Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Dorota Ochalska – Gola

Protokolant: Dominika Marciniak

po rozpoznaniu w dniu 5 kwietnia 2023 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości dłużnika M. K. (1) (następcy prawnego pierwotnego powoda Skarbu Państwa – Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł.)

przeciwko I. F.

o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 28 grudnia 2021 r., sygn. akt I C 1555/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od I. F. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 11.250 (jedenaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 483/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 28 grudnia 2021 roku Sąd Okręgowy w Łodzi, w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł. przeciwko I. F. o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne:

- uznał za bezskuteczne w stosunku do powoda Skarbu Państwa - Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł. następujące czynności prawne dokonane między M. K. (1), a pozwaną I. F.:

1) umowę darowizny samochodu marki A. (...), nr rej. (...) zawartą 12 grudnia 2012 r.,

2) umowę darowizny samochodu marki B. (...), nr rej. (...) zawartej 14 grudnia 2012 r.,

3) umowę darowizny z 2 sierpnia 2012 r., której przedmiotem były środki pieniężne w łącznej kwocie 2.040.000 (dwa miliony czterdzieści tysięcy) złotych wypłacone pozwanej w transzach:

a) w kwocie 700.000 (siedemset tysięcy) złotych w dniu 11 grudnia 2012 r.,

b) w kwocie 910.000 (dziewięćset dziesięć tysięcy) złotych w dniu 11 grudnia 2012r.,

c) w kwocie 130.000 (sto trzydzieści tysięcy) złotych w dniu 20 grudnia 2012 r.,

d) w kwocie 300.000 (trzysta tysięcy) złotych w dniu 20 grudnia 2012 r.,

w celu ochrony wierzytelności strony powodowej wobec M. K. (1) wynikających z następujących zobowiązań:

1) podatku od towarów i usług za okres od marca do grudnia 2007 r. stwierdzonego decyzją Naczelnika (...)Skarbowego z 9 sierpnia 2019 r. nr (...) - (...)5.500.13.2017.27,

2) podatku od towarów i usług za okres od stycznia do grudnia 2009 r. stwierdzonego decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej z dnia 4 grudnia 2015 r., nr (...),

3) podatku od towarów i usług za okres od stycznia do grudnia 2010 r. stwierdzonego decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej z dnia 30 grudnia 2014 r., nr (...),

4) podatku od towarów i usług za okres od stycznia do grudnia 2011 r. stwierdzonych decyzjami Naczelnika (...)Skarbowego w Ł. z 18 października 2019 r. o numerach: (...) - (...)5.500.17.2017.18 oraz (...) - (...)5.500.103.2017.17,

5) podatku dochodowego od osób fizycznych za 2007 r. stwierdzonego decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z 2 marca 2016 r., nr (...),

6) podatku dochodowego od osób fizycznych za 2008 r. stwierdzonego decyzją D. Izby Skarbowej w Ł. z 13 listopada 2015 r., nr (...)-PD1. (...).10.2015.6/ (...)-15- (...),

7) podatku dochodowego od osób fizycznych za 2009 r. stwierdzonego decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z 2 grudnia 2015 r., nr (...);

- zasądził od pozwanej I. F. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 7200 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

- obciążył pozwaną I. F. obowiązkiem zapłaty na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łodzi kwoty 100.000 złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Powyższe orzeczenie poprzedziły następujące okoliczności faktyczne:

Pozwana jest małżonką M. K. (1). Między nimi doszło do zawarcia szeregu umów darowizn, w których M. K. (2) był darczyńcą, a pozwana obdarowaną. W dniu 12 grudnia 2012 r., zawarli umowę darowizny samochodu marki A. (...) nr rej. (...), określając w umowie jego wartość na kwotę 408.000 zł. W dniu 14 grudnia 2021 r. zawarli umowę darowizny samochodu marki B. (...), nr rej. (...), określając w umowie jego wartość na kwotę 210.000 zł. Ponadto, w dniu 2 sierpnia 2012 r. małżonkowie zawarli umowę darowizny, której przedmiotem były środki pieniężne w łącznej kwocie 2.040.000 zł wypłacone pozwanej w transzach:

1) w kwocie 700.000 zł w dniu 11 grudnia 2012 r.,

2) w kwocie 910.000 w dniu 11 grudnia 2012 r.,

3) w kwocie 130.000 zł w dniu 20 grudnia 2012 r.,

4) w kwocie 300.000 zł w dniu 20 grudnia 2012 r.

Decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. nr (...) z dnia 4 grudnia 2012 r. stwierdzono zaległość M. K. (1) w podatku od towarów i usług za poszczególne okresy rozliczeniowe roku 2007. Łączna wysokość zobowiązania wynosiła 2.304.333 zł. Ponadto orzeczono o obowiązku zapłaty tego podatku na kwotę 256.578 zł. Decyzję doręczono M. K. (1) 4 grudnia 2007 r.

Postanowieniem nr(...)z 17 grudnia 2012 r. nadano tej decyzji rygor natychmiastowej wykonalności.

Decyzją D. Izby Skarbowej w Ł., nr PT- (...) z 6 czerwca 2013 r. uchylono ww. decyzję w zakresie określenia zobowiązania za listopad 2007 r. i określającej zobowiązanie w wysokości 374.716 zł, utrzymując decyzję w pozostałej części.

Powyższa decyzja z 6 czerwca 2013 r. została uchylona wyrokiem WSA w Łodzi w sprawie I SA/Łd 883/15 z dnia 14 października 2015 r. w części określającej zobowiązania podatkowe w podatku od towarów i usług od grudnia 2006 r. do grudnia 2007 r., w pozostałym zaś zakresie oddalono skargę na tę decyzję.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 27 czerwca 2018 r. w sprawie I (...) oddalił skargę kasacyjną M. K. (1) od powyższego wyroku.

Decyzją D. I. Administracji Skarbowej w Ł. z dnia 30 września 2020 r. nr (...) - (...)1. (...).18.2019.20. (...).(...), (...): (...)-20- (...) utrzymano w mocy decyzję Naczelnika (...)Skarbowego z 9 sierpnia 2019 r. nr (...) - (...)5.500.13.2017.27

Postanowieniem z 27 maja 2021 r. WSA w Łodzi w sprawie I SA/Łd 587/20 odrzucił skargę M. K. (1) od ww. decyzji z 30 września 2020 r.

Decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. nr (...) z dnia 24 czerwca 2013 r. określono wysokość zobowiązania w podatku od towarów i usług (...) za miesiące od marca do grudnia 2008 r. oraz orzeczono o zapłacie podatku od towarów i usług za okres styczeń-wrzesień 2008 r.

Decyzją D. Izby Skarbowej w Ł., nr (...) z 6 grudnia 2013 r. uchylono ww. decyzję.

Decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z 18 sierpnia 2015 r. nr (...) określono M. K. (1) zobowiązanie podatkowe w podatku od towarów i usług za marzec oraz za okres od czerwca do grudnia 2008 r., kwotę nadwyżki oraz orzeczono o obowiązku zapłaty podatku od towarów i usług za okres od stycznia 2008 r. do grudnia 2008 r.

Decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z 26 lutego 2016 r. nr (...) (...) (...) (...) (...): (...)-16- (...) uchylił zaskarżoną decyzję organu pierwszej instancji w części określającej nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym, ustalił wysokość zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług za marzec 2008 r. w kwocie 69496 zł, określił w tej części podatku od towarów i usług nadwyżkę podatku oraz zobowiązanie podatkowe za marzec 2008 r. WSA w Łodzi wyrokiem wydanym w sprawie I SA/Łd/392/16 oddalił skargę na powyższą decyzję.

Wyrokiem z 3 lipca 2019 r. w sprawie I SA/Łd 296/19 WSA w Łodzi uchylił ww. decyzję z 26 lutego 2016 r. Wyrokiem z 17 września 2020 r. w sprawie II FSK 1875/19 Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną od tego wyroku.

Decyzją z 1 września 2016 r. D. I. Administracji Skarbowej w Ł. uchylił ww. decyzję z 18 sierpnia 2015 r. w całości i umorzył postępowanie w sprawie z uwagi na przedawnienie zobowiązań podatkowych M. K. (1) z tytułu podatku od towarów i usług za miesiące od stycznia do grudnia 2008 r.

Należności za rok 2007 przypisane na podstawie decyzji z 4 grudnia 2012 r. objęto tytułami wykonawczymi wystawionymi przez Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł. o numerach (...) do (...). Postępowanie egzekucyjne prowadzone przez ten organ na podstawie ww. tytułów doprowadziło do wyegzekwowania łącznie 354.166,86 zł. Postępowanie egzekucyjne w pozostałej części było bezskuteczne.

Postanowieniem Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł. z dnia 13 maja 2015 r. umorzono egzekucję z powodu bezskuteczności egzekucji.

Decyzją D. Izby Skarbowej w Ł. z dnia 20 kwietnia 2016 r. nr (...)-PT1. (...).124.2015.7.U08.U91. (...)-16- (...) utrzymano w mocy decyzję D. Urzędu Kontroli Skarbowej z dnia 4 grudnia 2015 r. nr (...) określającą wysokość zobowiązania podatkowego oraz orzekającą o obowiązku zapłaty podatku od towarów i usług za okres od stycznia do grudnia 2009 r. oraz orzekającą o obowiązku zapłaty podatku od towarów i usług.

Wyrokiem z 1 grudnia 2016 r. WSA w Łodzi w sprawie I SA/Łd/580/16 uchylił ww. decyzję z 20 kwietnia 2016 r. w części orzekającej o obowiązku zapłaty podatku od towarów i usług i oddalił skargę w pozostałym zakresie.

Wyrokiem z 25 stycznia 2019 r. Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie I (...) 381/17 uchylił ten wyrok w punktach 1 i 2 i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2019 r. WSA w Łodzi w sprawie I SA/Ld 380/19 oddalił skargę.

Decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z dnia 30 grudnia 2014 r. nr (...) określono zaległość M. K. (1) z tytułu podatku od towarów i usług za okres od stycznia do grudnia 2010 r. na kwotę 3.008.574,22 zł.

Decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z dnia 30 stycznia 2015 r. nr (...) określono zaległość M. K. (1) z tytułu podatku od towarów i usług za okres od stycznia do grudnia 2010 r. na 1.896.177 zł .

Wyrokiem z 1 marca 2016 r. WSA w Łodzi w sprawie I SA/ (...) oddalił skargę na decyzję Decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. nr IS (...)- (...) z dnia 15 lipca 2015 r. utrzymującą w mocy ww. decyzję z dnia 30 grudnia 2014 r.

Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie FSK 1134/16 oddalił skargę kasacyjną od tego wyroku.

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2016 r. WSA w Łodzi w sprawie I SA/ (...) oddalił skargę na decyzję D. Izby Skarbowej w Ł. nr IS_ (...) z dnia 13 sierpnia 2015 r. uchylającą decyzję D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z 30 stycznia 2015 r. w zakresie wysokości zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług za miesiące styczeń, marzec-wrzesień 2011 r., kwoty nadwyżki podatku naliczonego nad należnym za luty 2011 r. i określającej zobowiązania podatkowe i kwotę nadwyżki w innej wysokości oraz utrzymującej decyzję w mocy w pozostałej części.

Wyrokiem z 27 czerwca 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie I (...) uchylił ten wyrok w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Wyrokiem z 27 listopada 2018 r. WSA w Łodzi w sprawie I SA/Łd 570/18 uchylił zaskarżoną decyzję.

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2016 r. w sprawie I SA/ (...) WSA Łodzi oddalił skargę na decyzję D. Izby Skarbowej w Ł. nr IS_ (...)- (...) z dnia 13 sierpnia 2015 r. dotyczącą zobowiązania w podatku od towarów i usług za okres październik-grudzień 2011 r.

Wyrokiem z 27 czerwca 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie I (...) uchylił zaskarżony wyrok WSA w Łodzi w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Wyrokiem z 27 listopada 2018 r. I SA/Łd 557/18 WSA w Łodzi w sprawie I SA/Łd 557/18 uchylił zaskarżoną decyzję.

Decyzją z 18 października 2019 r. nr (...) - (...)5.500.17.2017.18 Naczelnik (...)Skarbowego w Ł. określił wysokość zobowiązania podatkowego M. K. (1) w podatku od towarów i usług za okres od stycznia do września 2011 r., kwotę nadwyżki za luty 2011 r. oraz obowiązku zapłaty podatku za okres od stycznia do sierpnia 2011r.

Decyzją z 18 października 2019 r. nr (...) - (...)5.500.103.2017.17 Naczelnik (...)Skarbowego w Ł. określił wysokość zobowiązania M. K. (1) w podatku od towarów i usług za październik 2011 r. – grudzień 2011 r. i orzekł o obowiązku zapłaty podatku za ten okres.

Decyzją D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. nr (...) z 2 marca 2016 r. określono zobowiązanie M. K. (1) z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za rok 2007 w kwocie 742.601.00 zł. W dniu 10 maja 2016 r. D. Izby Skarbowej decyzją nr (...) (...)-16- (...) utrzymał w mocy tę decyzję. Wyrokiem WSA w Łodzi z 13 grudnia 2016 r. w sprawie I SA/Łd 616/16 oddalono skargę na tę decyzję.

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2018 r. w sprawie II FSK 901/17 NSA oddalił skargę kasacyjną od tego wyroku.

Wyrokiem WSA w Łodzi z 8 czerwca 2016 r. w sprawie I SA/Łd 40/16 oddalono skargę na decyzję D. Izby Skarbowej w Ł. z 13 listopada 2015 r. nr (...)-PD1. (...).10.2015.6/ (...)-15- (...) określającą zobowiązanie w podatku dochodowym od osób fizycznych za rok 2008 r. Wyrokiem z 14 listopada 2018 r. w sprawie II FSK 3210/16 oddalono skargę kasacyjną od tego wyroku.

Wyrokiem WSA w Łodzi z 12 sierpnia 2016 r. w sprawie I SA/Łd 279/16 oddalono skargę na decyzję D. Izby Skarbowej w Ł. z 9 lutego 2016 r. nr(...) (...)-16- (...) utrzymującą w mocy decyzję D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z 2 grudnia 2015 r. nr (...) określającą zobowiązanie M. K. (1) w podatku dochodowym od osób fizycznych za rok 2009 r. na kwotę 1.651.620 zł.

Wyrokiem z 14 listopada 2018 r. w sprawie II FSK 173/17 Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną od tego wyroku.

Wobec M. D. Urzędu Kontroli Skarbowej wszczął w dniu 3 listopada 2011 r. postępowania kontrolne dotyczące rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków od towarów i usług za poszczególne miesiące 2009 r., 2010 r. i 2011 r.

W okresie od maja 2015 r. do 30 października 2020 r. administracyjne organy egzekucyjne stwierdzały bezskuteczność prowadzonej wobec M. K. (1) egzekucji oraz nie przystępowały do egzekucji z uwagi na to, że nie doprowadziłyby do uzyskania kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne.

Postanowieniem z 3 grudnia 2012 r. postawiono M. K. (1) zarzut popełnienia przestępstwa skarbowego dotyczącego podania nieprawdy w deklaracjach dla podatku od towarów i usług za okres marzec-grudzień 2007 r., a ponadto uchylania się od opodatkowania podatkiem VAT za okres od 25 lutego 2009-2011 r. i niewpłacenie tego podatku na rachunek US Ł..

Łączna wartość zaległości M. K. (1) z tytułu podatku VAT za poszczególne miesiące od marca do grudnia 2007 r.,2009 r., 2010 r. i 2011 r. oraz z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za 2007, 2008 i 2009 r. wynosi na dzień 3 listopada 2021 r. 20.002.315,40 zł, w tym należność główna 11.051.710,40 zł, odsetki 8.950.605 zł.

Ustalając powyższe okoliczności faktyczne Sąd Okręgowy pominął dowody w postaci wydruków obrazujących bilans działalności gospodarczej M. K. (1) w latach 2007-2012 r. Rzeczywista sytuacja majątkowa M. K. (1), w szczególności stan niewypłacalności osiągnięty przez niego po dokonaniu zaskarżonych sprawie czynności, wynika z dokumentów urzędowych w postaci postanowień i zawiadomień administracyjnych organów egzekucyjnych.

Sąd I instancji nie dał również wiary zeznaniom świadka M. K. (1) odnośnie do jego sytuacji majątkowej, które stoją w sprzeczności z obiektywnymi dowodami, jakimi są wyżej wymienione dokumenty administracyjnych organów egzekucyjnych. W świetle zakreślonej podstawy faktycznej pozwu i zgłoszonego żądania nie miały znaczenia dla sprawy zeznania tego świadka w zakresie deklarowanych przez niego celów, którym miały służyć zaskarżone w sprawie darowizny. Z tego samego powodu pominięto również zeznania świadka A. L. co do faktu przebywania pozwanej w Makao w Chińskiej Republice Ludowej i uczestniczenia tam w grach hazardowych, jak i wydruki ze strony paszportu pozwanej, jak również zeznania strony pozwanej co do przyczyn dokonania darowizny przez jej męża M. K. (1) oraz sposobu przeznaczenia środków pieniężnych uzyskanych przez nią w ramach tych darowizn. Z kolei z zeznań świadek K. S. wynika, że nie miała żadnej wiedzy co do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

W rozważaniach Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności wskazał z odwołaniem do poglądów orzecznictwa, że skarga pauliańska służy także ochronie wierzytelności publicznoprawnych. Instytucja ta znajduje zastosowanie nie tylko do stosunków cywilnoprawnych, ale również tam, gdzie wierzyciela i dłużnika pierwotnie łączy stosunek administracyjnoprawny.

Oceniając zatem żądanie powoda oparte na przepisach art. 527 i następnych k.c. normujących tzw. skargę pauliańską, Sąd Okręgowy uznał, że spełniły się wszystkie przesłanki do udzielenia ochrony żądaniu pozwu. Wierzytelności, których ochrony domagał się powód w niniejszym postępowaniu, zostały potwierdzone prawomocnymi decyzjami administracyjnymi, których Sąd w postępowaniu cywilnym nie może kwestionować, w szczególności pod względem ich merytorycznej zasadności. Podkreślił, że sąd powszechny nie jest związany decyzją administracyjną jedynie wówczas, gdy spełnia ona warunki upodabniające ją do „aktu nieistniejącego”, a więc wówczas gdy decyzja została wydana przez organ niepowołany w zakresie przedmiotu orzeczenia lub bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym. W obecnym stanie prawnym, tj. wobec istnienia dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego brak jest dostatecznych argumentów do dopuszczenia w trybie tzw. incydentalnej kontroli badania przez sąd powszechny ostateczności decyzji administracyjnych. W dalszych wywodach Sąd I instancji wskazał, że wierzytelności, których ochrony dochodzi powód w niniejszym postępowaniu są zaskarżalne. Jedynie wierzytelności związane z zobowiązaniem M. K. (1) z tytułu podatku VAT za rok 2008 r. uległy przedawnieniu, co w rezultacie doprowadziło do wydania przez organ decyzji o umorzeniu postępowania administracyjnego w tym przedmiocie, strona powodowa wyraźnie zresztą zajęła w toku sprawy stanowisko, że w tym zakresie nie dochodzi już ochrony.

