Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 marca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w osobie Przewodniczącej – sędziego Urszuli Iwanowskiej, po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2024 r., w S. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania T. C.

przeciwko Zakładowi Emerytalno-Rentowemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość policyjnej emerytury i policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek apelacji organu emerytalnego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 lutego 2023 r., sygn. akt VI U 253/19,

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołania oraz zasądza od T. C. na rzecz Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych wraz z ustawowymi odsetkami należnymi za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia niniejszego wyroku ubezpieczonej do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasądza od ubezpieczonej na rzecz organu emerytalnego kwotę 480 (czterysta osiemdziesiąt) złotych wraz z ustawowymi odsetkami należnymi za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia niniejszego wyroku ubezpieczonej do dnia zapłaty tytułem zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

sędzia Urszula Iwanowska

UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 3 lipca 2017 r. Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., działając z urzędu po otrzymaniu z Instytutu Pamięci Narodowej informacji nr (...) z dnia 11 kwietnia 2017 r., ponownie ustalił od dnia 1 października 2017 r. wysokość należnej T. C.:

- policyjnej emerytury na kwotę 1.045,59 zł (decyzja nr (...)),

- policyjnej renty inwalidzkiej na kwotę 1.000 zł (decyzja nr (...)).

W odwołaniach od powyższych decyzji T. C. wniosła o ich uchylenie, jako rażąco sprzecznych ze zgromadzonym materiałem dowodowym, a także całym porządkiem prawnym oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wskazując, iż zostały one oparte na przepisach niezgodnych z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej i zarzucając zaskarżonym decyzjom:

- w wymiarze materialnym naruszenie art. 2, art. 10, art. 30, art. 32 ust. 1 i 2, art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 42 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, ponieważ podstawa decyzji oparta została na przepisach niezgodnych z Konstytucją,

- w wymiarze formalnym naruszenie art. 2, art. 7, art. 95 ust. 1, art. 96 ust. 1, art. 104, art. 106, art. 109 ust. 1, art. 119 i art. 120, art. 61 ust. 1 i 2 Konstytucji RP ze względu na tryb uchwalenia ustawy nowelizującej,

- że zostały oparte na przepisach niezgodnych z Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w tym w szczególności z:

- art. 6, poprzez pozbawienie możliwości strony skarżącej aktywnego udziału w sprawie przed wydaniem decyzji, w szczególności uniemożliwienie jej wypowiedzenie się co zgromadzonego materiału dowodowego, a także brak wiedzy co tego, jaki materiał dowodowy został zgromadzony, a także brak wiedzy jaki materiał dowodowy stanowi podstawę wydania skarżonej decyzji,

- art. 13 w związku z 6 art. poprzez wskazanie w pouczeniu właściwości Sąd Okręgowy Warszawie jako właściwego do złożenia odwołania,

- art. 13 w związku z 6 art. poprzez dołączenie pouczenia dla skarżącego wydrukowanego czcionką A. N. w rozmiarze 5, podczas gdy pismo kierowane jest do emeryta, a zatem osoby starszej,

- art. 7 - w sposób pośredni - poprzez złamanie zasady lex retro non agit i uznanie skarżącej za winną pracy na rzecz totalitarnego państwa, mimo iż w czasie kiedy praca była świadczona była to praca społecznie pożyteczna i zgodna z zasadami współżycia społecznego, a innego państwa wówczas nie było.

- art. 14 poprzez dyskryminujące potraktowanie skarżącej jako rzekomo pracującej na rzecz totalitarnego państwa, podczas gdy ponad 90% obywateli PRL otrzymywało wynagrodzenie od państwa czyli od „Państwa totalitarnego” pracując na jego rzecz.

- art. 14 poprzez dyskryminację ze względu na wiek (ageizm) polegającą na tym, że dyskryminuje się ludzi starszych, którzy przed laty „pracując na rzecz totalitarnego państwa” nie mieli żadnego wyboru ani co do państwa, w którym pracują ani co do pracy. Czynności wykonywane przez Skarżącą wykonywane są obecnie przez pracowników administracji państwowej.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych podkreślając, że zaskarżone decyzje zostały wydane na podstawie obowiązujących przepisów prawa.

Wyrokiem z dnia 14 lutego 2023 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżone decyzje organu rentowego i przyznał ubezpieczonej T. C.:

- prawo do ustalenia wysokości emerytury z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin poczynając od 1 października 2017 r.,

- prawo do ustalenia wysokości renty z pominięciem art. 22a ustawy wyżej powołanyej poczynając od 1 października 2017 r.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

T. C. (nosząca wówczas nazwisko P.) urodziła się w dniu (...) Ubezpieczona ukończyła (...) Szkołę Zawodową na kierunku frezer oraz Technikum M.-Elektryczne dla pracujących na kierunku obróbka skrawaniem. W trakcie nauki w Technikum ubezpieczona pracowała w F. (...) w S.. W 1980 roku ubezpieczona ukończyła roczny kurs pisania na maszynie. Od czerwca 1980 r. do czerwca 1981 r. prowadziła w P. razem z siostrą punkt usługowy – magiel.

W 1981 roku ubezpieczona złożyła w D. Kadr Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w S. wniosek o przyjęcie jej do pracy w Służbie Bezpieczeństwa na stanowisko maszynistki.

T. C. (P.) pełnienie służby rozpoczęła z dniem 1 września 1981 r. Ubezpieczona została przyjęta do służby przygotowawczej na stanowisko maszynistki Wydziału (...) w S. i mianowana funkcjonariuszem w służbie przygotowawczej.

W dniu 7 listopada 1981 r. ubezpieczona zawarła związek małżeński. W 1981 roku ubezpieczona była w pierwszej ciąży, która zakończyła się poronieniem w dniu 24 grudnia 1981 r. W związku z powyższym ubezpieczona korzystała ze zwolnień lekarskich.

W dniu 26 maja 1982 r. T. C. ukończyła kurs podoficerski w Szkole Podoficerskiej w S..

W okresie od 4 listopada 1983 r. do 30 września 1984 r. ubezpieczona przebywała na urlopie wychowawczym.

Od 1 października 1984 r. ubezpieczona T. C. została oddelegowana na stanowisko maszynistki do Wydziału (...)

W związku z upływem okresu służby przygotowawczej, z dniem 31 lipca 1985 r. ubezpieczona została mianowana funkcjonariuszem stałym.

W opinii służbowej za okres od 1 października 1984 r. do 27 maja 1986 r. wskazano, że ubezpieczona oddelegowana do Wydziału (...), zatrudniona jest w sekretariacie i zajmuje się pisaniem różnego rodzaju dokumentów na maszynie. Ponadto wykonuje inne czynności wchodzące w zakres pracy sekretariatu tajnego jednostki.

Z dniem 1 listopada 1986 r. T. C. została mianowana na stanowisko maszynistki w Wydziale (...)

Od 1 listopada 1987 r. ubezpieczona pełniła służbę na stanowisku maszynistki Wydziału (...) na wolnym etacie starszego referenta SB WUSW w S..

Z dniem 1 sierpnia 1988 r. ubezpieczona została mianowana na stanowisko maszynistki Wydziału (...) SB WUSW w S., z umieszczeniem na wolnym etacie referenta tego Wydziału.

Z dniem 1 grudnia 1988 r. ubezpieczona została mianowana na stanowisko maszynistki Wydziału (...) SB WUSW w S., z umieszczona na wolnym etacie referenta tego Wydziału.

Z dniem 1 czerwca 1989 r. T. C. została mianowana na stanowisko referenta Wydziału (...) WUSW w S..

Z dniem 1 września 1989 r. ubezpieczona została mianowana na stanowisko starszego referenta Wydziału (...) WUSW w S..

Od 1 lutego 1991 r. ubezpieczona pełniła służbę jako policjant Kompanii Wywiadowców (...) Batalionu do Zadań Ogólnomiejskich KWP w S..

Od 1 października 1991 r. ubezpieczona pełniła służbę na stanowisku policjanta Kompanii Wywiadowców Wydziału Zabezpieczenia Miasta KWP w S..

Od 20 sierpnia 1996 r. ubezpieczona pełniła służbę na stanowisku policjanta Kompanii Ochronnej Wydziału Prewencji KWP w S..

Z dniem 31 maja 1997 r. ubezpieczona została zwolniona ze służby w Policji.

W trakcie pełnienia służby ubezpieczona nie miała do czynienia z działaniami dotyczącymi opozycji, związków zawodowych czy duchowieństwa, nie przeprowadzała przesłuchań, nie uczestniczyła w tłumieniu demonstracji czy manifestacji.

