Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

do wyroku z dnia 26 marca 2024 r.

Pozwem z daty 16.02.2022 r. – skierowanym do sądu Rejonowego dla Warszawy – (...) w W. M. D. (dalej także Powód) wniósł o zasądzenie do pozwanego Skarb Państwa – Ministerstwo Sprawiedliwości kwoty 5.000,00 z odsetkami za opóźnienie od dnia złożenia pozwu. Powód powołał się na art. 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Wskazywał na przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19.12.2016 r. Powód wskazał, iż otrzymał jako osoba osadzona dwa koce, które nie były wymieniane, a ponieważ nie otrzymał poszewki na koce, to należałoby je prać, na co w celi nie ma warunków, a brak ich wymiany stwarza zagrożenie epidemiczne. Powód wskazał, iż był zmuszony spać przez 3 lata pod takimi kocami.

Akta sprawy zostały przesłane tutejszemu Sądowi w dniu 07.02.2023 r., w związku z postanowieniem o niewłaściwości z 10.08.2022 r. (k. 32). Po rejestracji, w dniu 24.02.2024 r. tutejszy sąd wydał postanowienie, w którym uchylił uprzednio wydane postanowienie w zakresie pełnomocnika z urzędu i przyznał Powodowi tego pełnomocnika z urzędu. Nadto skierowano też do Powoda pismo o informację co do Aresztu, gdzie miało nie być opisywanych koców oraz udzielono informacji. Powód wskazał na Areszt Śledczy w B. , zaś ORA wskazała na osobę Pełnomocnika. Sąd tutejszy nie mógł podjąć czynności od marca 2023 do 23 czerwca 2024 r., albowiem akt nieprzedstawiono wbrew zarządzeniu, a zostały wypożyczone do Sądu Okręgowego w Warszawie z uwagi na złożoną przez Powoda skargę na przewlekłość postępowania. Wydano w związku z powyższym zarządzenie celem m.in. informacji o zaistniałej sytuacji (k. 55).

Zarazem do Pełnomocnika z urzędu skierowano pismo wzywające. Pełnomocnik Powoda udzielił odpowiedzi w piśmie z 25.07.2023 r. (k. 69) wskazując m.in. na jednostkę Skarbu Państwa Areszt Śledczy w B., załączono czytelną wersję pozwu, wskazano, iż odpowiedzialność Pozwanego wynika z braku wymiany 2 koców po 36 miesiącach użytkowania. Wskazano wnioski dowodowe.

Postanowieniem z dnia 26.08.2023 r. Sąd m.in. określił iż obok Ministra Sprawiedliwości, Skarb Państwa jest reprezentowany także przez Dyrektora Aresztu Śledczego w B.. Zarządzono doręczenie odpisu pozwu do obu organów Skarbu Państwa.

W odpowiedzi na pozew Pozwany Skarb Państwa – Dyrektor Aresztu Śledczego w B. (na potrzeby tego uzasadnienia i dla ułatwienia dalej także Pozwany 1) wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu wedle norm przepisanych. Przedstawił m.in. dokumentację dotyczącą wydanych przedmiotów. Pozwany 1 potwierdził, iż Powód otrzymał 2 koce 20.12.2018 r. oraz że trzeci koc otrzymał 06.10.2021 r., który zdał 05.01.2022 r., zaś dwa pozostałe 01.08.2022 r. Wskazano, iż Powód otrzymał czyste koce. Pozwany 1 wskazał, iż stan koców wydanych Powodowi nie stwarzał zagrożenie epidemicznego. Że koce mogą być użytkowane przez minimalnie 36 miesięcy z możliwością przedłużenia. Zaś przepisy nie wymagały dostarczenia nowych koców, a skazany miał możliwość wymiany koców. Powołano się też na art. 116 kkw. Podkreślono, iż funkcjonariusze traktują osadzonych poprawnie i nie ignorują osadzonych. Wskazano na brak przesłanek odpowiedzialności, w tym na gruncie art. 417, 23 k.c., 361 k.c., 444, 445 k.c. Odwołano się do orzecznictwa (k. 91-92).

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Sprawiedliwości (na potrzeby tego uzasadnienia i dla ułatwienia dalej także Pozwany 2) wnosił oddalenie powództwa i wydanie postanowienia z art. 67 § 2 k.p.c. oraz o zasądzenie kosztów procesu wedle norm przepisanych. W uzasadnieniu swego stanowiska Pozwany 2 zakwestionował powództwo co do zasady i wysokości. Pozwany 2 zarzucał, iż roszczenie nie wiąże się z działalności Ministra Sprawiedliwości. Wskazano także, iż pozew stanowi zbiór twierdzeń Powoda niepopartych żadnymi dowodami. Pozwany 2 powołał się na informacje z AŚ, które Pozwany 1 przedstawił w swojej odpowiedzi.

