Treść orzeczenia XVII AmA 8/21 - Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

XVII AmA 8/21 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Warszawie z 2022-10-05

Sygn. akt XVII AmA 8/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 października 2022 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący –	Sędzia SO Anna Maria Kowalik
Protokolant –	Starszy sekretarz sądowy Joanna Preizner - Offman

po rozpoznaniu 21 września 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z udziałem Prokuratora Prokuratury Okręgowej w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek odwołania powoda od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 22 września 2020 r. Nr (...)

1. uchyla zaskarżoną Decyzję w całości;

2. zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W. kwotę 720,00 zł (siedemset dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami za opóźnienie za czas od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sędzia SO Anna Maria Kowalik

Sygn. akt XVII AmA 8/21

UZASADNIENIE

Decyzją z 22 września 2020 r. nr (...) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej Pozwany, Prezes UOKIK) po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone:

I. na podstawie art. 23b ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076) uznał postanowienia wzorców umów stosowane przez (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (przed zmianą nazwy: Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) (dalej Powód, Bank) o treści:

A. „ 1. Stosowane przez Bank kursy kupna i kursy sprzedaży walut obcych, zwane dalej „Kursami walut”, ustalane są w oparciu o średnie rynkowe kursy poszczególnych walut obcych obowiązujące na międzybankowym rynku walutowym, publikowane - z zastrzeżeniem ust. 2 - w serwisie informacyjnym T., zwane dalej „Średnimi rynkowymi kursami walut”, oraz ustalone w Banku spready walutowe, zgodnie z zasadami określonymi w ust. 3.

2. W przypadku niepublikowania Średniego rynkowego kursu waluty w serwisie informacyjnym, o którym mowa w ust. 1, Bank ustala Kursy walut w oparciu o dane dotyczące Średniego rynkowego kursu waluty publikowane w innym serwisie informacyjnym lub transakcyjnym. W takim przypadku w Tabeli kursów walut Banku zamieszcza się informację z jakiego serwisu zaczerpnięte zostały dane dotyczące Średnich rynkowych kursów walut, w oparciu o które ustalono Kursy walut.

3. Kursy walut ustalane są w Banku z zachowaniem następujących zasad:

1) kurs sprzedaży waluty obcej zwany dalej „Kursem sprzedaży”, ustalany jest jako Średni rynkowy kurs waluty powiększony o spread walutowy ustalony dla sprzedaży waluty, zwany dalej „Spreadem walutowym sprzedaży”, który obliczany jest w następujący sposób:

Spread walutowy sprzedaży = Średni rynkowy kurs waluty x Współczynnik Korygujący Sprzedaży

[…]

2) kurs kupna waluty obcej, zwany dalej „Kursem kupna”, ustalany jest jako Średni rynkowy kurs waluty pomniejszony o spread walutowy ustalony dla kupna waluty, zwany dalej „Spreadem walutowym kupna”, który obliczany jest w następujący sposób:

Spread walutowy kupna = Średni rynkowy kurs waluty x Współczynnik Korygujący Kupna

[…]

3) różnica pomiędzy, obliczonymi zgodnie z zasadami określonymi w pkt 1 i 2, Kursem sprzedaży, a Kursem kupna danej waluty stanowi Spread walutowy, będący sumą Spreadu walutowego sprzedaży i Spreadu walutowego kupna;

a) wartość Współczynnika Korygującego Kupna oraz Współczynnika Korygującego Sprzedaży, o których mowa w pkt 1 i 2, ustalana jest przez Bank w zależności od zmienności kursów na rynku międzybankowym, płynności poszczególnych walut oraz konkurencyjności oferowanych klientom kursów walut, przy czym wysokość ustalonych przy zastosowaniu tych współczynników: Spreadu walutowego sprzedaży lub Spreadu walutowego kupna nie może być wyższa niż 5% Średniego rynkowego kursu waluty, natomiast

b) Spreadu walutowego nie może być większa niż 10% Średniego rynkowego kursu waluty,

z zastrzeżeniem, iż wysokość tych współczynników może ulec zmianie nie częściej niż raz w miesiącu kalendarzowym.”,

[postanowienie umowne stosowane w następującym wzorcu umowy:

- „Wzór aneksu dotyczący zmiany waluty spłaty kredytu do umowy kredytu/pożyczki udzielonej w walucie obcej. Aneks Nr... do umowy kredytu/pożyczki Nr... z dnia ...”]

B. „8. Niezależnie od godzin określonych w ust. 7, Bank może sporządzić nową Tabelę kursów walut Banku, jeśli w okresie pomiędzy tymi godzinami nastąpiła - w odniesieniu do co najmniej jednej waluty wymienionej w Tabeli kursów walut Banku - zmiana Średniego rynkowego kursu waluty o co najmniej połowę wartości Spreadu walutowego sprzedaży lub Spreadu walutowego kupna w odniesieniu do obowiązującej tabeli.”,

[postanowienie umowne stosowane w następującym wzorcu umowy:

- „Wzór aneksu dotyczący zmiany waluty spłaty kredytu do umowy kredytu/pożyczki udzielonej w walucie obcej. Aneks Nr... do umowy kredytu/pożyczki Nr... z dnia ...”]

za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 385¹ § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 875) co stanowi naruszenie zakazu określonego w art. 23a ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076).

i zakazał ich wykorzystywania.

II. 1. na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076) nałożył na (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (przed zmianą nazwy: Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy, w postaci poinformowania wszystkich konsumentów będących stronami aneksów do umów zawartych na podstawie wzorców, których postanowienia zostały uznane za niedozwolone, o uznaniu ich za niedozwolone i skutkach z tego wynikających,

w terminie nie później niż 3 (trzech) miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

Przy czym informacja przekazywana konsumentom będzie:

1) w warstwie wizualnej - sporządzona czcionką w rozmiarze co najmniej 11, kolorze czarnym i rodzaju Times New Roman,

2) dostarczona konsumentom za pomocą listów poleconych,

składała się z następującej treści:

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia 22 września 2020 r. uznał za niedozwolone, postanowienia wzorców umów stosowane przez (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (przed zmianą nazwy: (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.) w obrocie z konsumentami i zakazał ich wykorzystywania. Są to postanowienia o treści (...) - należy przytoczyć treść postanowień uznanych za niedozwolone.

Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim aneks do umowy na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. W związku z powyższym, postanowienia te nie wiążą Pani/Pana, czyli są bezskuteczne. Bezskuteczność ta powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Klauzulę uznaną za abuzywną należy zatem traktować tak, jakby w ogóle nie była zawarta w aneksie do umowy/ umowie.

Decyzja Prezesa UOKiK nr (...) dostępna jest pod adresem internetowym www.uokik.gov.pl. Decyzja jest prawomocna.

Podpis osoby uprawnionej do reprezentacji (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.”.

2. na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076) nałożył na (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (przed zmianą nazwy: Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy, w postaci złożenia oświadczenia w terminie nie później niż 1 (jednego) miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji, utrzymywanego na stronie internetowej przez okres 4 (czterech) miesięcy, o następującej treści:

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia 22 września 2020 r. uznał za niedozwolone, postanowienia wzorców umów stosowane przez (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (przed zmianą nazwy: (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) w obrocie z konsumentami i zakazał ich wykorzystywania. Są to postanowienia o treści (...) - należy przytoczyć treść postanowień uznanych za niedozwolone.

Decyzja Prezesa UOKiK nr (...) dostępna jest pod adresem internetowym www.uokik.gov.pl. Decyzja jest prawomocna.”,

w następujący sposób:

1) czarną czcionką (kod szesnastkowy RGB #000000) ARIAL na białym tle (kod szesnastkowy RGB #ffffff),

2) tekst powyższego oświadczenia wyjustowany,

3) w górnej części strony głównej domeny (...) i na każdej innej stronie internetowej przedsiębiorcy zastępującej ww. stronę w przyszłości, z możliwością zamknięcia oświadczenia przez użytkownika poprzez kliknięcie krzyżyka w prawym górnym rogu ramki; oświadczenie ma być widoczne przez cały czas, gdy użytkownik jest na stronie (oświadczenie nie może przybrać formy np. rotacyjnego banera czy slajdera),

4) czcionka powinna odpowiadać wielkości czcionki zwyczajowo używanej na ww. stronie internetowej, tekst umieszczony w ramce, o rozmiarze takim, aby była ona w całości wypełniona oświadczeniem, o którym mowa w niniejszym punkcie, z uwzględnieniem marginesu 2,5 cm z każdej strony;

5) fragment: „Decyzja Prezesa UOKiK nr (...)" będzie stanowić hiperłącze prowadzące do strony internetowej: https://(...)

III. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 3a w związku z art. 112 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076) nałożył na (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (przed zmianą nazwy: Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.), płatną na rzecz Funduszu (...), karę pieniężną w wysokości 26 625 686 zł (słownie: dwadzieścia sześć milionów sześćset dwadzieścia pięć tysięcy sześćset osiemdziesiąt sześć złotych) z tytułu naruszenia zakazu, o jakim mowa w art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie określonym w pkt. I niniejszej decyzji.