W zakres pracy wydziałów (...) Służby Bezpieczeństwa Komend Wojewódzkich (równorzędnych) Milicji Obywatelskiej wchodziło:

- organizowanie i prowadzenie obserwacji zewnętrznej,

- prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego osób i obiektów dla potrzeb obserwacji i jednostek operacyjnych,

- prowadzenie pracy operacyjnej w wyznaczonych hotelach,

- organizowanie osobowych źródeł informacji przy trasach najczęstszych przejazdów pracowników placówek dyplomatycznych i cudzoziemców krajów kapitalistycznych

- zabezpieczanie i uczestnictwo w wykonywaniu tajnych przeszukań, penetracji i instalacji techniki specjalnej w obiektach będących w zainteresowaniu jednostek operacyjnych resortu spraw wewnętrznych,

Zgodnie z zakresem pracy Wydziału (...) (...) w S., Wydział (...) w szczególności realizował politykę paszportowa i wizowa przez:

- wystawianie i wydawanie dokumentów paszportowych,

- wyrażanie zgody na udzielenie opinii odnośnie wiz wjazdowych do PRL, osiedlenie, repatriacji, azylu i wydalania, zatrudnienia cudzoziemców w państwowych zakładach pracy,

- uczestniczenie w operacyjnym zabezpieczeniu międzynarodowej wymiany osobowej drogą prowadzenia wstępnego rozpoznania operacyjnego i pracy profilaktycznej wśród obywateli polskich wyjeżdżających za granicę oraz cudzoziemców, obywateli państw kapitalistycznych przebywających czasowo lub stale w Polsce, a także cudzoziemców bez ustalonego obywatelstwa, którzy są stałymi mieszkańcami PRL,

- prowadzenie ewidencji i zbiorów akt osób wyjeżdżających z granicę, prowadzenie ewidencji zastrzeżeń wyjazdów obywateli polskich.

Zgodnie z instrukcją w sprawie zasad i organizacji pracy operacyjnej Biura (...) MSW i wydziałów paszportów komend wojewódzkich MO, stanowiącą załącznik do zarządzenia nr (...) Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 stycznia 1980 r., do zadań o charakterze operacyjnym wykonywanych przez organy paszportowe w szczególności należało:

- ochrona obywateli PRL przed działalnością obcych służb specjalnych i ośrodków dywersji państw kapitalistycznych przez prowadzenie pracy profilaktycznej wobec osób wyjeżdżających za granicę oraz wstępne rozpoznanie wśród nich wrogich elementów i zapobieganie niepożądanym wyjazdom,

- wstępne rozpoznanie wrogich elementów wśród cudzoziemców przebywających w PRL i zapobieganie niepożądanym przyjazdom,

- współudział w kształtowaniu polityki paszportowo-wizowej i jej realizacja zgodnie z obowiązującymi wytycznymi.

Zgodnie z zakresem działań operacyjnych, organy paszportowe koncentrują działania operacyjne między innymi na:

- obywatelach polskich wyjeżdżających z granicę, którzy zajmują niewłaściwą postawę społeczno-polityczną, nawiązującą niepożądane kontakty, byli indagowani lub nakłaniani do pozostania za granią, odmawiają powrotu do kraju lub przedłużają pobyt za granicą poza okres deklarowany, korzystają za granicą z pomocy finansowej wrogich ośrodków albo podejrzanych o wroga działalność osób lub grupy,

- obywatelach polskich – uczestnikach międzynarodowej wymiany osobowej, którzy mogą kwalifikować się do wykorzystania przez inne jednostki,

- obywatelach polskich i obiektach związanych z obsługą międzynarodowego ruchu osobowego, przeciwko którym mogą być skierowane wrogie działania,

- cudzoziemców z państw kapitalistycznych podczas ich pobytu w Polsce: wykazujących wrogi stosunek do PRL, zatrudnionych w przedsiębiorstwach i instytucjach zajmujących się organizacją i obsługą turystycznego ruchu osobowego do i z Polski,

- odbywających w Polsce studia, staże, przeszkolenia zawodowe i praktyki,

- biorących udział w organizowanych na terenie Polski międzynarodowych zjazdach, konferencjach i sympozjach,

- wzbudzających podejrzenia o uprawianie przemytu, nielegalnego handlu,

- naruszających przepisy wizowe lub meldunkowe,

- uczestniczących w zorganizowanych grupach turystycznych o interesujących pod względem operacyjnym składach personalnych i programach pobytu,

- przebywających w Polsce na podstawie kart stałego pobytu.

W instrukcji wskazano, że osoby, o których mowa powyżej, podlegają zainteresowaniu organów paszportowych do czasu uzyskania materiałów kwalifikujących dany przypadek do dalszego rozpoznania przez właściwa komórkę organizacyjną resortu spraw wewnętrznych lub inny organ, zgodnie z zakresem ich działania.

Z chwilą uzyskania takich materiałów, organ paszportowy przekazywał je niezwłocznie wg właściwości. Wskazano, że informacje uzyskane w wyniku działań operacyjnych podlegają uwzględnieniu w procesie podejmowania decyzji paszportowo-wizowych.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz przedstawieniu rozważań przytoczonych poniżej Sąd Okręgowy uznał, że odwołania za uzasadnione w całości.

Najpierw sąd pierwszej instancji wskazał, że stan faktyczny w niniejszej sprawie pozostawał między stronami bezsporny co do przebiegu służby ubezpieczonej, w tym co do faktu, że w okresie od 1 września 1981 r. do 31 lipca 1990 r. T. C. pełniła służbę w Wydziale (...) w S. na stanowisku maszynistki oraz w Wydziale (...) SB WUSW w S. na stanowiskach maszynistki, referenta i starszego referenta.

Dokonując tych ustaleń, sąd meriti dopuścił dowód z dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego, z dokumentacji personalnej ubezpieczonej, z wyciągu z akt osobowych ubezpieczonej oraz z przesłuchania T. C.. Dokumenty obrazujące przebieg służby ubezpieczonej nie były kwestionowane przez strony i nie budziły wątpliwości tego Sądu. Sąd nie znalazł również podstaw, by zakwestionować wiarygodność zeznań ubezpieczonej, gdyż podane przez nią informacje były zgodne z dokumentarnym materiałem dowodowym.

W konsekwencji spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do oceny, czy zaistniały przesłanki faktyczne uzasadniające dokonanie spornych zmian, dotyczących wysokości świadczeń emerytalnego i rentowego otrzymywanych przez odwołującą.

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że w dniu 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270; powoływana dalej jako: ustawa zmieniająca), na mocy której wprowadzono przepis art. 13b, ustalający katalog cywilnych i wojskowych instytucji i formacji, w których służba od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. jest uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Stosownie do treści art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1)  0% podstawy wymiaru – za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b,

2)  2,6% podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z tą regulacją nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu (art. 15c ust. 3).

Zgodnie natomiast z treścią art. 22a ust. 1 w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 22a ust. 3).

W niniejszej sprawie, po zapoznaniu się ze zgromadzonym materiałem dowodowym Sąd Okręgowy uznał, iż organ rentowy niewłaściwie zastosował przepis art. 15c oraz art. 22a w konsekwencji w sposób nieprawidłowy obliczył wysokość emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej T. C..

Zajmując takie stanowisko, sąd meriti miał na uwadze treść uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 roku, sygn. akt III UZP 1/20. W uchwale tej Sąd Najwyższy, odpowiadając na pytanie, czy kryterium pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej zostaje spełnione w przypadku formalnej przynależności do służb w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucji i formacji w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., potwierdzonej stosowną informacją Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wydaną w trybie art. 13a ust. 1 ustawy, czy też kryterium to powinno być oceniane na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu, wskazał, że „kryterium służby na rzecz totalitarnego państwa określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka”.

Sąd Najwyższy wskazał, że nie można wyłącznie z faktu, iż dana osoba przynależała do danej formacji z czasów PRL stwierdzić, że służyła na rzecz totalitarnego państwa. Odpowiedzialności osoby nie można odrywać od jej indywidualnych czynów w czasie PRL, nie może być także odpowiedzialności zbiorowej. W rezultacie miejsce pracy i czas pełnienia służby nie może być jedynym kryterium pozbawienia prawa do zaopatrzenia emerytalnego osób, które proces weryfikacji przeszły i pracowały już w wolnej Polsce. Pomniejszenie emerytury może nastąpić, jeśli funkcjonariusz naruszał prawa i wolności innych osób zwłaszcza osób walczących o niepodległość, o suwerenność i o wolną Polskę. Odkodowując pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa”, Sąd Najwyższy wskazał dodatkowo, że nie można zgodzić się z założeniem, że sam fakt stwierdzenia pełnienia służby od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych instytucjach i formacjach jest wystarczający do uzyskania celu ustawy z 2016 roku, w tym także, aby wykluczone zostało prawo do dowodzenia, iż służba pełniona w tym czasie nie była służbą pełnioną na rzecz totalitarnego państwa. Dlatego też nie można zdaniem Sądu Najwyższego ograniczyć się do bezrefleksyjnej wykładni językowej art. 13b ustawy z 1994 roku, gdyż zakodowane w nim pojęcie stanowi kryterium wyjściowe tj. przybiera postać domniemania możliwego do obalenia w procesie cywilnym.