Dodatkowo Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z dyspozycją art. 21 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa zobowiązanie podatkowe powstaje z chwilą zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania. W przypadku decyzji, których dotyczy niniejsze postępowania, ich wydanie nie było wymagane dla powstania samego zobowiązania. Decyzje wydano w związku z tym, że wysokość zadeklarowanego przez M. K. (1) podatku od towarów i usług oraz podatku dochodowego była kwestionowana przez organ administracji. Wszystkie zobowiązania podatkowe, których dotyczy niniejsza sprawa, powstały jednak przed dokonaniem przez M. K. (1) zaskarżonych darowizn. Nie ma zatem znaczenia, że następnie podatnik ten kwestionował te decyzje przez wiele lat w postępowaniach administracyjnych i sądowadministracyjnych, częściowo uzyskując nawet korzystne dla siebie rozstrzygnięcia. Zdaniem Sądu I instancji, M. K. (1) jako wieloletni profesjonalny uczestnik obrotu gospodarczego miał świadomość ciążących na nim powinności podatkowych i zdawał sobie sprawę z konsekwencji swoich działań podejmowanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Od dnia 4 grudnia 2012 r., tj. od momentu odebrania decyzji z dnia 4 grudnia 2012 r. dotyczącej podatku od towarów i usług za 2007 r. miał świadomość istnienia znacznych zaległości wobec Skarbu Państwa. Wcześniej wszczynane były zresztą liczne postępowania kontrolne dotyczące rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków od towarów i usług za poszczególne miesiące 2009 r., 2010 r. i 2011 r. , w których to postępowaniach M. K. (1) uczestniczył. Nie można również tracić z pola widzenia faktu, że postanowieniem z 3 grudnia 2012 r. postawiono M. K. (1) zarzut popełnienia przestępstwa skarbowego dotyczącego podania nieprawdy w deklaracjach dla podatku od towarów i usług za okres marzec-grudzień 2007 r., a ponadto uchylenie się od opodatkowania podatkiem VAT za okres od 25 lutego 2009-2011 r. i niewpłacenie tego podatku na rachunek US Ł.. Dłużnik ten miał zatem świadomość istnienia zobowiązań podatkowych, które na nim ciążyły w chwili dokonywania zaskarżonych czynności i ich, choćby przybliżonej wartości. Zaskarżonych czynności dokonano przy tym w zakresie samochodów już kilka dni po doręczeniu dłużnikowi decyzji z 4 grudnia 2012 r. oraz postawieniu zarzutów, podobnie wypłata środków pieniężnych z umowy darowizny nastąpiła w bardzo krótkim czasie po tych wydarzeniach. Zbieżność czasowa dokonywanych przez organy działań i podjętych przez dłużnika czynności nie może być zatem przypadkowa i pozwala przyjąć, że dłużnik miał świadomość, że dokonane darowizny doprowadzą do sytuacji, w której wierzyciel nie będzie mógł się w pełni zaspokoić z jego majątku.

Zdaniem Sądu I instancji, to na stronie pozwanej ciążyło wykazanie, że dłużnik M. K. (1) nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela w tej sprawie. Zgodnie bowiem z art. 529 k.c., jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Dłużnik M. K. (1) był niewypłacalny w chwili dokonywania darowizn, a z pewnością stał się niewypłacalny po ich dokonaniu. Tym samym zastosowanie znalazło domniemanie z art. 529 k.c., którego pozwana nie obaliła. Nie ulega wątpliwości w tej sprawie, że wskutek dokonanych darowizn na rzecz pozwanej dłużnik M. K. (1) stał się niewypłacalny. Wartość samych należności głównych przysługujących powodowi wobec M. K. (1) z tytułu podatku VAT za poszczególne miesiące od marca do grudnia 2007 r., 2009 r., 2010 r. i 2011 r. oraz z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za 2007, 2008 i 2009 r. wynosiła 11.051.710,40 zł. Postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko M. K. (1) od 20 grudnia 2012 r. już od 5 lutego 2013 r. było bezskuteczne. W okresie od maja 2015 r. do 30 października 2020 r. administracyjne organy egzekucyjne stwierdzały bezskuteczność prowadzonej wobec M. K. (1) egzekucji oraz nie przystępowały do egzekucji z uwagi na to, że nie doprowadziłyby ona do uzyskania kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne. Na dzień 3 listopada 2021 r. zaległość M. K. (1) z powyższych zobowiązań podatkowych wynosi 20.002.315,40 zł. Niewypłacalność dłużnika istniała zatem już na etapie dokonywania zaskarżonych czynności, jak również w chwili wniesienia powództwa, istnieje także w chwili orzekania, co czyni zbędnym szczegółowe omawianie spornego w doktrynie i orzecznictwie zagadnienia dotyczącego chwili, z jakiej należy brać pod uwagę stan niewypłacalności dłużnika, bowiem w okolicznościach tej sprawy niewypłacalność ta miała i ma miejsce w każdym z możliwych do rozpatrywania w omawianym kontekście momentów.

W świetle treści art. 528 k.c. stan wiedzy pozwanej I. F. co do tego, czy M. K. (1) działał ze świadomością pokrzywdzenia Skarbu Państwa nie miał w ocenie Sądu Okręgowego znaczenia dla rozpoznawanej skargi pauliańskiej, bowiem zaskarżone czynności prawne tj. umowy darowizny, były czynnościami nieodpłatnymi. Z punktu widzenia przesłanek skargi pauliańskiej nie miało w ogóle znaczenia w tej sprawie, jaki był cel dokonywanych darowizn, ani w jaki sposób pozwana wykorzystała środki pieniężne uzyskane w drodze jednej z tych darowizn.

W ocenie Sądu I instancji jest również oczywiste, że w sprawie ziściła się przesłanka osiągnięcia korzyści majątkowej przez pozwaną jako osobę trzecią. W wyniku darowizn do jej majątku weszły ruchomości oraz środki pieniężne. Łączna wartość przysporzenia oscylowała wokół sumy 2.265.800 zł.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 99 w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

O nieuiszczonych kosztach sądowych obejmujących opłatę od pozwu w kwocie 100.000 zł orzeczono w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 98 § 1 k.p.c., obciążając nimi pozwaną, jako stronę przegrywającej sprawę.

Powyższe orzeczenie zaskarżyła apelacją strona pozwana w całości, zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy, tj.:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. przez błędną, dowolną, arbitralną i sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego poprzez pominięcie przy wydawaniu orzeczenia:

i.  dowodu z bilansów dotyczących działalności gospodarczej M. K. (1) za lata 2007 - 2012, co w konsekwencji doprowadziło do błędnych ustaleń faktycznych polegających na przyjęciu, że M. K. (1) był niewypłacalny w chwili dokonywania zaskarżonych czynności;

ii.  dowodu z dokumentu z dnia 16 sierpnia 2013 roku, wydanego przez D. Postępowań Podatkowych (sygnatura IUSB-EA/2/13/PP/158), co w konsekwencji doprowadziło do błędnych ustaleń faktycznych polegających na przyjęciu, że M. K. (1) stał się niewypłacalny na skutek dokonanych czynności, pomimo że dokument jedynie stwierdza okoliczność braku skuteczności egzekucji od dnia 5.02.2013 roku w zakresie rachunków bankowych i ruchomości;

(...).  dowodu z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 14 października 2016 roku (sygn. I SA/Łd 883/15), co w konsekwencji doprowadziło do błędnych ustaleń faktycznych polegających na przyjęciu, że Pan M. K. (1) w chwili doręczenia decyzji z dnia 4 grudnia 2012 roku miał świadomość pokrzywdzenia wierzycieli w sytuacji, gdy decyzja z dnia 4 grudnia 2012 roku była błędna, co w efekcie skutkowało uchyleniem rozstrzygnięcia dotyczącego zobowiązania podatkowego za okres od grudnia 2006 r. do listopada 2007 r.

iv.  dowodu z zeznań świadka M. K. (1) i dowodu z przesłuchania pozwanej, co w konsekwencji doprowadziło do błędnych ustaleń faktycznych polegających na przyjęciu, że:

•

M. K. (1) na skutek dokonanych czynności stał się niewypłacalny;

•

w chwili dokonania zaskarżonych czynności M. K. (1) miał świadomość pokrzywdzenia powoda;

•

zarówno pozwana, jak i M. K. (1) mieli świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzyciela,

w sytuacji, gdy zarówno M. K. (1), jak i pozwana wyjaśnili z jakich względów dokonane zostały zaskarżone czynności i jaki był ich cel, co pozostaje spójne z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie;

v.  okoliczności, że postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko M. K. (1) od 20 grudnia 2012 było skuteczne częściowo, gdyż organ zajął środki zgromadzone na rachunku bankowym w bankach (...) S.A. i (...) SA, co ostatecznie doprowadziło do błędnego ustalenia:

•

stanu niewypłacalności M. K. (1) na moment dokonania zaskarżonych czynności;

•

istnienia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zaskarżonymi czynnościami a stanem niewypłacalności M. K. (1);

•

stanu świadomości dłużnika M. K. (1) na moment dokonania zaskarżonych czynności;

b)  art. 350 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt. 3 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie skutkujące przyjęciem, że zmiana uprawnionego do reprezentowania powoda - Skarbu Państwa stanowi zwykłą omyłkę pisarską, podczas gdy jest to ingerencja w merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy.