Jak wynikało z pism Stron – nikt nie wnosił o rozprawę, w tym zakresie doprecyzowane zostało stanowisko Pozwanego 1 (pismo k. 110). Odpowiednio w porozumieniu ze Stronami – Pełnomocnikami dowody osobowe z zeznań świadka i Powoda przeprowadzono pisemnie – art. 271 ¹ k.p.c. oraz z art. 304 k.p.c. Strony miały możliwość przedstawienia pytań na piśmie. Postanowienie wydano 06.12.2023 r. po uprzednim zakończeniu wymiany pism. Po uzyskaniu zeznań - kopie przesłano Pełnomocnikom Stron z terminem 7 dni na zajęcie stanowiska co do tych zeznań. Nikt nie kwestionował złożonych zeznań, nie zgłaszał uwag. Stanowiska Stron nie uległy zmianie. Pełnomocnik z urzędu Powoda nie zgłosiła wniosku o koszty – wynagrodzenie. Następnie wyznaczono termin posiedzenia po upływie stosownych terminów tj. na dzień 26.03.2024 r.

Fakty ustalone przez Sąd Rejonowy, dowody.

(a)

W Dzienniku Ustaw z 05.08.1997 r. (Dz.U.1997.90.557) ogłoszono ustawę Kodeks karny wykonawczy z dnia 09.06.1997 r., w której w art. 68 k.k.w. wskazano: „Zakłady karne podlegają Ministrowi Sprawiedliwości.”. Analogiczny zapis dotyczy aresztów śledczych w art. 208 k.k.w. Ponadto tenże Minister wskazywany jest w tym Kodeksie jako organ administracji publicznej - rządowej wydający na podstawie tej ustawy kodeksowej akty prawne – rozporządzenia. Minister oczywiście nie jest organem w postępowaniu karnym wykonawczym i nie jest w szczególności sądem penitencjarnym; zadania Ministra są inne i wynikają nie tylko z art. 68 k.k.w. Tenże Minister m.in. tworzy i znosi zakłady karne - co może mieć oczywisty wpływ na warunki w poszczególnych zakładach i sprawę przeludnienia; Minister ma funkcje zwierzchnie wobec m.in. Dyrektora Generalnego Służby Więziennej - co może mieć wpływ na tworzenie warunków prawidłowego i praworządnego wykonywania kar pozbawienia wolności oraz m.in. na sprawy budżetowe w zakresie więziennictwa, warunków w poszczególnych zakładach karnych. W szczególności o budżecie, powierzchniach cel, sposobie budowania łazienek czy szeroko rozumianej aprowizacji nie decyduje sędzia penitencjarny, ani sąd penitencjarny, którzy wykonają zadania w zakresie samego wykonywania orzeczonej kary pozbawienia wolności, a nie o np. o stanie budynków zakładów karnych, nie dostarczają też wyposażenia. Zgodnie z uchwaloną i opublikowaną w Dzienniku Ustaw ustawa z dnia 09.04.2010 r. o Służbie Więziennej (dalej także Ustawa), Służba Więzienna realizuje na zasadach określonych w w.w. Kodeksie zadania w zakresie wykonywania tymczasowego aresztowania oraz kar pozbawienia wolności i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności. W uchwalonym i uprzednio ogłoszonym art. 10 Ustawy zapisano m.in.., iż Centralnym Zarządem Służby Więziennej oraz jednostkami organizacyjnymi, o których mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1, 2, 3 i 4, kieruje Dyrektor Generalny podległy Ministrowi Sprawiedliwości. Do kompetencji Dyrektora podległego Ministrowi należy w szczególności: 1) ustalanie kierunków prowadzenia oddziaływań penitencjarnych i nadzór nad ich realizacją, 2) tworzenie warunków prawidłowego i praworządnego wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania, a także 3) udział w pracach nad projektem budżetu państwa w zakresie dotyczącym więziennictwa oraz opracowywanie planu dochodów i wydatków budżetowych więziennictwa w ramach kwot wynikających z ustawy budżetowej (art. 11 Ustawy). Prawo karne wykonawcze mieści się zarazem w dziale zadań – sprawiedliwość - jakie realizuje Minister Sprawiedliwości posiadający m.in. inicjatywę ustawodawczą, w tym co do potrzeb ewentualnych nowelizacji, także Kodeksu karnego wykonawczego. Sędzia penitencjarny czy Sąd penitencjarny nie mają w tym zakresie zadań - nie mają też inicjatywy ustawodawczej. Zgodnie z uprzednim jeszcze rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 18.11.2019 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Sprawiedliwości opublikowanym w Dzienniku Ustaw z 19.11.2019 r. Dz.U.2019.2271 (czas m.in. którego dotyczył pozew), Minister Sprawiedliwości kieruje działem administracji rządowej – sprawiedliwość, a ponadto jest dysponentem części 15 i 37 budżetu państwa. Z kolei obsługę, w tym zakresie Ministra, zapewnia Ministerstwo Sprawiedliwości ( zapisu publikowanych aktów prawnych – fakty powszechnie znane – art. 228 § 1 k.p.c. ).

W Dzienniku Ustaw z 29.12.2016 r. (Dz.U. 2016.2224) zostało opublikowane rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 grudnia 2016 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (dalej także Rozporządzenie). W Rozporządzeniu tym zapisano m.in. jakie przedmioty są wydawane osobie osadzonej w zakładzie karnym lub areszcie śledczym tj. m.in. odzież, bieliznę, obuwie, pościel, środki higieny, środki do utrzymania czystości w celach mieszkalnych oraz sprzęt stołowy. Normy należności określa załącznik nr 1. W § 6 zapisano zasady „okresowej wymiany wybranych przedmiotów”. Piżamy, koszule nocne, ręczniki i ścierki do wycierania naczyń wymienia się co tydzień lub częściej w zależności od potrzeb, odzież i obuwie w zależności od potrzeb, pościel co dwa tygodnie lub częściej w zależności od potrzeb. Z kolei przedmioty niepodlegające zwrotowi osoba osadzona pierze we własnym zakresie. W załączniku nr 1 zapisano:

a)  w pozycji pościel: prześcieradło 2 sztuki i poszewka na poduszkę 1sztuka,

b)  w pozycji pozostałe: ręcznik 2 sztuki, ścierka do wycierania naczyń 1 sztuka, koce 2 sztuki, materac 1 sztuka, poduszka 1 sztuka, podkład pod materac 1 sztuka , worek/torba transportowa 1 sztuka.