Podzielając powyższą argumentację, sąd pierwszej instancji dodatkowo wyjaśnił, iż sporządzana na wniosek organu rentowego informacja Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, o której mowa w art. 13a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji oraz ich rodzin, nie ma charakteru wiążącego dla sądu, co potwierdził również Sąd Najwyższy w cytowanej wyżej uchwale. W związku z tym, iż sądu nie wiąże wskazana informacja z IPN, tym samym, rozpoznając odwołanie od decyzji organu rentowego, sąd obowiązany jest do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku.

W ocenie Sądu Okręgowego, w zgromadzonym materiale dowodowym brak jest dowodów, aby ubezpieczona w okresie od 1 września 1981 r. do 31 lipca 1990 r. naruszała prawa i wolności innych osób, zwłaszcza osób walczących o niepodległość, o suwerenność i o wolną Polskę, którą to działalność de facto zakłada ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji oraz ich rodzin, w stosunku do każdego pełniącego służbę w jednostkach, formacjach wskazanych w art. 13b tej ustawy, poprzez uznanie jej za wykonywanie służby na rzecz totalitarnego państwa.

Sąd ten, na podstawie przesłuchania ubezpieczonej, jak również opierając się na dokumentacji zawartej w aktach osobowych T. C. ustalił, iż nie można uznać, że pełniona przez ubezpieczoną w spornym okresie służba w Wydziale (...) w S. na stanowisku maszynistki oraz w Wydziale (...) SB WUSW w S. na stanowiskach maszynistki, referenta i starszego referenta - wykazywała się takimi cechami, że zastosowanie przepisów art. 15c i 22a ustawy zaopatrzeniowej w stosunku do odwołującego znajdowałoby społeczne uzasadnienie.

W ocenie sądu meriti odnośnie ubezpieczonej nie wyszły na jaw żadne okoliczności, pozwalające obniżyć jej policyjną emeryturę oraz rentę inwalidzką. W szczególności brak jest dowodów, że T. C. zwalczała opozycję demokratyczną, związki zawodowe, stowarzyszenia, kościoły i związki wyznaniowe, łamała prawo do wolności słowa i zgromadzeń, gwałciła prawo do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, (a tak się definiuje działalność na rzecz totalitarnego państwa). Z zeznań ubezpieczonej oraz z treści dostępnych dokumentów wynika, że ubezpieczona nie wykonywała żadnych działań operacyjnych, nie podejmowała działań, które mogłyby kogokolwiek narazić na naruszenie jego dóbr osobistych, wolności i praw.

Następnie Sąd Okręgowy przypomniał przedstawiony w ustaleniach faktycznych przebieg służby począwszy od 1 września 1981 r. do 31 lipca 1990 r. na stanowisku maszynistki i wskazał, że praca odwołującej nie była bezpośrednio ukierunkowana na realizowanie typowych dla państwa totalitarnego zadań. Analiza dokumentów zawartych w aktach osobowych odwołującej się i jej zeznań - w ocenie tego Sądu - nie pozwala na przyjęcie, że T. C. wykonywała służbę na rzecz totalitarnego państwa, rozumianej jako świadome i dobrowolne pełnienie służby w strukturach Służby Bezpieczeństwa, godzących w fundamentalne prawa i wolności człowieka. Odwołująca się w okresie tym wykonywała czynności czysto techniczne, niezwiązane z tajemnicą służbową, bo nie miała do tego dostępu. Wnioskodawczyni nie była przeszkolona do działalności propagandowej Służby Bezpieczeństwa i takich działań nie podejmowała. W aktach wnioskodawczyni brak jest opisu, stwierdzeń realizacji obowiązków charakterystycznych dla działań w zakresie oddziaływania ideologiczno-wychowawczego pracy w Służbie Bezpieczeństwa. Brak jest również dokumentów, które wskazywałyby na podejmowanie przez ubezpieczoną działań polegających na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, czy dopuszczania się czynów naruszających prawa człowieka.

Następnie sąd pierwszej instancji podniósł, że w cytowanej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. wskazano na istnienie pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa” sensu stricto i sensu largo. Jak przyjął Sąd Najwyższy pojęcie sensu stricto winno objąć lata 1944-1956 i wiązać się wyłącznie z miejscem pełnienia służby, o ile oczywiście nie zostaną wykazane przesłanki z art. 15c ust. 5 ustawy z 1994 roku lub w informacji o przebiegu służby, wymienione zostaną okoliczności z art. 13a ust. 4 pkt 3 ustawy z 1994 roku. Z kolei, pojęcie sensu largo obejmuje okres wskazany w art. 13b, czyli łączy w sobie cechy okresu totalitarnego i posttotalitarnego (autorytarnego) oraz pierwszego okresu po transformacji, to jest od utworzenia rządu T. M.. Biorąc pod uwagę powyższe wskazówki Sądu Najwyższego, sąd meriti uznał, iż sporny okres służby ubezpieczonej - przypadał na służbę w rozumieniu sensu largo, przy czym w początkowym jego okresie (lata 1981-1984) aktywność zawodowa ubezpieczonej była istotnie ograniczona w związku z kolejnymi ciążami i urlopem wychowawczym.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że służba ubezpieczonej w spornym okresie nie spełnia warunków uznania jej za służbę na rzecz państwa totalitarnego i w konsekwencji uznał, iż zastosowanie wobec T. C. art. 13b ustawy zaopatrzeniowej nie znajduje uzasadnienia.

Reasumując, sąd na podstawie dyspozycji art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej prawo do ustalenia zarówno wysokości emerytury jak i renty z pominięciem art. 15c i 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin poczynając od 1 października 2017 r.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu naruszenie:

a)  art. 15c oraz art. 22a w zw. z art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 288 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa zaopatrzeniowa) oraz art. 2 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270; powoływana dalej jako: ustawa zmieniająca) poprzez ich niezastosowanie w sytuacji gdy bezspornym jest, iż odwołująca pełniła formalnie służbę na rzecz totalitarnego państwa zdefiniowaną w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, a w związku z tym spełnione zostały przesłanki warunkujące ponowne przeliczenie jej świadczeń z zabezpieczenia społecznego służb mundurowych;

b)  art. 15c oraz art. 22a w zw. z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej w zw. z § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1148 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie, a tym samym błędne ustalanie wysokości policyjnej emerytury oraz policyjnej renty inwalidzkiej w stosunku do byłego funkcjonariusza pełniącego służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej;

c)  art. 2 ust. 1 i 4 ustawy zmieniającej poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy z informacji o przebiegu służby jak również zeznań odwołującej się, a także zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów dotyczących przebiegu służby odwołującej się wynika jednoznacznie, że w okresie wskazanym w zaświadczeniu IPN pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej;

d)  art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej w zw. z art. 15c oraz art. 22a ustawy zaopatrzeniowej oraz art. 2 ust. 1 i 4 ustawy zmieniającej poprzez jego niezastosowanie i wydanie orzeczenia z pominięciem obowiązujących przepisów prawa;

e)  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, a w związku z tym bezpodstawne uznanie przez sąd pierwszej instancji, wbrew jednoznacznym ustaleniom dokonanym w toku postępowania dowodowego, iż służba T. C. nie stanowi „służby na rzecz totalitarnego państwa” w rozumieniu ustawy zaopatrzeniowej, pomimo wymienienia jednostek, w których służyła odwołująca się w treści art. 13b ustawy zaopatrzeniowej;

f)  przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 w zw. z art. 252 k.p.c. oraz art. 6 k.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegające na zakwestionowaniu przez sąd pierwszej instancji oświadczenia IPN, pomimo braku udowodnienia przez Odwołującą się okoliczności przeciwnych;

g)  art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. z art. 13b i art. 15c oraz art. 22a ustawy zaopatrzeniowej poprzez bezpodstawne uznanie, że organ emerytalny zobowiązany był do wykazywania, iż odwołująca się podejmowała jakąkolwiek indywidualną działalność polegającą na naruszaniu podstawowych praw i wolności człowieka, pomimo braku takiej przesłanki w treści powołanych przepisów ustawy zaopatrzeniowej;

h)  art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez bezpodstawne przyjęcie, że dla uznania, iż służba wykonywana była na rzecz totalitarnego państwa niezbędne jest wykazanie faktu osobistego podejmowania działań polegających na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, naruszaniu podstawowych praw i wolności człowieka, gdy z literalnego brzmienia art. 13b wynika wprost, iż kwalifikacja powyższa uzależniona jest jedynie od ustalenia faktu pełnienia służby w jednej z jednostek wymienionych w tym przepisie.

Biorąc pod uwagę powyższe apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie obu odwołań,

- zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję,

ewentualnie:

- o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi decyzję w zakresie zasądzenia kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

W uzasadnieniu skarżący podkreślił, że - wbrew stanowisku sądu pierwszej instancji - zaskarżone w sprawie decyzje zostały wydane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz szczegółowo omówił podniesione zarzuty przywołując na potwierdzenie swojego stanowiska orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego.

W odpowiedzi na apelację T. C. wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych podkreślając, że zaskarżony wyrok ma swoje oparcie w Konstytucji RP oraz przepisach Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a ocena prawna zebranego w sprawie materiału dokonana została przez Sąd Okręgowy rzetelnie, z przywołaniem orzecznictwa krajowego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w S. oraz opinii doktryny.

