Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

po rozpoznaniu w dniu 28 grudnia 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na posiedzeniu niejawnym w postępowaniu uproszczonym

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G.

przeciwko E. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim

z dnia 27 września 2018 roku, sygn. akt I C 799/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 (pierwszym) sentencji w ten tylko sposób, że zasądzoną od pozwanej E. M. na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. kwotę 141,30 (sto czterdzieści jeden 30/100) złotych podwyższa do kwoty 273,15 (dwieście siedemdziesiąt trzy 15/100) złotych wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, poczynając od dnia 27 grudnia 2017 roku do dnia zapłaty.

2.  oddala apelację w pozostałej części.

Sygn. akt II Ca 877/18

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 27 grudnia 2017 roku wniesionym w elektronicznym postępowaniu upominawczym powód (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. wniósł o zasądzenie od pozwanej E. M. kwoty 3.428.20 złotych wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie liczonymi od kwoty 3.183,95 zł od dnia 27 grudnia 2017 roku do dnia zapłaty oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 244,25 zł od dnia 27 grudnia 2017 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwana E. M. stawiła się na rozprawę z dnia 25 września 2018 roku i potwierdziła fakt zawarcia umowy pożyczki. Stwierdziła, iż jej celem była pożyczka w wysokości 2.000 zł. Nadto dodała, że została jej naliczona prowizja w wysokości 2.910.00 zł i dopiero w domu zorientowała się jaką umowę podpisała.

Zaskarżony wyrokiem Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim zasądził od pozwanej E. M. na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. kwotę 141,30 zł (sto czterdzieści jeden złotych trzydzieści groszy) wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 27 grudnia 2017 roku do dnia zapłaty; oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz odstąpił od obciążania pozwanej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz powoda.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne: Pozwana E. M. zawarła w dniu 16 maja 2016 r. z (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. umowę pożyczki o nr (...)(...). Zgodnie z postanowieniami umowy pożyczkodawca udzielił pożyczkobiorcy pożyczki w wysokości 4.810,80 zł. Kwota ta stanowiła tzw. „całkowitą kwotę pożyczki’’ i obejmowała wszystkie środki pieniężne udostępnione pożyczkobiorcy na podstawie niniejszej umowy. Zgodnie z § 2 pkt 2 umowy pożyczkobiorca był zobowiązany ponieść opłatę w wysokości 2.910,80 zł (prowizję) należną pożyczkodawcy z tytułu udzielenia pożyczki. Przedmiotowa prowizja była wymagalna w dniu zawarcia umowy. Oprocentowanie pożyczki zostało ustalone na 0% w skali roku i jako stałe w skali roku. Pożyczkodawca zobowiązał się nie naliczać odsetek od udzielonej pożyczki. Całkowity koszt pożyczki wynosił 2.910,80 zł zaś rzeczywista roczna stopa oprocentowania pożyczki wyniosła 191,40%. Całkowita kwota do zapłaty przez pożyczkobiorcę została określona na kwotę 7.721,60 zł i stanowiła sumę całkowitego kosztu pożyczki oraz całkowitej kwoty pożyczki. Zgodnie z § 4 pkt. 1 umowy pożyczkobiorca zobowiązał się spłacić całkowitą kwotę do zapłaty w ten sposób, że kwota prowizji zostanie zapłacona w dniu zawarcia niniejszej umowy w momencie udostępnienia mu kwoty należnej z tytułu udzielonej pożyczki, natomiast pozostała kwota stanowiąca równowartość całkowitej kwoty pożyczki tj. kwota 4.810,80 zł zostanie zapłacona w 24 miesięcznych ratach w wysokości 200,45 zł każda, począwszy od 16 czerwca 2016 roku. Zgodnie z § 6 pkt. 1 umowy, w przypadku zwłoki pożyczkobiorcy z zapłatą dwóch pełnych rat pożyczki w ustalonych terminach zapłaty, pożyczkodawca był uprawniony do wypowiedzenia umowy z zachowaniem 30 dniowego terminu wypowiedzenia, o ile uprzednio dokonał listownego ostatecznego przedsądowego wezwania pożyczkobiorcy do zapłaty zaległych rat, które okazało się bezskuteczne. Natomiast po upływie terminu wypowiedzenia pożyczkodawca miał prawo dochodzić od pożyczkobiorcy całości niespłaconych należności wynikających z niniejszej umowy oraz domagać się od pożyczkobiorcy zapłaty odsetek za opóźnienie w zapłacie wszelkich kwot należnych pożyczkodawcy zgodnie z art. 481 § 1 k.c.