IV. na podstawie art. 77 ust. 1 i art. 80 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076) oraz na podstawie art. 263 § 1 i art. 264 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz, U. z 2020 r. poz. 256, 695) (dalej k.p.a.) w związku z art. 83 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów obciążył (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (przed zmianą nazwy: Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) kosztami postępowania opisanego w pkt. I sentencji niniejszej decyzji w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone w kwocie 200 zł 80 gr (słownie: dwieście złotych osiemdziesiąt groszy) i zobowiązał (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (przed zmianą nazwy: (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) do zwrotu tych kosztów Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

Odwołanie od Decyzji złożył Powód, Zaskarżając Decyzję w całości oraz zarzucając jej naruszenie:

a) przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 84 u.o.k.i.k.

przez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego oraz przyjęcie, że sam fakt zawarcia w kwestionowanym aneksie postanowienia informującego konsumentów o możliwości ustalenia dodatkowej tabeli kursowej w ciągu dnia, w razie gwałtownych wahań na rynku walutowym, wskazuje na to, że postanowienie może zostać wykorzystane w relacjach z kredytobiorcami; podczas gdy z treści badanego wzorca jasno wynika, że do rozliczeń w ramach umów kredytu stosowane były tylko kursy walut z dwóch tabel Banku - publikowanych o godz. 08:45 oraz o godz. 16:15, a zatem możliwość ustalenia dodatkowej tabeli w ciągu dnia nie miała wpływu na świadczenia kredytobiorców;

b) przepisów postępowania, tj. art. 7, art. 77 § 1 i art. 84 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 256 ze zm.) (k.p.a.) w zw. z art. 83 u.o.k.i.k.

przez zaniechanie dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy i dokonanie ustaleń faktycznych wymagających wiadomości specjalnych bez wyznaczenia biegłego; podczas gdy opinia biegłego miała znaczenie dla poprawnego ustalenia tego, (i) czy za pomocą określenia kursu referencyjnego we wzorcu przez odesłanie do kursów w serwisie T. konsument ma możliwość jego zidentyfikowania, (ii) jakie znaczenie dla praktyki bankowej mają kursy forex i czy są one wiarygodnym i obiektywnym źródłem danych; (iii) jakie są sposoby wyznaczania średnich kursów rynkowych i czy strony umowy kredytu mogą mieć wpływ na ustalanie tych kursów; (iv) w jaki sposób banki określają kursy w tabelach kursowych;

c) przepisów postępowania, tj. art. 8 § 1 k.p.a. w zw. z art. 11 k.p.a. oraz art. 83 u.o.k.i.k.

przez niewyjaśnienie przyczyn, dla których Prezes Urzędu w decyzjach nr (...) obniżył w większym stopniu nałożone kary na skutek uwzględnienia współpracy banku z organem jako okoliczności łagodzącej; podczas gdy zgodnie z zasadą przekonywania powinien określić aktywności, które podjęły inne banki, a których nie podjął powód, skutkujące uznaniem, że Bank aktywnie współpracował z organem, a pozostałe banki - „w sposób ponadstandardowy”, oraz pozostałe okoliczności, które doprowadziły do obniżenia kar nakładanych na inne banki;

d) przepisów postępowania, tj. art. 8 § 1 k.p.a. w zw. z art. 9, art. 11, art. 12 § 1 k.p.a. i art. 99e u.o.k.i.k.

przez umożliwienie stronie składania kolejnych propozycji zobowiązania i przedłużenie z tego powodu terminu zakończenia postępowania, co mogło rodzić po stronie Banku uzasadnione oczekiwanie, że postępowanie zakończy się wydaniem decyzji zobowiązującej, o której mowa w art. 23c ust. 1 u.o.k.i.k.; podczas gdy w razie z góry założonego braku możliwości przyjęcia zobowiązania organ powinien był dążyć do jak najszybszego załatwienia sprawy oraz wyjaśnienia stronie przesłanek, którymi kierował się przy rozstrzygnięciu o odmowie przyjęcia zobowiązania;

e) prawa materialnego, tj. art. 6 k.p.a. w zw. z art. 20, art. 22 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 ze zm.) (Konstytucja RP), oraz art. 16 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej z dnia 30 marca 2010 r. (Dz. Urz. UE C nr 83, str. 389) (Karta)

przez naruszenie naczelnej zasady praworządności przez faktyczne narzucenie Bankowi maksymalnych marż za świadczenie usług polegających na wykonywaniu działalności kantorowej i ingerencję w ceny (kursy) walut obcych obowiązujące w Banku; podczas gdy istota gospodarki rynkowej wyraża się w swobodzie stron do określania wysokości cen a ograniczenia tej swobody mogą zostać wprowadzone jedynie w drodze ustawy, ze względu na ważny interes publiczny i z poszanowaniem zasady proporcjonalności;

f) prawa materialnego, tj. art. 23a u.o.k.i.k. w zw. z art. 23b ust. 1 u.o.k.i.k. oraz art. 385¹ § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145) (k.c.)

- przez uznanie, że kwestionowane przez Prezesa Urzędu postanowienia wzorca aneksu do umowy kredytu udzielonego w walucie obcej kształtują prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy; podczas gdy kwestionowane postanowienia mają charakter czysto informacyjny i nie kształtują praw i obowiązków konsumentów, a w szczególności nie nakładają na konsumentów żadnych obowiązków świadczenia, którym odpowiadałoby roszczenie ze strony Banku;

- przez uznanie, że warunkiem uznania kwestionowanych postanowień za dozwolone i uczciwe jest to, aby konsument mógł przewidzieć i zweryfikować kurs waluty obcej; podczas gdy ze specyfiki rynku walut obcych wynika brak możliwości przewidzenia przyszłych kursów;

- przez uznanie, że Bank może korzystać z niedookreślonego sformułowania „średnich rynkowych kursów poszczególnych walut obcych obowiązujących na międzybankowym rynku walutowym publikowanych (...) w serwisie informacyjnym T.” w celu narzucenia konsumentom niekorzystnych zasad rozliczania kredytu; podczas gdy określenie to w sposób jednoznaczny określa kurs referencyjny i nie pozostawia Bankowi możliwości jego wyboru;

- przez uznanie, że Bank może wykorzystywać przewagę kontraktową w stosowaniu klauzul mówiących o możliwości stosowania klauzul rezerwowych zastrzeżonych na wypadek nieopublikowania kursów średnich przez serwis T. oraz o możliwości stworzenia dodatkowych tabel kursowych w razie gwałtownych zmian kursów rynkowych; podczas gdy jedynym celem wprowadzenia omawianych postanowień jest zabezpieczenie możliwości wykonywania umów zawartych przez Bank, korzystanie z możliwości zmian jest obwarowane jest wystąpieniem wyjątkowych i mało prawdopodobnych zdarzeń, a analogiczne klauzule są zawarte w aktach wykonawczych Zarządu Narodowego Banku Polskiego, które korzystają z domniemania braku abuzywności;

- przez uznanie, że o rażącym naruszeniu interesów konsumentów świadczy fakt, że Bank może ustalać współczynniki korygujące - mające wpływ na spready sprzedaży i kupna; podczas gdy Bank: (i) określił czynniki makroekonomiczne, od których zależna jest wysokość współczynników, (ii) wyznaczył maksymalne wysokości współczynników, które przyznają konsumentom gwarancję maksymalnych pułapów wynagrodzenia Banku w całym okresie obowiązywania długoterminowych umów kredytowych (zmiana może nastąpić tylko na korzyść konsumenta); (iii) może zmienić współczynniki nie częściej niż raz na miesiąc, przez co konsument na początku każdego miesiąca kalendarzowego zna procentową wysokość spreadów, które będą obowiązywać w danym miesiącu; (iv) podaje na stronie swojej stronie internetowej wysokość współczynników dla zapewnienia pełnej transparentności sposobu ustalania kursów;

g) prawa materialnego, tj. art. 23a u.o.k.i.k. w zw. z art. 385¹ § 1 k.c. i art. 385² k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.) (pr. bank.)

przez uznanie za nieistotną w dokonywaniu kontroli abstrakcyjnej postanowień okoliczności, że konsument na mocy § 1 aneksu i art. 69 ust. 3 pr. bank. uprawniony był do dokonywania spłaty bezpośrednio w walucie kredytu i wówczas nie miały do niego zastosowania kursy publikowane w tabelach określonych w kwestionowanych przez organ postanowieniach § 3 aneksu, i że w związku z tym konsument nie był bezwzględnie związany kwestionowanymi postanowieniami umownym; podczas gdy nawet w kontroli abstrakcyjnej wzorca konieczne jest uwzględnienie całokształtu praw i obowiązków wynikających z przepisów prawa oraz całego kontrolowanego wzorca zawierającego dane postanowienie;

h) prawa materialnego, tj. art. 106 ust. 1 pkt 3a w zw. z art. 111 ust. 1 u.o.k.i.k. i zasadą proporcjonalności wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP

przez wymierzenie kary obliczonej na podstawie obrotu uzyskanego przez Bank z całej prowadzonej działalności, w tym z działalności przejętej w 2018 r. części d. (...) Bank (...) S.A.; podczas gdy zgodnie z zasadą proporcjonalności uwzględnieniu w podstawie wymiaru kary podlega jedynie przychód wygenerowany z działalności podlegającej badaniu Prezesa Urzędu - tj. udzielania kredytów denominowanych w walcie obcej i bez uwzględnienia przychodu z działalności przejętej w 2018 r. części d. (...) Bank (...) S.A.;

i) prawa materialnego, tj. art. 106 ust. 1 pkt 3a w zw. z art. 111 ust. 1 u.o.k.i.k. i zasadą równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i zasadą niedyskryminacji z art. 32 ust. 2 Konstytucji RP

przez nałożenie na różne banki kar w różnych stawkach procentowych liczonych od obrotu za stosowanie w obrocie konsumenckim postanowień aneksów do umów kredytów denominowanych w walutach obcych; podczas gdy w wymiarze kary Prezes Urzędu powinien kierować się zasadami równości i niedyskryminacji, i stosować się do wynikającego z nich obowiązku takiego samego traktowania podmiotów pozostających w takich samych okolicznościach faktycznych;

j) prawa materialnego, tj. art. 106 ust. 1 pkt 3a w zw. z art. 111 ust. 2 oraz art. 111 ust. 3 pkt 2 z zw. z art. 111 ust. 3 pkt 1 lit. c-d u.o.k.i.k.

przez pominięcie istotnych okoliczności łagodzących oraz uwzględnienie dostrzeżonych okoliczności łagodzących w niewystarczającym stopniu; podczas gdy aktywna współpraca z organem w toku postępowania, przedstawianie propozycji zobowiązań, które z niejasnych przyczyn zostały odrzucone przez Prezesa Urzędu, a także podjęcie działań w celu wprowadzenia nowego wzorca umownego i sposób stosowania kwestionowanych postanowień powinny skutkować znacznym obniżeniem kary;

k) prawa materialnego, tj. art. 106 ust. 1 pkt 3a w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 1 u.o.k.i.k.

przez arbitralne wymierzenie niewspółmiernie wysokiej kary, która nie uwzględnia okoliczności stwierdzonego przez Prezesa Urzędu naruszenia oraz okresu, stopnia oraz skutków naruszenia w sposób odpowiedni; podczas gdy wzięcie pod uwagę m.in. okoliczności, że Decyzja dotyczy złożonego stanu prawnego, który nie podlega jednoznacznym ocenom, Bank wdrożył wszystkie rekomendacje organu nadzoru finansowego dotyczące dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie, postanowienia stosowane przez Bank były bardziej precyzyjne i korzystne dla konsumentów niż postanowienia konkurencyjnych banków oraz Narodowego Banku Polskiego, powinny prowadzić do wymierzenia ewentualnej kary w znacznie niższej wysokości;

l) prawa materialnego, tj. art. 110 w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 4 oraz art. 5 ust. 2 pkt 7 pr. bank.

przez uznanie za niedozwolone postanowień dotyczących prowadzenia przez Bank działalności skupu i sprzedaży wartości dewizowych na zasadach rynkowych i pobierania za te czynności wynagrodzenia; podczas gdy zgodnie ze wskazanymi przepisami Bank jako podmiot regulowany ma prawo prowadzenia działalności kantorowej i ogłaszania stosowanych kursów walutowych, wyznaczanych na podstawie mechanizmów rynkowych.