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 527 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 529 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że:

i.  nie zostało obalone domniemanie istnienia u dłużnika M. K. (1) stanu świadomości pokrzywdzenia wierzycieli, pomimo że M. K. (1) na dzień dokonania zaskarżonych czynności, nie miał świadomości pokrzywdzenia wierzycieli z uwagi na:

•

ilość zgromadzonych środków pieniężnych na rachunkach bankowych w 2012 roku,

•

stan aktywów przedsiębiorstwa (...) wskazany w bilansie dotyczącym działalności M. K. (1);

•

w dniu dokonania zaskarżonych czynności nie istniała żadna prawomocna decyzja określająca wymiar należnego podatku;

ii.  M. K. (1) stał się niewypłacalny na skutek dokonanych czynności prawnych, pomimo że w chwili dokonania darowizn wierzytelność przysługująca powodowi nie była skonkretyzowana, jak również M. K. (1) dysponował majątkiem pozwalającym na zaspokojenie nawet potencjalnych przyszłych wierzytelności, które mogły powstać w przypadku uprawomocnienia się decyzji z dnia 4 grudnia 2012 r. i w związku z tym nie istniał związek przyczynowo-skutkowy między zaskarżonymi czynnościami a stanem niewypłacalności;

(...).  M. K. (1) stał się niewypłacalny na skutek dokonanych czynności prawnych, pomimo niewykazania, że w chwili dokonania darowizn stan majątkowy M. K. nie pozwalał na zaspokojenie powoda.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę wyroku Sądu I instancji poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ponadto wniosła o zwrócenie się do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi XIV Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych o załączenie do akt niniejszej sprawy akt postępowania upadłościowego prowadzonych w sprawie ogłoszenia upadłości przez M. K. (1) pod sygn. akt LD1M/GU16/2021 i na podstawie art. 381 k.p.c. o przeprowadzenie dowodu z powyższych akt na okoliczność wykazania faktu złożenia przez M. K. (1) wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego; zawieszenie niniejszego postępowania do momentu ustanowienia syndyka w postępowaniu prowadzonym z wniosku M. K. (1) w sprawie pod sygnatura akt LD1M/GU16/2021.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenia na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej RP kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym (odpowiedź na apelację k 837).

Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2022 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi w sprawie (...) ogłosił upadłość dłużnika M. K. (1), jako osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej (kopia postanowienia k 848 -849).

Zarządzeniem z dnia 12 września 2022 r. zwrócono się do syndyka masy upadłości dłużnika M. K. (1) w związku z treścią art. 133 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowego o zajęcie stanowiska w przedmiocie wstąpienia do postępowania po stronie powodowej (zarządzenie k 851).

W piśmie procesowym z dnia 15 września 2022 r. syndyk masy upadłości M. K. (1) oświadczył, że na postawie art. 133 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowego wstępuje do postępowania po stronie powodowej (pismo syndyka k 853).

Postępowanie upadłościowe wobec dłużnika M. K. (1) jest nadal w toku. Na rozprawie apelacyjnej w dniu 5 kwietnia 2023 r. Sąd Apelacyjny zwolnił od udziału w sprawie dotychczasowego powoda – Skarb Państwa – Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł. wobec wstąpienia do sprawy Syndyka masy upadłości dłużnika M. K. (1) (protokół rozprawy k 867v).

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik pozwanej powołał się dodatkowo na nieważność postępowania, która w jego przekonaniu wynikała z faktu, iż pozew w rozpatrywanej sprawie został wniesiony przez pełnomocnika procesowego jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa. Tymczasem zgodnie z art. 8 ust. 1 obowiązującej w tej dacie ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w sprawie obligatoryjne było zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną. Zdaniem apelującego, czynności dokonane z naruszeniem tego przepisu nigdy nie zostały potwierdzone po wstąpieniu do sprawy Prokuratorii Generalnej (protokół rozprawy k 867v, pismo procesowe k 869 -870).

Sąd Apelacyjny akceptuje i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W oparciu o dowody zebrane w postępowaniu przed Sądem I instancji, Sąd Apelacyjny uzupełniająco ustalił, co następuje:

Decyzją z dnia 4 grudnia 2012 r. nr (...) D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. na podstawie art. 108 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług orzekł o obowiązku zapłaty przez M. K. (1) podatku w wysokości 256.578 zł z faktur wystawionych przez niego na rzecz innego podmiotu, które nie dokumentowały rzeczywistych zdarzeń gospodarczych tj. usług promocyjnych. Dodatkowo w wyniku weryfikacji rozliczenia podatku od towarów i usług za okres marzec – grudzień 2007 r. organ ten pozbawił M. K. (1) na podstawie art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a powołanej ustawy prawa do odliczenia podatku naliczonego z faktur pochodzących od kolejnego podmiotu ogółem w kwocie 891.346 zł, uznając że faktury te nie odzwierciedlają rzeczywistych zdarzeń gospodarczych. Z uzasadnienia powyższej decyzji wynika, że M. K. (1) nie wykonał usług promocyjnych, za które sam wystawił faktury VAT oraz nie dokonał zakupu towarów, na które faktury VAT wystawił inny podmiot jako sprzedawca. Odpis tej decyzji został doręczony ówczesnemu pełnomocnikowi M. K. (1) w dniu 4 grudnia 2012 r. (kopia decyzji objętej tajemnicą skarbową k 59).

Aktualna zaległość M. K. (1) z tytułu podatku VAT za okres od marca do grudnia 2007 r. wynosi co do należności głównej 689.076,43 zł ( wykaz zaległości k 755).

Kolejne decyzje oraz wyroki sądowe wydane w sprawie podatku VAT za lata 2007 – 2011 oraz podatku dochodowego organy skarbowe oraz orzekające w sprawie sądy administracyjne oparły na ustaleniach o dokumentowaniu przez M. K. (1) w formie faktur VAT nieprawdziwych zdarzeń gospodarczych tj. takich, które w rzeczywistości nie miały miejsca oraz przyjmowaniu przez M. K. (1), księgowaniu i uwzględnianiu w deklaracjach VAT faktur wystawianych przez inne podmioty, które także nie dokumentowały rzeczywistych zdarzeń gospodarczych (poświadczone kopie decyzji objętych tajemnicą skarbową k 59, poświadczone kopie decyzji k 112 – 171, kopie wyroków k 216 - 294 , poświadczone kopie decyzji i orzeczeń k 417 – 663).

Postanowieniem o przedstawieniu zarzutów z dnia 7 listopada 2012 r. zarzucono M. K. (1) to, że w okresie od 30 marca do 25 stycznia 2008 r. , w krótkich odstępach czasu, z wykorzystaniem takiej samej sposobności, podał nieprawdę w deklaracjach dla podatku od towarów i usług VAT -7 za okres marzec – grudzień 2007 r. poprzez posłużenie się 87 nierzetelnymi fakturami VAT dotyczącymi zakupu towarów od podmiotu trzeciego, nieodzwierciedlającymi rzeczywistych zdarzeń gospodarczych, co skutkowało zawyżeniem podatku naliczonego, podlegającego odliczeniu od podatku należnego o łączną kwotę 891 346 zł oraz nierzetelnie prowadził księgi podatkowe tj. rejestr zakupów VAT, poprzez ujęcie w nich tych faktur, przez co uszczuplił podatek od towarów i usług za okres od marca do grudnia 2007 r. o kwotę 759.797 zł, a ponadto, że w okresie od 1 grudnia 2006 r. do 11 lutego 2011 r. , w krótkich odstępach czasu, z wykorzystaniem tej samej sposobności, wystawił 240 nierzetelnych faktur dla podmiotu trzeciego , nieodzwierciedlających rzeczywistych transakcji gospodarczych na łączną kwotę 4.781.486,54 zł, a ponadto uchylił się od opodatkowania podatkiem którego obowiązek zapłaty wynika z art. 108 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług poprzez nie obliczenie podatku wynikającego z tych faktur wystawionych w okresie od 15 stycznia 2009 r. do 11 lutego 2011 r. i nie wpłacił podatku wynikającego z tych faktur na rachunek właściwego urzędu skarbowego, przez co uszczuplił ten podatek za okres od stycznia 2009 r . do lutego 2011 r. o kwotę 367.094,31 zł . Postanowienie to ogłoszono M. K. (1) jako podejrzanemu w dniu 3 grudnia 2012 r., co pokwitował on własnym podpisem (poświadczona kopia postanowienia k 730 -734).

M. K. (1) zamknął prowadzoną działalność gospodarczą. Nie podjął żadnego zatrudnienia , pozostawał na utrzymaniu teściowej (zeznanie pisemne świadka M. K. k 702).

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd Apelacyjny dokonał na podstawie powołanych dowodów z dokumentów urzędowych, których wiarygodność i moc dowodowa nie były w toku postępowania kwestionowane. Za wiarygodne uznał także zeznania świadka M. K. (1) w zakresie, w jakim dotyczyły one sytuacji materialnej i źródeł utrzymania dłużnika po 2012 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W rozpatrywanej sprawie na etapie postępowania apelacyjnego doszło do zmiany podmiotowej po stronie powoda. Zmiana ta wynika z ogłoszenia upadłości dłużnika M. K. (1) i treści przepisu art. 132 ust. 1 w związku z art. 133 ustawy Prawo upadłościowe. W judykaturze utrwalony jest pogląd, że zgodnie z art. 132 ust. 1 powołanej ustawy po ogłoszeniu upadłości legitymację czynną do wszystkich procesów aktualnych i przyszłych, przeciwko osobie trzeciej o uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną (art. 527-534 k.c.) dotyczących majątku, który - gdyby nie czynność upadłego z osobą trzecią - znajdowałby się w masie upadłości, ma wyłącznie syndyk. Wynika to z faktu, że działa on w interesie wszystkich pokrzywdzonych wierzycieli celem zapewnienia im możliwości zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym. Celem postępowania upadłościowego jest bowiem szybkie, efektywne i równomierne zaspokojenie wszystkich wierzycieli z całego majątku dłużnika. W kolizji z tym celem stałoby pozostawienie poszczególnym wierzycielom upadłego, równolegle z syndykiem, uprawnienia do wystąpienia z powództwem o uznanie czynności prawnych dłużnika za bezskuteczne, popieranie takiego powództwa, jak również wyegzekwowanie przyznanego nim świadczenia po ogłoszeniu upadłości dłużnika (argument a contrario z art. 133 ust. 4 p.u.). W konsekwencji - w trakcie trwania postępowania upadłościowego - legitymacja procesowa poszczególnych wierzycieli upadłego do wytoczenia lub popierania tego rodzaju powództwa jest wyłączona. Zmiany podmiotowe po stronie powoda, w związku z ogłoszeniem upadłości dłużnika już po wytoczeniu przez wierzyciela powództwa o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną reguluje art. 133 ust. 1 Prawa upadłościowego. Zapewnia on syndykowi - także w toku postępowania przed sądem drugiej instancji - możliwość wstąpienia do procesu w miejsce powoda (wierzyciela) i kontynuowania postępowania ze skutkiem dla masy upadłości, bez potrzeby uzyskiwania zgody stron (tak SN w postanowieniu z dnia 28 maja 2021 r. , (...) 28/21, LEX nr 3219858 oraz w powołanych w uzasadnieniu tego postanowienia orzeczeniach). Wobec oświadczenia Syndyka masy upadłości dłużnika M. K. (1) o wstąpieniu do postępowania doszło zatem do skutecznej zmiany strony powodowej.

