Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 czerwca 2025 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy

i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSR Zofia Pawelczyk-Bik

Protokolant: st. sekr. sąd. Anna Kapanowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 maja 2025 r. w Warszawie

sprawy A. A. (1), E. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wysokość podstawy wymiaru składek

na skutek odwołania A. A. (1), E. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 6 czerwca 2022 r. numer (...):

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, iż podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) Pani A. A. (1) z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę z płatnikiem (...) Pani E. S. od 1 grudnia 2021 r. stanowi kwota wynikająca z umowy, tj. 5 000 zł brutto (słownie: pięć tysięcy złotych),

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. na rzecz A. A. (1) kwotę 1 800 zł (słownie: tysiąc osiemset złotych) z ustawowymi odsetkami z tytułu opóźnienia w zapłacie za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSR Zofia Pawelczyk-Bik

Sygn. akt VII U 1144/22

UZASADNIENIE

A. A. (1) w dniu 7 października 2022 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 6 września 2022 r., numer (...), zaskarżając ją w całości i wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) A. A. (1) z tytułu zatrudnienia od dnia 1 grudnia 2021 r. na umowie o pracę w wymiarze ½ etatu na stanowisku kierownika od spraw administracyjno-biurowych zawartej z płatnikiem (...) stanowi kwota wynikająca wprost z tej umowy w przeliczeniu na okres jednego miesiąca, tj. 5000,00 złotych brutto, którą to kwotę odwołująca rzeczywiście otrzymywała i która była wynagrodzeniem adekwatnym do zajmowanego przez nią stanowiska.

Zaskarżonej decyzji zarzuciła rażące naruszenie art. 83 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 18 ust 1, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 58 § 2 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 - Kodeks cywilny, poprzez błędne przyjęcie, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) A. A. (1) z tytułu zatrudnienia od dnia 1 grudnia 2021 do 30 listopada 2022 r. na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/2 etatu na stanowisku kierownika od spraw administracyjno-biurowych zawartej z płatnikiem (...) stanowi 1/2 kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku kalendarzowym w przeliczeniu na okres miesiąca, gdyż zdaniem organu, umowa na podstawie której odwołująca świadczyła pracę była umową iluzoryczną, cyt.: „zawartą wyłącznie w celu uzyskania wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego” w sytuacji, gdy z dokumentów, dokumentacji medycznej, zeznań płatnika i odwołującej oraz pozostałych świadków wynika, iż umowa ta nie była sprzeczna z prawem, z zasadami współżycia społecznego, ani nie zmierzała do obejścia prawa, a zatem organ powinien za podstawę wymiaru wskazanych wyżej składek przyjąć kwotę wynagrodzenia wynikającą wprost z zawartej przez odwołującą i jej pracodawcę umowy o pracę w przeliczeniu na okres jednego miesiąca, tj. kwotę 5000,00 złotych brutto (odwołanie z dnia 28 września 2022 r. – k. 3-7 a.s.).

Tożsame odwołanie złożył płatnik składek (...) E. S. w dniu 4 października 2022 r., wskazując że praca jaką wykonywała A. A. (1) była odpowiedzialna (odwołanie z dnia 28 września 2022 r. – k. 2-2v. akt sprawy VII U 1145/22).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., w odpowiedzi na odwołania wniósł o ich łączne rozpoznanie oraz oddalenie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 i zasądzenie od odwołujących na rzecz organu rentowego koszów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że podstawa wymiaru składek u odwołującej się zatrudnionej na 1/2 etatu:

1.  jest na zdecydowanie wyższym poziomie niż u pozostałych pracowników zatrudnionych na pełen etat;

2.  jest wyższa od osoby mającej nadzorować pracę odwołującej się,

3.  jest wyższa niż podstawa wymiaru pracownika, którego odwołująca się miała zastępować, tj. A. L., gdzie za miesiące 1-2.2021 r. - podstawa wynosiła 3.500,00 zł., za miesiąc 3.2021 r. - podstawa wynosiła 2.370,00 zł (pomniejszona o okres zasiłku chorobowego);

Następnie organ rentowy wskazał, że działa w oparciu o przepisy ustawy systemowej, zgodnie z którą do zakresu działania organu rentowego należy między innymi stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych, ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a także dysponowanie środkami finansowymi Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z tym Organ rentowy ma obowiązek podejmowania działań zapobiegających uzyskiwaniu ochrony ubezpieczeniowej, w tym świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przez osoby nieuprawnione. Organ rentowy może, zatem kwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy świadczą o tym, że wynagrodzenie wypłacono na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa ( odpowiedź na odwołanie, k. 11-13 a.s., k. 8-10 akt sprawy VII U 1145/22).