Powołując się na powyższe zarzuty Powód wniósł o:

a) o uchylenie Decyzji w całości z uwagi na brak podstaw do uznania zakwestionowanych postanowień umownych Banku za niedozwolone, co mogłoby stanowić naruszenie art. 23a u.o.k.i.k.;

b) ewentualnie - o uchylenie Decyzji w zakresie nałożenia kary pieniężnej (tj. w pkt III Decyzji);

c) ewentualnie - o zmianę Decyzji w zakresie nałożenia kary pieniężnej (tj. w pkt III Decyzji) przez jej obniżenie do wysokości znacząco niższej;

d) o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów wskazanych w treści odwołania;

e) o uznanie za część stanowiska powoda poglądów wyrażonych w opinii prywatnej dra hab. P. M., prof. Szkoły Głównej Handlowej w W. z dnia 5 lutego 2020 r. pt. „Zasady ustalania kursu walutowego w bankach” przygotowanej na zlecenie (...) Banków (...), że:

(i) na konkurencyjnym rynku banki nie mają wpływu na średni kurs walutowy, bank krajowy, ustalając kurs dla swoich klientów, jest więc wyłącznie obiorcą a nie kreatorem informacji;

(ii) spread stanowi ochronę dla banku przed nagłą stratą wynikającą z zawieranych transakcji walutowych;

(iii) banki muszą tak ustalić kursy w tabeli, aby cena sprzedaży żadnego banku nie była w danej chwili niższa niż cena kupna innego banku;

(iv) spready na rynku hurtowym są węższe niż na rynku detalicznym ze względu na inne koszty operacyjne (wyższe na rynku detalicznym) i inną skalę wolumenów (nominały na rynku detalicznym nie pozwalają na natychmiastowe zamknięcie pozycji walutowej banku na rynku hurtowym);

f) o zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na odwołanie Prezes UOKiK wniósł o oddalenie odwołania w całości, pominięcie wniosków dowodowych wskazanych w odwołaniu i zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego kosztów procesu.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest przedsiębiorcą wpisanym do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie XII Wydział Gospodarczy pod numerem: (...). Przedmiotem działalności Banku jest m.in. pośrednictwo pieniężne oraz finansowa działalność usługowa. Wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego z dniem 29 marca 2019 r. Bank (...) Spółka Akcyjna zmieniła firmę na (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.. W 2018 r. Bank przejął cześć majątku (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w formie zorganizowanej części przedsiębiorstwa w zakresie określonym w uchwale o podziale oraz planie podziału.

(dowód: informacja z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego Spółki, k. 81- 99 akt adm., k. 67- 115 akt sąd.)

W ramach prowadzonej działalności gospodarczej Bank udziela kredytów i pożyczek hipotecznych odnoszących się do walut obcych. Bank stosuje wzorce aneksów do umów kredytów/pożyczek hipotecznych udzielanych w walutach obcych, w których znajdują się postanowienia dotyczące sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych.

(dowód: pismo Banku z dnia 15 lipca 2016 r. k. 5 akt adm.)

We wzorcu aneksu do umów kredytów i pożyczek hipotecznych wyrażonych w walutach obcych, stosowanym przez Bank o nazwie „Wzór aneksu dotyczący zmiany waluty spłaty kredytu do umowy kredytu/pożyczki udzielonej w walucie obcej. Aneks Nr ... do umowy kredytu/pożyczki Nr... z dnia ...”, znajdują się postanowienia umowne o treści:

3. Kursy walut ustalane są w Banku z zachowaniem następujących zasad:

Spread walutowy sprzedaży = Średni rynkowy kurs waluty x Współczynnik Korygujący Sprzedaży

[...]

Spread walutowy kupna = Średni rynkowy kurs waluty x Współczynnik Korygujący Kupna

[...]

3) różnica pomiędzy, obliczonymi zgodnie z zasadami określonymi w pkt 1 i 2, Kursem sprzedaży a Kursem kupna danej waluty stanowi Spread walutowy, będący sumą Spreadu walutowego sprzedaży i Spreadu walutowego kupna;

b) Spreadu walutowego nie może być większa niż 10% Średniego rynkowego kursu waluty,

z zastrzeżeniem, iż wysokość tych współczynników może ulec zmianie nie częściej niż raz w miesiącu kalendarzowym.”,

(§ 4 wzorca o nazwie „Aneks Nr... do umowy kredytu/pożyczki Nr... z dnia ...”)

(dowód: wzorzec umowny przekazany przez Bank jako załącznik do pisma Banku z dnia 15 lipca 2016 r. k. 6- 8 akt adm.)

Przedmiotowe postanowienie umowne obowiązuje od 29 kwietnia 2015 r.

(dowód: pismo Banku z dnia 19 sierpnia 2016 r. k. 15 akt adm.)

Jednocześnie we wzorcu aneksu do umów kredytów i pożyczek hipotecznych denominowanych w walutach obcych znajduje się również postanowienie umowne o treści:

(§ 4 wzorca o nazwie „Aneks Nr... do umowy kredytu/pożyczki Nr... z dnia ...”)

(dowód: wzorzec umowny przekazany przez Bank jako załącznik do pisma Banku z dnia 15 lipca 2016 r. k. 6- 8 akt adm.)

Wyżej wymienione postanowienie umowne obowiązuje od dnia 29 kwietnia 2015 r.

(dowód: pismo Banku z dnia 19 sierpnia 2016 r. k. 15 akt adm.)

Bank stosuje wyżej wskazany wzorzec do zawierania aneksów do umów kredytów hipotecznych m.in. z konsumentami. Klient nie ma możliwości samodzielnego kształtowania treści postanowień dotyczących sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych określonych we wzorcu aneksu.

(dowód: pismo Banku z dnia 19 sierpnia 2016 r. k. 15 akt adm.)

Bank w ramach swojej działalności korzysta z serwisu T. [tajemnica przedsiębiorstwa - (...)] jako źródła informacji o bieżących cenach rynkowych na rynku walutowym. Są to narzędzia dostępne dla profesjonalnych podmiotów na rynku, tj. instytucji finansowych. Korzystanie z tych systemów jest odpłatne.

(dowód: pismo Banku z dnia 27 września 2016 r. k. 58 akt adm.)

W okresie od dnia 29 kwietnia 2015 r. do dnia 6 marca 2020 r. zawartych zostało [tajemnica przedsiębiorstwa - 14 109] aneksów do umów kredytów i pożyczek hipotecznych denominowanych do walut obcych na podstawie wzorca aneksu, które zawierają postanowienia A i B (w tym [tajemnica przedsiębiorstwa - 13 912] aneksów do umów kredytów/pożyczek denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – CHF], których obecna waluta kredytu to [tajemnica przedsiębiorstwa – CHF], z czego [tajemnica przedsiębiorstwa - 9 573] umów jest spłacanych w [tajemnica przedsiębiorstwa – PLN], [tajemnica przedsiębiorstwa – 145] aneksów do umów kredytów/ pożyczek denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – EURO], z czego [tajemnica przedsiębiorstwa – 81] umów jest spłacanych w [tajemnica przedsiębiorstwa – PLN], natomiast [tajemnica przedsiębiorstwa – 52] aneksy do umów kredytów i pożyczek denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – USD], z czego [tajemnica przedsiębiorstwa – 42] umowy są spłacane w [tajemnica przedsiębiorstwa – PLN]). Przy czym ogólne saldo umów, wg stanu na dzień 6 marca 2020 r. przedstawia się następująco: dla umów denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – CHF] [tajemnica przedsiębiorstwa - (...) CHF] (w tym saldo kapitałowe umów denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – CHF], co do których klienci dokonali co najmniej 1 spłaty w walucie kredytu wynosiło [tajemnica przedsiębiorstwa - (...) CHF]), denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – USD] [tajemnica przedsiębiorstwa - (...) USD] (w tym saldo kapitałowe umów denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – USD], co do których klienci dokonali co najmniej 1 spłaty w walucie kredytu wynosiło [tajemnica przedsiębiorstwa - (...) USD]), natomiast do [tajemnica przedsiębiorstwa – EURO] to [tajemnica przedsiębiorstwa - (...) EURO] (w tym saldo kapitałowe umów denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – EURO], co do których klienci dokonali co najmniej 1 spłaty w walucie kredytu wynosiło [tajemnica przedsiębiorstwa - (...) EURO]).

(dowód: pismo Banku z dnia 16 czerwca 2020 r. k. 252 akt adm., pismo Banku z dnia 21 lipca 2020 r. k. 265 akt adm., pismo Banku z dnia 22 lipca 2020 r. k. 267 akt adm.)

Zgodnie ze stanem na dzień 6 marca 2020 r. Bank wykonywał [tajemnica przedsiębiorstwa - 11 672] umowy kredytów i pożyczek hipotecznych denominowanych do walut obcych (w tym [tajemnica przedsiębiorstwa - 3 477] umów denominowanych do walut obcych, co do których klienci dokonali co najmniej 1 spłaty w walucie kredytu). Spośród ww. liczby [tajemnica przedsiębiorstwa - 11 583] stanowiły umowy kredytów hipotecznych denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)] (w tym [tajemnica przedsiębiorstwa - 3 431] umowy, co do których klienci dokonali co najmniej 1 spłaty w walucie kredytu), [tajemnica przedsiębiorstwa – 69] umów stanowiły umowy kredytów hipotecznych denominowanych do [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)] (w tym [tajemnica przedsiębiorstwa – 41] umów, co do których klienci dokonali co najmniej 1 spłaty w walucie kredytu), [tajemnica przedsiębiorstwa – 20] umów stanowiły umowy denominowane do [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)] (w tym [tajemnica przedsiębiorstwa – 5] umów, co do których klienci dokonali co najmniej 1 spłaty w walucie kredytu).

