Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Piotr Królikowski

Protokolant: Jakub Wojdyna

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa I. S.

przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Rejonowego w Wołominie, Skarbowi Państwa - Kancelarii Sejmu, Skarbowi Państwa - Kancelarii Senatu

o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia oraz o zobowiązanie do określonego zachowania

1.  odrzuca pozew w zakresie żądania nakazania pozwanemu nowelizacji ustaw i rozporządzeń;

2.  w pozostałym zakresie oddala powództwo;

3.  odstępuje od obciążenia powódki kosztami postępowania w sprawie.

sędzia Piotr Królikowski

Sygn. akt: I C 1829/21

UZASADNIENIE WYROKU

z 15 listopada 2024 (k. 267)

Pozwem skierowanym do Sądu Okręgowego w Warszawie 25.05.2020 r. (koperta k. 47) i zmodyfikowanym w toku postępowania I. S. domagała się:

1)  zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wołominie, Parlamentu RP oraz Ministerstwa Sprawiedliwości kwoty 1.300.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia doręczenia odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty,

2)  nakazania Sądowi Rejonowemu w Wołominie przeproszenie pozwanej w formie pisemnej z uwagi na rażące naruszenie art. 670 §1 k.p.c. oraz art. 926 §2 k.c. a także naruszeniu interesu RP wraz z uzasadnieniem dlaczego:

a.  łamał zasadę postępowania spadkowego, poprzez niestwierdzenie od 2010 r. wg wniosku pozwanej nabycia spadku po jej zmarłym ojcu,

b.  nadużył władzy, przez nieprawidłowe ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych, poprzez nieujawnienie pozwanej w postanowieniu o nabyciu spadku,

c.  pozbawił powódkę konstytucyjnego prawa do sądu i prawa do dziedziczenia, co godzi w powagę wymiaru sprawiedliwości, a orzeczenie pozostaje w sprzeczności z regułą poszanowania zasad dziedziczenia,

d.  nie ogłosił postanowienia o nabyciu spadku w dniu rozprawy, pomimo ujawnienia wszystkich faktów i przeprowadzenia wszelkich niezbędnych czynności tylko podstępnie zażądał od pozwanej wnioskodawczyni dodatkowego dokumentu (aktu małżeństwa ich rodziców, niepotrzebnego dla wyjaśnienia sprawy, ponieważ dane te zawierał dołączony do wniosku akt zgonu) odroczył ogłoszenie postanowienia,

e.  swoją bezczynnością nie uzupełnił swojego ostatniego zarządzenia w protokole rozprawy oraz nie odniósł się do dostarczonego w tym samym dniu ww. dokumentu w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, ponieważ bezpodstawnie z naruszeniem praw konstytucyjnych w następstwie dalszej bezczynności wydziedziczył pozwaną,

3)  nakazania pozwanemu Parlamentowi RP oraz Ministerstwu Sprawiedliwości w związku z powyższym, by na przyszłość zabezpieczyli wymiar sprawiedliwości przed: łamaniem zasad postępowania, nadużyciem władzy, ograniczeniem prawa do sądu, podstępem i bezczynnością, poprzez nowelizację ustaw i rozporządzeń, w tym wdrożenie nowych bardziej efektywnych rozwiązań i narzędzi prawnych, które umożliwią uzyskanie od opiniodawców ujednoliconej obiektywnej opinii prawnej, jako ogólnodostępnej bardziej wiarygodnej pomocy/oceny prawnej i technicznej, która zapobiegnie rozpoznaniu sporu przed sądem lub ewentualni je usprawni a zarazem opiniotwórcy staną w pierwszej kolejności strażnikami praw konstytucyjnych dla wszystkich obywateli i podmiotów Rzeczypospolitej Polskiej.

Powódka wnosiła także o zasądzenie kosztów procesu. (pozew k. 3 – 46). Pismem modyfikującym powództwo powódka wskazała, że wnosi o zasądzenie odsetek od kwot zasądzonego roszczenia (damnum emergens i lucrum cessans) odszkodowawczego jak też roszczenia o zadośćuczynienie za okres od daty doręczenia odpisu pozwu stanie pozwanej do dnia zapłaty (modyfikacja k. 150).

Uzasadniając swoje roszczenia powódka wskazała, że w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym ojcu zostało wydanie postanowienie, które w sposób wadliwy nie uwzględniało jej osoby w kręgu spadkobierców. Wszczynane później postępowania odwoławcze nie doprowadziły do zmiany wadliwego orzeczenia. Powódka wnosiła dalej skargi do MS oraz ETPC, jednak też bez powodzenia.

