 2022 r.

Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie w I Wydziale Cywilnym w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Smulewicz

po rozpoznaniu w dniu 7 kwietnia 2022 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Klimatu i Środowiska

o odszkodowanie

I.  oddala powództwo w całości,

II.  zasądza od powoda A. M. na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Klimatu i Środowiska kwotę 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt: I C 613/19

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 lutego 2019 roku powód A. M. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Środowiska na rzecz Stowarzyszenia (...) z siedzibą w C. kwoty 5.000,00 złotych oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że żądana kwota stanowić ma zadośćuczynienie w związku z naruszeniem dóbr osobistych powoda w postaci: prawa do oddychanie czystym powietrzem, do wyjścia z domu w dowolnym momencie, do spaceru, wietrzenia mieszkania, do prywatności i poszanowanie miejsca zamieszkania przez Skarb Państwa. Powód, wskazał, iż stan powietrza w W. jest bardzo zły. Co roku odnotowywane są znaczne przekroczenia norm jakości powietrza. Pomimo wiedzy na temat skutków oddziaływania zanieczyszczeń, a w szczególności pyłów zawieszonych na zdrowie i życie ludzkie, władze państwowe zdają się nie robić nic, by ten stan poprawić, bądź też podejmują działania, które – biorąc pod uwagę skalę problemu – są zupełnie niewystarczające i można je nazywać pozornymi.

(pozew, k. 2-15)

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Środowiska wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Stanowisko pozwanego Skarbu Państwa opiera się na stwierdzeniu, że określone w pozwie interesy strony powodowej nie mają charakteru dóbr osobistych w rozumieniu art. 23 k.c. Na gruncie rozpatrywanej sprawy nie można mówić o naruszeniu tego rodzaju dóbr i domagać się ochrony prawnej przewidzianej w art. 24 i 448 k.c. Jedynie wyjściowe stwierdzenie, że w wypadku powoda doszło do naruszenia interesu kwalifikowanego jako dobro osobiste, otwierałoby drogę do dokonywania analizy dalszych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, w szczególności przesłanki bezprawności i związku przyczynowego. Brak naruszenia takiego interesu, który mógłby być kwalifikowany jako dobro osobiste wyłączą bowiem całkowicie możliwość dochodzenia roszczeń na gruncie art. 448 k.c., co winno skutkować oddaleniem powództwa.

(odpowiedź na pozew k. 147-156)

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2021 roku na podstawie art. 67 k.p.c. ustalano, iż statio fisci Skarbu Państwa jest Minister Klimatu i Środowiska.

(postanowienie, k. 261)

W dalszym roku postępowania strony podtrzymywały swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

Stosownie do treści rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. 2012, poz. 1031) poziomy dopuszczalne w powietrzu µg/m ³ wynoszą odpowiednio dla :

a) pyłu zawieszonego PM2,5 – 25 µg/m ³ (do dnia 1 stycznia 2015 roku – faza I) oraz 20 µg/m 3 (do dnia 1 stycznia 2020 roku – faza II);

b) pyłu zawieszonego PM10 – 40 µg/m ³;

c) dwutlenku azotu – 40 µg/m ³ .

(fakt powszechnie znany: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu wraz z załącznikami)

Zgodnie z dokumentacją wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza, wykorzystanych na potrzeby Rocznej Oceny Jakości Powietrza w województwie (...) za rok 2013 oraz z dokumentacją klasyfikacji stref na podstawie wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza, wykorzystanych na potrzeby Rocznej Oceny Jakości Powietrza w województwie (...) za lata 2014 -2017 (dane dotyczące stacji pomiarowej w W. przy Al. (...)) wskaźnik dla zanieczyszczeń: dwutlenek azotu, pył zawieszony PM10 oraz pył zawieszony PM2,5 jest przekroczony. Średniorocznej stężenie dwutlenku azotu w roku 2013 wynosiło 56,3 µg/m ³ (norma godzinowa przekroczona 200 razy, przy dopuszczalnych 18 w skali roku). W roku 2014 średnioroczne stężenie dwutlenku azotu wynosiło 49 µg/m ³ . W 2015 r. średniorocznej stężenie dwutlenku azotu wynosiło 59 µg/m ³ , w roku 2016 było to 57 µg/m ³ , natomiast w 2017 r. odnotowano stężenie na poziomie 52 µg/m ³ . Średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego PM10 w roku 2014 r, wynosiło 42 µg/m ³ , w 2015 i 2016 r. stężenie średnioroczne wynosiło 41 µg/m ³ , w roku 2017 średnioroczne stężenie wzrosło z powrotem do poziomu 42 µg/m ³ (przy normie 40 µg/m ³⁾ . W latach 2013 -2018 przekroczona została dobowa norma ustalona dla pyłu zawieszonego PM10. W roku 2013 zarejestrowano 75 dni z przekroczeniem normy dobowej, w 2014 r. norma dobowa została przekroczona 84 razy, a w 2015 r. odnotowano 80 dni, w których stężenie pyłu PM10 przekraczało dopuszczalną dobową wartość 50 µg/m ^3. W roku 2016 odnotowano 76 dni, natomiast w 2017 r. – 79 dni. W roku 2013 średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 wynosiło 31,2 µg/m ³ , w roku 2014 wynosiło 30 µg/m ³ .W roku 2015 przekroczona została norma dopuszczalna dla II fazy stężenia pyłu zawieszonego PM2,5. (stężenie średnioroczne na wysokości 24 µg/m ³ przy normie wynoszącej 20 µg/m ³ ). W roku 2016 stężenie średniorocznej pyłu zawieszonego PM2,5 wynosiło 26 µg/m ³ , natomiast w toku 2017 wynosiło 28 µg/m ³ . Norma dla I wynosiła 25 µg/m ³ zaś dla II fazy wynosiła 20 µg/m ³ .