Co do koców normę używalności określono na 36 miesięcy z zastrzeżenie, iż na okres zimowy, a także na okres przejściowy w zależności od warunków atmosferycznych, można wydać dodatkowy koc –według zgłaszanych potrzeb (potrzeby zgłaszane przez osadzonego)

( fakt publikacji i samego brzmienia niesporny i powszechnie znany – art. 229, 228 § 1 k.p.c.).

Uprzednio został utworzony Areszt Śledczy w B. (dalej także Areszt), który istniał w szczególności w okresie od stycznia 2019 r. do lutego 2022 r. W Areszcie tym był osadzony m.in. w tym okresie skazany M. D. (dalej także Osadzony). W Areszcie wydawane są koce osadzonym. Wydawane koce są czyste, spełniają swoją funkcję, są całe. Stan wydawanych koców nie stwarzał zagrożenia epidemicznego. W powyższym okresie nie wystąpiła na terenie Aresztu epidemia. Co do zasady koce są wymieniane po zgłoszeniu, przy czym na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 grudnia 2016 r. przyjmowano, iż nie zakłada ono obowiązku wydania nowych koców z powodu okresu używalności 36 miesięcy, jako okresu minimalnego, który może być przedłużony, jeśli koce mają swoje walory użytkowe ( faty niesporne – art. 229, 230 k.p.c. m.in. k. 91v, k. 1 i k. 69-69v, dokumentacja k. 96-97 – art. 244 k.p.c., a także zeznanie świadka – P. K. – art. 258, 271 ¹ k.p.c., zeznanie Powoda – art. 299 i 304 k.p.c., art. 231, 233 k.p.c.).

M. D. otrzymał 2 koce jeszcze 20.12.2018 r. (dalej także Koce 2). Poza Kocami 2 otrzymał w ramach pościeli (literalny zapis Załącznika) 2 prześcieradła, 1 poszewkę na poduszkę, niezależnie od samej poduszki czy materaca. W chwili wydawania Koce 2 były czyste i nadawały się do użytkowania. Otrzymując Koce 2, Osadzony nie otrzymał na nie poszewki. Koce 2 były używane do przykrycia się w trakcie snu. Cela osadzonego nie była przeznaczona (nie miała warunków) do prania koców. Otrzymywane prześcieradła czy poszewka na poduszkę były wymieniane co 2 tygodnie. Osadzony składał prośby o wymianę Koców 2, a nawet pisał skargę w styczniu 2021 r. po 2 latach od otrzymania Koców 2. W dniu 06.10.2021 r. otrzymał trzeci Koc (dalej także Koc 3). Poprzednie Koce 2 nie zostały wymienione, ani uprane. Koce 2 zostały wymienione przed dezynfekcją celi (pluskwy), a zarazem w dniu 05.01.2022 r. został zdany Koc 3. Dezynfekcja miała miejsce dwukrotnie na początku stycznia 2022 r. i w marcu 2022 r. Ostatecznie wydane przedmioty Osadzony zdał przy opuszczeniu Aresztu 01.08.2022 r. Aktualnie Osadzony przebywa w Zakładzie Karnym B., gdzie koce może wymieniać w łaźni co 3 miesiące i nie musi pisać aż pisma sprawie wymiany. Osadzony uznał, iż jego prawa człowieka jako osadzonego są naruszane z powodu braku wymiany Koców 2 przez ok. 3 lata, w sytuacji kiedy pod tymi Kocami spał, a zarazem nie otrzymał na te Koce poszewki, a Koce w tym czasie nie były prane. Był sfrustrowany, iż musiał pisać aż pisma w sprawie wymiany, a teraz nie jest to już konieczne. Epidemia w Areszcie nie wystąpiła, natomiast miał miejsce proces dezynfekcji ( brak dowodu, iż Koce 2 wymieniono, względnie uprano – fakt pozytywny – po wydaniu a do stycznia 2022 r. – art. 232, 233 § 2 k.p.c., dokumentacja k. 96-97, zeznania świadka P. K. konkretne informacje na temat stanu wydanych koców oraz czasu użytkowania – przez cały pobyt, brak informacji o stanie Koców 2 w 2022 r. – art. 258, 271 ¹ k.p.c., zeznania Powoda – art. 299 k.p.c. i 304 k.p.c., brak stanowisk Stron co do zeznań Świadka i Powoda – art. 231, 233 k.p.c.).

(b)

Niektóre z w.w. faktów były powszechnie znane, wynikające z publikacji aktów prawnych– art. 228 § 1 k.p.c.