Skarb Państwa reprezentowany przez Prokuratorię Generalną RP wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu (odpowiedź na pozew k. 110 – 139).

Skarb Państwa wskazywał, iż strona powodowa nieprawidłowo oznaczyła statio fisci – ze względu na sformułowane roszczenie bowiem Minister Sprawiedliwości oraz Kancelaria Sejmu nie są organami z działalnością których wiąże się dochodzone roszczenia ani organami nadrzędnymi. Nadto powódka nie wykazała jakie bezpośrednie działania i zaniechania wskazanych podmiotów miały wpływ na powstanie szkody powódki. Pozwany zaprzeczał aby jakiekolwiek jego działania spowodowały szkodę powódki, którą zakwestionował także co do wysokości. Skarb Państwa podniósł też zarzut przedawnienia roszeń majątkowych dochodzonych pozwem na podstawie art. 442 ¹ §1 k.c. – powódka mogła racjonalnie rzecz biorąc dowiedzieć się o powstałej szkodzie w dniu ogłoszenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku tj, 14.09.2010 r. Ponadto powództwo było niezasadne ze względu na niewykazanie szkody a także związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy rzekomo bezprawnym zachowaniem Skarbu Państwa a szkodą. W odniesieniu do żądania przeproszenia powódki pozwany wskazał, że brak jest podstaw do stwierdzenia bezprawności działania Sądu Rejonowego w Wołominie w związku z postanowieniem wydanym 25.03.2015 r. w sprawie I Ns 1009/14. Subiektywne przekonanie powódki sprowadzające się do niezadowolenia z wydanego orzeczenia nie jest wystarczające do uznania, że nosi ono znamiona bezprawności. Ponadto oświadczenie, którego domaga się powódka ma treść nieadekwatną do ewentualnego naruszenia. Pozwany zakwestionował także datę początkową naliczania odsetek, wskazując że termin ten nie powinien być wcześniejszy niż od dnia wyrokowania.

Postanowieniem z 09.08.2023 r. Sąd Okręgowy oznaczył statio fisci pozwanego Skarbu Państwa jako Prezes Sądu Rejonowego w Wołominie, Kancelaria Sejmu i Kancelaria Senatu (protokół rozprawy k. 217 znacznik 00:04:34).

W toku postępowania strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. Ś. chciał w 2008 r. zakupić od powódki działkę po zmarłym ojcu powódki M. K., bowiem sąsiadowała z jego działką, w związku z czym zwrócił się do powódki celem ustalenia jej stanu prawnego (zeznania J. Ś. k. 219 znacznik 00:58:09 – 01:02:38). W dniu 19 maja 2010 roku powódka wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po M. K. przez żonę oraz trójkę dzieci: I. S., R. K. i K. S. po l/4 każde z nich. (wniosek k. 12 – 14).

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Wołominie z 14.09.2010 roku., sygn. akt I Ns 591/10, zostało stwierdzone, że spadek na podstawie ustawy nabyli żona oraz R. K. i K. S. po 1/3 spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Powódka nie stawiła się na terminie ogłoszenia postanowienia, podobnie jej matka ani żaden z uczestników postępowania. Żadna ze stron postępowania nie złożyła wniosku o uzasadnienie ani nie wniosła w terminie apelacji od tego postanowienia. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku uprawomocniło się z dniem 6 października 2010 r. (postanowienie k. 122). E. K. w dn. 08.02.2011 r. odebrała osobiście odpis tego postanowienia, zaś powódka otrzymała je w dniu 11.04.2014 r. (k. 19 i 21 akt I Ns 591/10). Matka nie poinformowała powódki o treści postanowienia, w szczególności o tym, że powódka została pominięta w jego sentencji, w tym czasie panie nie utrzymywały kontaktu ze względu na istniejący między nimi konflikt (zeznania E. P. k. 218 znacznik 00:20:22 i 00:42:29 – 00:44:10, zeznania powódki k. 264v znacznik 00:05:36).

Następnie 14.04.2014 r. wpłynęło zażalenie powódki wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do sporządzenia uzasadnienia i doręczenie uzasadnienia postanowienia z 14.09.2010 roku, uzupełnienie i sprostowanie tego postanowienia jako niezgodnego z rzeczywistym stanem poprzez nieuwzględnienie powódki jako spadkobierczyni w l/4 części spadku. (zażalenie wnioskodawcy k. 123 – 124).

Postanowieniem z 27.06.2014 r. Sąd Rejonowy w Wołominie oddalił wniosek o przywrócenie terminu o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie uzasadnienia postanowienia, odmówił sporządzenia uzasadnienia, odrzucił wniosek o uzupełnienie postanowienia oraz odmówił sprostowania postanowienia. (postanowienie k. 20v – 21v, 125-127).