Apelacja pozwanej jest niezasadna.

W pierwszej kolejności należało rozważyć podniesiony w toku postępowania apelacyjnego zarzut nieważności postępowania, którego ewentualne uwzględnienie skutkowałoby wydaniem wyroku kasatoryjnego i zniesieniem postępowania przed Sądem I instancji na podstawie art. 386 § 2 k.p.c.

Wątpliwości Sądu Apelacyjnego co do zasady nie budzi ani okoliczność, iż pozew w rozpatrywanej sprawie został podpisany przez pełnomocnika procesowego ustanowionego przez Skarb Państwa – Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł., ani przedstawiona przez apelującą wykładnia obowiązującego w dacie wniesienia pozwu art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1313). Sąd odwoławczy nie podziela natomiast kategorycznych wniosków pozwanej o zaistnieniu w rozpatrywanej sprawie nieważności postępowania wywodzonej z art. 67 § 2 k.p.c. w związku z art. 397 pkt 2 k.p.c.

Po pierwsze, w orzecznictwie kwestia skutków prawnych naruszenia art. 8 ust. 1 ustawy 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w zw. z art. 67 § 2 k.p.c. nie jest rozstrzygana jednolicie. Oprócz stanowiska, którego reprezentatywnym wyrazem są judykaty powołane w piśmie procesowym pozwanej z dnia 6 kwietnia 2023 r., przedstawiany jest także pogląd odmienny, zakładający, że naruszenie art. 8 ust. 1 ustawy 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w zw. z art. 67 § 2 k.p.c., nie powoduje nieważności postępowania z przyczyny określonej w art. 379 pkt 2 k.p.c. (por. wyrok SN z 2 lutego 2011 r., II CSK 368/10, LEX nr 785877).

Po wtóre , co istotniejsze w realiach rozpatrywanej sprawy, nawet przy akceptacji poglądu wiążącego z naruszeniem art. 8 ust. 1 ustawy z 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa skutek w postaci nieważności postępowania z powodu nienależycie umocowanego pełnomocnika (art. 379 pkt 2 k.p.c.), orzecznictwo i piśmiennictwo nie wyklucza zastosowania per analogiam art. 97 § 2 k.p.c. i potwierdzenia czynności zdziałanych z uchybieniem art. 8 ust. 1 powołanej ustawy przez Prokuratorię Generalna RP (poprzednio Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa) (por. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 19 września 2018 r., I CZ 64/18, OSNC 2019/7-8/81; uzasadnienie wyroku SA w Białymstoku z dnia 11 marca 2020 r., III APa 109/19, LEX nr 3040404; podobnie - Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze pod red. T. Erecińskiego, LEX 2022, teza 20 do art. 67 k.p.c.).

W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, z taką właśnie sytuacją procesową mamy do czynienia w rozpatrywanej sprawie. Pozew złożony w dniu 20 września 2013 r. istotnie podpisany został przez radcę prawnego umocowanego do działania przez jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa , z której działalnością wiążą się dochodzone roszczenia. Tak zredagowany odpis pozwu został doręczony pozwanej. Jednakże przed pierwszym terminem rozprawy zarządzeniem z dnia 12 lutego 2014 r. ( k 60 akt) Sąd I instancji zobowiązał Skarb Państwa – Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł. do wyjaśnienia, czy przedmiotowa sprawa została przekazana do prowadzenia temu podmiotowi przez Prokuratorię Generalną w trybie art. 8b ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa , a jeżeli tak – to do złożenia zawiadomienia o przejęciu zastępstwa procesowego Skarbu Państwa najpóźniej na rozprawie w dniu 14 lutego 2014 r. W dniu 13 lutego 2014 r. do akt sprawy wpłynęło pismo Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa z informacją, że czynności zastępstwa procesowego Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi w tej sprawie będą wykonywali radcowie Prokuratorii (pismo k 63). Radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa stawił się także na rozprawie w dniu 14 lutego 2014 r. i złożył oświadczenie, że w całości podtrzymuje powództwo (protokół rozprawy k 71 akt). Od tej daty wszystkie czynności zastępstwa procesowego w postępowaniu wykonywała wyłącznie Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa (następnie Prokuratora Generalna RP), wielokrotnie - w formie pism procesowych oraz oświadczeń składanych na rozprawie - podtrzymując i popierając żądanie pozwu (vide pismo procesowe z 6 marca 2015 r. k 84, pismo procesowe z 8 czerwca 2017 r. k 201, protokół rozprawy z 29 października 2021 r. k 750). W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, opisany wyżej przebieg postępowania i jednoznaczne oświadczenia o popieraniu powództwa dowodzą, że doszło do potwierdzenia przez Prokuratorię Generalna RP czynności zdziałanych pierwotnie z uchybieniem art. 8 ust. 1 powołanej ustawy. Potwierdzenie to nastąpiło na pierwszym terminie rozprawy w ramach czynności z art. 210 § 1 k.p.c., a następnie przyjęło również formę pisemną.

W świetle przedstawionych wywodów należy zatem uznać, że podjęte zostały działania przewidziane w ramach stosowanego w drodze analogii art. 97 § 2 k.p.c., które doprowadziły do konwalidowania samej czynności wniesienia pozwu, zaś w dalszym toku postępowania tj. od pierwszego terminu rozprawy jednostka organizacyjna Skarbu Państwa korzystała z ustawowego zastępstwa procesowego zgodnego z art. art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1313), a następnie art. 7 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 2100). Nie zachodzą zatem przesłanki nieważności postępowania zastrzeżone w art. 379 pkt 2 k.p.c.

Zamierzonych skutków procesowych nie wywołuje również zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego tj. art. 350 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt. 3 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie, w ramach którego skarżąca starała się wykazać, że Sąd I instancji w postanowieniu z dnia 28 stycznia 2022 r. dokonał niedozwolonej zmiany oznaczenia strony powodowej, a zatem merytorycznej zmiany wyroku. Przede wszystkim wskazać należy, że postanowienie o sprostowaniu oczywistej omyłki wydane w oparciu o art. 350 k.p.c. podlega zaskarżeniu zażaleniem na podstawie art. 394 ^1a § 1 pkt 8 k.p.c., a zatem nie mieści się w kategorii orzeczeń , które mogą być poddane kontroli Sądu odwoławczego w toku postępowania apelacyjnego na podstawie art. 380 k.p.c. W obowiązującym porządku prawnym całkowicie błędne pozostaje także założenie apelującej o dopuszczalności zaskarżenia sprostowania wyroku apelacją, a to z uwagi na wydanie postanowienia Sądu I instancji o sprostowaniu przed upływem terminu dla złożenia apelacji. Pozwana zdaje się nie dostrzegać, że aktualnie zażalenie na postanowienie o sprostowaniu wyroku przysługuje do innego składu Sądu I instancji, a warunkiem jego skutecznego złożenia jest uprzednie złożenie wniosku o uzasadnienie postanowienia i doręczenie odpisu tego orzeczenia z uzasadnieniem (por. uchwała SN z dnia 20 sierpnia 2021 r., III CZP 59/20, OSNC 2022/2/13), czego w rozpatrywanej sprawie nie uczyniła.