Zarządzeniem z dnia 26 listopada 2022 r. Sąd na podstawie art. 219 k.p.c. połączył sprawę o sygn. akt VII U 1145/22 z niniejszą sprawą, celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia ( zarządzenie z dnia 26 listopada 2022 r. – k. 12 akt sprawy VII U 1145/22).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. A. (1) urodzona w dniu (...) posiada wykształcenie wyższe. W 2009 roku ubezpieczona ukończyła studia magisterskie na kierunku politologia ze specjalizacją: psychologia problemów społecznych, na Uniwersytecie (...). W okresie od stycznia 2007 r. do października 2008 r. pracowała na stanowisku business assistant, sales support w (...), następnie od listopada 2008 r. do czerwca 2009 r. na stanowisku marketing & sales specialist w (...), od lipca 2009 r. do maja 2010 r. na stanowisku sales & marketing coordinator w (...), od października 2010 r. do grudnia 2014 r. na stanowisku customer service specialist w (...).

Od 1 czerwca 2018 r. do 16 lipca 2023 r. była zatrudniona w (...).J. P. Sp. j. na stanowisku managera, gdzie w spornym okresie świadczyła pracę w godzinach od 8:00 do 16:00. A. (...) A. przebywała na urlopie wypoczynkowym w (...).J. P. Sp. j. w dniach: 3.12.2021, 15.12.2021, 7.01.2022, 31.01.2022, 3.02.2022 – 4.02.2022, 11.03.2022, 23.03.2022, 25.03.2022, 4.04.2022-8.04.2022, 11.04.2022-13.04.2022, 21.04.2022-22.04.2022, 25.04.2022-29.04.2022, 2.05.2022, a od 9.05.2022 przebywała na zwolnieniu lekarskim. (...).J. P. Sp. j. miało dwie placówki, odwołująca wykonywała pracę w S., czasami musiała pojechać do drugiej placówki w W.. A. A. (1) mieszkała w S. razem z dziećmi i mamą, która pomagała jej w opiece nad dziećmi. Odwołująca miała na utrzymaniu rodzinę ( kwestionariusz osobowy – k. 31-32 a.s., curriculum vitae – k. 33-34 a.s., zeznania odwołującej A. A. (1) – k. 163-165 a.s., świadectwo pracy – k. 161-162 a.s.; informacja o urlopach k.153; listy obecności k. 154-160; świadectwo pracy k.160, umowa o pracę k.162).

(...) E. S. rozpoczęła wykonywanie działalności gospodarczej w dniu 1 listopada 2011 roku, jej przeważającą działalnością gospodarczą jest działalność usługowa wspomagająca transport lądowy. Działalność opiera się na assistance 24 godziny na dobę oraz prowadzeniu warsztatu blacharsko-lakierniczego. Przed zatrudnieniem ubezpieczonej fakturami zajmowali się E. S. wraz z partnerem D. Z. oraz A. L., która przeszła na urlop macierzyński i wychowawczy. E. S. poszukiwała pracownika na zastępstwo, o czym mówiła klientom i została jej polecona A. A. (1), posiadająca wykształcenie wyższe oraz doświadczenie. A. L. posiadała wykształcenie średnie. E. S. była świadoma, że ubezpieczona posiada dwójkę dzieci, które samotnie wychowuje ( informacje ogólnodostępne w CEIDG, zeznania świadka D. Z. - k.160-161 a.s., zeznania E. S. - k. 162-163 a.s., zeznania odwołującej A. A. (1) – k. 163-165 a.s.).