(dowód: pismo Banku z dnia 21 lipca 2020 r. k. 265 akt adm., pismo Banku z dnia 22 lipca 2020 r. k. 267 akt adm.)

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadził postępowanie wyjaśniające (sygn. (...)) w sprawie wstępnego ustalenia, czy w związku ze stosowaniem we wzorcach umów wykorzystywanych przez banki klauzul dotyczących sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych, nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, stosownie do art. 23a ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (postanowienie k. 1 akt adm.)

Podstawę do wszczęcia postępowania stanowiły informacje otrzymane przez Prezesa Urzędu od konsumentów, będących stroną umów o kredyty hipoteczne odnoszące się do walut obcych, dotyczące dowolności w ustalaniu przez banki kursów kupna i sprzedaży walut obcych (pismo organu z 10 czerwca 2016 r. k. 2- 3 akt adm.).

W toku prowadzonego postępowania, pismami z 10 czerwca 2016 r. (k. 2-3 akt adm.), 28 lipca 2016 r. (k. 11- 12 akt adm.), 8 września 2016 r. (k. 56 akt adm.) Prezes Urzędu wezwał (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (aktualnie (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) do przekazania szeregu informacji, w tym informacji, czy we wzorcach umów kredytów hipotecznych waloryzowanych do walut obcych lub w załącznikach do nich (m.in. regulaminach, tabelach) bądź we wzorcach aneksów stosowanych przez Bank po dniu 17 kwietnia 2016 r., zamieszczane są postanowienia umowne dotyczące sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych oraz czy konsumenci mogą zweryfikować na podstawie ww. postanowień poprawność wyliczeń stosowanych przez Bank. Dodatkowo, Prezes Urzędu wezwał Bank do przekazania treści odpowiednich wzorców umów wraz z załącznikami.

W odpowiedzi, pismami z 15 lipca 2016 r. (k. 5- 9 akt adm.), 19 sierpnia 2016 r. (k. 14- 54 akt adm.), 27 września 2016 r. (k. 58 akt adm.), Bank przekazał m.in. następujące stanowisko:

1) Postanowienia dotyczące sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych stosowane są we wzorze aneksu do umów produktów hipotecznych zawartych w walutach wymienialnych, w tym [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)], [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)];

2) Przy ustalaniu kursów walut obcych bank korzysta z systemu informacyjnego T.. Serwis informacyjny T. oznacza dane rynkowe publikowane przez T. [tajemnica przedsiębiorstwa – (M.) (...) SA] w jej serwisach informacyjnych, np. w serwisie T. [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)]. System T. [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)] jest systemem płatnym wykorzystywanym przez Bank jako profesjonalistę. Jest to podstawowe źródło informacji, poza systemem informacyjnym [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)], na temat bieżących rynkowych kursów walut, stóp procentowych czy innych danych rynkowych, które jest używane globalnie przez profesjonalne podmioty działające na rynkach finansowych;

3) W oparciu o ceny kupna i sprzedaży walut podawane przez uczestników rynku, serwisy informacyjne T. i [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)] (czyli profesjonalne agencje informacyjne zajmujące się m.in. publikowaniem danych rynkowych), podają na bieżąco kursy walut, które są wiarygodnym określeniem cen rynkowych. Ceny (kursy walut) są podawane na wszystkich dostępnych stronach serwisu informacyjnego T., w tym np. na stronie (...) (na stronie głównej oraz w zakładce notowania). W związku z tym klient może w oparciu o powyższe dane próbować samodzielnie wyliczyć kursy tabelowe, o ile na bieżąco śledzi zmiany notowań kursów walut;

4) Wysokość Współczynnika Korygującego Kupna (WKK) i Współczynnika Korygującego Sprzedaży (WKS) jest ustalana przez Zarząd Banku w oparciu o takie czynniki jak: zmienność kursów na rynku międzybankowym, płynności poszczególnych walut oraz konkurencyjność oferowanych klientom kursów walut.

5) Bank przy ustalaniu WKK i WKS próbuje znaleźć poziom równowagi pomiędzy zaoferowaniem klientom jak najkorzystniejszych kursów walutowych, a przez to utrzymanie konkurencyjności Banku w tym aspekcie, z jednej strony, a zapewnieniem ich rynkowości;

6) Bank gwarantuje umownie, że wysokość współczynnika WKK oraz WKS nie będzie wyższa niż 5% (0,05), tym samym konsument posiada informację co do wysokości maksymalnej marży stosowanej przez Bank, a więc może w ten sposób wyliczyć maksymalną wysokość raty wyrażoną w walucie obcej w przeliczeniu na polskie złote. Bank określa umownie również maksymalną częstotliwość zmiany tych współczynników (nie częściej niż raz w miesiącu);

7) Nie istnieje wzór pozwalający wyliczyć wartość Współczynnika Korygującego Kupna oraz Współczynnika Korygującego Sprzedaży. Informacje na temat zmienności kursów na rynkach międzybankowych, zarówno w ujęciu historycznym (tzw. realized volatility), jak i w ujęciu rynkowym (tzw. implied volatility) są dostępne w serwisach informacyjnych T. oraz [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)];

8) W każdym przypadku sporządzenia nowej Tabeli Kursów, Klienci Banku są o niej informowani na stronie internetowej Banku pod adresem (...) na której publikowane są wszystkie Tabele kursów walut Banku. Nowa tabela Kursów Walut jest publikowana każdorazowo przed momentem rozpoczęcia jej obowiązywania, który jest podany w nagłówku tabeli kursów;

9) W zakresie postanowień dotyczących sposobu ustalania kursów kupna i sprzedaży walut określonych we wzorcu aneksu, Bank nie umożliwia konsumentom samodzielnego kształtowania treści dotyczących tych postanowień;

10) Gdy Klient zamierza spłacać kredyt wyłącznie w walucie kredytu, może on nabywać walutę w dowolnie wybranym przez siebie miejscu i zasilać nią rachunek walutowy prowadzony bez opłat przez Bank - zgodnie z art. 69 ust. 3 w zw. z art. 75b prawa bankowego. Bank nie ogranicza tych uprawnień Konsumenta w żaden sposób.

Postanowieniem z dnia 8 marca 2017 r. Prezes Urzędu wszczął wobec Banku postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone w związku ze stosowaniem przez Bank we wzorcach aneksów do umów kredytów i pożyczek hipotecznych waloryzowanych/indeksowanych/denominowanych do walut obcych postanowień umownych o treści wskazanej w pkt I lit A i B sentencji Decyzji, które to postanowienia mogą zostać uznane za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 385¹ § 1 kc. Postanowieniem Prezes Urzędu zaliczył w poczet dowodów w przedmiotowym postępowaniu m.in. materiał dowodowy zebrany w trakcie postępowania wyjaśniającego o sygn. (...) (postanowienie k. 60- 64 akt adm.).

Pismem z 4 kwietnia 2017 r. (k. 68- 99 akt adm.) Bank odnosząc się do postanowienia o wszczęciu postępowania podtrzymał swoje wcześniejsze stanowisko, uznał zarzuty w całości za bezzasadne oraz wniósł o wydanie decyzji o umorzeniu postępowania w całości na podstawie art. 105 k.p.a., wskazując ponadto, że:

1) W ocenie Banku kwestionowane przez UOKiK postanowienia Wzorca Umownego nie kształtują praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ani też nie naruszają (a tym bardziej nie naruszają rażąco) praw konsumenta;

2) Wzorzec umowny jest wzorcem wprowadzonym przez Bank w wykonaniu postanowień ustawy z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 165, poz. 984), która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 roku („Ustawa antyspreadowa”);

3) Umowa w oparciu o postanowienia Wzorca Umownego była zawierana z konsumentem, który wybrał możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Dopiero gdy taki konsument pragnął powrócić do spłaty w złotych polskich, mógł złożyć wniosek o zmianę formy rozliczenia i wówczas Bank aktywował na jego rzecz taką dodatkową usługę rozliczania kredytu. W takiej sytuacji postanowienia Wzorca Umownego znajdowały dla Klienta zastosowanie;

4) Ustawodawca nie nakazuje bankom informowania klientów o sposobie ustalania spreadu walutowego, czyli marży naliczanej przez bank w związku z przeprowadzonymi transakcjami walutowymi. Ustawa nie wymaga również ustalania spreadu w taki sposób, aby konsument zawsze miał możliwość sprawdzenia prawidłowości ustalenia spreadu walutowego oraz wysokości swoich obciążeń na przyszłość. Niedopuszczalne jest uzupełnianie regulacji ustawowej o dodatkowe wymogi, wyprowadzane jakoby z dobrych obyczajów;

5) Bank kwestionuje przyjęte przez UOKiK założenie, jakoby zakwestionowane klauzule nie określały świadczenia głównego, gdyż świadczeniem tym miałoby być przekazanie kwoty kredytu przez Bank oraz obowiązek spłaty kredytu przez kredytobiorcę;

6) Tabela kursów Banku ma charakter dokumentu ogólnego i stanowi określenie cen stosowanych przez Bank w danym dniu do dokonywania samodzielnych prawnie i ekonomicznie czynności z zakresu obrotu dewizowego (kupna i sprzedaży walut). Dotyczy więc metody określania kursu wymiany, po której Bank proponuje swoim klientom możliwość nabycia lub zbycia walut obcych;

7) Ustalenie średniego (rynkowego) kursu walutowego jest z natury rzeczy czynnością złożoną. Nie ma żadnego globalnego lub lokalnego (krajowego) regulatora, który rejestrowałby wszystkie transakcje, notyfikował ich wartość oraz stosowane ceny (kursy);

8) Istnieją dwa sposoby pozwalające na ustalenie średniego kursu stosowanego w danym dniu/w danym okresie: metoda próbkowania oraz metoda opierająca się na danych pochodzących z renomowanych i wyspecjalizowanych instytucji o globalnym zasięgu, które otrzymują notyfikacje o większości transakcji i cen ofertowych (kursów), a następnie agregują dane i na bieżąco wskazują na średnią cenę - kurs wymiany;

9) Średni kurs NBP w odniesieniu do CHF jest oparty na danych pochodzących z dokładnie tych samych serwisów informacyjnych - T., [tajemnica przedsiębiorstwa – (...)], których zasady działania UOKiK ocenia jako nieprzejrzyste;

10) Klauzula umożliwiająca wykorzystanie przez Bank danych dotyczących średniego kursu na rynku międzybankowym „z innego serwisu informacyjnego lub transakcyjnego” jest typową klauzulą rezerwową, która ma zabezpieczać strony umowy na wypadek wyjątkowego, jednostkowego i nieprzewidywalnego zdarzenia, które uniemożliwiałoby wykonywanie umowy lub jej konkretnego postanowienia, w tym przypadku braku publikacji danych przez największy i najbardziej reprezentatywny system informacji gospodarczej;

11) Postanowienie przewidujące możliwość ustalenia przez Bank, w ciągu dnia, innej tabeli kursowej nie dotyczy problematyki spłaty kredytu w złotych polskich, w związku z tym taka tabela dodatkowa w ogóle nie wpływa na sytuację kredytobiorcy.