Powódka wniosła zażalenie od tegoż postanowienia. Postanowieniem z 25.03.2015 r. Sąd Rejonowy w Wołominie oddalił wniosek powódki (wniosek/zażalenie k. 128 – 129, postanowienie k. 27v – 29, 130 - 133).

W konsekwencji powódka złożyła wniosek o zmiane stwierdzenia nabycia spadku po M. K., który to zostało oddalony postanowieniem Sadu Rejonowego w Wołominie z dnia 25 marca 2015 r. o sygn. akt I Ns 1009/14. Powyższe postanowienie powódka 17.04.2015 r. zaskarżyła w całości apelacją (apelacja k. 29v – 30).

Sąd Okręgowy dla Warszawy Pragi w Warszawie postanowieniem z 6.05.2016 r., sygn. akt IV Ca 1145/15, oddalił apelację jako pozbawioną uzasadnionych podstaw prawnych. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wskazał, że powódka brała udział w toczącym się postępowaniu oraz miała możliwość wniesienia apelacji w toku poprzedniego postępowania, czego jednak nie uczyniła. Powódka nie byłą obecna na publikacji orzeczenia które miała miejsce 14.09.2010 r. i aż do marca 2014 r. nie interesowała się zapadłym w sprawie postanowieniem. Od tegoż postanowienia powódka wniosła skargę kasacyjną zaskarżając je w całości.(postanowienie z uzasadnieniem k. 30v – 31v, 134 - 136, skarga kasacyjna k. 31a – 35).

Postanowieniem z 9.05.2017 r. sygn. akt I CSK 685/16 Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu stwierdził, że analiza wniosku nie pozwala na przyjęcie, że nastąpiły uchybienia przepisom postępowania o charakterze elementarnym, mającym charakter oczywisty i widoczny prima facie. (postanowienie SN k. 35v – 36v, 137 - 139).

Dodatkowo powódka wniosła skargę do Ministra Sprawiedliwości z 18.09.2017 r. który w odpowiedzi wskazał, że zarzuty dotyczące orzeczniczej działalności sądu nie mogą być przedmiotem oceny w toku działań nadzorczych pozostających w jego gestii (skarga k. 37 – 37v, odpowiedź MS k. 38 – 38v).

Następnie powódka wniosła skargę z 7.11.2017 r. do Europejskiego Trybunatu Praw Człowieka (ETPCz). W skardze zarzuciła, iż została pozbawiona możliwości dochodzenia swoich praw na drodze postępowania sądowego (art. 6 i 13 Konwencji). ETPCz uznał skargę powódki za niedopuszczalną. ETPCz w uzasadnieniu stwierdził, że wniosek powódki ma naturalny charakter „czwartej instancji". Podkreślił, że powódka była w stanie zgłaszać roszczenia przed sądami. Ponadto wskazał, że sprawa, na którą złożona została skarga nie ujawnia żadnego naruszenia praw i wolności określonych w Konwencji. (skarga k. 39 – 45).

Powyższy stan faktyczny był niesporny pomiędzy stronami i wynikał z treści dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy oraz załączonych akt postępowań, które toczyły się przed Sądem Rejonowym w Wołominie pod sygn. I Ns 591/10 oraz I Ns 1009/14.

Sąd oparł się także na zeznaniach świadków przesłuchanych w sprawie:

1)  E. P. (protokół k. 218 – 219 znacznik 00:20:22 – 00:51:45) którym Sąd dał wiarę w zakresie w jakim świadek potwierdził informacje wynikające z akt sprawy I Ns 951/10 o tym że na ogłoszeniu postanowienia z 14.09.2010 r. nikt się nie stawił, o tym że odebrała odpis postanowienia i nie poinformowała wówczas córki o jego treści, a także o aktualnym stanie prawnym nieruchomości, która wchodziła w skład spadku po zmarłym M. K. a które obecnie pozostaje własnością syna świadka oraz że powódka nie została do obecnej chwili spłacona przez brata w związku z działem spadku;

2)  J. Ś. (protokół k. 219 znacznik 00:58:09 – 01:00:49) którym dał wiarę w całości bowiem świadek w sposób spójny i logiczny zeznał o okolicznościach i okresie kiedy chciał nabyć działkę po zmarłym M. K., a co dało asumpt do wystąpienia przez powódkę z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym ojcu.