Niezależnie jednak od wskazanych wyżej przeszkód natury formalnej, analizowany zarzut nie może zostać uwzględniony także z przyczyn merytorycznych. Wbrew wywodom apelacji, w rozpatrywanej sprawie nie doszło do rzekomej zmiany oznaczenia strony powodowej, a sprostowana przez Sąd Okręgowy omyłka miała charakter oczywistego błędu, możliwego do identyfikacji poprzez samą tylko lekturę wyroku w jego pierwotnym brzmieniu i konfrontację treści tego orzeczenia z pozostałymi dokumentami zebranymi w aktach sprawy. Żadnej wątpliwości nie budzi bowiem w świetle tych dokumentów, że powodem w sprawie był Skarb Państwa reprezentowany przez Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł.. W ten sposób strona powodowa była oznaczana w pozwie, w dalszych pismach procesowych oraz w protokołach rozprawy, w tym w protokole z rozprawy poprzedzającej wydanie zaskarżonego wyroku z dnia 23 listopada 2021 r. oraz w protokole z ogłoszenia wyroku z dnia 28 grudnia 2021 r. Co więcej, w takim sam sposób strona powodowa została oznaczona w punkcie I. wyroku z dnia 28 grudnia 2021 r., w którym określone czynności prawne zostały uznane za bezskuteczne w stosunku do „ …powoda Skarbu Państwa – Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł.”. W tym stanie rzeczy nie może budzić wątpliwości, że użyte w komparycji wyroku z dnia 28 grudnia 2021 r. oznaczenie strony powodowej było wyłącznie wynikiem niezamierzonego błędu, a nie wyrazem jakiejkolwiek decyzji procesowej Sądu I instancji w zakresie zmiany oznaczenia jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb Państwa. W judykaturze podkreśla się, że sprostowanie orzeczenia przewidziane w art. 350 § 1 k.p.c. ma na celu usunięcie niezgodności pomiędzy rzeczywistą wolą i wiedzą sądu a ich wyrażeniem na piśmie (por. postanowienie SN 13 czerwca 2013 r., V CZ 28/13, LEX nr 1375536). Przedstawione wyżej wywody wskazują, że z taką sytuacją mamy do czynienia także w rozpatrywanej sprawie, w której przedmiotem rozpoznania i rozstrzygnięcia było roszczenia Skarbu Państwa reprezentowanego przez jednostkę organizacyjną wskazaną w pozwie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, niezasadny jest rozbudowany zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. Trafne pozostaje stanowisko Sądu I instancji co do braku mocy dowodowej kserokopii bilansów dotyczących działalności gospodarczej M. K. (1) za lata 2007 – 2012. Z istoty swej bilans stanowi wyłącznie odzwierciedlenie zapisów księgowych o zasobach firmy i źródłach ich finansowania na dany dzień (dzień bilansowy). Nie budzi zatem wątpliwości, że bilanse i pozostałe elementy sprawozdań finansowych za lata 2007 – 2011 mają w rozpatrywanej sprawie wyłącznie walor historyczny, gdyż nie dowodzą istnienia majątku dłużnika na żadną z relewantnych prawnie dat, prawidłowo zidentyfikowanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jako chwila dokonania czynności fraudacyjnych, wniesienia pozwu i orzekania. Zasadniczo błędne pozostaje także przekonanie strony pozwanej o wpływie informacji wynikających z bilansu za 2012 r. oraz rachunku zysków i strat na ocenę przesłanki niewypłacalności dłużnika. W świetle dominujących poglądów orzecznictwa, analizy tej przesłanki dokonuje się na datę wystąpienia przez wierzyciela z roszczeniem o uznanie czynności za bezskuteczną oraz w chwili wyrokowania (tak SN w wyroku z dnia 13 października 2010 r. w sprawie I CSK 594/09, LEX nr 787433; w wyroku z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie IV CSK 115/07, LEX nr 358817; w wyroku z dnia 23 lutego 2022 r., (...) 199/22, LEX nr 3359162). W rozpatrywanej sprawie relewantna prawnie dla oceny niewypłacalności dłużnika M. K. (1) pozostaje zatem data wniesienia pozwu tj. wrzesień 2013 r. oraz data orzekania przez Sądy obu instancji. Bilans oraz rachunek zysków i strat sporządzone na dzień 31 grudnia 2012 r. w żadnym razie nie dowodzą istnienia majątku dłużnika w tych datach.

Niezależnie od powyższego, istotne zastrzeżenia budzi także wiarygodność owego dowodu. W świetle ostatecznych decyzji administracyjnych stwierdzających istnienie chronionych w niniejszej sprawie wierzytelności, Sąd Apelacyjny zobligowany jest przyjąć, że dłużnik w sposób nieprawidłowy rozliczał należności podatkowe z tytułu podatku VAT oraz podatku dochodowego i na koniec 2012 r. posiadał z tego tytułu zaległości podatkowe w łącznej kwocie należności głównej 11.051.710,40 zł. Z zestawienia na kartach 755 -756 akt jasno wynika, że termin zapłaty każdego z tych zobowiązań upływał przed dniem bilansowym tj. 31 grudnia 2012 r. Tymczasem w bilansie za 2012 r. ujęto wyłącznie zobowiązania publicznoprawne w wysokości 3.078,98 zł, co w oczywisty sposób podważa wiarygodność tego dokumentu. W postępowaniu cywilnym sąd jest związany decyzją administracyjną o prejudycjalnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy cywilnej. Związanie oznacza konieczność wzięcia przez sąd pod rozwagę stanu prawnego ukształtowanego albo ustalonego w decyzji. W tym zakresie sąd nie jest uprawniony do dokonania odmiennej oceny konsekwencji prawnych określonych faktów, stanowiących podstawę decyzji (tak SN w wyroku z dnia 27 lutego 2019 r. w sprawie I (...) 17/18, LEX nr 2643232). Obowiązujące reguły domniemania legalności i trwałości decyzji, obejmujące nie tylko samo rozstrzygnięcie, ale i dokonane przez organ ustalenia faktyczne, będące jego podstawą, pozwalają na konkluzję, że te okoliczności są ostatecznie ustalone (por. wyrok SN z dnia 25 stycznia 2012 r. w sprawie V CSK 51/11, OSNC 2012/6/78; wyrok NSA w W. z dnia 12 lipca 2017 r. w sprawie I OSK 319/17, LEX nr 2463294).

Oceny ujawnionych w bilansie danych nie sposób zatem także dokonać bez konfrontacji z ustaloną podstawą faktyczną decyzji administracyjnych stwierdzających istnienie wierzytelności wskazanych w zaskarżonym wyroku. Ustalenia faktyczne, na których oparte są ostateczne decyzje administracyjne stwierdzające istnienie zaległości M. K. (1) w należnościach podatkowych jasno dowodzą, że dokumentacja księgowa dłużnika nie była rzetelna. M. K. (1) wystawił faktury VAT, które nie odzwierciedlały rzeczywistych zdarzeń gospodarczych oraz przyjmował i księgował analogiczne faktury VAT wystawiane przez podmioty trzecie. W świetle tych okoliczności niewiarygodny jest bilans majątku oparty na takich nierzetelnych dokumentach źródłowych.

Co więcej, nawet gdyby hipotetycznie założyć, że bilans na 31 grudnia 2012 r. odzwierciedla przynajmniej częściowo rzeczywisty stan majątku dłużnika, to lektura tego dokumentu jasno dowodzi , że w tej dacie dłużnik nie dysponował już żadnymi aktywami trwałymi. Jedynym ujętym w bilansie składnikiem majątku były aktywa obrotowe w łącznej wysokości 1.688.417,69 zł w postaci należności krótkoterminowych oraz inwestycji krótkoterminowych, przy czym te ostatnie istotną wartość przedstawiały jedynie w bliżej nieidentyfikowalnej pozycji „inne inwestycje krótkoterminowe”. Zakładając, że przy sporządzaniu bilansu zachowane zostały zasady wynikające z ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2023 r., poz. 120) , należności krótkoterminowe w łącznej kwocie 990.284,44 zł obejmowały ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów niezaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego (art. 3 ust. 1 pkt 18 c ustawy o rachunkowości). Z bilansu nie wynikają jednak żadne informacje dotyczące rzeczywistej, przyszłej ściągalności tych należności oraz możliwości zaspokojenia z tego składnika majątku wierzytelności strony powodowej. W szczególności wyłącznie w oparciu o dane z bilansu za 2012 r. opartego na nierzetelnych dokumentach księgowych nie można racjonalnie wyprowadzić wniosku, że w dniu 31 grudnia 2012 r. istniał majątek dłużnika, z którego możliwe było zaspokojenie istniejących w tej dacie wierzytelności, ergo – dłużnik w dacie dokonania spornych czynności nie stał się niewypłacalny. Wykluczenie stanu niewypłacalności dłużnika może nastąpić jedynie, gdy zachodzi obiektywny stan możliwości sięgnięcia przez wierzyciela po składnik majątku dłużnika i uzyskania tą drogą realnego zaspokojenia wierzytelności. Chodzi zatem o wskazanie takiego mienia dłużnika, co do którego można - z najwyższym stopniem prawdopodobieństwa graniczącym z pewnością - przyjąć, że pozwoli na zaspokojenie wierzyciela. Nie chodzi więc o samą możliwość prowadzenia egzekucji z mienia dłużnika, której rezultat może okazać się w praktyce wątpliwy, lecz o uzyskanie przez wierzyciela realnego zaspokojenia z tego mienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2006 r., III CSK 8/06, OSNC 2006/12/207; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi: z dnia 31 maja 2016 r.,I ACa 1706/15;LEX nr 2069285 ).

Z cała mocą podkreślić wypada, że stan niewypłacalności lub niewypłacalność w wyższym stopniu nie są również równoznaczne z całkowitym brakiem majątku i dochodów dłużnika. Dłużnik staje się niewypłacalny także wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i opóźnienie zaspokojenia ( por. wyrok SN z dnia 28 listopada 2001 r. w sprawie IV CKN 525/00, Biul. SN 2002, nr 5, s. 11; wyrok SA w Gdańsku z dnia 17 czerwca 2020 r. w sprawie V ACa 597/19, LEX nr 3049426; wyrok SA w Krakowie z dnia 29 listopada 2018 r. w sprawie I ACa 1110/17, LEX nr 2701223). O niewypłacalności, jako przesłance skargi paulińskiej, można mówić zatem nie tylko wtedy gdy pasywa majątku dłużnika przewyższają aktywa, ale również wtedy, gdy nie istnieje faktyczna możliwość zaspokojenia przez wierzyciela całej wierzytelności. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 marca 2019 r. w sprawie IV CSK 182/18 (LEX nr 2652510), o niewypłacalności dłużnika nie decyduje rachunkowy bilans aktywów i pasywów w majątku dłużnika, ale faktyczna możliwość zaspokojenia całej wierzytelności. Do przyjęcia niewypłacalności dłużnika wystarczające jest, że egzekucja okazała się nieskuteczna z jednej choćby części składowej majątku dłużnika (por. wyrok SA w Szczecinie z 30 kwietnia 2014 r., I ACa 153/14, LEX nr 1466924).