A. A. (1) zawarła z (...) E. S. w dniu 26 listopada 2021 roku umowę o pracę na czas określony od 1 grudnia 2021 r. do 30 listopada 2022 r., na stanowisku kierownika ds. administracyjno-biurowych w wymiarze czasu pracy ½ etatu z wynagrodzeniem 5000 zł brutto. Zakres czynności ubezpieczonej obejmował:

a)  kontakt z potencjalnymi klientami, współpracownikami i kontrahentami osobiście, przy użyciu środków porozumiewania się na odległość,

b)  uczestniczenie w organizowanych przez pracodawcą prezentacjach, konferencjach oraz innych spotkaniach, w celu zaprezentowania produktów i usług,

c)  przestrzeganie obowiązków w zakresie zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa oraz pracodawcy,

d)  przygotowywanie materiałów oraz opracowań w formie pisemnej, elektronicznej oraz innej określonej przez pracodawcę, zgodnie z zaleceniami oraz wskazówkami pracodawcy,

e)  przestrzeganie zasad koleżeństwa i wzajemnego szacunku w kontaktach ze współpracownikami, podwładnymi oraz przełożonymi,

f)  korzystanie z powierzonego mienia pracodawcy jedynie w celu wykonywania pracy,

g)  dbanie o dobre imię i dobry wizerunek pracodawcy,

h)  reprezentowanie pracodawcy w kontaktach z klientami, dostawcami oraz kontrahentami,

i)  wystawianie faktur.

W dniu podpisania umowy A. A. (1) orzeczeniem lekarskim nr (...) została uznana za zdolną do podjęcia pracy na stanowisku pracownika administracyjno-biurowego a następnie w dniu 1 grudnia 2021 r. przeszła szkolenie wstępne w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ubezpieczona świadczyła pracę w biurze przy ulicy (...) w W. oraz zdalnie, korzystając ze sprzętu udostępnionego przez pracodawcę, nie miała ustalonych godzin pracy, mogła przychodzić o dowolnej porze. Ubezpieczona przyjeżdżała kilka razy w tygodniu około godziny 17:00 do biura, ale zdarzało się też, że przyjeżdżała o innej porze, nawet rano. Wystawiała faktury, miała dostęp do kont płatnika i wykonywała przelewy. Zamykała około 400-500 zleceń miesięcznie. Segregowała i zabierała dokumenty nad którymi pracowała w domu zdalnie, była postrzegana jako osoba kompetentna, godna zaufania, wykonywała pracę zleconą jej przez E. S. oraz jej partnera – managera D. Z.. Miała też umawiać i rozmawiać z rzeczoznawcami. Po wykonaniu zadań składała im również sprawozdania ( umowa o pracę – k. 23 a.s., zakres obowiązków – k. 29-30 a.s., karta szkolenia wstępnego – k. 26 a.s., orzeczenie lekarskie – k. 24 a.s., listy obecności – k. 112 a.s., zeznania świadka D. Z. - k.160-161 a.s., zeznania E. S. - k. 162-163 a.s. zeznania odwołującej A. A. (1) – k. 163-165 a.s.).

Ubezpieczona dowiedziała się o nieplanowanej ciąży 20 grudnia 2021 roku w 9 tygodniu ciąży. Poprzednia ciąża ubezpieczonej była prowadzona pod kontrolą hematologa z zaleceniem, aby nie zachodziła w kolejną ciążę. Trzecia ciąża również była prowadzona pod kontrolą hematologa i zakończyła się porodem w terminie w dniu 18 lipca 2022 roku, natomiast niezdolność do pracy w związku z ciążą trwała od maja 2022 roku. Pod koniec urlopu macierzyńskiego odwołująca poinformowała E. S. o rezygnacji z pracy ( zeznania odwołującej A. A. (1) – k. 163-165 a.s.).

E. S. w 2021 roku osiągnęła przychód w wysokości 2 104 118,60 zł i dochód w wysokości 51 198,77 zł, natomiast w 2022 roku osiągnęła przychód w wysokości 2 970 366,67 zł i dochód w wysokości 86 060,41 zł (PIT-36 z 2022 r. – k. 122-132 a.s., PIT-36 z 2021 r. – k. 141-145v.

W spornym okresie płatnik składek zatrudniał 13 osób z różnym wynagrodzeniem, głównie na stanowiskach kierowców oraz blacharzy. Najwyższe z wynagrodzeń posiadała odwołująca A. A. (1) ( bezsporne).