(dowód: roczna ocena jakości powietrza w województwie (...) za lata 2013-2017, k. 20-112)

Dnia 19 lutego 2019 r. A. M. wezwał Skarb Państwa – Ministra Środowiska do zapłaty kwoty 5.000 zł na rzecz Stowarzyszenia (...) z uwagi na naruszenie dóbr osobistych w postaci oddychania czystym powietrzem, do wyjścia z domu w dowolnym momencie, do spaceru, wietrzenia mieszkania, do prywatności i poszanowania miejsca zamieszkania przez Skarb Państwa najpóźniej w terminie 22 lutego 2019 r.

(dowód: wezwania, k. 130, potwierdzenie nadania, k. 132)

W latach 2016-2019 w strefie aglomeracji (...) występowały przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyły PM10 (zarówno średniorocznego (z wyjątkiem roku 2019), jak i dopuszczalnej częstości przekraczania normy dobowej), a także poziomu dopuszczalnego NO2. W latach 2016 – 2017 występowały przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5. Przekroczenia te dotyczyły gównie stacji komunikacyjnej zlokalizowanej przy al. (...). W tym okresie występowały również przekroczenia normy dla B(aP). Do głównych źródeł zanieczyszczenia powietrza w W. należą emisje pochodzące z sektora komunalno-bytowego (głównie w okresie jesienno – zimowym), z transportu oraz z działalności przemysłowej (emisja punktowa). Znaczący udział ma również napływ zanieczyszczeń z gmin ościennych (głównie w okresie grzewczym). Zanieczyszczenia pyłowe w W. tworzą się szczególnie w sezonie grzewczym przy braku wiatru oraz inwersji. Zanieczyszczenie dwutlenkiem azotu powstaje podczas słonecznej pogody w okresie letnim i związane jest z emisją spalin przez pojazdy samochodowe. Zanieczyszczenie benzoapirenem powstaje w wyniku niskiej emisji w szczególności przez spalanie paliw niskiej jakości oraz nielegalne spalanie odpadów. Stacja referencyjna przy al. (...) zlokalizowana jest w bezpośrednio przy drodze o duży natężeniu ruchu, mierząca zanieczyszczenia pochodzące z transportu. Na wysokie stężenie notowane na tej stacji znacząco wpływa unos zanieczyszczeń spowodowany przez przejeżdżające w jej bezpośrednim sąsiedztwie samochody oraz tramwaje. Natomiast ul. (...) zlokalizowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie bardzo dużego obszaru zielenie – na skraju (...) i nie jest ulicą o dużym natężeniu ruchu. O ile w bezpośrednim sąsiedztwie ul. (...) nie znajduje się duże źródło emisji to stężenie zanieczyszczenia będzie niższe lub znacznie niższe niż notowane na stacji komunikacyjnej przy ul. (...). W W. utrzymuje się stały trend poprawy jakości powietrza. W roku 2020 nie wystąpiło przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu PM10 i PM2,5 oraz NO2 w zakresie stężeń średniorocznych. Natomiast przekroczone zostały normy dla B(aP) oraz dopuszczalna liczba dni z przekroczeniem normy dobowej pyłu (na stacji komunikacyjnej). Realizowane przez (...) intensywne działania na rzecz poprawy jakości powietrza w tym likwidacja kopciuchów, modernizacja i rozwój komunikacji miejskiej oraz zwiększania świadomości mieszkańców, z pewnością przyczyniają się do obserwowanej jakości powietrza i zmniejszenia stężeń zanieczyszczeń. W celu zmniejszenia niskiej emisji (...) prowadzi działania zmierzające do: likwidacji pieców na paliwo stałe w zasobie komunalnych, likwidacji pieców na paliwo stałe w zasobie prywatnym, rozwoju dotacji na odnawialne źródła energii, dofinansowania budynków użyteczności publicznej w zakresie termomodernizacji i modernizacji systemu ogrzewania.