Ponadto ubezpieczona podkreśliła, że pozytywnie przeszła weryfikację przeprowadzoną w 1990 r. i w ogóle nie powinna podlegać restrykcjom ustawy zmieniającej. Zatem przywrócenie ubezpieczonej przez sąd pierwszej instancji wcześniejszego świadczenia jest w pełni zasadne.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się uzasadniona.

Konieczność zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia obu odwołań wynika z błędnej wykładni obowiązujących przepisów prawa mających zastosowanie w niniejszej sprawie oraz nieprawidłowej wybiórczej oceny materiału dowodowego przez sąd pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny jako sąd odwoławczy nie ogranicza się do kontroli sądu pierwszej instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również funkcję sądu merytorycznego, który rozpoznając sprawę od początku, może uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić samodzielnie ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji. W niniejszej sprawie sąd odwoławczy podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy i przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, poza ustalaniem, że „W trakcie pełnienia służby ubezpieczona nie miała do czynienia z działaniami dotyczącymi opozycji, związków zawodowych czy duchowieństwa, nie przeprowadzała przesłuchań, nie uczestniczyła w tłumieniu demonstracji czy manifestacji.” (art. 387 § 2 ¹ pkt. 1 k.p.c.). Jednocześnie Sąd Apelacyjny nie podziela przyjętych przez sąd pierwszej instancji wniosków, że ubezpieczona nie pełniła służby na rzecz totalitarnego państwa. Wnioski te zostały oparte przez Sąd Okręgowy na podstawie zeznań ubezpieczonej z zupełnym pominięciem istotnych okoliczności wynikających z jej akt osobowych udostępnionych przez IPN.

Dlatego na podstawie dokumentów zawartych w aktach osobowych ubezpieczonej ze spornego okresu (przebieg służby – akta przekazane przez IPN na płycie cd - k. 58 akt sprawy), ustalenia te należy uzupełnić o bezsporne okoliczności, że:

T. P. składając pismo z dnia 23 września 1981 r. o przyjęcie do pracy w Służbie Bezpieczeństwa, prośbę swoją umotywowała tym, że jej ojciec był funkcjonariuszem MO (a dokładniej (...), podobnie jak później jej mąż oraz dwaj bracia).

dowód: podanie z dnia 23 września 1981 r. k. 3

adnotacja na wniosku o przeniesienie z dnia 29 grudnia 1989 r. k. 100-

101.

Po zapoznaniu się z aktami osobowym kandydatki oraz po przeprowadzeniu rozmowy osobistej z T. P. starszy inspektor Wydziału Kadr KW MO S. sporządził wniosek o przyjęcie T. P. do pracy w SB na stanowisku maszynistki Wydziału B z dniem 1 września 1981 r. Wniosek zyskał aprobatę Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa w S. oraz zgodę Naczelnika Wydziału B, który również zapoznał się z aktami osobowymi i przeprowadził osobistą rozmowę z T. P..

dowód: wniosek personalny o przyjęcie do milicji obywatelskiej k. 71-72.

Już po roku pracy na stanowisku maszynistki Wydziału B, Naczelnik tego Wydziału - mając na uwadze, że T. C. z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku wywiązywała się dobrze, zawód maszynistki miała opanowany dobrze, a na maszynie pisała dość szybko oraz zlecone zadania wykonywała odręcznie - wystąpił z wnioskiem o nadanie stopnia milicji obywatelskiej kaprala z dnia 1 września 1982 r.

dowód: opinia służbowa z dnia 22 września 1982 r. k. 76

wniosek o nadanie stopnia milicji obywatelskiej k. 77-78.

Następie już w dniu 26 lipca 1983 r. przełożony wstąpił z kolejnym wnioskiem o nadanie stopnia milicji obywatelskiej T. C. - starszego kaprala, wskazując, że funkcjonariuszka pracuje na stanowisku maszynistki wykonując prawidłowo powierzone jej obowiązki, jest sumiennym i zdyscyplinowanym pracownikiem i zasługuje na awans.

dowód: Wniosek o nadanie stopnia milicji obywatelskiej k. 79-80.

T. C. od chwili delegowania do Wydziału (...) (1 października 1984 r.) zatrudniona była w sekretariacie tajnym Wydziału i zajmowała się pisaniem różnego rodzaju dokumentów na maszynie. Ponadto wykonywała inne czynności wchodzące w zakres pracy sekretariatu tajnego jednostki. Swoje obowiązki służbowe realizowała prawidłowo, w bieżącej pracy dbała o terminowe ich wykonanie. Przełożony Zastępca Naczelnika Wydziału (...) WUSW uznał, T. C. jest funkcjonariuszem sumiennym i zdyscyplinowanym, przestrzega zasady tajemnicy służbowej i bez zastrzeżeń wykonuje polecenia przełożonych.

Tak oceniając pracę T. C. przełożony uznał, że zasługuje ona na mianowanie na funkcjonariusza stałego.

dowód: opinia służbowa z dnia 30 maja 1986 r. k. 82

raport z dnia 30 września 1986 r. k. 84.

Pismem z dnia 30 września 1986 r. T. C. zwróciła się z prośbą o przeniesie jej z Wydziału B do Wydziału (...) na równorzędne stanowisko, wskazując, że przez okres delegowania do Wydziału (...) na stanowisko maszynistki bardzo dobrze pracowało jej się z kolektywem całego Wydziału. Praca w Wydziale (...) bardzo jej odpowiadała. Funkcjonariuszka pokreśliła, że poznała duży zakres pracy Wydziału, brała udział w szkoleniach zawodowych, a poza tym praca w Wydziale (...) wiązała się z możliwością awansu, czego nie mogła oczekiwać w Wydziale B.

dowód: raport k. 84.

W kolejnych latach pracy w Wydziale (...) (od 30 maja 1986 r. do 15 maja 1989 r.) T. C. wykonywała pracę związaną z realizacją dokumentów paszportowych, wykazując odpowiednie przygotowanie w zakresie ogólnym i zawodowym; posiadała dobrą znajomość zasad pracy na powierzonym odcinku pracy, a także dobre przygotowanie zawodowe oraz stałą dbałość o zapoznawanie się z aktualnymi przepisami paszportowymi. Początkowo T. C. pracowała w sekretariacie jako maszynistka, a ponieważ z pracy wywiązywała się dobrze, została przeniesiona na bardziej odpowiedzialny odcinek związany z wykonywaniem dokumentów paszportowych.

Przełożony podkreślał, że T. C. powierzone zadania wykonywała prawidłowo, cechowała ją duża rzetelność i dbałość; była pracowita i sumienna, a nadto chętnie wykonywała powierzone jej dodatkowe czynności.

T. C. za wykonywaną pracę była wielokrotne wyróżniona premiami pieniężnymi.

Doceniając pracę T. C. przełożony w maju 1989 r. stwierdził, że zasługuje ona na awansowanie jej na stanowisko referenta, a awans ten nie tylko będzie stanowić nagrodę i usatysfakcjonowanie za dotychczasową dobrą pracę, ale pozwoli na podniesienie jeszcze na wyższy poziom wyników służby. Wniosek taki został sformułowany w dniu 15 maja 1989 r.

W tym czasie T. C. otrzymała też awans na stopień sierżanta milicji obywatelskiej.

dowód: opinia służbowa od 30 maja 1986 r. do 15 maja 1989 r. k. 90-93

wniosek personalny z dnia 15 maja 1989 r. k. 94.

Po kolejnym roku pracy, w którym T. C. była zatrudniona w zespole funkcjonariuszy związanych z wystawianiem dokumentów paszportowych, przełożony mając na uwadze, że funkcjonariuszka na swym odcinku pracy zawodowej była dobrze zorientowana w przepisach paszportowych, co ułatwiało jej prawidłowo wystawiać te dokumenty, była pracownicą dokładną, skrupulatną, a powierzone jej obowiązki służbowe realizowała w poczuciu pełnej odpowiedzialności uznał, że w pełni zasługuje nie tylko na mianowanie na stanowisko starszego referenta, ale także na podwyższenie dodatku specjalnego (pierwotnie przyznanego od 1 września 1988 r).

dowód: wniosek personalny z dnia 4 września 1989 r. k. 96

indywidulana karta przeglądu kadrowego k. 100-101

przebieg służby k. 110.

Od chwili podjęcia służby w Wydziale B KW MO w S. T. C. uzyskała kolejno awans na:

- kaprala z dniem 16 września 1982 r.

- starszego kaprala z dniem 26 września 1983 r.

- plutonowego z dniem 12 września 1985 r.

- sierżanta z dniem 15 września 1987 r.

- starszego sierżanta sztabowego z dniem 18 września 1989 r.

dowód: karta ewidencyjna funkcjonariusza MO k. 102.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, tak uzupełniony stan faktyczny wskazuje na w pełni świadome i dobrowolne podjęcie oraz wykonywanie przez ubezpieczoną służby na rzecz państwa totalitarnego na stanowiskach: maszynistki Wydziału B, a następnie Wydziału Paszportowego oraz referenta i starszego referenta Wydziału (...) Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w S..