Pismami z dnia 8 lipca 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. poinformował A. A. (1) oraz E. S. o wszczęciu z urzędu postępowania wyjaśniającego w sprawie ustalenia prawidłowości zgłoszenia A. A. (1) do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podstaw wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) E. S., wzywając je do przedłożenia określonych dokumentów oraz wyjaśnień. W toku postępowania wyjaśnienia w sprawie złożyła zarówno E. S. jak i A. A. (1), przedkładając jednocześnie dokumenty potwierdzające zatrudnienie ubezpieczonej ( zawiadomienia o wszczęciu postępowania, wyjaśnienia E. S. jak i A. A. (1), dokumentacja przedłożona w toku postępowania wyjaśniającego przez płatnika składek oraz ubezpieczoną, wyjaśnienia świadków G. G. i D. Z. - akta rentowe, karty bez numeracji).

Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał w dniu 6 września 2022 r. decyzję nr (...), w której stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) A. A. (1) z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) E. S. od 1.12.2021 r. stanowi kwota odpowiadająca ½ kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku kalendarzowym w przeliczeniu na okres miesiąca i odpowiada ½ wymiaru czasu pracy. W uzasadnieniu decyzji, organ rentowy wskazał, że A. A. (1) od 1.12.2021 r. została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) E. S. i od 9.05.2022 r. stała się niezdolna do pracy z powodu choroby, a niezdolność ta przypadała na okres ciąży. Organ rentowy podkreślił, że nie kwestionuje faktu świadczenia pracy przez ubezpieczoną, a jedynie poziom wynagrodzenia jaki został ustalony w umowie o pracę ( decyzja ZUS z 6 września 2022 r. - k. bez numeracji akt rentowych).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dowodów z dokumentów oraz w oparciu o zeznania świadka D. Z. oraz odwołujących się E. S. i A. A. (1).

Dokumenty, wymienione w części obejmującej ustalenia faktyczne, Sąd uwzględnił jako wiarygodne. Sąd miał przy tym na względzie, że dowody te w dużej mierze pokrywały się z materiałem dowodowym zebranym w trakcie postępowania wyjaśniającego przeprowadzonego przez organ rentowy.

Zeznania świadka D. Z. oraz odwołujących się E. S. i A. A. (1) zostały ocenione jako wiarygodne w zakresie w jakim pokrywają się z pozostałym materiałem dowodowym. Odnosząc się do oceny zeznań ww. osób wskazać należy, że wynika z nich w sposób niebudzący wątpliwości sądu, że strony w momencie zawierania umowy nie miały wiedzy o ciąży ubezpieczonej A. A. (1), po stronie płatnika składek wystąpiła faktyczna potrzeba zatrudnienia pracownika na stanowisku, które zajęła ubezpieczona. Zeznania wykazały, że ubezpieczona posiadała odpowiednią wiedzę i doświadczenie do zajęcia stanowiska kierownika ds. administracyjno-biurowych u płatnika składek, który posiadał środki na zatrudnienie ubezpieczonej za wynagrodzeniem 5 000 zł brutto. Sąd Okręgowy miał także na uwadze, że w dużej mierze relacje świadka oraz stron postępowania, znalazły potwierdzenie w treści zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów, wskazujących na charakter wykonywanych przez ubezpieczoną czynności. Z tego też względu, Sąd Okręgowy nie znalazł żadnych powodów, aby kwestionować ich wiarygodność w jakiejkolwiek części.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. wniosek dowodowy odwołującej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. kadr i płac został pominięty, jako zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania A. A. (1) i płatnika składek E. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 6 września 2022 r., numer (...), zasługiwały na uwzględnienie.

Spór w rozpatrywanej sprawie dotyczył kwestii wysokości wynagrodzenia A. A. (1) - jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne - wynikającego z umowy o pracę łączącej odwołującą z płatnikiem składek E. S., (...). Zgodnie ze stanowiskiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wyrażonym w zaskarżonej decyzji, ustalenie przez strony stosunku pracy wynagrodzenia w wysokości 5.000,00 zł brutto było niezgodne z zasadami współżycia społecznego i zmierzało do obejścia prawa. Ze stanowiskiem tym nie zgodziły się odwołujące, które powoływały się na adekwatność ustalonego w umowie o pracę wynagrodzenia w kontekście wykonywanych przez nią obowiązków, jej doświadczenia i kompetencji.