Fakty ustalono także na podstawie dokumentów z zastosowaniem art. 243 ^{( 1)} k.p.c., art. 244 k.p.c. – nikt ich autentyczności nie kwestionował ani też pochodzenia. Rodzaj i liczbę wydanych przedmiotów Powodowi potwierdzało także stanowisko Pozwanych i przesłuchanego Świadka. Ponadto Strony nie kwestionowały, aby były wydawane inne przedmioty niż opisywane w.w. Rozporządzeniu, Załączniku nr 1. Co istotne z powyższego wynika (art. 231 k.p.c.), iż Osadzony nie dostał kołdry – nie jest to przedmiot opisany Załącznikiem (inaczej niż w przypadku poduszki, dla której dedykowana jest poszewka na poduszkę), a zatem należało ustalić i przyjąć, iż Powód spał pod tymi kocami – jak zeznał i podawał, które zastępowały kołdrę w typowych warunkach. Zarazem dla koców nie była wydawana poszewka, taka poszewka, jaka jest przeznaczona na kołdry.

Powód zarzucał brak wymiany Koców 2 przez okres ok. 3 lat do – jak doprecyzował w zeznaniach 05.01.2022 r. licząc od 01.01.2019 r. Powód nie kwestionował, iż Koce 2 nie zostały mu wydane, Powód nie kwestionował, iż wydane Koce nie były czyste czy że nie nadawały się do użytku, kiedy zostały mu wydane. Powód nie kwestionował także 36 miesięcznego okresu używalności. Powód nie kwestionował też, iż mógłby otrzymać po zwrocie te same, ale wyprane Koce 2. Powód kwestionował, iż po wydaniu mu tych Koców 2 przez okres 3 lat użytkował je bez możliwości wyprania, wymiany, a wymiana nastąpiła przy okazji dezynfekcji celi. Zatem odróżnić tu należy normę używalności od powiedzmy normy czystości danego przedmiotu, z którego Osadzony korzysta jak inni z kołdry, choć tu najczęściej z poszewką podlegającą praniu. Koce 2 poszewki nie miały, choć były użytkowane jak de facto pościel. Ponieważ faktem pozytywnym podlegającym dowodowi byłaby ewentualna wymian czy wypranie Koców 2, a z tego faktu korzystne skutki wywodziłby Pozwany 1 i Pozwany 2, to na Pozwanych spoczywał ciężar dowodu, iż Koce 2 wyprano czy wymieniono w okresie opisywanym przez Powoda, a zatem po ich wydaniu jeszcze w grudniu 2018, aż do 05.01.2022 r. Taki dowód nie został przedstawiony i z twierdzeń Pozwanych jak i zeznań Świadka wynika wniosek, iż Koce 2 nie były w tym czasie prane, ani wymieniane pod kątem nie ich używalności z załącznika nr 1, ale czystości z uwagi na cel ich użytkowania.

Zeznania Świadka jak i zeznania Powoda w istocie ze sobą korespondują i nie stają ze sobą w sprzeczności logicznej po ich uważnej lekturze; Świadek nie wskazuje, iż Koce 2 nie były użytkowane przez ok. 3 lata, nie wskazuje, aby były w tym czasie wyprane. Z jego zeznań w wynika szczegółowy opis sprawy wydania, a nie stanu Koców 2 w czasie okresu ich użytkowania i po okresie ok. 3 lat. Sąd zauważył, iż Koc 3 pojawił się w X 2021 r., co koresponduje z zeznaniami Powoda, iż pisał skargi i wnosił o wymianę w styczniu 2021 r. Zatem zebrany materiał oceniony z uwzględnieniem zasad logicznego rozumowania pozwalał na ustalenia co do faktów jak wyżej także odpowiednio na podstawie zeznań, dokumentacji (zapisy wydawanych przedmiotów). Odróżnić też należy twierdzenia Powoda, w tym jego zeznanie, iż starał się o wymianę Koców 2, od twierdzenia Pozwanych 1 i 2, iż Powód miał możliwość wymiany rzeczy i że był doprowadzany do magazynów, gdzie taką możliwość miał.

Z pozwu wynika, iż Powód dochodzi zadośćuczynienia w związku z naruszeniem jego prawa jako człowieka, a zatem nie chodzi o szkodę majątkową, która wymagałaby wykazani udowodnienia strat w majątku czy utraty np. zysków. W aspekcie zadośćuczynienia odpowiednie uregulowania znajdują się w art. 448, 445 k.c.

W aspekcie art. 116 k.k.w. (art. 116 § 1 pkt 2 k.k.w.) Pozwani 1 i 2 nie przedstawili faktów czy zarzutów czy i w jaki sposób Powód nie przestrzegał higieny osobistej czy nie dbał o czystość pomieszczeń względnie nie dbał o mienie zakładu. Zatem w tym aspekcie Sąd nie miał konkretnych faktów i dowodów, które pozwalałyby na poczynienie ustaleń faktycznych.