W sprawie należy podkreślić, że T. C. na własne życzenie rozpoczęła służbę w Wydziale B SB, a następnie w Wydziale (...) - sama bowiem wystąpiła do Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w S. z prośbą o przyjęcie do pracy w Służbie Bezpieczeństwa, powołując się przy tym na fakt, że jej ojciec był funkcjonariuszem Milicji Obywatelskiej, a z dalszych dokumentów w aktach osobowych wynika, że funkcjonariuszem (...). Wbrew odmiennym ustaleniom Sądu Okręgowego cały szereg dokumentów personalnych przedstawionych przez IPN wskazuje na fakt pełnienia przez ubezpieczoną służby w SB, co czyniła z pełnym zaangażowaniem, uzyskując pozytywne oceny od swoich przełożonych oraz otrzymując liczne nagrody pieniężne. Sądowi Okręgowemu umknęło, że T. C. wobec bardzo wysokich ocen jej pracy została przeniesiona do pracy w sekretariacie tajnym Wydziału Paszportowego i oklejono w uznaniu jej zasług „została przeniesiona na bardziej odpowiedzialny odcinek związany z wykonywaniem dokumentów paszportowych”, a także ze stanowiska maszynistki awansowała na stanowisko referenta i starszego referenta. Służba T. C. była na tyle istotna, że była wielokrotnie nagradzana premiami pieniężnymi, a także, w krótkim okresie kolejnymi awansami zawodowymi. W sprawie należy także mieć na uwadze, że dokumentacja personalna ubezpieczonej jest w widoczny sposób wybrakowana, nie tylko nie odzwierciedla szczegółowo powierzonych jej zdań i czynności (także tych dodatkowych, które chętnie wykonywała), ale nie zawiera też wniosków i opinii związanych z przyznaniem kolejnego stopnia milicji obywatelskiej - sierżanta.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że Wydział Paszportowy WUSW realizował swoje zakresowe obowiązki w rozpoznawaniu międzynarodowego ruchu osobowego w ścisłym współudziału z Departamentem II i w związku z tym wykonywał zadania o charakterze operacyjnym, w tym m.in. gromadził i przekazywał informacje dotyczące obywateli polskich „zajmujących niewłaściwą postawę społeczno-polityczną, nawiązują niepożądane kontakty…”. Przy czym, w ramach pracy rozpoznawczej i profilaktycznej organy paszportowe prowadziły działania mające na celu ujawnianie i wyjaśnianie negatywnych zdarzeń, nagannych zachowań, postaw lub postępowań uczestników międzynarodowej wymiany osobowej, a także zapobieganie tym zjawiskom.

T. C. zatem, pełniąc codzienne, stałe obowiązki najpierw w Wydziale B, a następnie w Wydziale (...) w WUSW w S. była funkcjonariuszem organów bezpieczeństwa państwa i pełniła służbę na rzecz państwa totalitarnego w rozumieniu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej.

Aktualnie umniejszanie swojej roli do wykonywania pracy maszynistki (która była konieczna do funkcjonowania obu Wydziałów i realizacji przez te Wydziały stawianych im zadań), i to pracy tylko administracyjno-biurowej, przy oczywistym w realiach niniejszej sprawy uczestnictwie T. C. w realizacji zadań postawionych obu Wydziałom w strukturach służby bezpieczeństwa, przy jednoczesnym bezspornym fakcie, że ubezpieczona ubiegła się o pracę właśnie w strukturach Służby Bezpieczeństwa, a nie w jakimkolwiek Wydziale Komendy Wojewódzkiej Milicji (...), i konsekwentnie w tych strukturach trwała, była też wynagradzana za pracę dodatkiem specjalnym właściwym dla funkcjonariuszy wykonujących pracę operacyjną, w ocenie sądu odwoławczego, podważa wiarygodność zeznań T. C. i sprawia, że nie mogą one stanowić podstawy do uznania, że służba ubezpieczonej w spornym okresie nie była służbą na rzecz państwa totalitarnego.

Przyjęte od Sądu Okręgowego i uzupełnione przez Sąd Apelacyjny ustalenia faktyczne – w ocenie sądu odwoławczego stanowią wystarczający materiał do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Przy czym, uzupełnienia stanu faktycznego Sąd Apelacyjny dokonał na materiale dokumentarnym, który w całości uznał za wiarygodny. Dokumenty zostały sporządzone w datach w nich wskazanych, przez uprawnione osoby i były też przyjmowane do wiadomości przez ubezpieczoną bez żadnych uwag, o czym świadczą złożone na nich podpisy ubezpieczonej. Nadto dokumenty były sporządzane dla innych celów niż obecne postępowanie sądowe. Natomiast zeznania ubezpieczonej sąd odwoławczy uznał za wiarygodne tylko w zakresie w jakim znalazły potwierdzenie w dokumentach. Oczywistym przy tym jest, że ubezpieczona zainteresowana konkretnym rozstrzygnięciem sprawy umniejszała swój udział w służbie na rzecz państwa totalitarnego, a wręcz nic nie pamiętała.

Sąd Apelacyjny uznał, że zestawienia zadań jednostek, w których służbę pełniła ubezpieczona i ich znaczenie dla pozostałych służb SB wraz z opiniami służbowymi wystawionymi ubezpieczonej w spornym okresie wskazuje, iż T. C. pełniła służbę na rzecz państwa totalitarnego w rozumieniu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej. Wbrew argumentom podnoszonym przez ubezpieczoną, praca w powyżej wymienionych wydziałach nie miała charakteru pracy administracyjno-biurowej. Wykonywane przez czynności dostarczały określone dane różnym pionom Służby Bezpieczeństwa zwalczającym jakiekolwiek działania skierowane na walkę o niepodległość Państwa Polskiego.

Zarówno w czasie służby w Wydziale B, a szczególnie w okresie służby w Wydziale (...), przełożeni podkreślali, że T. C. nie tylko z nakładanych zadań służbowych wywiązywała się dobrze, była funkcjonariuszem sumiennym, pracowitym, ale także chętnie wykonywała dodatkowe czynności zlecane przez przełożonych. Znała przepisy paszportowe i stosowała je sumiennie, a praca w sekretariacie tajnym jednostki była nie tylko awansem stanowiskowym, podobnie jak awans na stanowisko referenta i starszego referenta, ale jak wskazał przełożony, także motywacją do dalszego wykonywania obowiązków w sposób odpowiadający przełożonym.

W tych okolicznościach w ocenie sądu odwoławczego informacja IPN z dnia 11 kwietnia 2017 r., nr (...) o przebiegu służby T. C. odpowiada prawdzie.

W odpowiedzi na zarzuty naruszenia prawa materialnego w pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny podnosi, że zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego (m. in. wyroki z dnia 2 kwietnia 2009 r., IV CSK 485/08, LEX nr 550930 i z dnia 17 marca 2016 r., V CSK 377/15, OSNC 2016/12/148) dopóki nie zostanie stwierdzona przez Trybunał Konstytucyjny niezgodność określonego przepisu z Konstytucją, dopóty ten przepis podlega stosowaniu i powinien stanowić podstawę merytorycznych rozstrzygnięć sądowych. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a przewidziane w art. 178 ust. 1 Konstytucji związanie sędziego ustawą obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca. Zgodnie z powyższym, skoro orzekanie co do zgodności aktu / przepisu prawnego z ustawą zasadniczą nie leży w kompetencji sądów powszechnych, a związanie sędziego ustawą trwa dopóki prawo to obowiązuje. Zatem Sąd Apelacyjny uznał, że dopóki art. 15c i art. 22a w zw. z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej funkcjonują w obrocie prawnym, przepisy te, jako powszechnie obowiązujące, winny być stosowane i to w takim brzmieniu jakie otrzymały na podstawie ustawy zmieniającej (por. wywody zawarte w zdaniu odrębnym sporządzonym do wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 28 grudnia 2021 r., III AUa 821/20). Jednocześnie należy pamiętać, że w przypadku wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny stronom będzie przysługiwało prawo do złożenia skargi o wznowienie postępowania przy spełnieniu pozostałych przesłanek korzystania z tego środka zaskarżenia.

W ocenie sądu odwoławczego treść art. 13b ustawy zaopatrzeniowej jest jasna, zaś jego wykładnia leksykalna wskazuje wprost, że służbą na rzecz totalitarnego państwa była, zgodnie z definicją legalną sformułowaną w ust. 1 tego artykułu, każda służba pełniona w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w jednej z wymienionych w tym przepisie instytucji lub formacji. Jednocześnie celem wyjaśnienia powyższej kwestii - także sądowi pierwszej instancji - należy odwołać się do podstawowych reguł wykładni przepisów prawnych, które wskazują, że zasadą jest stosowanie w procesie interpretacji norm prawnych w pierwszej kolejności wykładni językowej (leksykalnej). Natomiast w ramach tej wykładni, pojęciom języka prawnego należy przypisywać przede wszystkim takie znaczenie, jakie nadano im w ramach sformułowanej w danym akcie prawnym definicji, tzw. „definicji legalnej”, a dopiero gdy akt prawny definicji takiej nie zawiera, zasadnym jest odwołanie się do znaczenia, jakie danemu interpretowanemu pojęciu przypisuje się w języku potocznym.