Pozwana w dacie zawarcia pożyczki złożyła wniosek o sfinansowanie zapłaty kwoty prowizji z całkowitej kwoty pożyczki oraz dokonanie przez powoda potrącenia jego wierzytelności o zapłatę kwoty prowizji z wierzytelnością pozwanej o wypłatę całkowitej kwoty pożyczki.

W związku ze złożeniem przez pozwaną przedmiotowego wniosku, strony umowy pożyczki w dniu 16 maja 2016 roku zawarły aneks nr (...) do umowy pożyczki nr (...)(...). Zgodnie z postanowieniami aneksu pożyczkobiorca wyraził zgodę na sfinansowanie zapłaty kwoty prowizji z kwoty pożyczki oraz dokonanie potrącenia przez pożyczkodawcę wierzytelności pożyczkodawcy z wierzytelnością pożyczkobiorcy. Przedmiotowym aneksem potwierdzono, że na skutek potrącenia, pożyczkodawca pozostaje zobowiązany względem pożyczkobiorcy do zapłaty kwoty z tytułu udzielonej pożyczki w wysokości 1.900,00 zł, natomiast w związku z uregulowaniem w całości kwoty prowizji w drodze potrącenia kwota prowizji należnej pożyczkodawcy od pożyczkobiorcy wynosi 0 zł.

E. M. na poczet spłaty pożyczki dokonała wpłat w łącznej wysokości 1.758,70 zł, z czego kwota 1.626,85 zł została zaksięgowana na poczet kapitału, a kwota 131,85 zł została zaksięgowana na poczet odsetek za opóźnienie.

Pismem z dnia 23 grudnia 2016 roku powód wezwał pozwaną do zapłaty wymagalnych rat, które to wezwanie okazało się bezskuteczne. Następnie pismem z dnia 23 stycznia 2017 roku, doręczonym pozwanej w dniu 30 stycznia 2017 roku, powód wypowiedział pozwanej umowę pożyczki z zachowaniem 30 dniowego okresu wypowiedzenia.

Pozwana nie kwestionowała faktu zawarcia umowy oraz niewywiązania się całkowicie z umowy. Podniosła natomiast, że dopiero w domu. po przeanalizowaniu umowy, zorientowała się, że zostały jej naliczone koszty udzielenia pożyczki w kwocie 2.910,00 zł.

Mając tak poczynione ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest zasadne w części.

W sprawie niniejszej Sąd I instancji dokonał oceny, czy postanowienia umowy z dnia 16 maja 2016 roku o nr (...) były zgodne z prawem i czy są dla stron wiążące, a to z racji, iż umowy konsumenckie podlegają ocenie w świetle klauzuli generalnej z art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.

Strony umowy pożyczki z dnia 16 maja 2016 roku o nr (...) łączył dobrowolny stosunek zobowiązaniowy i to one autonomicznie mogły decydować o warunkach zawartej umowy. Na gruncie niniejszej sprawy postanowienia przedmiotowej umowy zawierają jednak narzuconą przez pożyczkodawcę opłatę (prowizję), która w ocenie Sądu Rejonowego stanowi niedozwoloną klauzulę umowną.

Strona powodowa nie wyjaśniła, w związku z jakimi czynnościami naliczyła opłatę (prowizję) w takiej wysokości. Okoliczności tych nie precyzowała także zawarta umowa pożyczki, z której treści można jedynie wywnioskować, iż była ona wymagalna w dniu zawarcia umowy.