Sąd dopuścił także dowód z przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania powódki na rozprawie w dniu 18.10.2024 r. (protokół k. 264 – 264v znacznik 00:03:40 – 00:06:59) dając wiarę zeznaniom w całości, bowiem były spójne z dokumentacją zgromadzoną w aktach sprawy oraz zeznaniami innych świadków wyjąwszy kwestie spłaty dokonanej przez brata powódki na rzecz jego siostry K. S., bowiem w tym zakresie zeznania powódki były odmienne od zeznań E. P., jednakże nie miało to znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszym postępowaniu.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka sędziego E. U. ze względu na fakt, iż okoliczności na które miałby zeznawać świadek są objęte tajemnicą narady sędziowskiej, w związku z czym dowód taki byłby niedopuszczalny, dodatkowo zeznania te nie wniosłyby niczego do sprawy – treść postanowienia zobrazowana dołączonymi dokumentami jest niesporna miedzy stronami.

Ponadto Sąd pominął wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy ds. wyceny nieruchomości jako zbędny wobec niewykazania przez stronę powodową zasadności roszczenia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Żadne z roszczeń powódki nie zasługiwało na uwzględnienie.

W sprawie niesporny był stan faktyczny – wydanie przez Sąd Rejonowy w Wołominie 14.09.2010 r. orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku, w którym pominięto powódkę (a wnioskodawczynię w tamtym postępowaniu), w związku z czym nie przysługuje jej obecnie tytuł prawny do udziału w spadku po zmarłym ojcu M. K., a zatem i do rozliczenia się ze spadkobiercami, którzy nabyli spadek. Sporne było istnienie szkody po stronie powodowej co do zasady oraz wysokości oraz wykazanie związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy szkodą a działaniem pozwanego. W ocenie Sądu powódka de facto dążyła do wykazania twierdzenia, iż powinna mieć prawo zaskarżenia orzeczenia w sposób nieograniczony terminami i środkami zaskarżenia, z pominięciem zasady pewności obrotu prawnego oraz wynikających z tego tytułu ograniczeniami prawnymi oraz obowiązkami stron w postępowaniu sądowym. W ocenie Sądu błędnie także upatrywała źródła szkody w wyłącznej winie Sądu Rejonowego, pomijając fakt, że ona sama nie dopełniła aktów staranności działania zaś kolejnym źródłem szkody są stosunki rodzinne, niezależnie od tego że postanowienie w sposób oczywisty wadliwie pomija powódkę w kręgu spadkobierców.

Wśród przesłanek procesowych należy rozróżnić te, które powinny być rozpoznawane w pierwszej kolejności. Należy do nich dopuszczalność drogi sądowej, gdyż jej brak umożliwia odrzucenie pozwu a limine. Z tego względu dopiero rozstrzygnięcie o tej przesłance otwiera w zasadzie drogę do badania dalszych (postanowienie Sądu Najwyższego z 9.10.2002 r., IV CKN 381/01, Legalis). Z tego względu w pierwszej kolejności należało odnieść się do żądania nakazania Parlamentowi RP i Ministerstwu Sprawiedliwości dokonania nowelizacji ustaw i rozporządzeń, zawartego w pkt 3 żądania pozwu. W ocenie Sądu roszczenie to podlegało odrzuceniu stosownie do art. 199 §1 pkt 1 k.p.c. - droga sądowa jest niedopuszczalna, gdy sprawa poddana sądowi pod osąd nie ma charakteru sprawy cywilnej w znaczeniu materialnym i formalnym. Droga sądowa jest dopuszczalna w sprawach cywilnych, tj. wynikających ze stosunków cywilnoprawnych. Z zasady podziału i równowagi władz wynika zasada autonomii orzecznictwa sądowego i administracyjnego oraz władzy ustawodawczej i wykonawczej. W zakresie sądownictwa powszechnego i administracyjnego jest to skutek przyporządkowania w drodze ustawy, czyli tzw. przypisania normatywnego określonych spraw do orzekania na drodze postępowania sądowego albo administracyjnego. Wyznaczony przez ustawodawcę podział kompetencji między władzą sądowniczą a administracyjną oznacza, że dla określonych spraw jedyną dopuszczalną drogą ich rozstrzygnięcia jest postępowanie przed organami władzy funkcjonującymi w odrębnych strukturach ustrojowo-organizacyjnych. Wynika to także z unormowania zawartego w art. 2 § 3 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z 4.7.2013 r., I CSK 647/12). Z kolei w zakresie kompetencji sądownictwa powszechnego nie leży nakazanie inicjatywy ustawodawczej ministerstwom lub parlamentowi. Kwestie inicjatywy ustawodawczej reguluje Konstytucja RP w art. 118 ust. 1 i 2, art. 144 ust 3 oraz art. 221 – z tego względu żądanie powódki było niedopuszczalne do rozpoznania na drodze powództwa cywilnego. Z kolei funkcje kontrolne odnośnie do zgodności regulacji prawnych uchwalonych przez Parlament i prerogatywa do usunięcia ich z porządku prawnego (także z zakreśleniem terminu) przysługuje Trybunałowi Konstytucyjnemu na mocy art. 188 Konstytucji RP. Biorąc pod uwagę powyższe orzeczono jak w sentencji w punkcie 1.