Bank w piśmie z 19 sierpnia 2016 r. wskazał, że dla potrzeb dokonania przeliczeń walutowych zgodnie z brzmieniem wzoru aneksu dotyczącego zmiany waluty spłaty kredytu do umowy kredytu/pożyczki udzielonej w walucie obcej zastosowanie mają wyłącznie pierwsza lub ostatnia tabela kursowa publikowana przez Bank w terminach określonych w aneksie (odpowiednio o 8.45 lub o 16.15) (k. 15v akt adm.).

Pismem z 31 stycznia 2018 r. Prezes UOKiK poinformował Bank o ustaleniach poczynionych w toku postępowania wszczętego postanowieniem z 8 marca 2017 r. w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone oraz o planowanym rozstrzygnięciu (szczegółowe uzasadnienie zarzutów k. 115- 122 akt adm.).

W odpowiedzi na Szczegółowe Uzasadnienie Zarzutów, w piśmie z 1 marca 2018 r. (k. 130- 141 akt adm.), Bank podtrzymał dotychczasowe stanowisko i argumentację przedstawioną w sprawie, w tym wniosek o umorzenie postępowania z uwagi na bezzasadność zarzutów podnoszonych przez UOKiK. Ponadto Bank wskazał, że:

⚫: Kontrola cen nie należy do kompetencji Prezesa UOKiK. Wobec tego kwestionowanie sposobu funkcjonowania Tabeli Kursów jest w istocie kontrolowaniem sposobu ustalania cennika przez Bank. Tabela Kursowa Banku ma charakter dokumentu ogólnego i stanowi określenie cen stosowanych przez Bank w danym dniu do dokonywania samodzielnych prawnie i ekonomicznie czynności (usług) z zakresu obrotu dewizowego;
⚫: Tabela Kursów jest cennikiem, który Bank co do zasady może swobodnie kształtować. UOKiK nie jest uprawniony do badania ani konkretnych kursów kupna lub sprzedaży walut stosowanych przez Bank ani polityki ustalania przez niego tychże kursów w tym tzw. spreadów;
⚫: Konsument nie musi posiadać kompetencji do „przewidzenia” kursu walutowego, bo ten zależy od obiektywnych zdarzeń na rynku finansowym. - Prezes UOKiK nie wskazuje potencjalnych nawet alternatyw dla ustalenia kursów walut, gdyż takie nie istnieją poza opisaną przez Bank metodą próbkowania, która wszak zakłada jeszcze większy element wiedzy fachowej. Nie ma także żadnych „obiektywnych źródeł informacji" o kursach walut, ponieważ jest to rynek zdecentralizowany i dynamiczny;
⚫: Bank, odnosząc uwagi Prezesa UOKiK do standardu banku centralnego, wskazuje że § 7 ust. 1 Uchwały nr 51/2002 również zawiera klauzulę rezerwową - odwołując się do jeszcze mniej przejrzystej kategorii „ostatnich wiarygodnych danych”;
⚫: Ustalając Tabelę na pewien okres (niejako „z góry”), Bank ponosi ryzyko walutowe w tym czasie, a klient niczym nie jest związany i ma pełną swobodę co do wyboru źródła nabycia waluty. Prowadzi to do istnienia asymetrii ryzyka na niekorzyść Banku;
⚫: Przepisy prawa dopuszczają jednostronne modyfikowanie umowy przez kontrahenta konsumenta, jeżeli modyfikacja taka następuje z ważnych przyczyn. W przypadku zakwestionowanej klauzuli ważne przyczyny zmiany wysokości Współczynników Korygujących zostały jednoznacznie wskazane. Bank został pozbawiony dowolności w ich stosowaniu.
⚫: Fakt, że Bank nie wskazuje w jaki sposób dokładnie kalkuluje Współczynniki Korygujące Kupna i Sprzedaży (tj. brak jest algorytmu matematycznego) nie może stanowić zarzutu wobec Banku. Skoro spread walutowy jest ceną, nie powinno budzić wątpliwości, że zmiana wartości istotnych parametrów cenotwórczych upoważnia Bank do zmiany poziomu spreadu. Skoro bowiem zmieniają się czynniki wpływające na przychody Banku i tym samym zmienia się wysokość tych przychodów, Bank ma prawo zareagować odpowiednio, dokonując modyfikacji w stosowanych przez siebie cenach;
⚫: Zarzut Prezesa UOKiK, iż konieczne jest precyzyjne wskazanie liczby nowych tabel kursów walut obowiązujących danego dnia w Banku i momentu ich publikacji, jest wymogiem arbitralnym, którego nie sposób oprzeć na żadnym przepisie, ani nawet ogólnych zasadach. Stoi w sprzeczności z dopuszczalnym celem i założeniem konstrukcyjnym tego rodzaju postanowień: jako że z istoty odwołują się one do sytuacji nadzwyczajnej i trudno przewidywalnej. Ponadto Kryteria uprawniające Bank do skorzystania z mechanizmu tabeli dodatkowej zostały precyzyjnie wskazane, Bank nie może dowolnie kształtować to, czy i kiedy wprowadzi tabelę dodatkową.

W pismach z 5 lipca 2018 r. (k. 146- 214 akt adm.), 16 czerwca 2020 r. (k. 249- 253 akt adm.), 21 lipca 2020 r. (k. 265 akt adm.) oraz z dnia 22 lipca 2020 r. (k. 267 akt adm.) Bank przekazał informacje i wyjaśnienia, o które wnosił Prezes UOKiK.

W odpowiedzi na pytanie Prezesa UOKiK zawarte w piśmie z 28 lutego 2020 r. „z uwagi na to, że po wejściu na stronę reuters.pl użytkownik jest przekierowywany na stronę uk.reuters.com, proszę o udzielenie informacji w jaki sposób aktualnie klienci Banku mogą uzyskać dostęp do notowań walut na parach CHF/PLN i EURO/PLN na serwisie, który nazwą odpowiada serwisowi R. wskazanemu w postanowieniach umownych analizowanych w toku niniejszego postępowania, a jest prowadzony w języku polskim” Bank wskazał, że te informacje są dostępne powszechnie w Internecie m.in. są podawane przez popularne polskie portale internetowe, w tym branżowe, takie jak: (...), (...), (...), (...), (...) oraz szereg portali poświęconych wyłącznie lub w głównej mierze rynkowi walutowemu/rynkowi (...). Informacje takie zawierają także serwisy zajmujące się wymianą walutową (kantory internetowe), jak również serwisy bankowości elektronicznej banków, które oferują usługę kantoru internetowego. Ponadto od dnia 1 czerwca 2020 r. na stronie internetowej banku ([ (...) Bank wyświetla oprócz danych o spreadzie również informację o zastosowanym kursie średnim dla tych wyliczeń.

(pismo Banku z dnia 16 czerwca 2020 r. k. 258 akt adm.)

W toku postępowania Bank sygnalizował chęć zakończenia postępowania w drodze decyzji zobowiązującej. W piśmie z 5 lipca 2018 r. (k. 146- 214 akt adm.) przedstawił propozycję zobowiązania. W ramach propozycji zobowiązania Bank zamierzał m.in. dokonać zmiany postanowienia we wzorcu aneksu, a także wystosować propozycję zawarcia aneksów do wszystkich konsumentów, którzy są klientami Banku będąc stroną umowy o kredyt hipoteczny denominowany do waluty obcej. W pismach z 5 kwietnia 2019 r. (data nadania) (k. 223- 224 akt adm.) oraz 8 maja 2019 r. (k. 227- 228 akt adm.), a także na spotkaniach (k. 143, 222 akt adm.) Bank prezentował kolejne koncepcje zobowiązań. W piśmie z 8 maja 2019 r. zaproponował wprowadzenie rozwiązania polegającego na określeniu kursu sprzedaży waluty obcej stosowanego przez Bank w rozliczeniu zobowiązań kredytowych denominowanych do waluty obcej jako kursu bieżącego sprzedaży walut obcych za złote określonego w § 5 uchwały Nr 51/2002 Zarządu Narodowego Banku Polskiego z dnia 23 września 2002 r. w sprawie sposobu wyliczania i ogłaszania bieżących kursów walut obcych (Dz. Urz. NBP z 2017 r. poz. 15), natomiast kursu kupna waluty obcej stosowanego przez Bank w rozliczeniu zobowiązań kredytowych denominowanych do waluty obcej jako kursu bieżącego kupna walut obcych za złote określonego w § 5 ww. uchwały Zarządu NBP. Jako możliwe do przyjęcia, Bank uznał również rozwiązanie polegające na przyjęciu średniego kursu NBP przy uwzględnieniu marży (średni kurs NBP powiększony o marżę Banku w przypadku Kursu sprzedaży walut i średni Kurs NBP pomniejszony o marżę Banku w przypadku Kursu kupna walut).