W tym kontekście wypada rozważyć kolejne argumenty apelującej przedstawione w ramach zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c., dotyczące oceny dowodów z dokumentów w postaci wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 14 października 2016 r. w sprawie sygn. I SA/Łd 883/15 oraz zaświadczenia D. Postępowań Podatkowych z dnia 16 sierpnia 2013 r. Swoją argumentację skarżąca opiera na błędnym założeniu co do rzeczywistej treści decyzji D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z dnia 4 grudnia 2012 r. nr (...) oraz odnoszącego się do niej powołanego wyżej wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Ł.. Otóż wbrew tezom apelacji, z decyzji tej płyną informacje dotyczące zaległości podatkowych M. K. (1) w kwocie wyższej niż 256.578 zł. Oprócz obowiązku zapłaty podatku w tej wysokości na podstawie art. 108 ustawy o podatku od towarów i usług, organ skarbowy pozbawił ponadto M. K. (1) na podstawie art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a powołanej ustawy prawa do odliczenia podatku naliczonego z nierzetelnych faktur w kwocie 891.346 zł. Związana z tym zaległość podatkowa wynosiła 759.797 zł. Powołany w apelacji wyrok w sprawie sygn. I SA/Łd 883/15 był jedynie jednym z serii orzeczeń wydanych w tym przedmiocie, przy czym nie uchylał on w całości Decyzji D. Izby Skarbowej w Ł. z dnia 6 czerwca 2013 r. (utrzymującej w mocy opisaną wyżej decyzję D. Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z dnia 4 grudnia 2012 r. nr (...) i określającej w odmienny sposób wyłącznie zobowiązanie podatkowe za listopada 2007 r.), a jedynie w części określającej wysokość zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące w okresie od grudnia 2006 r. do grudnia 2007 r., a zatem w części opartej na zastosowaniu art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a ustawy o podatku od towarów i usług. Skarżąca pomija także zupełnie w swych wywodach, że zgodnie z ustaleniami Sądu I instancji dalsze postępowanie administracyjne potwierdziło istnienie także tego rodzaju zobowiązania, które w zakresie należności głównej – po częściowo skutecznej egzekucji przeprowadzonej z rachunków bankowych dłużnika w okresie do dnia 5 lutego 2013 r. - wynosi 689.076,43 zł. W tym stanie rzeczy, nawet potencjalne zestawienie nominalnej wartości majątku wykazanego w bilansie za 2012 r. w postaci należności krótkoterminowych, z wierzytelnościami Skarbu Państwa wynikającymi wyłącznie z tytułu podatku VAT za 2007 r. jasno dowodzi, że nominalna wartość owych należności (990.284,44 zł) nie pozwalała na zaspokojenie długu z tytułu należności publicznoprawnych w zakresie kwot głównych (256.578 zł + 759.797 zł). Co jednak najistotniejsze, skarżąca całkowicie błędnie utożsamia moment powstania należności podatkowych dłużnika z datą wydania prawomocnych decyzji administracyjnych. Objęte sporem wierzytelności z tytułu należności publicznoprawnych tj. podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku od towarów i usług powstały z mocy samego prawa tj. w trybie przewidzianym w art. 21 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540). Powstanie zobowiązania podatkowego z mocy prawa następuje samoistnie z chwilą zaistnienia zdarzenia określonego w ustawie materialnego prawa podatkowego. Zobowiązanie podatkowe powstaje zatem bez względu na wolę podatnika, a także bez potrzeby działania organów podatkowych, w tym wydawania decyzji podatkowej. Należy pamiętać, że na gruncie prawa podatkowego przedsiębiorca dokonuje samoobliczania zobowiązań podatkowych i samodzielnie składa odpowiednie deklaracje. Organy podatkowe w ciągu 5 lat (czyli do granic ich przedawnienia) mają prawo je kontrolować. Decyzje, jakie zapadają w wyniku takiej kontroli mają charakter deklaratoryjny i wymagalność zobowiązania podatkowego określa się na dzień płatności, wynikający z odpowiednich przepisów określających termin płatności. Oznacza to, że w momencie dokonywania zaskarżonych czynności M. K. (1) posiadał wymagalne zobowiązania z tytułu podatku VAT i podatku dochodowego za okres wskazany w zaskarżonym wyroku bez względu na datę wydania w tym przedmiocie decyzji organów skarbowych i ich uprawomocnienia.

Z przedstawionych wywodów wynika także , że bezskuteczność egzekucji skierowanej jedynie do części majątku tj. rachunków bankowych i ruchomości po dniu 5 lutego 2013 r., potwierdzona powołanym w apelacji pismem Działu Postępowań Podatkowych z dnia 16 sierpnia 2013 r., z całą pewnością nie podważa stanowiska Sądu I instancji o niewypłacalności dłużnika istniejącej już w dacie dokonania zaskarżonych czynności oraz w chwili wytoczenia powództwa i orzekania. Egzekucja okazała się skuteczna jedynie co do kwoty 354.166, 86 zł, a zatem w granicach 3 % należności głównej z tytułu zaległości podatkowych istniejących już w chwili dokonywania darowizn. Apelująca sama powołuje się w uzasadnieniu apelacji na kolejne postanowienia organów egzekucyjnych o umorzeniu egzekucji wobec dłużnika z uwagi na jej bezskuteczność. Jednocześnie w toku sporu nie wskazała żadnego innego majątku M. K. (1), który po dniu 5 lutego 2013 r. dawałby realną szansę na zaspokojenie wierzytelności strony powodowej w jakimkolwiek zakresie, co zresztą koleruje z uzupełniającymi ustaleniami Sądu Apelacyjnego co do zakończenia działalności gospodarczej i braku dochodów dłużnika, a następie ogłoszenia jego upadłości jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. W tym stanie rzeczy nieodpłatne rozporządzenie przez dłużnika środkami pieniężnymi w kwocie 2.040.000 zł oraz ruchomościami o deklarowanej wartości 618.000 zł z całą pewnością uniemożliwiło przynajmniej częściowe zaspokojenie strony powodowej, co wyczerpuje przesłankę niewypłacalności.

Z uwzględnieniem tych okoliczności należało także dokonać oceny dowodu z zeznań świadka M. K. (1) oraz pozwanej, co przekłada się na bezzasadność zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w tej części. Sąd Okręgowy trafnie uznał, że zeznania dłużnika dotyczące jego świetnej sytuacji majątkowej pozostają w opozycji do wszystkich pozostałych zebranych w sprawie dowodów. Uzupełniająco wypada zwrócić uwagę, że odmienne twierdzenia świadka w tym zakresie pozostają niezwykle ogólnikowe, bowiem M. K. (1) nie wskazuje żadnych składników swojego majątku, które rzeczywiście uzasadniałyby tezę o jego znakomitej kondycji finansowej. Z całą pewnością nie są w tej materii wystarczające zeznania dłużnika o rozwijającej się działalności, kontrahentach czy dochodach z działalności gospodarczej, które miały pokrywać ewentualne należności. Zeznania te są bowiem sprzeczne nawet z dokumentami pochodzącymi od samego świadka tj. rachunkiem zysków i strat za 2012 r., z którego – bez zaksięgowania rzeczywistych zaległości podatkowych - wynika strata brutto (czyli przed opodatkowaniem podatkiem dochodowym) z prowadzonej działalności na poziomie 272.750,04 zł (vide k 383).

Za niewiarygodną uznać trzeba także relację świadka M. K. (1) co do rzekomego braku świadomości pokrzywdzenia wierzycieli. Powód występując z akcją pauliańską nie musi udowadniać złego zamiaru dłużnika. Dłużnik musi mieć jedynie świadomość konsekwencji dokonywanej czynności, nie jest natomiast konieczna świadomość dłużnika pokrzywdzenia konkretnego wierzyciela. Wystarcza świadomość dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się. Reasumując, dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, jeżeli ma rozeznanie co do tego, że w następstwie dokonanej przezeń czynności ucierpi materialny interes wierzyciela, zazwyczaj przez wyzbycie się w całości lub w części majątku nadającego się do egzekucji. Związana z tym niewypłacalność dłużnika nie musi być całkowita, byleby wystąpiła w większym rozmiarze niż przed dokonaniem czynności (art. 527 § 1 i 2 k.c.). Zatem czynnością dokonaną ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela jest czynność podjęta w sytuacji, w której dłużnik mógł przewidzieć, że w wyniku jej dokonania stanie się niewypłacalny lub niewypłacalny w większym stopniu. Wystarczy, aby dłużnik pokrzywdzenie wierzyciela przewidywał w graniach ewentualności. Świadomość pokrzywdzenia nie musi odnosić się do osoby konkretnego wierzyciela, a nawet może ona dotyczyć innego wierzyciela niż wierzyciel, który żąda uznania czynności za bezskuteczną (por. wyrok SN z dnia 22 lipca 2020 r. w sprawie I NSNc 43/19, LEX nr 30566385; wyrok SN z dnia 17 grudnia 2020 r. w sprawie III CSK 163/18, LEX nr 3093772; wyrok SA w Krakowie z dnia 13 lipca 2017 r. w sprawie I ACa 224/17, LEX nr 2437871; wyrok SA w Łodzi z dnia 11 lutego 2021 r. w sprawie I ACa 1142/19, LEX nr 3167709). Jak słusznie podniósł Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 23 października 2014 r., w sprawie I ACa 978/14 (LEX nr 1567004), udowodnienie świadomości pokrzywdzenia napotyka poważne trudności, gdyż świadomość jest kategorią psychologiczną, która wymyka się spod reguł postępowania dowodowego. Nie można w tym zakresie poprzestać na samym oświadczeniu dłużnika, ale konieczne jest wnioskowanie na podstawie faktów towarzyszących zaskarżonej czynności. Świadomość dłużnika może być uznana za udowodnioną, gdy zostaną spełnione następujące okoliczności: 1) dłużnik wiedział o istnieniu wierzycieli, 2) dłużnik znał skutek czynności, tj. usunięcie z jego majątku określonych składników, które mogłyby posłużyć do zaspokojenia wierzyciela.