Analizując zaistniały między stronami spór, na wstępie wskazać należy, że organ rentowy, który nie zakwestionował samego faktu wykonywania pracy przez A. A. (1) na podstawie umowy o pracę na rzecz płatnika składek E. S., (...), a jedynie wysokość wynagrodzenia umówionego przez strony, skorzystał z przysługującego mu prawa kontrolowania wysokości wynagrodzenia w zakresie zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego. Przedmiotem takiej kontroli może być prawidłowość i rzetelność obliczenia, potrącenia i płacenia składek. Zakład ma przy tym prawo badać zarówno tytuł zawarcia umowy, jak i ważność jej poszczególnych postanowień. Nie jest ograniczony do kwestionowania faktu wypłacenia wynagrodzenia we wskazanej kwocie, lecz może też ustalić stosunek ubezpieczenia społecznego na ściśle określonych warunkach. Potwierdził to wyraźnie Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 kwietnia 2005r. (II UZP 2/05), w której stwierdził, że w ramach art. 41 ust. 12 i 13 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (art. 58 k.c.). Nadmierne podwyższenie wynagrodzenia pracownika w zakresie prawa ubezpieczeń społecznych może być bowiem ocenione jako dokonane z zamiarem nadużycia prawa do świadczeń. Wynika to z tego, że nadmiernemu uprzywilejowaniu płacowemu pracownika, które w prawie pracy mieściłoby się w ramach art. 353 ^{( 1)} k.c., w prawie ubezpieczeń społecznych, w którym pierwiastek publiczny zaznacza się bardzo wyraźnie, można przypisać – w okolicznościach każdego konkretnego wypadku - zamiar nadużycia świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia, albowiem alimentacyjny charakter tych świadczeń oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby płaca - stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki - nie była ustalana ponad granicę płacy słusznej, sprawiedliwej i zapewniającej godziwe utrzymanie oraz żeby rażąco nie przewyższała wkładu pracy, a w konsekwencji, żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 września 2012 r., III AUa 420/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 października 2013 r., III AUa 294/13).

Ustalenie w umowie o pracę rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne może być w konkretnych okolicznościach uznane za nieważne z mocy art. 58 § 3 k.c. w związku z art. 300 k.p. jako dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego. W konsekwencji nieważnością mogą być dotknięte jedynie uzgodnienia stron umowy dotyczące wynagrodzenia za pracę, przy zachowaniu ważności pozostałych postanowień umownych, ponieważ zgodnie z art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 16/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 191, z dnia 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05, z dnia 6 lutego 2006 r., III UK 156/05 oraz z dnia 5 czerwca 2009 r., I UK 19/09).

Wprawdzie w prawie pracy obowiązuje zasada swobodnego kształtowania postanowień umownych, jednak bezspornym pozostaje, że wolność kontraktowa realizuje się tylko w takim zakresie, w jakim przewiduje to obowiązujące prawo. Należy bowiem pamiętać, że autonomia stron umowy w kształtowaniu jej postanowień podlega ochronie jedynie w ramach wartości uznawanych i realizowanych przez system prawa, a strony obowiązuje nie tylko respektowanie własnego interesu jednostkowego, lecz także wzgląd na interes publiczny. Powyższe wynika przede wszystkim z treści art. 353 ¹ k.c., który ma odpowiednie zastosowanie do stosunku pracy. Z kolei odpowiednie zastosowanie art. 58 k.c. pozwala na uściślenie, że postanowienia umowy o pracę sprzeczne z ustawą albo mające na celu jej obejście są nieważne, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, a postanowienia umowy o pracę sprzeczne z zasadami współżycia społecznego są nieważne bezwzględnie. Dopuszczalność oceniania ważności treści umów o pracę według reguł prawa cywilnego, na podstawie art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p., nie jest w judykaturze kwestionowana (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2004 r., I PK 203/03, oraz z dnia 28 marca 2002 r., I PKN 32/01).