W piśmie z 16 czerwca 2020 r. (k. 249- 253 akt adm.) Bank zawiadomił o wprowadzeniu do obrotu prawnego z konsumentami – kredytobiorcami nowego wzorca aneksu walutowego, tj. aneksu do umowy kredytu i pożyczki hipotecznej odnoszących się do walut obcych. Według Banku wzorzec ten reguluje zagadnienia oraz zastępuje wzorce umowne będące przedmiotem postępowania. W szczególności, jak podał, zgodnie z nowym wzorcem podstawą ustalenia kursów walutowych dla kredytobiorców i pożyczkobiorców kredytów walutowych jest średni kurs NBP. Bank wskazał w danym piśmie, że konsumenci będą mogli zawierać aneksy walutowe w oparciu o nowy wzorzec począwszy od 1 listopada 2020 r. Jednocześnie Bank określił jako załącznik do pisma z 16 czerwca 2020 r. - wzór ww. aneksu oraz pismo okólne Wiceprezesa Zarządu (...) Bank (...) S.A. nadzorującego Obszar Bankowości Detalicznej i Biznesowej z dnia 10 czerwca 2020 r. zmieniające uchwałę w sprawie wzoru umowy oraz wzorów aneksów dla produktów hipotecznych, aczkolwiek faktycznie nie załączył ich do tego pisma.

Pismem z 13 lipca 2020 r. (k. 261 akt adm.) Prokuratura Okręgowa w W., działając na podstawie art. 183 § 1 k.p.a., zgłosiła swój udział w niniejszym postępowaniu.

Bank pismem z 3 sierpnia 2020 r. (k. 269 akt adm.) złożył wniosek o ograniczenie prawa wglądu do materiału dowodowego zawierającego tajemnicę przedsiębiorstwa w związku ze zgłoszeniem przez Prokuratora udziału w postępowaniu administracyjnym.

W dniu 7 sierpnia 2020 r. Prezes UOKiK wydał postanowienie o ograniczeniu prawa wglądu (postanowienie k. 270- 271 akt adm.). Poinformował także Prokuratora pismem z 19 sierpnia 2020 r. o możliwości zapoznania się z aktami sprawy i przedstawienia stanowiska (k. 277- 278 akt adm.).

Pismem z 19 sierpnia 2020 r. (k. 275- 276 akt adm.) Prezes Urzędu zawiadomił Bank o zakończeniu zbierania materiału dowodowego w niniejszym postępowaniu oraz o możliwości zapoznania się z materiałem zgromadzonym w aktach sprawy. Strona skorzystała z przysługującego jej uprawnienia w dniach 3 i 22 września 2020 r. (k. 282- 285 akt adm.).

W dniu 11 września 2020 r. Prokurator skorzystał z przysługującego mu prawa do zapoznania się z aktami sprawy (k. 283 akt adm.).

W dniu 22 września 2020 r. Prezes UOKIK wydał zaskarżoną Decyzję (k. 305- 323 akt adm.).

Uchwałą Zarządu Banku nr (...) z 21 października 2020 r. wprowadzona została nowa „Instrukcja ustalania kursów walut dla zobowiązań kredytowych w (...) Bank (...) S.A. oraz sporządzania i ogłaszania tabel kursów walut dla zobowiązań kredytowych w (...) Bank (...) S.A.” na potrzeby obsługi aneksów antyspreadowych do produktów denominowanych do walut obcych oferowanych klientom detalicznym (konsumentom) (k. 212- 218 akt sąd.).

W 2019 r. obrót Banku wyniósł (...) zł (okoliczność niesporna).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych w trakcie postępowania administracyjnego i sądowego, których autentyczność nie była podważana przez żadną ze stron postępowania, jak też w oparciu o niekwestionowane twierdzenia stron.

Sąd pominął na podstawie art. 235²§ 1 pkt 2 k.p.c. dowody wnioskowane przez Powoda z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów, z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości, z przesłuchania świadka A. N. i M. J., gdyż przede wszystkim zostały powołane na okoliczności niemające istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

W szczególności jeśli chodzi o dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów należy zaznaczyć, iż miałby zostać przeprowadzony na okoliczność wiarygodności, rzetelności, sprawdzalności oraz profesjonalnego i obiektywnego charakteru informacji o kursach walutowych podawanych w serwisie T. i powszechności stosowania serwisów T. przez banki; wykorzystywania przez polskie portale finansowe danych pochodzących z serwisu T.; tego, że Bank nie wyznacza średnich kursów rynkowych walut obcych podawanych przez serwis informacyjny T.; braku istotnych różnic między kursem średnim Banku a kursem średnim NBP; podczas gdy istotnym dla sprawy w tym zakresie jest wszak w ogóle okoliczność posiłkowania się przez Bank przy ustalaniu kursów walut informacjami o „średnich rynkowych kursach poszczególnych walut obowiązujących na międzybankowym rynku walutowym” publikowanymi w bliżej nieokreślonym miejscu wymienionego serwisu informacyjnego, który jest dostępny w wersji anglojęzycznej i wykorzystywany przez Bank odpłatnie. Na abuzywność zakwestionowanych klauzul wpływa bowiem nie rzetelność tego serwisu i informacji w nim prezentowanych a możliwość dotarcia i zidentyfikowania przez konsumentów właściwych kursów walut w ramach danego serwisu, z którego informacje czerpie Bank. Podobnie zatem nie było potrzeby przeprowadzania dowodu z zeznań świadka A. N. na okoliczność sposobu i metody ustalania kursów w tabeli w oparciu o dane z serwisu T., wiarygodności i sprawdzalności tych danych, czy też uniwersalnego zastosowania tabel do wszystkich transakcji w walutach obcych.

Poza przedmiotem niniejszego postępowania są również inne okoliczności, na które miałby zostać przesłuchany świadek A. N., takie jak wdrażanie i przestrzeganie w Banku rekomendacji Komisji Nadzoru Finansowego; modyfikowanie na bieżąco wewnętrznych procedur Banku; mechanizm dokonywania rozliczeń w kredycie denominowanym w walucie obcej, w tym dokonywanie w jego ramach przewalutowań z PLN na walutę obcą oraz sposoby finansowania akcji kredytowej w walutach obcych; jak tez fakt samych przygotowań do wprowadzenia do obrotu nowego wzorca umownego (aneksu kredytowego), w którym zastąpiono odwołanie do średniego kursu rynkowego odniesieniem do średniego kursu waluty publikowanego przez Narodowy Bank Polski.

Jeśli chodzi o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka M. J. na okoliczność możliwości dokonywania przez klientów spłat kredytu bezpośrednio w walucie obcej i liczby klientów, którzy zawarli aneksy do umów kredytu/spłacali kredyt bezpośrednio w walucie obcej należy stwierdzić, że dana możliwość nie eliminowała ani obowiązywania klauzul dotyczących stosowania przez Bank opisanych w zakwestionowanych postanowieniach kursów walut, ani nie wykluczała regulowania przez konsumentów rat kredytów w PLN szacowanych w związku ze stosowanymi przez Bank kursami walut. Z tego względu jego przeprowadzenie było bezzasadne, gdyż przy abstrakcyjnej ocenie wzorca dokonuje się kwalifikacji potencjalnego wpływu badanego postanowienia wzorca na interesy konsumentów oraz analizuje czy dane postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami w oderwaniu od realiów realizowania konkretnych umów. Z tych samych powodów nie było podstaw do przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka A. N. na okoliczność niekorzystania z klauzul awaryjnych zastrzeżonych na wypadek nieopublikowania kursów T. oraz gwałtownych zmian na rynku walut, a także obniżenia wartości współczynników korygujących dla CHF.

W przypadku zaś wniosku Powoda o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości na okoliczność wysokości przychodu i obrotu wygenerowanego z działalności związanej z udzielaniem kredytów denominowanych w walucie obcej w roku 2019 oraz wysokości przychodu i obrotu z pominięciem przejętej części działalności d. (...) Bank (...) S.A. w roku 2019, należy podnieść, że nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy jest przychód a nawet obrót Powoda osiągnięty w 2019 r. z części działalności jako, że kara nakładana za naruszenie zakazu z art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów odnoszona jest do całkowitego obrotu przedsiębiorcy poprzedzającego rok nałożenia kary i nie dokonuje się wyłączenia obrotów zarejestrowanych przez przedsiębiorcę, którego majątek został przejęty przez naruszającego przedsiębiorcę.

Natomiast w odniesieniu do wniosku Powoda o przesłuchanie świadka A. N. na okoliczność braku arbitralności w ustalaniu ww. kursów należy stwierdzić, że kwestia ta należy do oceny Sądu i nie stanowi faktu, o którym mógłby zeznać świadek.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawą do wydania Decyzji w sprawie był przepis art. 23b ust. 1 u.o.k.i.k., zgodnie z którym, Prezes UOKiK wydaje decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu określonego w art. 23a ustawy czyli stwierdzi stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentem niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. art. 385¹ § 1 k.c., a więc takich, które są nieuzgodnione indywidualnie, kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Należy pamiętać, że niedozwolone postanowienia umowne to konstrukcja przewidziana w art. 385¹ – 385³ k.c., mająca na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą.

W rozpoznawanej sprawie, Prezes UOKiK poddał badaniu pod kątem abuzywności postanowienia zawarte w dokumencie przygotowanym przez Bank o nazwie „Wzór aneksu dotyczący zmiany waluty kredytu do umowy kredytu/pożyczki udzielonej w walucie obcej. Aneks Nr …do umowy kredytu/pożyczki Nr … z dnia …” (dalej „Wzór aneksu”), a zatem w pierwszej kolejności należało ustalić, czy można ten dokument uznać za wzorzec umowy w rozumieniu przepisu art. 23a) u.o.k.i.k.

Pojęcie wzorca umowy nie posiada definicji legalnej. Według art. 384 § 1 k.c. ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Ustawodawca ograniczył się zatem jedynie do wskazania przypadków, w których będziemy mieli do czynienia z wzorcem umownym. W doktrynie pod pojęciem wzorca umowy rozumie się natomiast przygotowane z góry przez proponenta, przed zawarciem umowy, postanowienia kształtujące treść stosunku prawnego wiążącego strony (A. Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, art. 384, Lex/el. 2011). Z przedstawionej definicji wynika, że wzorzec umowy składa się ze zbioru postanowień, które podlegają ocenie w świetle art. 23a) u.o.k.i.k.