Ze stanowiska Pozwanego 1 nie wynikało, aby w aspekcie kwestii prania czy przedmiotów takich jak koce dana jednostka penitencjarna – Pozwany 1 – mierzyła się z brakami co do odpowiedniej aprowizacji, decyzji organów wyższego rzędu w tym Ministra, czy aby uzyskała jakieś wytyczne do takiego a nie innego wykonywania Rozporządzenia. Sąd bowiem zdaje sobie sprawę, iż nie każda sprawa czy problem jest możliwa do rozwiązania na poziomie Dyrektorów poszczególnych jednostek penitencjarnych, które z pewnością spełniają istotną rolę w funkcjonowaniu Państwa i dla bezpieczeństwa jego Obywateli. Zaś jak wynika z wyżej powołanych a opublikowanych przepisów nie jest tak, iż Ministerstwo nie realizuje żadnych zadań w tym obszarze; dlatego m.in. w tego typu sprawach nie jest uzasadnione „zwalnianie” Ministerstwa z udziału w ramach art. 67 § 2 k.p.c., albowiem często dopiero przy wyrokowaniu Sąd może rzecz ostatecznie ocenić. W każdym razie – takich „braków” w aspekcie zadań po stronie Ministerstwa nieujawniono, a Sąd, aby się ewentualnie do takowych odnieść, powinien zostać o tym poinformowany (art. 3 k.p.c.) przez strony, w tym celu wymagane i wymieniane są pisma. Takie elementy, zdarzenia nie zostały wskazane, przede wszystkim przez Pozwanego 1.

Należy też odróżnić sprawę kwalifikacji prawnych z art. 3 powoływanej przez Powoda Konwencji od ustaleń faktycznych. Kwalifikacje prawne w pismach osób działających samodzielnie są bardzo często nietrafione i wynikają one często z pojawiających się w przestrzeni publicznej sformułowań czy stwierdzeń „hasłowych”. Poza tym sąd tutejszy oceną prawną nie jest związany i dokonuje własnej oceny prawnej. W każdym razie na gruncie tej sprawy nie było podstaw do przypisania funkcjonariuszom publicznym w sferze faktów czynów w postaci „tortur” względem Powoda. Nie zmienia to jednak faktu, iż Koce 2 wydano w II połowie grudnia 2018 r., Koce 2 Powód użytkował jak element pościeli tj. kołdra, dla Koców tych nie była dedykowana poszewka, która byłaby prana, a same Koce 2 nie były prane czy wymienione w okresie ok. 3 lat. O kwestiach prawnych jeszcze poniżej.

Ocena Prawna Sądu Rejonowego, rozstrzygnięcie.

(1)

Reprezentacja Skarbu Państwa

Na wstępie należy wskazać na kwestię reprezentacji Skarbu Państwa. Z uwagi na takie a nie inne rozwiązania w zakresie tej reprezentacji stanowiące pewna „barierę” - przede wszystkim dla obywateli chcących realizować swoje prawo do sądu – w aspekcie podstawy faktycznej roszczenia w tej sprawie Skarb Państwa musiał być reprezentowany przez 2 jednostki. Należy zwrócić uwagę, iż podmiotem prawa jest Skarb Państwa, to Skarbowi Państwa w szczególności przysługuje zdolność, prawna i sądowa, a nie jednostkom organizacyjnym tego Skarbu Państwa. Zatem należy rozróżnić kwestie prawnomaterialne od procesowych rozwiązań w zakresie reprezentacji Skarbu Państwa – art. 67 § 2 k.p.c. Przepis ten reguluje tylko i wyłącznie – tak jak stanowi – kto podejmuje czynności procesowe.

Za dalszym udziałem Ministra – organu opisanego art. 67 § 2 k.p.c. w tej sprawie przemawiała kwestia, iż chodziło o braki w aspekcie przedmiotów czy stanu a wydawanych osadzonym, co może pozostawać także w związku z działalnością Ministerstwa w aspekcie powołanych wyżej, a opublikowanych uprzednio aktów prawnych, z których wynikają konkretne obowiązki, w tym nadzorcze Ministra w sferze więziennictwa – art. 68 k.k.w., art. 10 i 11 Ustawy o Służbie Więziennej (budżet, warunki),

Za warunki odbywania kary pozbawienia wolności czy tymczasowego aresztowania, w tym wyposażenie odpowiada w.w. w sposób najbardziej bezpośredni dyrektor danego zakładu karnego czy aresztu śledczego, w dalszej kolejności hierarchicznej Dyrektor (...), który podlega Ministrowi będącego dysponentem 2 pozycji budżetowych. Dlatego w tym aspekcie niezależnie od udziału Dyrektora Aresztu Śledczego B. uzasadnionym był też udział Ministra ( na którego wskazywał sam Powód – realizujący swoje prawo do sądu), który stoi na czele hierarchii organów więziennictwa. Przy tej organizacji więziennictwa, bez odpowiednich decyzji na szczeblu naczelnym czy zapewnienia środków finansowych, dyrektor pojedynczego zakładu karnego nie będzie mógł danej kwestii np. wyposażenia rozwiązać, nawet jeśli wyraziłby taką wolę – dyrektor zakładu czy Dyrektor Generalny nie jest dysponentem pozycji budżetowych. W każdym razie w tej sprawie zwolnienie od udziału w sprawie Ministra przed rozstrzygnięciem mogłoby być przedwczesne.

Za udziałem Dyrektora Aresztu Śledczego w B. w sposób naturalny przemawiało wiązanie roszczenia z osadzeniem w tymże Areszcie i sprawy przedmiotów wydawanych osadzonym na terenie tego Aresztu.