Przechodząc do roszczeń odszkodowawczych powódki, sformułowanych w sposób ogólny jako żądanie odszkodowania ewentualnie zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych Sąd uznał, iż powódka nie wykazała adekwatnego związku przyczynowego w powstaniu szkody, a co za tym idzie nie było podstaw do badania wysokości zgłoszonego przez nią żądania.

W modelu odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej opartym na przesłance niezgodności z prawem (bezprawności), poszkodowany, który doznał prawnie relewantnego uszczerbku majątkowego, może dochodzić naprawienia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem lub zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej na podstawie przepisów art. 417 i następnych k.c., w zależności od rodzaju normatywnie określonych przejawów wykonywania władztwa publicznego. Nieprawidłowość w działaniu władzy publicznej może przybrać postać naruszeń konstytucyjnych praw i wolności, konstytucyjnych zasad funkcjonowania władzy publicznej, uchybień wymaganiom określonym w ustawach zwykłych, aktach wykonawczych (uchybienia w sferze prawa materialnego i procesowego), jak i uchybień normom pozaprawnym, w różny sposób powiązanym z normami prawnymi (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r. IV CSK 290/10, LEX nr 1111015). Stosownie do ogólnej reguły przewidzianej w art. 6 k.c., to na stronie powodowej ciąży obowiązek udowodnienia faktu powstania szkody, niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy doznaną szkodą a tak opisywanym zdarzeniem sprawczym.

Obecny stan prawny w tym zakresie został ukształtowany przez nowelizację k.p.c. dokonaną ustawą z 22.7.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 155, poz. 1037). W poprzednim brzmieniu norma ta dopuszczała skargę od prawomocnego orzeczenia sądu II instancji kończącego postępowanie w sprawie. Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 1.4.2008 r. (SK 77/06) uznano art. 424 ¹ § 1 i 2 k.p.c. w ówczesnym brzmieniu w części obejmującej słowa „kończącego postępowanie w sprawie”, za niezgodny z art. 32 ust. 1 i art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. W konsekwencji czego, w poprzednim stanie prawnym dopuszczalna była skarga także na prawomocne orzeczenie niekończące postępowania w sprawie o ile wskutek jego wydania doszło do wyrządzenia stronie szkody. Wspomniana nowelizacja z 22.7.2010 r. istotnie zatem zawęziła zakres przedmiotowy skargi. W efekcie, w odniesieniu do niezgodnych z prawem orzeczeń prawomocnych niekończących postępowania, ustawa nie przewiduje obecnie możliwości prejudycjalnego stwierdzenia ich niezgodności z prawem we właściwym postępowaniu w rozumieniu art. 417 ¹ § 2 k.c.. Kwestia sprzeczności z prawem tych orzeczeń badana jest jako przesłanka w procesie odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa.

Przy odpowiedzialności na podstawie art. 417 ¹ § 2 i 3 k.c. podkreślić wypada zagadnienia związane z prejudykatem, stwierdzającym niezgodność z prawem wydania lub niewydania prawomocnego orzeczenia bądź ostatecznej decyzji, a więc z orzeczeniem innego niż sąd odszkodowawczy organu ustalającego tę przesłankę odpowiedzialności. Pozostałe przesłanki odpowiedzialności (szkoda i związek przyczynowy) nie przysparzają bowiem w tym zakresie większych trudności.

Stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku lub ostatecznej decyzji następuje według przepisów tego postępowania, w którym rozstrzygnięcie zostało wydane. Należy podkreślić, że odpowiedzialność odszkodowawcza przewidziana w art. 417 ¹ § 2 k.p.c. wiązać się może jedynie z decyzjami ostatecznymi i orzeczeniami prawomocnymi. Może ona więc powstać dopiero wówczas, gdy podmiot zainteresowany uzyskaniem kompensacji wyczerpał tok instancji, a nadto uzyskał prejudykat stwierdzający wydanie ostatecznej decyzji lub prawomocnego orzeczenia z naruszeniem prawa. Regulacja art. 417 i n. nie może bowiem wprowadzać równoległego trybu kontroli decyzji i orzeczeń, alternatywnego względem właściwego toku instancji Dlatego wymaganie prejudykatu należy uznać za konieczne i zasadne.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia, o której mowa w art. 417 ¹ § 2 k.c., nie polega na każdym naruszeniu prawa, ale jest pewnego rodzaju kwalifikowaną bezprawnością. Orzeczeniem niezgodnym z prawem w rozumieniu powołanych przepisów jest tylko takie orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia sądu powodująca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi mieć więc charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty.