Przedmiotowa umowa pożyczki została tak skonstruowana, że na pierwszy rzut oka wydaje się, że kwota udzielonej pożyczki wynosi 4.810.80 zł, a prowizja 2.910,00 zł. Zgodnie z umową pożyczki prowizja była wymagalna w dniu zawarcia umowy, wobec czego pożyczkobiorca składał wniosek o potrącenie prowizji z otrzymanej kwoty pożyczki. W rezultacie E. M. faktycznie otrzymała tytułem pożyczki kwotę 1.900,00 zł, a nie 4.810,80 zł, a obowiązana była uiścić prowizję w kwocie 2.910,00 zł.

Wobec powyższego Sąd Rejonowy przyjął, iż zapis umowny dotyczący opłaty stanowił faktyczne obejście przepisów o odsetkach maksymalnych (art. 359 § 2 ¹, § 2 ² i § 2 ³ k.c.). Powód w żaden sposób nie wykazał, aby wysokość opłaty stanowiła efekt indywidualnych uzgodnień z pozwaną E. M., a nie cennika stosowanego przez niego wobec wszystkich kontrahentów. Uwzględniając wysokość opłaty (prowizji) do kwoty pożyczki, trzeba ją uznać za nadmierną, a jej zastrzeżenie wobec konsumenta - jako nie dotyczące świadczeń głównych stron - stanowiło niedozwoloną klauzulę umowną, ponieważ ukształtowało sytuację pozwanej w sposób zbliżony do lichwy, a więc sprzecznie z dobrymi obyczajami.

W tej sytuacji w ocenie Sądu, zapis umowy pożyczki z dnia z dnia 16 maja 2016 roku o nr (...) dotyczący opłaty (prowizji), zgodnie z treścią art. 385 ^{( 1)} § I k.c. nie wiąże pozwanej i tym samym nie jest ona zobowiązany do jej zapłaty.

Z uwagi na fakt, że pozwana faktycznie otrzymała od powoda tytułem pożyczki kwotę 1.900,00 zł (4.810,80 zł - 2.910,80 zł), zaś dokonane przez nią wpłaty na poczet pożyczki wyniosły łącznie 1.758,70 zł, Sąd Rejonowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 141,30 zł, stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą pobraną a już spłaconą przez pozwaną (1.900,00 zł - 1.758,70 zł). W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu jako pozbawione usprawiedliwionych podstaw.

Sąd Rejonowy zasądził kwotę należności głównej wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, stosownie do § 6.2 umowy.

Stosownie do treści art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych. Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Analizując sytuację pozwanej, Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że zachodziły w jej przypadku szczególne okoliczności, uzasadniające odstąpienie od obciążania jej kosztami procesu. Pozwana jest emerytką, pobiera emeryturę w wysokości 1.050,00 zł netto, po potrąceniach komorniczych. Pozwana ma zajęte w toku egzekucji komorniczej mieszkanie, spłaca wspólnie z mężem kredyt zaciągnięty w banku.

W ocenie Sądu Rejonowego wyjątkowo ciężka sytuacja majątkowa i życiowa powódki uzasadnia odstąpienie od obciążenia jej kosztami procesu poniesionymi przez stronę powodową.

Strona powodowa zaskarżyła wyrok w części dotyczącej punktu 2 (drugiego) sentencji wyroku.

W apelacji zarzuca:

1. Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 720 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (DzU z 2011 r. Nr 126, poz. 715, z późn. zm„ dalej: Ustawa z 2011 roku) - co w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnego przyjęcia, że strony nie mogły w granicach swobody umów postanowić, że wynagrodzeniem powoda za udzielenie kapitału stronie pozwanej będzie prowizja w wysokości ustalonej przez strony w umowie pożyczki;

2. Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 359 § 2 ¹ k.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 720 k.c. w zw. z art. 3 ust. 2 pkt 1 Ustawy z 2011 roku - poprzez błędne uznanie przez Sąd I instancji, że ustalona przez strony umowy pożyczki prowizja stanowi naruszenie zapisu o maksymalnych odsetkach wynikających z czynności prawnej, podczas gdy naliczenie tychże opłat nie stanowi obejścia ww. regulacji, stanowiąc wyłącznie wyraz swobody kontraktowej wyrażonej w art. 353 ¹ k.c., a nadto przepisy kodeksu cywilnego pozostawiają stronom umowy pożyczki dowolność co do ustalenia formy odpłatności w umowie pożyczki, a mając na uwadze przepisy Ustawy z 2011 roku, formą odpłatności może być również prowizja, która jest niezależna od odsetek kapitałowych;

3. Naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U.2017.1132, dalej: u.z.n.k.), poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy sposób wyliczenia prowizji stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa powoda, i brak obowiązującego przepisu prawa, który nakłada na powoda obowiązek wykazania sposobu obliczenia prowizji;

4. Naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie wskutek błędnego przyjęcia, że postanowienia umowy pożyczki w zakresie dotyczącym wysokości prowizji wypełniają przesłanki do uznania ich za niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu ww. przepisu, podczas gdy prawidłowa interpretacja postanowień umownych w tym zakresie prowadzi do uznania, że nie kształtują one praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ani nie naruszają rażąco jego interesów, a tym samym przesłanki uznania ww. postanowienia umownego za niedozwolone nie zostały spełnione;

5. Naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 36a Ustawy z 2011 roku i w konsekwencji błędne uznanie przez Sąd I instancji, że postanowienia umowy pożyczki w części dotyczącej prowizji stanowią niedozwolone klauzule umowne oraz mają na celu obejście przepisów o odsetkach maksymalnych, podczas gdy ustalona przez strony prowizja jest niższa aniżeli maksymalna wysokość poza odsetkowych kosztów kredytu wyliczona dla umowy pożyczki zawartej między powodem a pozwaną zgodnie z ww. przepisem;

6. Naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 5 pkt 7 Ustawy z 2011 roku i w konsekwencji błędne przyjęcie przez Sąd I instancji, że powód nie był uprawniony do żądania zwrotu kwoty prowizji ustalonej w umowie pożyczki, podczas gdy z ww. przepisu wynika, że całkowita kwota kredytu, której zwrotu żądać może powód, stanowi sumę wszystkich środków udostępnionych stronie pozwanej na podstawie umowy o kredyt (pożyczkę), bez wyłączenia kredytowanych kosztów kredytu (pożyczki), tj. kosztów, które strona pozwana poniosła na poczet prowizji; Sąd I instancji powinien skonkludować, że w niniejszej sprawie całkowita kwota kredytu (pożyczki) wynosiła 4.810,80 zł, a więc sumę kapitału i ustalonej w umowie pożyczki prowizji;

7. Naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. które miało wpływ na treść orzeczenia, przez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego poprzez:

- błędne przyjęcie, że postanowienia umowne dotyczące prowizji stanowią naruszenie przepisu o maksymalnych odsetkach wynikających z czynności prawnej, podczas gdy swobodna ocena materiału zebranego w sprawie prowadziłaby do uznania, że zastrzeżona w umowie pożyczki prowizja nie stanowi naruszenia ww. przepisu z uwagi na zgodność zastrzeżonej prowizji z obowiązującymi w dacie zawarcia umowy pożyczki przepisami prawa;

- błędne przyjęcie, że postanowienia umowne dotyczące prowizji stanowią niedozwolone klauzule umowne, podczas gdy ocena materiału zebranego w sprawie zgodna z zasadami doświadczenia życiowego prowadziłaby do uznania, że Powód jako przedsiębiorca pożyczkowy ma prawo do zastrzegania na swoją rzecz prowizji;

- błędne przyjęcie, że na gruncie niniejszej umowy pożyczki pozwany zobowiązany był do zwrotu kwoty 1.900,00 zł, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału wynika, że rzeczona umowa pożyczki opiewa na kwotę 4.810,80 zł.

Wskazując na powyższe powód wnosił o:

1. Zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 3.287 zł;

2. Zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje oraz ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tomaszowie Mazowieckim i pozostawienie temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Generalnie rzecz ujmując zarzuty apelacji sprowadzają się do zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów prawa materialnego expressis verbis w niej wskazanych.