Wzorce umowy to dokumenty obejmujące klauzule kształtujące prawa i obowiązki w stosunkach dwustronnych, przygotowane z góry przez jedną stronę, zwykle dla nieoznaczonego kontrahenta, na potrzeby nieograniczonej liczby powtarzających się transakcji, umożliwiające zawarcie umowy bez konieczności prowadzenia negocjacji, najczęściej w trybie adhezyjnym (zob. J. Gołaczyński, J. Górecki, P. Polański, D. Szostek, M.A. Zachariasiewicz, w: SPH, t. 9, 2013, s. 325 i n.).

Za wzorzec nie może być uznana pojedyncza klauzula ( A. Olejniczak, w: Kidyba, Komentarz KC, t. III, Cz. ogólna, 2014, art. 384, pkt 4; zob. też wyr. SA w Warszawie z 12.12.2012 r., VI ACA 921/12, Legalis). Zbiór postanowień jest nienegocjowany przez strony, czyli służy do jednostronnego kształtowania treści stosunków obligacyjnych. Powyższa definicja jest uzupełniana o wymóg przeznaczenia wzorca do masowego stosowania przez podmiot, który wzorzec opracował ( Z. Radwański , Zobowiązania – część ogólna, 2003, s. 142). Możliwość wielokrotnego posłużenia się wzorcem umowy wynika z faktu, że nie zawiera on oznaczeń indywidualizujących drugą stronę umowy, lecz powtarzalne klauzule, które będą uzupełniać treść zobowiązań powstałych z umów (tak też Sąd Najwyższy –Izba Cywilna z 26 marca 2010 roku, sygn. akt I CSK 444/09, Legalis).

W ocenie Sądu dokument przygotowany przez Powoda i badany przez Prezesa UOKiK należy uznać za wzorzec umowy, albowiem został jednostronnie przygotowany przez powoda w celu wielkokrotnego wykorzystania do zmiany postanowień dotychczasowych umów, a konsument nie miał wpływu na jego treść, co jednoznacznie wynika z pisma powoda z 19 sierpnia 2016 r. pkt 8 (k.15v akt adm.). Ponadto nie zawiera oznaczeń indywidualizujących przedmiot umowy jak również drugiej strony, tym samym należy uznać, że został sporządzony do celów ogólnego wykorzystania.

Natomiast fakt, iż „Wzór aneksu” był skierowany do określonej liczby podmiotów tj. tych osób, które zawarły z Bankiem umowy kredytu/pożyczki wyrażone w walucie obcej, nie zmienia tej oceny, podobnie jak w przypadku wzorca wydanego w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym (Art. 384 ¹k.c.), który również jest skierowany do określonej liczby osób, a mianowicie tych, które są związane z proponentem wzorca stosunkiem umownym o charakterze ciągłym.

Odnosząc się stanowiska odmiennego, wyrażonego w uzasadnieniu do wyroku SOKiK z 31 marca 2022 r. (sygn. akt XVII AmA 7/21), na które powoływał się Powód, należy przede wszystkim zauważyć, że zostało ono wyrażone w nieco odmiennym stanie faktycznym, a mianowicie klienci banku mieli możliwość negocjowania postanowień warunków aneksu do wcześniej zawartych umów kredytowych, dlatego też treść ostatecznie podpisanych aneksów różniła się od siebie. Ponadto wyrok ten nie jest prawomocny i został zaskarżony apelacją przez Prezesa UOKiK.

Zakwestionowane przez Prezesa UOKiK klauzule, stanowią zasady ustalania kursu walut, procentowe określenie spreadu walutowego stosowanego przez Bank (A) oraz reguły jego zmiany (B). W ocenie pozwanego wskazane w zaskarżonej decyzji postanowienia wzorca umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c., co stanowi naruszenie art. 23a u.o.k.i.k. ponieważ są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów.

Sąd nie podziela stanowiska Powoda, iż nie został spełniony warunek niezbędny do uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone, ponieważ zakwestionowane klauzule w ogóle nie kształtują praw i obowiązków konsumenta, bowiem jedynie informują konsumenta, w jaki sposób Bank ustala kursy walut, nie nakładają na kredytobiorców żądnych obowiązków ani nie dobierają im żadnych uprawnień. Zdaniem Powoda usuniecie tych postanowień nie oznacza automatycznie, że konsument nie będzie dłużej zobowiązany do jakiegoś świadczenia, nie przyznane mu zostanie także jakikolwiek uprawnienie.

Zakwestionowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta, bowiem określają wysokość jego świadczenia wobec Banku w przypadku, gdy konsument nie zdecyduje się na spłatę kredytu w walucie kredytu. Warto w tym miejscu podkreślić, że w orzecznictwie istnieje spór co do tego, czy klauzula indeksacyjna dotyczy głównych świadczeń stron czy też nie (patrz orzecznictwo przytoczone w Decyzji str. 16-17 oraz wyrok TSUE C-26/13 pkt. 73), ale nie budzi żadnych wątpliwości, że kształtuje prawa i obowiązki konsumenta.

Natomiast za słuszny, Sąd uznał zarzut Powoda dotyczący pominięcia przy ustalaniu abuzywności postanowień aneksu, treści umowy a także okoliczności, w których doszło do sformułowania jego postanowień. Trzeba bowiem podkreślić, że abstrakcyjnej kontroli abuzywność postanowień wzorca umowy należy dokonywać w kontekście całej umowy, tj. wszystkich jej postanowień.

Przewidziana w art. 385¹ § 1 k.c. ochrona konsumenta przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi, stanowi implementację dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, której celem było, aby w umowach z konsumentami nie były umieszczane nieuczciwe warunki. Zgodnie z art. 1 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, ma ona zastosowanie do warunków zawartych w umowach zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, które nie były indywidualnie negocjowane ( warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta – art. 3 ust. 1; warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej – art. 3 ust. 2 ).

Państwa Członkowskie, zgodnie z treścią art. 7 dyrektywy, mają zapewnić stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami. Chodzi tu o badanie we właściwym trybie czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe, w celu zapobieżenia dalszemu stosowaniu takich warunków.

Istotny z punktu widzenia niniejszej sprawy jest przepis art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13, który stanowi: „ Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”.

Powołany art. 7 dyrektywy wyraźnie stanowi, że kontrolą abstrakcyjną mogą być objęte tylko wzorce umowne, czyli warunki umów sporządzane dla celów ogólnego, a nie indywidualnego wykorzystywania. Celem zaś takiego badania, o jakim mowa w art. 7 dyrektywy, jest zapobieganie dalszemu stosowaniu tych warunków przez przedsiębiorcę.

Przytoczona powyżej treść przepisów dyrektywy jednoznacznie wskazuje także, że oceny, czy kształtowane wzorcem umowy prawa i obowiązki stron pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumenta, należy dokonywać w kontekście całego wzorca umowy.

Powyższą tezę potwierdza orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w myśl którego, oceny nieuczciwego charakteru warunków dokonuje się w każdym indywidualnym przypadku, a obowiązek uwzględnienia wszystkich pozostałych warunków umowy wynika z faktu, że badanie zaskarżonego warunku powinno uwzględniać wszystkie elementy mogące mieć istotne znaczenie dla zrozumienia tego warunku w jego kontekście, ponieważ w zależności od treści owej umowy może być konieczne, dla oceny nieuczciwego charakteru rzeczonego warunku, rozpatrzenie łącznego skutku wszystkich warunków rzeczonej umowy (tak TSUE w wyroku z 10 września 2020 r. w sprawie C-738/19, pkt 29; podobnie w wyrokach: z 18 listopada 2021 r., sygn. C-212/20, pkt 29; z 21 kwietnia 2016 r., R. i R., C-377/14, EU:C:2016:283, pkt 95; z 11 marca 2020 r., L., C-511/17, EU:C:2020:188, pkt 47).

Trybunał podkreślał także, że nie wszystkie warunki umowne mają takie samo znaczenie, a stopień interakcji danego postanowienia umownego z innymi postanowieniami zależy w sposób konieczny od ich odpowiedniego zakresu oraz od stopnia, w jakim każde z nich przyczynia się do ewentualnej znaczącej nierównowagi, wynikających ze spornej umowy, praw i obowiązków stron w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy zauważyć, że ocena przedstawiona przez Prezesa UOKiK w zaskarżonej decyzji, nie odpowiadała warunkom wynikającym z dyrektywy. Organ skupił się bowiem tylko na postanowieniu samego aneksu, abstrahując zupełnie od ich znaczenia dla sytuacji konsumenta w kontekście pozostałych postanowień umownych, regulujących całościowo sytuację prawną konsumenta. I o ile należy zgodzić się, że treść klauzuli umowy kredytu, zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów powinna umożliwić - właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi - zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej, stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (tak też TSUE w wyroku z 18 listopada 2021r, w sprawie C-212/20), to jednak na tej tylko podstawie nie sposób ocenić, czy postanowienie to rażąco naruszało interesy konsumenta. Należy bowiem rozważyć – w kontekście pozostałych postanowień regulujących ten stosunek umowny - czy postanowienie oceniane przez organ rażąco naruszało interesy konsumenta.