Na mocy art. 424 ¹ § 1 k.p.c. można żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.

Artykuł 424 ^{( 1)} § 2 k.p.c. za wypadek wyjątkowy uznaje sytuację, gdy niezgodność z prawem prawomocnego wyroku wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub naruszenia konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela. W judykaturze wyjaśniono, że ograniczenie prawa wniesienia skargi na tej podstawie do wyjątkowych wypadków odnosi się zarówno do przyczyn niezgodności z prawem orzeczenia, jak i powodów, dla których strona nie skorzystała z możliwości jego zaskarżenia (por. uzas. postanowienia Sądu Najwyższego z 27.10.2020 r., IV CNP 3/20, Legalis; postanowienie Sądu Najwyższego z 29.11.2006 r., II CNP 85/06, Legalis). Obie te przestanki muszą być zatem spełnione łącznie.

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy zważyć trzeba, że od kwestionowanych przez Powódkę orzeczeń Sądu Rejonowego w Wołominie nie przysługiwała skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem. Przy czym od wydanego przez Sąd Rejonowy w Wołominie w dniu 14 września 2010 r. postanowienia przysługiwało prawo do wniesienia apelacji, z czego Powódka nie skorzystania. Warunkiem dochodzenia zaś odszkodowania na podstawie art. 424 ¹ k.p.c. jest skorzystanie przez stronę z przysługujących jej środków prawnych, umożliwiających jej zaskarżenie orzeczenia, którego wydanie wyrządziło stronie szkodę. Powódka nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych i nie zaskarżyła postanowienia z dnia 14 września 2010 r. w wydanego w sprawie I Ns 591/10, co jest w sprawie bezsporne.

Powódka złożyła wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia ww. postanowienia po ponad 3,5 roku po zapadnięciu w sprawie orzeczenia merytorycznego. We wniosku o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i jego doręczenie powódka także nie powołała żadnych szczególnych okoliczności, które stały na przeszkodzie zapoznaniu się z treścią orzeczenia i były przyczyną uchybienia terminu do zaskarżenia postanowienia z dnia 14 września 2010 r. Brak jest zatem podstaw prawnych do dochodzenia roszczeń z powołaniem się przez Powódkę na to orzeczenie, jako źródło szkody. Nie można uznać za zasadne wskazywanej przez powódkę i jej matkę okoliczności, że wszyscy uczestnicy postępowania spadkowego uważali je za konieczną ale jednak formalność, której trzeba dopełnić. Zaznaczenia wymaga pewna ogólna niedbałość stron wskazanego postępowania o ich interesy, bowiem wniosek o stwierdzenie nabycia spadku złożono dopiero po tym jak sąsiad zainteresował się możliwością kupna działki ok. 2008 r., w sytuacji gdy spadkodawca zmarł w (...) r.

Powódka korzystała natomiast z przysługujących środków prawnych w odniesieniu do drugiego z powoływanych przez siebie orzeczeń stanowiących - w jej ocenie - źródło szkody, tj. postanowienia tut. Sądu wydanego w sprawie I Ns 1009/14 z dnia 25.03.2015 r. o oddaleniu wniosku o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i zwalcza je także w ramach niniejszego postępowania. Powódka wniosła apelację a następnie skargę kasacyjną z dnia 3 sierpnia 2016 r. Postanowieniem z dnia 9.05.2017 r., sygn. akt I CSK 685/16, Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi do rozpoznania na podstawie art. 398 ⁹ § 2 w zw. z 13 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia stwierdził, że analiza wniosku nie pozwala na przyjęcie, że nastąpiły uchybienia przepisom postępowania o charakterze elementarnym, mającym charakter oczywisty i widoczny prima facie. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przez skargę kasacyjną „wniesioną” należy rozumieć skargę „wniesioną skutecznie”, tj. taką, która nie została odrzucona, a Sąd Najwyższy poddał ją co najmniej tzw. przesądowi (art. 398 ⁹ k.p.c.) albo rozpoznać po przyjęciu do rozpoznania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 28.05.2008 r.; sygn. akt II CNP 38/08).W niniejszej sprawie powódka bezspornie nie dysponuje prejudykatem, czyli orzeczeniem stwierdzającym, że postanowienie stanowiące źródło jej szkody było niezgodne z prawem. W świetle powyższego powódka nie wykazała aby pomiędzy jej szkodą a działaniem pozwanego istniał adekwatny związek przyczynowy ani też aby spełnione zostały przesłanki do uznania jej żądania na gruncie art. 424 ¹ §2 k.p.c.