Ustalenia faktyczne poczynione bowiem przez Sąd I instancji są prawidłowe, albowiem znajdują potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym i nie są kwestionowane przez stronę powodową. Tak poczynione ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy przyjmuje za własne.

Niespornym w sprawie jest, że strony łączyła umowa pożyczki oraz fakt niedotrzymania jej postanowień przez pozwaną, kiedy to zaprzestała jej spłacania.

Strona powodowa wykazała także, że przedmiotowa umowa z uwagi na zaniechanie jej spłacania przez pozwaną została wypowiedziana.

Faktem niespornym jest również jest, że strona powodowa jest przedsiębiorcą zajmującym się prowadzeniem działalności gospodarczej m.in. w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych, a strona pozwana jako osoba fizyczna jest konsumentem.

Dlatego też zasadnie Sąd I instancji poczynił ustalenia faktyczne w kierunku, czy postanowienia umowy stron były dla nich wiążące, gdyż Sąd ma możliwość dokonywania oceny postanowień zawartych umów, a także postanowień samych wzorców umów co do ich zgodności z prawem.

Nie budzi wątpliwości, że strona powodowa obciążyła pozwaną opłatą (prowizją) w wysokości niewspółmiernej do rzeczywiście udzielonej kwoty pożyczki. Pozwana otrzymała od strony powodowej faktycznie kwotę 1900 zł, zaś prowizja została naliczona w kwocie 2910,80 zł. Oznacza powyższe, że wynagrodzenie za faktycznie udzieloną pozwanej pożyczkę stanowi 153,2 %.

W ślad za Sądem Rejonowym podnieść należy, że strona powodowa stosownie do treści art. 6 k.c. nie udowodniła, by poniosła w takiej wysokości koszty obsługi pożyczki.

Jak wynika z przeprowadzonych w sprawie dowodów z dokumentów, to pozwana nie miała także wpływu na kwestie zawarcia tej umowy, w tym wysokości wynagrodzenia (prowizji), które zostały jej przez powoda narzucone.

Z treści zaś art. 385 ¹ k.c. wynika, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeśli kształtują prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Pod pojęciem działania wbrew dobrym obyczajom przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego kryje się wprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku, natomiast przez rażące naruszenie interesów konsumenta rozumie się nieusprawiedliwioną dysproporcję -na niekorzyść konsumenta - praw i obowiązków stron, wynikających z umowy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, Biul. SN 2005, Nr 11, poz. 13 oraz z dnia 3 lutego 2006 r.,I CK 297/05, Biul. SN 2006, nr 5-6, poz. 12, z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06,Lex nr 395247).

W ocenie Sądu Okręgowego ustalając w ten sposób wysokość prowizji strona powodowa ukształtowała sytuację pozwanej w sposób, który rażąco narusza jej interes, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. Podzielić należy wobec powyższego stanowisko Sądu I instancji, że w/w zapis umowy dotyczący prowizji w swej istocie stanowił obejście przepisów ustawy o odsetkach maksymalnych.

Tak wywiedzione zarzuty apelacji nie mogą odnieść zamierzonego skutku.

Sąd Okręgowy uwzględnił jednak apelację w części, albowiem z poczynionych niespornych ustaleń faktycznych wynika, że pozwana na poczet kapitału wpłaciła kwotę 1626, 85 zł. Skoro pozwana faktycznie otrzymała od strony powodowej kwotę 1900 zł, a spłaciła kwotę 1625,85 zł, to zasądzoną w punkcie pierwszym sentencji kwotę 141,30 zł należało podwyższyć do kwoty 273,15 zł ( 1900 zł -1625,85 zł ).

O powyższym orzeczono na podstawie art. 386 §1 k.p.c. tj. dokonano zmiany zaskarżonego wyroku w punkcie pierwszym sentencji, w ten tylko sposób, że zasądzoną od pozwanej na rzecz powoda kwotę 141,30 zł podwyższono do kwoty 273,15 zł.

W pozostałej części apelacja nie jest zasadna i dlatego na podstawie art. 385 k.p.c. należało ją oddalić.