Ocena wysokości wynagrodzenia umówionego przez strony stosunku pracy powstaje także na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, w którym ustalanie podstawy wymiaru składki z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy oparte jest na zasadzie określonej w art. 6 ust. 1 i art. 18 ust. 1 w związku z art. 20 ust. 1 i art. 4 pkt 9, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tymi przepisami, podstawą składki jest przychód, o którym mowa w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne, a w szczególności wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty i wszelkie inne kwoty, niezależnie od tego, czy ich wysokość została ustalona z góry, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych, na co wskazuje art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012r. poz. 361 ze zm.). Z tego względu dla ustalenia wysokości składek znaczenie decydujące i wyłączne ma fakt dokonania wypłaty wynagrodzenia w określonej wysokości. Należy jednak pamiętać, że umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Kształtuje ona bowiem stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. W konsekwencji przepis art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym oraz przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.) - musi być uzupełniony w ramach systemu prawnego stwierdzeniem, że podstawę wymiaru składki ubezpieczonego będącego pracownikiem stanowi wynagrodzenie godziwe, a więc należne, właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe i sprawiedliwe, zachowujące cechy ekwiwalentności do pracy. Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga uwzględnienia okoliczności każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1999 roku, I PKN 465/99). Takie rozumienie godziwości wynagrodzenia odpowiada kryteriom ustalania wysokości wynagrodzenia z art. 78 § 1 k.p., który nakazuje ustalenie wynagrodzenia za pracę tak, aby odpowiadało ono w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że do oceny ekwiwalentności wynagrodzenia należy stosować wzorzec, który w najbardziej obiektywny sposób pozwoli ustalić poziom wynagrodzenia za pracę o zbliżonym lub takim samym charakterze, który będzie uwzględniał również warunki obrotu i życia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2014r. I UK 302/13). Stąd też zasadne jest wskazanie, że ustalenie wynagrodzenia powinno nastąpić nie w oderwaniu od zakresu obowiązków, lecz w powiązaniu z nim. Wynagrodzenie powinno być adekwatne do rodzaju, charakteru oraz intensywności pracy wykonywanej przez pracownika, jego kompetencji, jak również kondycji finansowej pracodawcy. Pamiętać jednak należy, że ingerencja Sądu w umówione przez strony stosunku pracy wynagrodzenie powinna mieć miejsce tylko w wypadku rażąco wysokiego pułapu wynagrodzenia za pracę w stosunku do okoliczności danego przypadku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2009 r., III UK 7/09).

W rozpatrywanej sprawie powodem przeprowadzenia przez organ rentowy postępowania wyjaśniającego, które zakończyło się wydaniem zaskarżonej decyzji, był fakt ciąży A. A. (1) i wystąpienia w związku z tym po kilku miesiącach od zawarcia umowy o pracę z wnioskiem o zasiłek chorobowy. W orzecznictwie akcentuje się, że sam fakt podjęcia pracy przez kobietę w ciąży czy też zatrudnienie kobiety w takim stanie nie stanowi naruszenia prawa. Jednak ustalenie wysokości jej wynagrodzenia na znacznym, zawyżonym poziomie w celu uzyskania wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi naruszenie zasad współżycia społecznego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2006 r., III UK 156/05). Podkreśla się przy tym, że cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia i ustalenia wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy. Taka umowa o pracę w części ustalającej wynagrodzenie wygórowane i nieusprawiedliwione rzeczywistymi warunkami świadczenia pracy jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 października 2005 r., II UK 43/05; wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 2009 r., III UK 70/08).

Mając na względzie zaprezentowaną argumentację, Sąd w rozpatrywanej sprawie dokonał ustaleń faktycznych odnośnie charakteru pracy ubezpieczonej, zakresu jej obowiązków, intensywności wykonywanych zadań oraz innych kwestii, które mają wpływ na wysokość wynagrodzenia. Po dokonaniu ich analizy, Sąd stwierdził, że niezgodnie z prawem została wydana zaskarżona decyzja, a stanowisko odwołujących było uzasadnione.

Stwierdzając powyższe, Sąd wziął pod uwagę okoliczności związane z zatrudnieniem A. A. (1). Sąd po analizie materiału dowodowego nie ma wątpliwości co do tego, że w dniu zawarcia umowy o pracę, strony nie miały wiedzy o ciąży ubezpieczonej, o której dowiedziała się w dniu 20 grudnia 2021 roku. Natomiast jak wynika ze zgodnych zeznań odwołujących i świadka oraz z przedstawionych dokumentów, ubezpieczona posiadała odpowiednie kwalifikacje – wykształcenie oraz doświadczenie niezbędne na stanowisku pracy, co uzasadniało chęć zatrudnienia ubezpieczonej przez płatnika składek i zaakceptowanie jej warunków, tj. pracy po godzinie 17:00 oraz zdalnie i wynagrodzenia w wysokości 5.000 zł brutto, które z pewnością nie jest rażąco wysokie w stosunku do okoliczności danego przypadku. W ocenie Sądu wynagrodzenie to było uzasadnione, biorąc pod uwagę jej wcześniejsze doświadczenie, wiedzę oraz zakres obowiązków. Organ rentowy w uzasadnieniu swojej decyzji wskazywał na okoliczność, że wynagrodzenie odwołującej zostało ustalone w oderwaniu od realiów wynagradzania u płatnika składek. Argumentacja ta nie uwzględniała jednak wszystkich aspektów dotyczących warunków wynagradzania odwołującej, które odnosiły się do zwiększonego zakresu obowiązków oraz odpowiedzialności i wymaganych umiejętności, jakie powinny zostać wzięte pod uwagę. Dysproporcje w obowiązkach innych pracowników i ubezpieczonej są znaczące i zdaniem Sądu uzasadniały przyznanie jej wyższego wynagrodzenia.