Sąd rozumie subiektywne stanowisko powódki, która działając w pewnym zaufaniu do organów sądowych czy też przekonaniu o prostym, „formalnym” charakterze sprawy nie zainteresowała się brzmieniem postanowienia – rzeczywiście sytuacja, która powstała w związku z pominięciem jej w treści postanowienia z 14.09.2010 r. nie powinna mieć miejsca. Niemniej jednak nie można zbagatelizować wspomnianej już powyżej niedbałości powódki w jej działaniach w toku powyższego postępowania, braku zainteresowania wynikiem sprawy przez blisko cztery lata, niewykazaniu dlaczego przez tak długi okres nie podjęła żadnych czynności zmierzających do uzyskania odpisu postanowienia. Istotny wpływ na powstałe poczucie krzywdy miała (i ma nadal) też sytuacja rodzinna powódki skonfliktowanej z matką, która – nie wnikając jakie przyczyny legły u podstaw tego zdarzenia wobec rozbieżnych zeznań strony i świadka – po odebraniu odpisu postanowienia w 2011 r. nie poinformowała córki o jego treści. Dochowanie aktu staranności przez powódkę w prosty sposób doprowadziłoby do wyeliminowania powstałego w orzeczeniu błędu, do czego jednak nie doszło i postanowienie uprawomocniło się. Zatem oceniając przebieg zdarzeń związanych z postępowaniem I Ns 591/10 i I Ns 1009/14 subiektywne postrzeganie sytuacji przez powódkę nie ma podstaw obiektywnych, niezależnie od innych kwestii prawnych wskazanych w niniejszym uzasadnieniu. W ocenie Sądu to co wpływa istotnie na postawę powódki i jej poczucie krzywdy, a co sygnalizowała także w swoich zeznaniach, to brak polubownego rozwiązania kwestii rozliczeń spadkowych. Nie jest w ocenie Sądu usprawiedliwieniem dla takiego braku rozliczenia wskazywana przez matkę powódki aktualna sytuacja finansowa R. K., biorąc pod uwagę upływ czasu od momentu ujawnienia błędu w orzeczeniu Sądu Rejonowego w Wołominie szczególnie, że w 2021 r. – co strony wskazały jako fakt bezsporny - został dokonany podział majątku spadkowego.

Odnosząc się do treści pozwu należy wskazać, że żądanie powódki w niniejszym postepowaniu dotyczyło także również ochrony niemajątkowej w postaci nakazania przeproszenia przez Pozwanego wskutek naruszenia jej dóbr osobistych w wyniku bezprawnego działania Sądu Rejonowego w Wołominie wyrażającego się poprzez rażące naruszenie przepisów. Źródłem zarówno szkody, jak i krzywdy są wydane przez Sąd Rejonowy w Wołominie orzeczenia w sprawie I Ns 591/10 i l Ns 1009/14.

Należy podkreślić, że podstawę roszczeń Powódki o nakazanie przeproszenia stanowić może art. 23 i 24 § 1 k.c. W art. 24 k.c. zostało wprowadzone domniemanie bezprawności działania podmiotu, który doprowadza do naruszenia dóbr osobistych. Niemniej jednak możliwość skorzystania z takiego domniemania przez pokrzywdzonego uzależniona jest od uprzedniego wykazania przez stronę żądającą ochrony prawnej, że do naruszenia dóbr w ogóle doszło. Zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa więc na stronie powodowej.

Jeżeli przesłanka ta zostanie spełniona, to ewentualny naruszyciel może bronić się przez wykazanie, że jego zachowanie bezprawnym nie było. Jeśli więc powódka wywodzi z określonych twierdzeń skutki prawne, to jest ona zobowiązana je udowodnić. Naruszenie dóbr osobistych musi mieć bowiem charakter obiektywny, a nie subiektywny. Dopiero udowodnienie przez stronę, że doszło do naruszenia konkretnego dobra osobistego aktualizuje obowiązek wykazania także pozostałych przesłanek odpowiedzialności, tj. bezprawności działania oraz związku przyczynowego pomiędzy działaniem, a naruszeniem dóbr osobistych. Zdaniem Powódki jej dobra osobiste zostały naruszone na skutek wydanych przez Sąd Rejonowy w Wołominie postanowień w sprawie I Ns 591/10. Brak jest podstaw prawnych do twierdzenia, że orzeczenie to zostały wydane na skutek bezprawnych działań. Nie można również mówić o bezprawności działania Sądu Rejonowego w Wołominie w związku z wydanym w dniu 25 marca 2015 r. postanowieniem w sprawie I Ns 1009/14. Subiektywne przekonania Powódki, wyrażające się de facto w niezadowoleniu z wydanych rozstrzygnięć, nie jest wystarczające do uznania, że orzeczenia te noszą znamiona bezprawności działania Sądu. Powódka nie wykazała tez jakie dobra osobiste miałyby być naruszone, nadto jak słusznie wskazała strona pozwana, żądana treść przeprosin jest nieadekwatna do stanu faktycznego niniejszej sprawy.