(2)

Przepisy prawne, uwagi ogólne

W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy odwołuje się do przepisów prawnych powołanych wyżej, jakie obowiązywały przed czasem opisanym w pozwie, jak i w tym czasie, którego dotyczy pozew. Z uwagi na przedmiot rozpoznania, należało co do faktów ustalić czy i jakie ustawy, rozporządzenia zostały opublikowane, w szczególności dane z załącznika i Rozporządzenia, które miały także dość faktyczny charakter. Dodatkowo należy powołać przepisy następujące.

1.  Art. 417 § 1 k.c. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

2.  Art. 448 § 1 k.c. W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę albo zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

3.  Art. 23 k.c.: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

4.  Art. 24 § 1 k.c. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

5.  Art. 6 k.c. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Co do zasady chodzi o fakt pozytywny. Np. jeśli dany podmiot dochodzi jako powód zapłaty, dowód zapłaty winien przedstawić pozwany.

6.  Art. 68 k.k.w. i 208 k.k.w. (zakłady karne, areszty śledcze podlegają Ministrowi Sprawiedliwości)

7.  Art. 10 ust. 1 i 11 ust. 1 pkt 2 i 5 ustawy z dnia 09.04.2010 r. o Służbie Więziennej (podległość Dyrektora Generalnego wobec Ministra).

8.  M.in. § 6 i załącznik nr 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 19.12.2016 r. powołany wyżej.

9.  Art. 102 pkt 1 k.k.w. : skazany ma prawo w szczególności do: odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny.

Nie ulega wątpliwości, iż w ramach dóbr osobistych mamy do czynienia z przyrodzoną i niezbywalną godnością człowieka, także osadzonego, odbywającego karę pozbawienia wolności czy osadzonego w związku z jego tymczasowym aresztowaniem. Ochrona z art. 23, 24 i 448 k.c. dotyczy nie - zachowań danego człowieka, które bywają często naganne i sprzeczne z normami prawymi, ale chodzi o ochronę dobra uznawanego za wrodzone (art. 30 Konstytucji RP). Na gruncie właśnie tego dobra Konstytucja RP (art. 31 ust. 3, art. 41 i 47) przyjmuje, iż ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Ponadto, każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Powyższe regulacje wpisują się w art. 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowiek i Podstawowych Wolności, w tym w art. 3, który stanowi, iż nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Należy zwrócić uwagę, iż zarówno Konstytucja jak i Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (dalej także Konwencja m.in. art. 3) są aktami prawa wyższego nad ustawami i rozporządzeniami. Z kolei przepisy ustawy Kodeks karny wykonawczy jest aktem nadrzędnym nad powołanym Rozporządzeniem z 19.12.2016 r. Zarazem zakładając racjonalność Ustawodawcy nie można przyjąć, iż celem jest ustanawianie niespójnych czy sprzecznych aktów prawa w ramach tego samego porządku, a to oznacza, iż wszystkie poszczególne zapisy winny być wykładane odpowiednio nie tylko zgodnie z ich literalnym brzmieniem ale z uwzględnieniem ich pozycji w randze aktów praw, celu ustanowienia i spójnie.

Powoływane przez wszystkie Strony Rozporządzenie wydane zostało na podstawie delegacji ustawowej art. 249 k.k.w. Zarazem tytuł tego Rozporządzenia: „w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych” oraz zapisy m.in. o pościeli, przedmiotach dotyczących higieny osobistej należy powiązać z zapisem rangi wyższej, a ustawowej art. 102 k.k.w. W punkcie 1 tego przepisu Ustawodawca wskazał, iż skazany ma prawo w szczególności do: odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny. Zatem nie może ulegać wątpliwości, iż jednym z celów tego Rozporządzenia jest realizacja tego prawa skazanego czy innej osoby osadzonej. Zarazem prawo to wpisuje się też w dobra osobistego z art. 23 k.c. (zdrowie, cześć, godność). Praktyczny wymiar warunków bytowych, choć nie tylko, jest istotny dla poszanowania własnej godności i godności innych, przez co normy czystości, kwestie warunków higienicznych winny być utrzymane na odpowiednim standardzie. Określenie „odpowiedni” jest oczywiście arytmetycznie niepoliczalne, ale należy przyjąć, iż odpowiedni oznacza tu taki rodzaj, iż dla każdego pewne warunki poniżej pewnych elementów będą nieakceptowalne z uwzględnieniem zrozumiałych zarazem ograniczeń dla osób osadzonych, które są konieczne w aspekcie kary, środka zapobiegawczego czy bezpieczeństwa innych osób. Zarazem należy też pamiętać, iż te warunki osadzenia doznają pewnych ograniczeń tj. cela to nie oddzielne tylko pomieszczenia do spania i najczęściej przebywa w niej więcej niż jedna osoba. Zatem kwestie czystości, higieny co do wydawanych przedmiotów są istotne.