(dowód: zeznania świadka M. M., k. 251-253, zeznania świadka W. N., k. 242-247)

Powyższy stan faktyczny ustalony został w oparciu o wskazane powyżej dowody z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, których autentyczność i merytoryczna zawartość nie budziły wątpliwości Sądu.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków M. M. i W. N. gdyż były one spójne, oraz rzeczowe. Zeznania te Sąd uznał za wiarygodne i zasadniczo zbieżne ze sobą.

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd pominął dowód z przesłuchania powoda, w związku z nieusprawiedliwionym niestawiennictwem na rozprawę pomimo dwukrotnego wezwania na termin rozprawy.

Sąd, na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął dowód z przesłuchania świadków R. S., Ł. P. i K. K. jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje.

Powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Podstawą materialnoprawną dochodzonych roszczeń pozostawał art. 448 k.c. w w zw. art. 24 § 2 k.c. w zw. art. 417 § 1 k.c.

Stosownie do treści ostatniego ze wskazanych przepisów za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa (art. 417 § 1 k.c.). Treść roszczenia procesowego powoda oraz zakreślona przez niego podstawa faktyczna żądania wprost wiązały się ze wskazywanym przez powoda zaniechaniem Skarbu Państwa Ministra Klimatu i Środowiska w zakresie należytej dbałości o jakość powietrza.

Przesłankami odpowiedzialności na gruncie art. 448 k.c. pozostają naruszenie dobra osobistego powodujące szkodę niemajątkową oraz związek przyczynowy między tym czynem, a szkodą niemajątkową spowodowaną naruszeniem dobra osobistego. Jednocześnie naruszenie dóbr osobistych powinno mieć charakter zawiniony (por. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2008 roku, III CZP 31/08, OSNC 2009/3/36).

Aby mówić o naruszeniu dobra osobistego skutkującym odpowiedzialność cywilną koniecznym jest ustalenie konkretnego dobra podlegającego ochronie, a także rozważenie, czy działanie sprawy było bezprawne – art. 24 § 1 k.c.

W realiach niniejszej sprawy A. M. wskazał na naruszenie jego dóbr osobistych w postaci: prawa do oddychania czystym powietrzem, do wyjścia z domu w dowolnym momencie, do spaceru, wietrzenia mieszkania, do prywatności i poszanowania miejsca zamieszkania.

Pojęcie dobra osobistego nie zostało zdefiniowane w przepisach prawa cywilnego. W art. 23 k.c. ustawodawca zadeklarował, że dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Ustawodawca poprzestał na egzemplifikacji wybranych dóbr oraz na potwierdzeniu pozostawania wszystkich dóbr osobistych człowieka pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Ogólne ujęcie dóbr osobistych w orzecznictwa zakłada, że wynikają one z tych wartości niemajątkowych, które - jako ściśle związane z człowiekiem, obejmując jego fizyczną i psychiczną integralność albo będąc przejawem jego twórczej działalności - skupiają niepowtarzalną, pozwalającą na samorealizację indywidualność człowieka, jego godność oraz pozycję wśród innych ludzi. Dobrem osobistym jest zatem wartość immanentnie złączona z istotą człowieczeństwa oraz naturą człowieka, niezależna od jego woli, stała, dająca się skonkretyzować i zobiektywizować (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r., III CZP 79/10, OSNC 2011, nr 4, poz. 41, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2010 r., II CSK 640/09, niepubl.).

W realiach niniejszej sprawy powód od samego początku procesu wskazywał na naruszenie dobra osobistego w postaci prawa do czystego powietrza.

Przede wszystkim ustawowy model ochrony dóbr osobistych (art. 24 k.c.) nakłada na powoda obowiązek wykazania dwojakiego rodzaju okoliczności, mianowicie istnienie dobra osobistego, a także naruszenie tego dobra. Niezbędnym pozostaje również wykazanie, że na skutek jego naruszenia doszło również do naruszenia innych dóbr podlegających ochronie, a więc życia i zdrowia.