Tymczasem, wbrew stanowisku sądu pierwszej instancji, zdaniem Sądu Apelacyjnego przepis art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej zawiera definicję legalną pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa”, odnosząc ją właśnie do służby w wymienionych w przepisie jednostkach we wskazanym tam okresie. Brak zatem podstaw do sięgania w tej sytuacji po wykładnię systemową lub celowościową, czy sięgania do definicji zawartych w innych ustawach, których zastosowanie jest uprawnione co do zasady w sytuacjach, gdy wykładnia leksykalna pozostawia wątpliwości co do sposobu zastosowania normy prawej.

Dlatego Sąd Apelacyjny nie podziela zapatrywań prawnych przyjętych przez Sąd Okręgowy, które ostatecznie legły u podstaw zaskarżonego orzeczenia, a opartych na rozważaniach zawartych w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20 (OSNP 2021/3/28), zgodnie z którą kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka. Zastosowana przez Sąd Najwyższy wykładnia przybrała bowiem charakter prawotwórczy. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie należy przypisywać pojęciu „służby na rzecz totalitarnego państwa”, którego zastosowanie przez ustawodawcę służyło ewidentnie wyłącznie podkreśleniu aksjologicznie negatywnej oceny wszelkiego rodzaju aktywności w ramach systemu władzy podległemu wówczas reżimowi komunistycznemu, a którego definicję legalną sformułowano w ramach przedmiotowego przepisu, rzekomej pojemności, pozwalającej na dokonywanie w procesie stosowania prawa jego interpretacji innej niż leksykalna.

Sąd Apelacyjny w tym miejscu podkreśla, że taka wola ustawodawcy nie wynika w żadnej mierze z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej przedmiotowe przepisy (druk nr (...) z kadencji sejmu 2015-2019), zaakceptowanego aktem uchwalenia przedmiotowych, spornych, przepisów. Projektodawca przedstawił tam racje przemawiające za ustanowieniem zamkniętego katalogu jednostek organizacyjnych, w których służba ma być uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa.

W uzasadnieniu tego projektu wskazano m.in., że „w związku z ewidentną potrzebą doprecyzowania katalogu jednostek, w których służba była pełniona na rzecz totalitarnego państwa oraz w związku z uwagą Instytutu Pamięci Narodowej, ażeby nie wprowadzać w chwili obecnej zmian w ustawie lustracyjnej, gdyż mogłoby to wpłynąć w sposób istotny na prowadzone postępowania lustracyjne oraz na sam proces składania i badania oświadczeń lustracyjnych, zaproponowano wprowadzenie art. 13b do ustawy zaopatrzeniowej, który enumeratywnie określa jaka służba zostaje uznana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Pojęcie „służby w organach bezpieczeństwa państwa” zostaje zastąpione pojęciem „służby na rzecz totalitarnego państwa”, ażeby nie wprowadzać nowej definicji organów bezpieczeństwa państwa wyłącznie na potrzeby ustawy dezubekizacyjnej. Katalog wprowadzany w art. 13b oraz przedstawione w tym zakresie […] uzasadnienie zostało opracowane przez Instytut Pamięci Narodowej” (por. uzasadnienie projektu ustawy). Stanowczo przy tym podkreślić należy, że przedmiotowy katalog instytucji i formacji został sformułowany w oparciu o badania historyczne Instytutu, które doprowadziły do wniosku, że istota działań tych właśnie jednostek służyła utrzymywaniu reżimu totalitarnego na terenie Państwa Polskiego.

Sąd odwoławczy zwrócił nadto uwagę, że w uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, iż ograniczenie przywilejów emerytalnych i rentowych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa (...) jest konieczne, ponieważ nie zasługują one na ochronę prawną przede wszystkim ze względu na powszechne poczucie naruszenia w tym zakresie zasady sprawiedliwości społecznej. W uzasadnieniu projektu wskazano, że jako przywilej należy rozumieć ustalenie świadczeń emerytalnych i rentowych na zasadach znacznie korzystniejszych, wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do sposobu ustalania emerytur i rent zdecydowanej większości obywateli na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jako podstawa wymiaru emerytury lub renty przyjmowane jest uposażenie należne na ostatnio zajmowanym stanowisku, zaś kwota emerytury lub renty inwalidzkiej może stanowić nawet 80% (emerytura) lub 90% (renta inwalidzka) tego uposażenia. Zdaniem autora projektu, o ile taki sposób ustalania świadczeń emerytalno-rentowych dla funkcjonariuszy strzegących bezpieczeństwa państwa, obywateli i porządku publicznego jest jak najbardziej zasadny, o tyle jest nie do przyjęcia dla byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa. Istotnym przywilejem funkcjonariusza służb mundurowych jest również bardzo korzystna regulacja polegająca na tym, że świadczenie emerytalne wzrasta o 2,6% wymiaru za każdy dalszy rok służby (art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy). Celem ustawy nowelizującej było zniesienie tego przywileju i przyjęcie za okresy służby na rzecz totalitarnego państwa 0% podstawy wymiaru. Można zatem stwierdzić, że tak rozumiany cel ustawy wyraża się w pozbawieniu przywilejów nabytych z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa.

Inaczej rzecz ujmując, zdaniem sądu odwoławczego, brak było podstaw do stosowania interpretacji rozszerzającej wobec pojęcia, co do którego wolą ustawodawcy nie było, by podlegało ono szerszej interpretacji, co znalazło wyraz w sformułowaniu w przedmiotowym przepisie jego legalnej definicji, polegającej na enumeratywnym wyliczeniu jednostek, co do których sam fakt odbywania w nich służby oznaczał jej pełnienie na rzecz totalitarnego państwa. Natomiast zastosowanie szerszej interpretacji, polegającej na wywiedzeniu z treści przepisu obowiązku badania indywidualnego przebiegu służby pod kątem przyczyniania się do stosowanych przez reżim represji, prowadzi w tych okolicznościach do uzurpowania sobie przez sądy powszechne, w tym przez Sąd Okręgowy w Szczecinie, roli organu powołanego nie do stosowania prawa, lecz do jego tworzenia.

Uzupełniając powyższe rozważania należy zwrócić uwagę, że prezentowany przez Sąd Apelacyjny powyżej pogląd nie jest odosobniony, i poza stanowiskiem większości sędziów Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, znajduje także odzwierciedlenie w orzeczeniach innych sądów (por. wyrok NSA z dnia 14 października 2020 r., I OSK 3208/19, Legalis nr 2529684; czy też zdanie odrębne SSA Jerzego A. Siekluckiego do wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 grudnia 2020 r., III AUa 964/20, Legalis nr 2530663, a także stanowisko sędziego Sądu Najwyższego Zbigniewa Myszki przedstawione w uzasadnieniu postanowienia tego Sądu z dnia 19 lutego 2020 r., III UZP 11/19, LEX nr 2780483 i wyroki: Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 marca 2021 r., III AUa 637/20; Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 czerwca 2021 r., III AUa 49/21, LEX nr 3196906; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 22 marca 2021 r., III AUa 43/21, czy wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 16 czerwca 2021 r., III AUa 2154/20).

Sąd odwoławczy nadto zwrócił uwagę, że celem ustawy nowelizującej była likwidacja przywilejów emerytalnych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa uzyskanych przez nich z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa. Cel ten w swoim generalnym założeniu i co do zasady uzasadnia ingerencję ustawodawcy zwykłego w ustalone uprawnienia emerytalne tych funkcjonariuszy, gdyż uprawnienia te - o ile ich istnienie lub wysokość mają ścisły związek z tą służbą - zostały nabyte niegodziwie.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 24 lutego 2010 r., w sprawie K 6/09 uznał, iż art. 15b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej stanowiący, że w przypadku osoby, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 1) 0,7% podstawy wymiaru - za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990; 2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4; jest zgodny z art. 2, art. 10, art. 30, art. 32 i art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 42 Konstytucji. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż z konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i stanowionego przez niego prawa nie wynika w żaden sposób, że każdy bez względu na cechujące go właściwości, może zakładać, że unormowanie jego praw socjalnych nie ulegnie nigdy w przyszłości zmianie na jego niekorzyść. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca był uprawniony do wprowadzenia regulacji obniżających w racjonalnie miarkowany sposób świadczenia emerytalnego za okres służby w organach bezpieczeństwa publicznego, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów. Zdaniem Trybunału zasada ochrony praw nabytych zakazuje arbitralnego znoszenia lub ograniczenia praw podmiotowych przysługujących jednostce lub innym podmiotom prywatnym występującym w obrocie prawnym. Ochrona praw nabytych nie oznacza przy tym nienaruszalności tych praw i nie wyklucza stanowienia regulacji mniej korzystnych, jeżeli przemawiają za tym inne zasady, normy lub wartości konstytucyjne. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego zasada ochrony praw nabytych nie ma zastosowania do praw nabytych niesłusznie lub niegodziwie, a także praw nie mających oparcia w założeniach obowiązującego w dacie orzekania porządku konstytucyjnego.