Z tego też względu Sąd nie badał wnioskowanej treści przeproszenia podobnie jak i formy uznając to za zbędne wobec wniosków do których doszedł w toku postępowania.

Odnosząc się do niektórych zarzutów sformułowanych przez stronę powodową pod kątem procedowania przez Sąd Rejonowy w Wołominie postanowienia z 25.03.2015 r. - niezasadnie strona powodowa wskazywała, że wniosek o przywrócenie terminu może być rozpoznany tylko na rozprawie - zgodnie z art. 148 § 3 k.p.c. sąd może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym, w tym także w sprawie, która jest rozpoznawana na rozprawie. Oznacza to, że możliwe jest rozpoznanie wniosku o przywrócenie terminu na posiedzeniu niejawnym albo wyznaczenie rozprawy, jeżeli sąd uzna to za niezbędne (art. 148 § 2 k.p.c.). W związku ze zmianą stanu prawnego, a mianowicie po zmianie treści art. 168 § 1 k.p.c. i dodaniu w art. 169 § 5 k.p.c. ustawą z 17.12.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), sąd może na posiedzeniu niejawnym nie tylko przywrócić termin do dokonania czynności, jak dotychczas, lecz również oddalić go i odrzucić. Stanowisko prezentowane w dawniejszym orzecznictwie – na które powołuje się storna powodowa w swoim piśmie z 11.05.2022 r. (k. 174 i n) , że postanowienie oddalające wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy (postanowienie Sądu Najwyższego z 12.5.1988 r., IV CZ 55/88, Legalis), straciło aktualność. Rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku o przywrócenie terminu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym, co nie wyłącza możliwości jego rozpoznania także na rozprawie.

Do treści wskazanego postanowienia nie ma zastosowania art. 6 §1 k.p.c. bowiem dotyka on podejmowania czynności przez Sąd w sposób sprawny i terminowy i zapobiegania przewlekania procesu przez strony a nie kolejności czy sposobu rozpoznania poszczególnych żądań powódki. W odniesieniu do naruszenia art. 172 k.p.c. należy wskazać, że wstrzymanie postępowania lub wykonania orzeczenia pozostawione jest do uznania sądu. Sąd, oceniając zasadność wstrzymania, powinien się kierować dwiema przesłankami, a mianowicie, czy wniosek o przywrócenie terminu ma szanse na uwzględnienie, a w konsekwencji, czy celowe i uzasadnione będzie rozpatrywanie sprawy lub wykonywanie orzeczenia oraz czy brak wstrzymania nie pociągnie za sobą negatywnych skutków dla uczestnika żądającego przywrócenia terminu. Skoro zaś Sąd nie przywrócił terminu powódce, dodatkowo sama strona nie wskazała w jaki sposób brak takiego wstrzymania miałby rzutować negatywnie na jej sytuację, skoro nie toczyło się wówczas żadne inne postępowanie sądowe czy też komornicze w oparciu o powyższe orzeczenie - oznacza to że Sąd miał prawo nie wstrzymywać wykonalności postanowienia.

Z tych przyczyn Sąd nie badał kwestii przedawnienia, podniesionych przez pozwanego oraz zarzutu powodów naruszenia art. 5 k.p.c. ze względu na podniesienie tegoż. Z tych względów powództwo w zakresie pkt 1 i 2 pozwu podlegało oddaleniu, o czym orzeczono jak w sentencji w punkcie 2.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. ze względu na subiektywnie uzasadnione poczucie krzywdy powódki oraz fakt, iż niewątpliwie postanowienie z 14.09.2010 r. sygn. akt I Ns 591/10 jest sprzeczne z prawem, a także ze względu na aktualną sytuację finansową powódki, wynikającą ze złożonych przez nią aktualnych oświadczeń o stanie majątkowym. Z tych przyczyn Sąd postanowił jak w sentencji w punkcie 3.

Sędzia Piotr Królikowski