Sąd, podziela stanowisko Sądu Najwyższego mające swoje odzwierciedlenie w Uchwale SN z dnia 28 maja 2021 r. w sprawie III CZP 27/20. Zgodnie z tym stanowiskiem prawo do życia w czystym środowisku, umożliwiającym oddychanie powietrzem atmosferycznym spełniającym standardy jakości powietrza określone w przepisach powszechnie obowiązującego prawa, w miejscach, w których osoba przebywa przez dłuższy czas, w szczególności w miejscu zamieszkania, nie jest dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c.; ochronie na podstawie art. 23 k.c. w związku z art. 24 k.c. i art. 448 k.c., jako dobra osobiste, podlegają zdrowie, wolność, prywatność, do naruszenia których może prowadzić naruszenie standardów jakości powietrza określone w przepisach powszechnie obowiązującego prawa. Naruszenie tych standardów może zatem prowadzić do ingerencji w dobra osobiste, jakimi są przede wszystkim zdrowie, wolność, prywatność i powstania związanych z tym roszczeń cywilnoprawnych na rzecz jednostki. Nie można przy tym wykluczyć, że niezachowanie wskazanych standardów może stanowić ingerencję również w inne dobra osobiste, chronione indywidualnymi prawami podmiotowymi.

O ile zgromadzony materiał dowodowy, w szczególności dane dotyczące średniej emisji substancji dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego PM10 oraz pyłu zawieszonego PM2,5 wykazały, że w dalszym ciągu dochodzi do przekraczania, czy to średniodobowej, czy średniorocznej emisji, o tyle powód nie przedstawił jakichkolwiek dowodów potwierdzających, aby ten stan rzeczy wpływał negatywnie na jego stan zdrowia.

Powód nie stawił się na rozprawę celem przesłuchania go w charakterze strony, zaś twierdzenia zawarte w piśmie pełnomocnik powoda w których wskazywał, że jakość powietrza negatywnie wpłynęła na jego zdrowie (kaszel, trudności z oddychaniem, zapalenie spojówek), ograniczenie swobodnego wyjścia z domu, uprawiania sportu, cierpienia psychiczne związane z obniżonym samopoczuciem powoda, przygnębieniem, apatią – nie mogą stanowić dowodu, że zostało naruszone jego dobro osobiste w postaci zdrowia. Marginalnie wskazać należy, że takim dowodem mogłaby być dokumentacja medyczna.

Osiągniecie zamierzonego przez powoda celu nie mogło nastąpić chociażby przez odwołanie się do wyników Rocznej Oceny Jakości Powietrza za lata 2013- 2017. Odróżnić należy bowiem ogólne wskazania wiedzy dotyczące negatywnego wpływu zanieczyszczonego powietrza na poszczególne sfery życia człowieka od rzeczywistych skutków, jakie w konkretnych okolicznościach mogły wystąpić (adekwatny związek przyczynowy).

Punktem wyjścia pozostaje w tym aspekcie obowiązująca w postępowaniu cywilnym zasada ciężaru dowodu (art. 6 k.c. – onus probandi), zgodnie z którą każda ze stron zobowiązana jest do udowodnienia faktów, z których wywodzi dla siebie korzystne skutki prawne. Tym samym to powód zobowiązany był do zaoferowania takiego materiału dowodowego, który uzasadniałby zgłoszone przez niego roszczenie, w realiach konkretnej sprawy dotyczące naruszenia jego dóbr osobistych. W ostatecznych rozrachunku powód temu ciężarowi nie sprostał, a jego stanowisko wzmacniały jedynie jego twierdzenia oraz subiektywne przekonanie o przysługującej mu racji, które nie posiadały większego waloru dowodowego.

W świetle poczynionych ustaleń należało stwierdzić, że powód nie wykazał dowodowo na czym miało polegać naruszenie jego dóbr osobistych. Także w tym przypadku ogólne twierdzenia o zaniechaniu ze strony pozwanego nie mogły być uznane za wystarczające.

Z tych wszystkich względów powództwo podlegało oddaleniu w całości.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie ogólnej zasady z art. 98 § 1 k.p.c. Strona powodowa przegrała niniejszą sprawę w całości, zatem należało obciążyć ją kosztami procesu w całości, zasądzając od niej na rzecz pozwanego kwotę 900 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (stosownie do § 2 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych). Od kosztów procesu opiewających łącznie na kwotę 900 zł zasądzono ponadto, na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c., odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)