Odnosząc się do argumentacji ZUS, że podstawa wymiaru składek u odwołującej się zatrudnionej na 1/2 etatu jest na zdecydowanie wyższym poziomie niż u pozostałych pracowników zatrudnionych na pełen etat, należy mieć na uwadze, że płatnik E. S. zatrudniała co do zasady kierowców. Ich kwalifikacje i zakres obowiązków powodował ustalenie innego wynagrodzenia. Zostało także wyjaśnione przekonująco dlaczego wynagrodzenie osoby, którą ubezpieczona zastąpiła, było niższe. A. L. miała niższe (średnie) wykształcenie i kwalifikacje oraz zakres obowiązków. Natomiast D. Z. - osoba mająca także nadzorować pracę odwołującej się miał wynagrodzenie niższe, ale należy mieć na uwadze, że był on pracownikiem będąc w związku nieformalnym z płatnikiem E. S.. Dlatego należy tę okoliczność uwzględnić przy ocenie kryteriów ustalenia jego wynagrodzenia.

Zdaniem Sądu wysokość wynagrodzenia odwołującej nie budziła również zastrzeżeń w kontekście sytuacji ekonomicznej płatnika składek. W tym kontekście Sąd miał na względzie, że w 2021 r. E. S. w 2021 roku osiągnęła przychód w wysokości 2.104.118,60 zł i dochód w wysokości 51.198,77 zł, natomiast w 2022 roku osiągnęła przychód w wysokości 2.970.366,67 zł i dochód w wysokości 86.060,41 zł. Wobec tego, według stanu finansów płatnik składek dysponował środkami pieniężnymi umożliwiającymi zatrudnienie ubezpieczonej z zakwestionowanym przez ZUS wynagrodzeniem.

Uwzględniając powołane okoliczności, Sąd ocenił, że stanowisko organu rentowego wyrażone w zaskarżonej decyzji, jest niezasadne. Całokształt okoliczności faktycznych ustalonych w oparciu o przeprowadzone postępowanie dowodowe, dał podstawy do przyjęcia, że wynagrodzenie A. A. (1) ustalone w kwocie 5.000 zł brutto miesięcznie jest wynagrodzeniem godziwym i adekwatnym do posiadanych przez nią kwalifikacji zawodowych, doświadczenia, powierzonego jej stanowiska, zakresu wykonywanych obowiązków oraz sytuacji finansowej pracodawcy. Tym samym brak podstaw do oceny, że było zawyżone i niegodziwe, a zarazem naruszające zasady współżycia społecznego.

W konsekwencji powyższego Sąd Okręgowy ocenił odwołania A. A. (1) i E. S. za zasadne, co skutkowało ich uwzględnieniem i stosowną zmianą zaskarżonej decyzji, o czym, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzeczono w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w pkt 2 sentencji wyroku na podstawie art. 99 k.p.c. w zw. art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zasądzając od organu rentowego – jako strony przegrywającej – na rzecz odwołującej A. A. (1) zwrot kosztów zastępstwa procesowego, bowiem była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Ustalając wysokość tych kosztów Sąd miał na względzie, że koszty zastępstwa procesowego powinny zostać ustalone według stawek liczonych od wartości przedmiotu sporu, która w niniejszej sprawie została wskazana przez organ rentowy i wyniosła łącznie 8.052,04 zł, co uzasadniało zasądzenie kwoty 1.80 zł na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2023 r. poz. 1964).

sędzia Zofia Pawelczyk-Bik