(3)

Przepisy prawne o ustalone fakty

Powód zarzucił, iż 2 Koce jakie otrzymał nie były prane, nie były wymieniane w okresie ok. 3 lat, a zarazem są one użytkowane jak pościel (w potocznym słowa znaczeniu) tj. do przykrycia się w czasie snu. Jak wynika z Załącznika do Rozporządzenia istotnie osadzonym nie jest wydawana ani kołdra, ani poszewka na kołdrę, ani poszewka na koce. Zarazem te Koce spełniają role kołdry, jaka jest używana w typowych warunkach (choć tu też mogą wystąpić przypadku używania koców). Zapis w § 6 ust. 1 Rozporządzenia wskazuje, iż piżamy, koszule nocne, ręczniki i ścierki do wycierania naczyń wymienia się co tydzień lub częściej w zależności od potrzeb, odzież i obuwie w zależności od potrzeb, pościel co dwa tygodnie lub częściej w zależności od potrzeb. Jednocześnie w Załączniku 1 jako pościel kwalifikowane jest literalnie tylko prześcieradło i poszewka na poduszkę. Jako pościel nie jest traktowana poduszka, ale zarazem dla poduszki dedykowana jest poszewka. Zatem poszewka będzie prana. Zatem jak w istocie winien zostać zakwalifikowany koc czy koce, które służą do przykrycia się w czasie snu, gdyż kołdra nie jest wydawana, a zarazem nie ma poszewki na te koce. W typowej sytuacji co pewien regularny czas praniu podlegałaby poszewka na kołdrę (na tzw. wkład), w większych rozsądnych odstępach i w zależności od okoliczności także sama kołdra (wkład). Tymczasem w tym wypadku koce spełniają funkcję i kołdry i poszewki na kołdrę. W konsekwencji nie ma podstaw do przyjęcia, iż winny one być wyłączone z automatycznej kontroli czystości przez okres 3 lat, tylko dlatego, iż w załączniku literalnie do pościeli zakwalifikowano prześcieradło i poszewkę na poduszkę, a poszewki na koce nieprzewidziano. Zapis literalny Rozporządzenia nie może być rozumiany sprzecznie z celem z art. 102 pkt 1 k.k.w. Skoro koce są bez poszewki, a spełniają funkcję kołdry, to te koce winny podlegać odpowiedniej kontroli czystości celem realizacji normy wynikającej z aktu wyższego rzędu tj. art. 102 k.k.w. Nadto winno to być zrealizowane bez konieczności kierowania wniosków, a tym bardziej w sytuacji, gdy osadzony to zgłasza (jak w niniejszej sprawie). Koce z racji swej struktury materiałowej są podatne na zbieranie kurzu, a przez to i drobnoustrojów, w szczególności, jeśli bez poszewki pełnią funkcję kołdry, a wszystko to odbywa się w celi, która nie spełnia tylko roli sypialni jak w typowych warunkach wolnościowych. Jaki winien być stopień regularności - dostosowany do funkcji jaką koce spełniają jako element pościeli, choć innego rodzaju niż prześcieradła i poszewka na poduszkę. Nie jest właściwe – w świetle art. 102 pkt 1 k.k.w. - pozostawianie koców bez kontroli przez okres ok. 3 lat. Odrębną pozostaje sprawa ich używalności 36 miesięcy; w ramach tej normy koce mogą być wyprane i ponownie użytkowane. W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał w tej sprawie, iż naruszono prawa osadzonego w sprawie Koców 2 (art. 102 pkt 1 k.k.w.), a tym samym jego dobra osobiste z art. 23 k.c. (zdrowie, godność), a stan naruszenia trwał przez okres ok. 3 lat. Sąd Rejonowy nie uznaje zarazem, iż w tym wypadku mamy do czynienia z torturami w rozumieniu art. 3 Konwencji. Naruszenie jest wynikiem odczytania przepisów prawa i dotyczy jednego z praw w tym aspekcie, albowiem Powód nie zarzucał, aby np. nie otrzymał przedmiotów opisanych Rozporządzeniem i nie kwestionował też, iż w trakcie tego czasu w X 2021 r. otrzymał Koc 3 (choć opóźnienie jest istotne). Ponadto nie ma podstaw od uznania, aby po stronie Pozwanego 1 miał miejsce jakaś celowość, złośliwość, premedytacja. W samej zaś sprawie to także stanowisko Pozwanego 1 pozwoliło na wyjaśnienie okoliczności sprawy.

Oczywistym są obowiązki osadzonego z art. 116 § 1 pkt 2 k.k.w. Zarazem jednak w tej sprawie nie zostały opisane konkretne zachowania Pozwanego, w tym względem Koców 2, który wskazywałyby na nieprzestrzeganie norm czystości. Ze stanowiska jak i z zeznań Powoda, wynika, iż ta sprawa ma istotne dla niego znaczenie, gdyż podkreśla, iż aktualnie w innej jednostce koce podlegają wymianie bez pisma co 3 miesiące w łaźni. Należy też oddzielić sprawę własnych zachowań Osadzonego od konieczności realizacji zadań i celów z art. 102 pkt 1 k.k.w. Skoro nie zostały powołane fakty czy dowody na naruszenie przez Powoda obowiązku z art. 116 § 1 pkt 2 k.kw., to nie można uznać, iż składając niniejszy pozew nadużywa prawa z art. 5 k.c. Zarazem Powód nie oczekuje też wymiany czy prania co 2 tygodnie jak np. przy prześcieradłach, ale w wyważony sposób akceptuje wymianę co 3 miesiące. Przy czym należy podkreślić: terminy podawane są, aby określić pewien porządek organizacyjny celem realizacji zadań ustawowych, aby nie doszło do przeoczenia; najważniejszą jednak sprawą jest realizacja celu z art. 102 pkt 1 k.k.w., zatem odpowiednia reakcja do danej sytuacji. W sytuacji jakieś nagłej, innej wyjątkowej czasem może zaistnieć potrzeba wymiany po 1 miesiącu.