Dokonanie tej oceny w niniejszej sprawie nie było możliwe, ponieważ w toku postępowania administracyjnego nie zgromadzono dowodów w postaci wzorów umów, które miałby być zmienione omawianym aneksem. Fakt ten zapewne przełożył się na niejednolite określenie tych umów w uzasadnieniu do Decyzji, bowiem w jednym miejscu Prezes powołuje się na to że Powód stosuje wzorce aneksów do umów kredytów/pożyczek hipotecznych waloryzowanych do walut obcych lub mówi o aneksach do umów kredytów i pożyczek hipotecznych wyrażonych w walutach obcych a jeszcze w innym miejscu o umowach kredytów i pożyczek hipotecznych denominowanych do walut obcych. W tym stanie, Sąd nie był w stanie ustalić ostatecznie z jakimi umowami ma do czynienia a przede wszystkim jakie są ich postanowienia i jak kształtują wzajemne prawa i obowiązki stron. Dlatego też, z urzędu postanowił zażądać od Powoda wzorów umów których aneks dotyczył. W odpowiedzi na wezwanie w piśmie procesowym z 25 lipca 2022 roku Powód wyjaśnił, że stosował łącznie 12 wzorców do zawierania umów w walucie obcej, które to wzorce na przestrzeni lat ulegały niewielkim modyfikacjom i przekazał ich ostatnie wersje. Po zapoznaniu się z nadesłanymi dokumentami Sąd stwierdził, że treść wzorców nie jest jednakowa. Dla przykładu z wzorca umowy pod nazwą „Umowa Nr… kredytu na indywidualne budownictwo mieszkaniowe w walucie wymienialnej” wynika, że Bank udziela Kredytobiorcy na jego wniosek „kredytu w kwocie ….. nazwa waluty ….(słownie …) zwanego dalej kredytem (§ 1 Umowy), z tym, że „Kredyt będzie wypłacany w walucie polskiej.” (§ 5 pkt 2) a „Kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kredytu w ratach miesięcznych/kwartalnych. Pierwsza rata w wysokości …USD/EUR/CHF (…) a następne … rat/raty w wysokości … USD/EUR/CHF: (k.307v – 310 akt sąd.). Natomiast na kartach 320v-323 akt sądowych widnieje wzór umowy o nieco odmiennej treści np.: nie zawierającej informacji w jakiej walucie kredyt jest wypłacany, z kolei we wzorze „Umowa Nr kredytu budowlanego w walucie wymienialnej” wysokość kredytu określona jest w walucie obcej (§ 1) natomiast z § 4 pkt 7 wynika, że „Kredyt będzie spłacany w walucie kredytu/w PLN^{(
*)}) (k.357 akt sąd.). Podobnie wzór „Umowy Nr kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej” (k.369-374 akt sąd.) zawiera postanowienia alternatywne, których wybór należy do stron umowy np.: „Bank udziela Kredytobiorcy kredytu w kwocie EUR/USD/CHF (słownie …), nie więcej niż równowartość tej kwoty w złotych obliczona według kursu kupna ww. waluty obowiązującego w Banku w Dniu przyjęcia wniosku kredytowego, która wynosi …PLN (słownie…), w dalszej części wzór zawiera różne warianty dotyczące sposobu spłaty kredytu.

Z kolei Aneks do umowy, który był przedmiotem badania przez Prezesa UOKiK dotyczy zasad zmiany waluty spłaty kredytu/pożyczki na walutę kredytu/pożyczki. Z tabeli zamieszonej w § 1 wynika, że dotyczy umów w których przed zmianą waluta spłaty kredytu/ pożyczki była wyrażona w PLN, a po zmianie będzie wyrażona w walucie obcej EUR/USD/CHF.

Reasumując, już tylko z pobieżnego zapoznania się z wzorcami umów przedstawionymi przez Powoda wynika, że ich postanowienia nie są tożsame, a zatem ocena abuzywności powinna być przeprowadzona po zbadaniu postanowień każdego obowiązującego wzorca umowy, którego aneks mógł dotyczyć.

Abstrahując od powyższych ustaleń i przyjmując jedynie ustalenia poczynione przez Prezesa UOKiK, iż aneks dotyczył umów denominowanych do waluty obcej, trzeba podkreślić, że znaczenie, dla oceny abuzywności postanowień zawartych w aneksach, ma w ocenie Sądu fakt, że postanowienia te nie musiały znajdować zastosowania do ustalania kursu waluty na potrzeby spłaty raty kredytu przez konsumenta, gdyż kredytobiorca posiadał alternatywną możliwość zakupu waluty obcej na spłatę kredytu na rynku konkurencyjnym.

Treść, dodanego ustawą antyspreadową, ustępu 3 w art. 69 prawa bankowego, stwarzała kredytobiorcom alternatywę dla wcześniejszej konieczności korzystania z kursów wymiany waluty oferowanych przez bank udzielający kredytu i umożliwiała dokonywanie spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonania przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie.

Zważywszy więc, że Powód także oferował kredytobiorcom możliwość spłaty kredytu w walucie kredytu, a tym samym zupełną niezależność kredytobiorcy od kursu waluty oferowanego w Tabeli kursu przez Bank, to w ocenie Sądu postanowienia aneksu nie mogły prowadzić do naruszeniu interesów konsumentów w stopniu rażącym. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza bowiem nieusprawiedliwioną dysproporcję, na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelne traktowanie. Postanowienie umowne musi poważnie, znacząco odbiegać od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron w określonym stosunku obligacyjnym, aby mogło być uznane za abuzywne. Dlatego konieczne jest więc zawsze dokonywanie całościowej oceny postanowień wzorców umowy w celu zbadania, czy ogół praw i obowiązków stron ma wyważony charakter, czy też zróżnicowanie tych praw wskazuje na rażące naruszanie interesów konsumentów (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 3 lutego 2006 r., I CK 297/05; z 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12; z 30 września 2015 r., I CSK 800/14; z 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14; z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15).” Wyrok SN z 2.06.2021 r., I CSKP 55/21, LEX nr 3219740).

Zdaniem Sądu analiza zakwestionowanego postanowienia w kontekście art. 69 ust 3 prawa bankowego, ale i oferowanych przez Bank w aneksach postanowień, w oparciu o które konsumenci mogli nie korzystać z wymiany waluty po kursie oferowanym przez Powoda, jednoznacznie wskazuje, że zakwestionowane w decyzji postanowienie nie mogło naruszać praw konsumentów w stopniu rażącym. W szczególności postanowienie to nie przyczyniało się do znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron, gdyż właśnie wolność wyboru konsumenta i prawo spłacania kredytu w walucie kredytu, nabywanej po cenie akceptowanej przez konsumenta od podmiotów innych niż Powód, stwarzały sytuację, w której ta równowaga była zagwarantowana, a co najmniej nierównowaga praw nie była znacząca. Tymczasem jak już wcześniej wspomniano warunkiem uznania postanowienia za niedozwolone jest to, aby kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając interesy konsumenta. W rozpoznawanej sprawie, zdaniem Sądu, Pozwany nie wykazał, aby zakwestionowane postanowienia rażąco naruszały interesy konsumentów. Aczkolwiek Sąd zgadza się z ogólną tezą postawioną w Decyzji, iż dowolne kształtowanie kursu waluty obcej przez Bank a tym samym wpływanie jednostronnie na wysokość zobowiązania kredytowego konsumenta i pozbawianie go możliwości przewidzenia jego wysokości jest działaniem sprzecznym z dobrymi obyczajami, tym samym w pełni zgadza się ze stanowiskiem TSUE zaprezentowanym w wyroku z 18 listopada 2021 r. (sygn. akt C-212/20), w którym stwierdził, że „Art. 5 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę.”.

Na zakończenie Sąd pragnie odnieść się do stanowiska Sądu Apelacyjnego

w Warszawie VII Wydział Gospodarczy wyrażonego w uzasadnieniu wyroku z 13 grudnia 2017 r. (sygn. akt VII ACa 1036/17, Lex nr 2662297), na które powołał się w uzasadnieniu Decyzji Prezes UOKiK zgodnie z którym: „Zasadnie jednak podnosili powodowie, iż w rzeczywistości jest to wybór między opcją abuzywną a opcją uczciwą, bowiem możliwość skorzystania z dozwolonego postanowienia, w żaden sposób nie wyłącza niedozwolonego charakteru drugiego z nich. Wszystkie postanowienia umowy i regulaminu muszą być zgodne z dobrymi obyczajami i nienaruszające interesów konsumenta. (…) Prawo do spełnienia świadczenia w walucie waloryzacji nie uchyla zatem abuzywnego charakteru przedmiotowych postanowień, gdyż każdy z wariantów spłaty musi być zgodny z prawem konsumenckim.”.

W tamtej sprawie zakwestionowane postanowienia pochodziły z wzorców stosowanych przez pozwanego do zawierania umów kredytowych waloryzowanych kursem waluty obcej. Konstrukcja takiego kredytu polega na tym, że kredytobiorca otrzymuje ściśle określoną w umowie kwotę złotych, która to kwota przeliczana jest dla potrzeb waloryzacji świadczenia na walutę obcą, a następnie tak wyrażona kwota w walucie obcej jest przeliczana na PLN celem ustalenia wysokości raty kapitałowo - odsetkowej. Dla celów waloryzacji, kwota udzielonego kredytu jest więc najpierw przeliczana po kursie kupna waluty obcej, a następnie po kursie sprzedaży waluty obcej (klauzula waloryzacyjna).

Sąd Apelacyjny podkreślił, iż stosowanie w umowach kredytowych klauzul waloryzacyjnych jest dopuszczalne, podobnie jak spread’u walutowego. Jednakże zauważył, że zgodnie z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a) prawa bankowego w umowie kredytowej Bank musi określić szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Tymczasem w rozpoznawanej sprawie Prezes UOKiK zakwestionował same postanowienia aneksu bez odniesienia się do tego, czy i jak wpływają na ustalanie kwoty kredytu, jego transz i rat kapitałowo - odsetkowych i czy tym samym uprawniają Bank do dowolnego kształtowania sytuacji konsumenta (kredytobiorcy).

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd uznał, że Prezes UOKiK nie wykazał, aby zakwestionowane postanowienia były z sprzeczne z dobrymi obyczajami i jednocześnie rażąco naruszały interesy konsumentów innymi słowy, aby nierównowaga z nich wynikająca na niekorzyść konsumenta była istotna i znacząca, a tym samym uwzględnił odwołanie i uchylił zaskarżoną Decyzję na podstawie art. 479 ^31a § 3 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Z uwagi na uwzględnienie odwołania, Pozwanego należało uznać za stronę, która przegrała proces i zasądzić od niego na rzecz Powoda zwrot kosztów procesu. Na powyższe koszty składa się opłata od odwołania w wysokości 1 000,00 zł i wynagrodzenie pełnomocnika powoda w wysokości 720,00 zł ustalone w oparciu § 14 ust. 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2015, poz. 1804 z zm.) oraz 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa. Jednakże na skutek błędu, nie zasądzono w wyroku zwrotu opłaty od odwołania i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. W tym zakresie wyrok może podlegać uzupełnieniu na wniosek strony powodowej. Ostatecznie więc w wyroku zasądzono od Pozwanego na rzecz Powoda zwrot kwoty 720,00 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (art. 98 §1¹ k.p.c.).

Sędzia SO Anna Maria Kowalik

(...)

a) (...)

b) (...)

c) (...)

(...)

Dodano: 29 stycznia 2024, Opublikował(a): Anna Ciesielska
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Warszawie
Osoba, która wytworzyła informację: Anna Maria Kowalik
Data wytworzenia informacji: 5 października 2022