W okolicznościach sprawy oba te kryteria zostały spełnione. Zeznania świadka M. K. (1) o rzekomym braku świadomości pokrzywdzenia wierzycieli należy w pierwszej kolejności zestawić z bezspornym faktem prowadzenia przeciwko niemu od 2011 r. postępowania kontrolnego, przedstawienia mu w dniu 3 grudnia 2012 r. zarzutów w zakresie przestępstw skarbowych i doręczenia mu decyzji z dnia 4 grudnia 2012 r. w zakresie zaległości podatkowych VAT. Wszystkie te czynności miały miejsce przed dokonaniem darowizn samochodów oraz wykonaniem umowy darowizny datowanej na 2 sierpnia 2012 r. Już choćby z tej tylko przyczyny dłużnik w chwili dokonywania czynności rozporządzających majątkiem musiał przynajmniej przewidywać, że w ich wyniku stanie się niewypłacalny w większym stopniu. W tym miejscu wypada odnieść się do argumentów skarżącej dotyczących pisemnej umowy darowizny datowanej na 2 sierpnia 2012 r. Pozwana zdaje się w tej materii zupełnie pomijać treść art. 890 § 1 k.c. i fakt, iż w świetle tego przepisu dopiero wykonanie darowizny czyniło ją skuteczną. Decydująca dla oceny nieodpłatnego rozporządzenia środkami pieniężnymi pozostaje zatem data ich przekazania na rachunek pozwanej, a nie data umowy sporządzonej bez zachowania formy szczególnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności .

Po wtóre, rację ma strona powodowa podnosząc w toku całego postępowania, iż w realiach sporu źródłem wierzytelności podatkowych jest działanie dłużnika polegające na wystawianiu i przyjmowaniu faktur VAT, które nie dokumentowały rzeczywistych zdarzeń gospodarczych. W istocie zatem dłużnik już w chwili podejmowania tych działań miał świadomość uszczuplenia należności publicznoprawnych. Charakter naruszeń prawa podatkowego przekonuje, że każda przeciętnie zorientowana i rozsądnie myśląca osoba, nawet bez specjalistycznej wiedzy w zakresie prawa podatkowego, winna mieć świadomość braku rzetelności składanych deklaracji podatkowych i rozliczeń z tego tytułu ze Skarbem Państwa , a tym samym przewidywać możliwość uszczuplenia należności publicznoprawnych i istnienia długu z tego tytułu. W rozpatrywanej sprawie czynności rozporządzające majątkiem na rzecz pozwanej wiązały się zatem nie tyle z pozyskaniem przez M. K. (1) wiedzy o powstaniu wierzytelności publicznoprawnych, co z informacją o ujawnieniu opisanej nierzetelnej działalności przez organy skarbowe. Dłużnik z pewnością miał zatem świadomość ich skutku w postaci pokrzywdzenia wierzyciela.

Rację ma także Sąd I instancji wskazując, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostają wskazywane przez świadka M. K. (1) i pozwaną rzekome motywy dokonania darowizn. Motywy i pobudki działania dłużnika nie są przesłankami roszczenia ze skargi pauliańskiej. Nie wykluczają także oceny, że dana czynności zdziałana została przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Z kolei nieodpłatny charakter umów przesądza o tym, iż w rozpatrywanej sprawie bez znaczenia pozostawała okoliczność w postaci wiedzy pozwanej o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W świetle przepisu art. 528 k.c. okoliczność, że osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że dokonując czynności prawnej, dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli, tj. okoliczność, która w świetle art. 527 § 1 k.c. jest istotna dla możliwości uznania czynności dłużnika za bezskuteczną, nie ma znaczenia w sytuacji, gdy osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. W tym przypadku wierzyciel nie musi wykazywać wymienionej okoliczności, a osoba trzecia nie może bronić się przez wykazanie, że nie wiedziała lub nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli (tak Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna pod red. J. Gudowskiego, WKP 2018 teza 1 do art. 528 k.c.). Z tych przyczyn zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodu z zeznań pozwanej także w tym zakresie jest nietrafny.

W świetle poprawnie zakreślonej podstawy faktycznej niezasadny pozostaje zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 527 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 529 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie.

Dotychczasowe rozważania prowadzą do wniosku, że zaskarżone czynności z całą pewnością co najmniej pogłębiły stan niewypłacalności dłużnika już w chwili ich dokonania. Przeprowadzone postępowanie dowodowe potwierdziło bezskuteczność egzekucji, która nie doprowadziła do pełnego zaspokojenia wierzyciela , natomiast nie wykazało majątku dłużnika, który pozwalałby z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością na zaspokojenie istniejących w dacie dokonania darowizn niezaspokojonych zobowiązań podatkowych. Do odmiennych wniosków nie prowadzi wyegzekwowanie z rachunku bankowego kwoty 354.166,86 zł, która nie pozwoliła nawet na zaspokojenie wierzytelności objętych wówczas postępowaniem egzekucyjnym tj. wierzytelności z tytułu podatku VAT za 2007 i 2008 r. Bez znaczenia pozostaje przy tym późniejsze umorzenie postępowania co do należności w podatku VAT za 2008 r., gdyż w dacie czynności egzekucyjnych nie była ona jeszcze przedawniona. Ponadto same należności podatkowe z tytułu podatku VAT za 2007 były wyższe od kwoty uzyskanej z egzekucji. Ponownie podkreślić również trzeba, że dla ustalenia istnienia zobowiązań podatkowych dłużnika z tytułu podatku VAT i podatku dochodowego bez znaczenia pozostaje data wydania i uprawomocnienia się decyzji administracyjnych stwierdzających zaległości z tego tytułu, bowiem obowiązek podatkowy powstał z mocy prawa z chwilą zaistnienia zdarzenia określonego w ustawie materialnego prawa podatkowego. Nie wymaga pogłębionych rozważań ustalenie związku przyczynowego między zaskarżonymi czynnościami a niewypłacalnością dłużnika. Nieodpłatne rozporządzenie majątkiem o wartości ponad 2.600.000 zł, w sytuacji odnotowania straty z działalności gospodarczej , braku jakichkolwiek aktywów trwałych oraz posiadania aktywów obrotowych o znacznie niższej wartości niż wartość rozporządzenia, musi prowadzić do wniosku, że skutkiem zaskarżonych czynności był stan niewypłacalności dłużnika. Stan niewypłacalności M. K. (1) nie uległ zmianie w dalszym biegu zdarzeń i istniał zarówno w dacie zaskarżenia czynności fraudacyjnych, jak i w dacie orzekania przez Sądu obu instancji.

Stan niewypłacalności dłużnika przesądza o wystąpieniu przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli. To, czy czynność prawna dłużnika krzywdzi wierzycieli, należy oceniać nie według chwili dokonania tej czynności, lecz według chwili jej zaskarżenia, tj. wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności ( por. wyrok SN z dnia 22 marca 2001 r. w sprawie V CKN 280/00, LEX nr 52793; wyrok SN z dnia 29 czerwca 2004 r. w sprawie II CK 367/03, LEX nr 174173; wyrok SN z dnia 16 marca 2006 r., w sprawie III CSK 8/06, OSNC 2006, nr 12, poz. 207). Pokrzywdzenie polega nie tylko na definitywnym wyłączeniu możliwości zaspokojenia wierzyciela, ale także na utrudnieniu lub opóźnieniu zaspokojenia. W rezultacie pokrzywdzenie w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela. Brak pokrzywdzenia wierzyciela czynnością rozporządzającą składnikiem majątku dłużnika zachodzi tylko wtedy, gdy niezależnie od tego czy dłużnik dokonałby tej czynności czy też nie, wierzyciel i tak nie mógłby uzyskać zaspokojenia swojej wierzytelności. Poczynione w sprawie ustalenia faktyczne jasno dowodzą, że dokonane przez dłużnika darowizny z pewnością co najmniej utrudniły i opóźniły uzyskanie zaspokojenia przez powoda.

Niewypłacalność dłużnika istniejąca w chwili dokonywania darowizny lub będąca skutkiem dokonania darowizny stwarza domniemanie, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 529 k.c.) Dla oceny zaistnienia świadomości dłużnika działania z pokrzywdzeniem wierzycieli nie jest konieczne wykazanie, że w zamiarze dłużnika leżało pokrzywdzenie wierzycieli, albo też aby zamiar ten był skierowany przeciwko określonemu wierzycielowi - wystarczy świadomość dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się, przy czym świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania czynności prawnej. Niewątpliwie przesłanki te zostały spełnione w rozpatrywanej sprawie, a zatem nie sposób zgodzić się z apelująca jakoby skutecznie podważyła domniemanie z art. 529 k.c.

Nietrafne pozostają wywody apelacji odwołujące się do domniemania prawidłowości rozliczenia podatkowego dokonanego przez podatnika, opartego na dyspozycji art. 21 § 3 Ordynacji podatkowej. Jak słusznie podnosi strona powodowa, w realiach sporu domniemanie dobrej wiary podatnika nie może być uwzględnione. W ramach wykładni powołanego przepisu w orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że ustalenie, iż w danej sprawie miało miejsce wystawianie tzw. pustych faktur (takich którym nie towarzyszy transakcja w nich wskazana) oznacza, że dobra wiara ze swej istoty nie może być uwzględniona. Nie sposób bowiem przyjąć, że podatnik odliczający podatek z takiej faktury nie jest świadomy swojego oszukańczego działania czy nadużycia prawa, skoro wystawieniu tego rodzaju faktury nie towarzyszy w ogóle żadna dostawa towaru lub świadczenie usług przez podmiot ją wystawiający, ani żaden inny (obrót istnieje tylko na fakturze) (por. wyrok NSA z 5 grudnia 2013 r., I (...), LEX nr 1528650; wyrok WSA w Poznaniu z 7 maja 2014 r., I SA/Po 878/13, LEX nr 1481117).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. oraz art. 32 ust. 3 ustawy z 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, obciążając nimi pozwaną jako stronę przegrywającą.