Nie było dostatecznych dowodów, iż brak wymiany tych Koców 2 skutkował pojawieniem się pluskiew i konieczności dezynfekcji, choć można byłoby mieć tu może jakieś przypuszczenia, to jednak przypuszczenia to jednak nie dowód. Stąd Sąd nie poczynił takiego ustalenia.

(4)

Zadośćuczynienie, odsetki, rozstrzygnięcia.

Mając na uwadze, okoliczności naruszenia opisane wyżej, przedmiot naruszeń z ogółu praw osadzonego (art. 102 k.k.w. i art. 102 pkt k.k.w.), czas naruszeń podany wyżej (odpowiednio też uwzględniony Koc 3) Sąd uznał, iż domaganie się przez Powoda kwoty 5000 zł (art. 321 k.p.c.) ma oparcie w prawie i z pewnością nie przekracza sumy odpowiedniej z art. 448 k.c. Jest to kwota, która nie przekracza przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a zatem z pewnością nie jest rażąco wygórowana. Sąd Rejonowy nie miałby podstaw do przyznania kwoty niższej, albowiem niższą trudno byłoby uznać za zadośćuczynienie w sensie jego funkcji i odczuwalności w naszych stosunkach społeczno – gospodarczych (inflacja i poziom miesięcznych wynagrodzeń). Istotnie Powód odwołał się w zakresie prawa do pojęcia tortur z art. 3 Konwencji (czego tutejszy Sąd nie podzielił w ocenie prawnej), jednakże nie mógł być sam o tej kwalifikacji przekonany, albowiem w przeciwnym razie swojego roszczenia nie określiłby na poziomie raczej niewielkim tj. 5000 zł. Roszczenie w żadnym razie nie zostało przesadzone, zatem sam Powód uwzględniał zaistniałą sytuację. Zauważyć, należy, iż Powód nie dochodził zasądzenia tej kwoty jako szkody majątkowej, albowiem nie opisywał żadnych spraw w majątku, ale wskazywał na swoje prawa, prawa niematerialne z zakresu dóbr osobistych w zestawieniu z danym elementem warunków bytowych w Areszcie. Zatem dowód strat majątkowych nie był konieczny.

Powyższą kwotę 5000 zł Sąd Rejonowy zasądził od Pozwanego 1, albowiem w tej sprawie nie było podstaw do uwzględnienia w tym rozstrzygnięciu Pozwanego 2. Jak wskazano wyżej sam Pozwany 1 nie podnosił okoliczności, które w aspekcie zadań Ministra czy hierarchiczności struktur (wytycznych w aspekcie Rozporządzenia itd.) mogłyby ewentualnie mieć wpływ na kształt rozstrzygnięcia w tym przedmiocie (art. 6 k.c. i 417 k.c.). Także ze stanowiska Powoda nie wynikało poza wskazaniem Ministra, aby uwzględniał on jakieś konkretne zachowania po stronie Ministra czy funkcjonariuszy Ministerstwa.

Od przyznanej kwoty Powodowi należne były odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z art. 481 k.c. Powód oczekiwał odsetek od dnia wniesienia pozwu. Jednakże nie wskazywał, aby przed pozwem skierował wezwanie do zapłaty z art. 455 k.c. czy podjął próby ugodowe z art. 187 k.p.c. W konsekwencji o opóźnieniu może być mowa dopiero po upływie niezbędnego czasu od trzymania żądania, zatem 7 dni (art. 455 i 481 k.c.) od doręczenia odpisu pozwu, co miało miejsce w dniu 13.09.2023 r., zatem od dnia 21 września 2023 r.

W pozostałym zakresie powództwo oddalono odpowiednio sprawa Pozwanego 2 jak i w części odsetek (pkt 2) z przyczyn opisanych wyżej.

Powód był stroną wygrywającą prawie w całości (zastrzeżenia poczynione wyżej co do kwestii szczegółowych) na gruncie art. 98 i 100 k.p.c. względem Pozwanego 1. Jednakże sam nie ponosił kosztów, zatem Sąd nie mógł zasądzić na jego rzecz kosztów, które nie powstały. Z uwagi na kwestie związane z art. 67 k.p.c. i pozycją Skarbu Państwa Sąd uznał, iż w relacji Powoda do Pozwanego 2, zachodzi podstawa do zastosowania art. 102 k.p.c. wobec Powoda (odstąpienie od kosztów jakie poniósł Pozwany 2). Powód działał przez pełnomocnika z urzędu, sam kosztów nie ponosił, został z nich zwolniony. Aktualnie nadal jest osadzony, zaś przyznana kwota nadal ma charakter symboliczny od Skarbu Państwa. Przyznanie więc zwrotu kosztów procesu na rzecz Pozwanego 2, który nie jest odrębnym podmiotem, ale też reprezentuje Skarb Państwa byłoby niesprawiedliwe i podważałoby rolę zadośćuczynienia w tym wypadku. W konsekwencji orzeczenie jak w punkcie 3.

Pełnomocnik z urzędu Powoda nie składał własnego o zwrot kosztów czy przyznanie wynagrodzenia, zatem Sąd w tym przedmiocie nie orzekał.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

a)  (...)

b)  (...)

c)  (...)

2.  (...).

06.06.2024 r.