Zdecydowanego podkreślenia wymaga także stwierdzenie, że uchwalenie przedmiotowej nowelizacji było wyrazem woli i realizowało poczucie sprawiedliwości milionów obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, która stała się demokratycznym państwem prawnym na skutek wyzwolenia się z totalitarnego reżimu komunistycznego, realizującego w praktyce na terenie Państwa Polskiego interesy obcego mocarstwa i określonej, stosunkowo wąskiej grupy lojalnych wobec niego wysoko postawionych członków partii rządzącej. Możliwość funkcjonowania tego reżimu zapewniało natomiast przez wiele dziesięcioleci w zasadniczej mierze właśnie działanie aparatu bezpieczeństwa, złożonego z szeregu służb realizujących politykę represji wobec osób przejawiających dążenia wolnościowe i niepodległościowe. Dlatego zdaniem Sądu Apelacyjnego już samo zgłoszenie gotowości do służby w tym aparacie i podjęcie takiej służby, musiało się wiązać ze świadomością uczestniczenia w jego represyjnej działalności, a zarazem wspierania dalszego funkcjonowania reżimu totalitarnego.

W tych okolicznościach, zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ma znaczenia w jakim czasie służba została podjęta. Sam ten fakt, niezależnie od oceny indywidualnego zaangażowania w konkretną działalność represyjną, uzasadniał w przekonaniu sądu odwoławczego likwidację przywilejów byłych funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa. Natomiast aktualnie byli funkcjonariusze wiedząc jaki jest obecnie stan archiwów, a dokładnie braki w materiałach archiwalnych wynikające z masowego niszczenia dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, przed ich przejęciem przez Instytut Pamięci Narodowej, powołują się na brak obciążających ich dowodów.

Zaś w niniejszej sprawie bezspornym jest, że ubezpieczona podjęła i wykonywała zadania, co wynika z zachowanych opinii służbowych, w których uznawana była za przydatną do służby na zajmowanym stanowisku i awansowana nie tylko stanowisko, ale także w stopniach milicji obywatelskiej.

Należy wziąć również pod uwagę oczywisty i bezsporny fakt, że ubezpieczona na własne życzenie zrezygnowała z pracy na dostępnym rynku pracy i wyraziła chęć podjęcia służby w SB, wskazując na chęć kontynuowania tradycji rodzinnych. Są to okoliczności, które wskazują, że ubezpieczona miała pełną świadomość do jakiej pracy się zgłasza oraz komu (władzy komunistycznej) i czemu (utrwalaniu tej władzy) będą służyły podejmowane przez nią obowiązki. Sąd Okręgowy tych okoliczności nie wziął pod uwagę, skupiając się na okolicznościach wykraczających poza treść przepisów, które legły u podstaw wydanych decyzji. To właśnie zadania postawione przed Wydziałem B oraz Wydziałem (...) jednoznacznie wskazują, że ubezpieczona podjęła i wykonywała służbę na rzecz państwa totalitarnego.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że Sąd Najwyższy przyjmuje, że w ujęciu „instytucjonalnym” sam fakt pełnienia służby w określonej jednostce może wypełniać kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, mimo braku po stronie odwołującej się indywidualnych działań bezpośrednio zmierzających do naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2023 r., III USKP 120/22, LEX nr 3506736 czy postanowienie tego Sądu z dnia 15 czerwca 2023 r., III USK 299/22). Sąd Najwyższy podniósł, że istotne znaczenie - w tych sprawach - ma zakres i przedmiot działalności formacji/instytucji (z uwzględnieniem jednostek wymienionych w art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy), który może prima facie potwierdzać, że były one bezpośrednio ukierunkowane na realizowanie charakterystycznych dla ustroju totalitarnego zadań i funkcji i takie zadania wykonywali wszyscy - bez wyjątku - funkcjonariusze służący w danej jednostce organizacyjnej, którzy stanowili jej strukturę, bez której niemożliwe byłoby wykonywanie przypisanych tej jednostce zadań.

Nie należy zapominać, że Wydziały B były wydziałami służby bezpieczeństwa wprost, a Wydziały (...) były podległe służbie bezpieczeństwa, ściśle z nią współpracowały i miały zapobiegać między innymi swobodnemu przemieszczaniu się obywateli (zwłaszcza tych co do których istniały podejrzenia o działalność opozycyjną wobec ówczesnego reżimu), a w konsekwencji swobodnej wymianie informacji, myśli i poglądów. Zatem nie można stawiać znaku równości z obecnymi wydziałami paszportowymi będącymi częścią składową administracji - urzędów wojewódzkich a wydziałami paszportów będącymi częścią składową ówczesnej policji politycznej jaką była Służba Bezpieczeństwa. Służba w tego rodzaju jednostkach miała na celu ochronę i utrwalanie państwa totalitarnego, a tym samym zabezpieczała byt ustroju komunistycznego, narzuconego Polsce przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Ubezpieczona, pełniąc służbę w tych newralgicznych pionach aparatu opresji, współprzyczyniała się do ograniczania podstawowych praw obywatelskich wszystkich Polaków. Zatem już tylko w ujęciu „instytucyjnym” pełniona przez ubezpieczoną służba wypełniała kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

Sąd Apelacyjny podziela przy tym stanowisko o możliwości pozostającej w zgodzie z ustawą zasadniczą ingerencji w sferę prawa zabezpieczenia społecznego, co stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 marca 2011 r., II UZP 2/11 (Legalis nr 288417), oceniając przepisy tzw. „pierwszej ustawy dezubekizacyjnej”. Zgodnie z tą uchwałą uprzednia nowelizacja z 2009 roku zaliczała okresy służby w organach bezpieczeństwa państwa do tzw. wysługi emerytalnej funkcjonariuszy służb mundurowych i przyznanie po 0,7% podstawy wymiaru emerytury obliczanej od ostatniego, tj. z reguły najwyższego miesięcznego uposażenia na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym, w żaden sposób nie dyskryminowała tych osób. Przeciwnie, nadal pomimo tej nowelizacji i obniżenia współczynnika z 1,3% do 0,7% świadczenia tej grupy ubezpieczonych (adresatów nowelizacji z 2009 roku) były co najmniej porównywalne, a nawet korzystniejsze niż świadczenia ustalane w systemie nabywania świadczeń emerytalnych lub rentowych z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych. Sąd Najwyższy argumentował wówczas, że uprawnionym do świadczeń z systemu powszechnego ustala się podstawę wymiaru świadczeń nie od najwyższego dochodu osiąganego w jednym (ostatnim) miesiącu podlegania ubezpieczeniom społecznym, ale z wieloletniego okresu ubezpieczenia i od przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe według przepisów prawa polskiego z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych z ostatnich 20 lat kalendarzowych, albo z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia, poprzedzających bezpośrednio rok zgłoszenia wniosku o świadczenie (art. 15 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Nie można też zapominać, że świadczenia emerytalno-rentowe są wypłacane z budżetu Państwa, a więc także środków finansowych pozyskiwanych od obywateli, którzy byli ofiarami państwa totalitarnego i ich rodzin.

Zatem, odnosząc powyższą ocenę do obecnej regulacji prawnej Sąd Apelacyjny uznał, iż sporna legislacja (art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej) nie stanowi jakiegokolwiek naruszenia powszechnej zasady równości lub proporcjonalności świadczeń uzyskiwanych z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych przez osoby pełniące służbę na rzecz totalitarnego państwa, w porównaniu do standardów świadczeń uzyskiwanych z powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego. Nadal (po wprowadzeniu zasad nowelizacji z 2009 roku) mniej korzystne jest uregulowanie uprawnień emerytalno-rentowych ofiar systemu represji politycznych stosowanych przez organy bezpieczeństwa państwa totalitarnego, którym wprawdzie okresy uwięzienia z przyczyn politycznych uwzględnia się jako składkowe okresy ubezpieczenia, ale z „zerową” podstawą wymiaru świadczeń za konkretne lata (okresy) pozbawienia wolności z przyczyn politycznych wobec nieuzyskiwania podlegającego obowiązkowi składkowemu dochodu wskutek poddania ich bezprawnym represjom politycznym ze strony tzw. aparatu bezpieczeństwa. Zatem, obecne przyjęcie „zerowego” wskaźnika podstawy wymiaru (z ostatniego, w normalnym biegu zdarzeń najwyższego uposażenia przysługującego na zajmowanym stanowisku służbowym) za okresy świadomej służby na rzecz totalitarnego państwa, tj. w organach bezpieczeństwa państwa stosujących totalitarną przemoc polityczną, represje polityczne i dążących do utrwalenia państwa totalitarnego, jest społecznie sprawiedliwe.

Właśnie to uregulowanie odpowiada konstytucyjnym zasadom urzeczywistniania nie tylko zasady sprawiedliwości społecznej, ale realizuje ustawodawczy i jurysdykcyjny obowiązek zapewnienia reguł elementarnej przyzwoitości, które wymagają, aby przywileje zaopatrzeniowe sprawców lub uczestników systemu zniewolenia i stosowania totalitarnych represji politycznych uzyskane w okresach i z takiego nielegalnego, niegodnego lub niegodziwego tytułu, nie odbiegały znacząco od standardów świadczeń emerytalno-rentowych wynikających z powszechnego systemu świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Z bezprawnego tytułu i okresów uczestnictwa w zwalczaniu przyrodzonych praw człowieka i narodu oraz podstawowych wolności obywatelskich, utrwalaniu państwa totalitarnego nie sposób prawnie ani racjonalnie wywodzić żądania utrzymania niesłusznie, niegodnie lub niegodziwie nabytych przywilejów z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych. Tak uzyskane przywileje nie podlegają ochronie w demokratycznym porządku prawa krajowego, wspólnotowego i międzynarodowego, ponieważ osoby zwalczające przyrodzone prawa człowieka i narodu oraz podstawowe wolności obywatelskie oraz służące utrwalaniu takiego systemu nie mają prawa podmiotowego ani tytułu moralnego domagania się utrzymania przywilejów zaopatrzeniowych za okresy zniewalania dążeń niepodległościowych, wolnościowych i demokratycznych narodu polskiego (orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia: 11 stycznia 2012 r., K 36/09, OTK-A 2012/1/3; 24 lutego 2010 r., K 6/09, OTK-A 2010/2/15; 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK 1992/1/7; 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK 1998/7/114; 22 czerwca 1999 r., K 5/99, OTK 1999/5/100).

Ponadto trzeba wskazać, że w decyzji z dnia 14 maja 2013 r., nr (...), w sprawie A. C. i inni przeciwko Polsce (LEX nr 1324219) także Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że obniżenie przywilejów emerytalnych osobom, które przyczyniły się do utrzymywania władzy przez opresyjny reżim lub czerpały z niego korzyści, nie może być uważane za formę kary. Emerytury w bieżących przypadkach zostały obniżone przez ustawodawcę krajowego nie dlatego, że którakolwiek z osób skarżących popełniła zbrodnię lub ponosiła osobistą odpowiedzialność za naruszanie praw człowieka, lecz dlatego, że przywileje te zostały przyznane ze względów politycznych jako nagroda dla służb uważanych za szczególnie użyteczne dla państwa komunistycznego (patrz ust. 95, 98 i 104-106 oraz ust. 138 orzeczenia w tej sprawie, z odniesieniami do prawa precedensowego Trybunału). Istotnie, biorąc pod uwagę powód, dla którego zostały one przyznane oraz sposób ich uzyskania, mogą one jedynie zostać uznane za wyraźnie niesprawiedliwe z punktu widzenia wartości leżących u podstaw Konwencji. W tym stanie rzeczy istnienie bądź nieistnienie winy osobistej osób, które korzystały z tych niesprawiedliwych przywilejów, nie jest istotne dla rozważenia kwestii zgodności z art. 1 Protokołu nr (...) do Konwencji. Stanowisko to podziela także Sąd Apelacyjny orzekający w sprawie.

Reasumując ustawodawca przy uwzględnieniu reguł proporcjonalności i zasady nienaruszania istoty prawa zabezpieczenia społecznego jest uprawniony do takiej modyfikacji przepisów emerytalnych, które będą niwelowały przywileje emertytalno-rentowe nabyte z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa.

Sąd Apelacyjny wziął również pod uwagę, że w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 czerwca 2021 r., sygn. akt P 10/20, stwierdzono, że art. 22a ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy […], jest zgodny z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższy wyrok dotyczył policyjnej renty inwalidzkiej, a w jego uzasadnieniu Trybunał zwrócił uwagę na istotne kwestie ogólne, rzutujące na ocenę zasadności odwołań byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa od decyzji obniżających wysokość nabytych przez nich świadczeń. W ocenie Trybunału, ustawodawca, pozostając w zgodzie z systemem konstytucyjnych wartości, był uprawniony, pomimo znacznego upływu czasu od rozpoczęcia transformacji ustrojowej, do wprowadzenia kolejnej regulacji obniżającej – w racjonalnie miarkowany sposób – świadczenia rentowe za okres służby na rzecz totalitarnego państwa. Podniesiono również m.in., że standard konstytucyjny jest w tym obszarze wyznaczany przez powszechny system emerytalno-rentowy, a nie systemy preferencyjne, takie jak emerytury i renty mundurowe lub emerytury w obniżonym wieku, które nie należą do istoty konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego, zagwarantowanego w art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Pomimo uznania, że prawo do świadczeń nieproporcjonalnie wyższych zostało nabyte w sposób niegodziwy, ustawodawca nie pozostawił byłych funkcjonariuszy bez środków do życia, zapewniając im uposażenie na poziomie minimum socjalnego. Nie można zatem uznać, by stanowiło to nieproporcjonalną ingerencję w prawo do zabezpieczenia społecznego w rozumieniu art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji RP. Skonkludowano, że kontrolowany przepis ustawy nie pozbawia funkcjonariuszy możliwości uzyskania świadczenia, zmniejsza jedynie kwotę wypłacaną z tego tytułu do takiej, jaką pobiera znaczna liczba polskich rencistów.

Ponadto należy podkreślić, że ubezpieczona nie jest pozbawiona swojego uposażenia, a jest ono ograniczone do poziomu przeciętnej renty / emerytury, tj. poziomu uposażenia osób, które żyjąc w tych samych warunkach nie wspierały funkcjonowania państwa komunistycznego i przez to nie uzyskały apanaży podnoszących ich wynagrodzenie, co wprost przekłada się na wysokość ich emerytury.

Podkreślenia wymaga, że zamiast uczestniczyć w totalitarnym reżimie ubezpieczona jak i inni funkcjonariusze mogli, jak wielu współobywateli, podjąć walkę o jego szybsze obalenie, co niewątpliwie przyspieszyłoby demokratyczne przemiany, których pozytywne skutki są obecnie odczuwalne dla ogółu obywateli, w tym – co należy zauważyć – również dla byłych funkcjonariuszy reżimu komunistycznego.

Reasumując, skoro przepisy art. 13b oraz art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej stanowią obowiązujące przepisy prawa, a T. C. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa co najmniej w okresie od 1 września 1981 r. do 31 lipca 1990 r., ponieważ pracowała w jednostkach objętych art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, to organ rentowy prawidłowo dokonał obniżenia należnych jej świadczeń poprzez „wyzerowanie” okresu wykonywania służby na rzecz totalitarnego państwa.

Jednocześnie sąd odwoławczy miał na uwadze, że Sąd Najwyższy w sprawie III USKP 65/23 przeprowadził własną wykładnię 15c ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej i doszedł do przekonania, że przepis można pomijać. Niemniej jednak, w dniu 17 stycznia 2024 r. także Sąd Najwyższy w sprawie I (...) 104/23 zdecydował się na sformułowanie pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego, zawężonego wyłącznie do konstytucyjności art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej, o następującej treści: „Czy art. 15c ust. 3 i art. 22a ust. 3 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jednolity Dz.U. z 2023 r., poz. 1280) jest zgodny z art. 2, art. 32, art. 64 i art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej?”

Wobec powyższego, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie decydując się na zawieszenie postępowania należało zastosować przepis art. 15c ust. 3 i art. 22a ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej w niniejszej sprawie w obowiązującym brzmieniu.

W konsekwencji powyższych rozważań ocenić należało, że zaskarżone decyzje są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa, co do których Sąd Apelacyjny odmiennie niż Sąd Okręgowy nie odnalazł przesłanek do odmowy ich zastosowania.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. zmienił wyrok sądu pierwszej instancji i oddalił odwołania.

O kosztach postępowania, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), przy czym Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.). Do celowych kosztów postępowania należy, między innymi, koszt ustanowienia zastępstwa procesowego (art. 98 § 3 i art. 99 k.p.c.). Zatem, skoro uwzględniono apelację organu rentowego uznać należało, że organ ten wygrał postępowanie zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji. Wysokość kosztów ustalono na podstawie § 9 ust. 2 (360 zł za pierwszą instancję - 180 zł x 2, bo sprawa dotyczyła dwóch decyzji) oraz § 10 ust. 1 pkt 2 (480 zł za drugą instancję - 240 zł x 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radcowskie (t. j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1964). Jednocześnie od dnia 1 lipca 2023 r. Sąd ma obowiązek orzekać z urzędu o odsetkach należnych stronie wygrywającej od przyznanych kosztów na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c., co również znalazło odzwierciedlenia w wydanym wyroku.

Z przywołanych przyczyn Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

sędzia Urszula Iwanowska