Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Boniecki (spr.)

Sędziowie: SSA Józef Wąsik

SSA Izabella Dyka

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 maja 2024 r. w Krakowie

sprawy z powództwa L. B.

przeciwko M. N. (1)

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu

z dnia 29 kwietnia 2022 r., sygn. akt I C 1425/21

1.  odrzuca apelację co do pkt. II (drugiego) i V (piątego) zaskarżonego wyroku;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej tytułem kosztów postępowania apelacyjnego kwotę 3240 zł (trzy tysiące dwieście czterdzieści złotych) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty;

4.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Nowym Sączu na rzecz adw. J. L. wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 3240 zł (trzy tysiące dwieście czterdzieści złotych), w tym podatek od towarów i usług.

Sygn. akt I ACa 916/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 16 maja 2024 r.

Powódka L. B. wniosła: o zobowiązanie pozwanej M. B. do przeniesienia zwłok ojca powódki E. N., zmarłego (...) r., do grobu jego pierwotnego spoczynku na Cmentarzu Komunalnym w N., miejsce: KW (...) (...), w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia; zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 50.000 zł w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, jako zadośćuczynienie z tytułu krzywdy doznanej w wyniku bezprawnego przeniesienia zwłok ojca powódki w inne miejsce, niepoinformowania powódki o zamiarze ekshumacji jego zwłok, w szczególności wobec faktu, że od końca 2016 r. w grobie tym złożone zostały również doczesne szczątki wnuka powódki, a prowadzona w tajemnicy przed powódką ekshumacja E. N. doprowadziła naruszenia miejsca spoczynku wnuka powódki, którego szczątki w wyniku przeprowadzonej ekshumacji pozostały w otwartym grobie.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z 29 kwietnia 2022 r. Sąd Okręgowy w Nowym Sączu: I. oddalił żądanie nakazania pozwanej ekshumacji zwłok ojca powódki; II. zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 5.000 zł w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 6 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty;

III. oddalił powództwo o zapłatę w pozostałej części; IV. odstąpił od obciążania powódki kosztami postępowania w zakresie oddalonej części powództwa; V. przyznał ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Nowym Sączu adwokatowi J. L. kwotę 3.394,80 zł brutto tytułem kosztów pomocy prawnej świadczonej powódce z urzędu.

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z których wynika, że:

- E. N. był mężem pozwanej; zmarł (...) r. i został pochowany na cmentarzu komunalnym w N., przy ul. (...);

- powódka jest córką zmarłego i pozwanej;

- E. N. oraz pozwana mieli wspólnie czworo dzieci;

- 18 września 2020 roku pozwana (w uzasadnieniu oczywiście omyłkowo określona jako powódka) złożyła do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w N. wniosek o zezwolenie na ekshumację zwłok swojego męża E. N.,

w celu pochowania ich na tym samym cmentarzu, lecz w innym grobie;

- we wniosku wskazała dane osób uprawnionych do pochowania zwłok, tj. dzieci zmarłego E. N.: M. N. (2), B. N., P. N. oraz powódki; jako miejsce zamieszkania powódki pozwana wskazała adres przy ul. (...) w N.; do wniosku pozwana załączyła pełnomocnictwa od swoich dzieci: M. N. (2), B. N. i P. N.;

- we wniosku znalazło się podpisane przez powódkę oświadczenie, zgodnie z którym, po pierwsze, we wniosku wymieniono wszystkich pozostałych członków rodziny uprawnionych do współdecydowania w sprawie ekshumacji zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach o chowaniu zmarłych oraz że niżej podpisanej nie jest wiadomo, aby w sprawie tej toczył się jakikolwiek spór sądowy, po drugie, treść wniosku odpowiada stanowi faktycznemu i prawnemu oraz że niżej podpisanej nie są znane okoliczności mogące stać w sprzeczności z pozytywnym rozstrzygnięciem wniosku, a w szczególności dotyczące stanowiska pozostałych osób uprawnionych do złożenia wniosku o wydanie zezwolenia na ekshumację zwłok;

- w rzeczywistości powódka przy ul. (...) nie mieszkała;

- z uwagi na prowadzone spory sądowe pozwana miała świadomość negatywnego stanowiska powódki w sprawie dotyczącej miejsca pochówku E. N.; ze strony pozwanej powódka nie otrzymała żadnej informacji o zamiarze przeprowadzenia ekshumacji;

- decyzją z 28 września 2020 r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w N. zezwolił pozwanej na ekshumację zwłok E. N. w celu ich przeniesienia i pochowania w grobie rodzinnym obrębie tego samego cmentarza;

- odpis decyzji doręczono wyłącznie adresatowi decyzji, czyli pozwanej; wobec ustalenia, że w terminie 14 dni od doręczenia decyzji pozwanej, tj. do 19 października 2020 r. nie wpłynęło odwołanie, organ stwierdził, że decyzja stała się prawomocna z dniem 20 października 2020 r.;

- w oparciu o powyższą decyzję pozwana zleciła przeprowadzenie ekshumacji zwłok męża zewnętrznej firmie, która z kolei zadanie to powierzyła grabarzowi; ekshumacja została przeprowadzona 21 listopada 2020 r.; zwłoki E. N. przeniesione zostały do kwatery (...) na tym samym cmentarzu komunalnym w N.; nowa kwatera, jako grób dla 2 osób, wykupiona została przez pozwaną 11 lipca 2020 r.;

- na kilka lat przed śmiercią E. N. oraz pozwana podjęli rozmowy dotyczące wspólnego pochówku; ostatecznie małżonkowie podjęli decyzję o wykorzystaniu

w tym celu grobu, w którym spoczywali już rodzice E. N.; w celu wspólnego pochówku E. N. w dniu 1 kwietnia 2014 r. wykupił na okres 99 lat miejsce pod grób murowany na dwóch miejscach grzebalnych, oznaczone jako kwatera Kw (...) (...); miejsce opisano w dokumentacji prowadzonej przez Administrację Cmentarza Komunalnego jako grobowiec rodzinny - E. N.;

- w dniu 15 maja 2017 r. kwatera nr (...) na starym cmentarzu komunalnym przy ul. (...), objęta została podaniem o wykup pozwanej;

- po nabyciu miejsca w kwaterze nr(...) E. N. zlecił G. S. budowę tam grobowca; w ramach prac w maju 2014 r. urządzona została piwnica; pozostałe prace związane z wykonaniem grobowca nie zostały na ten czas dokończone; z tego też powodu grób, w którym po raz pierwszy po śmierci pochowany został E. N., po pogrzebie zabezpieczony został jedynie tymczasowo, poprzez owinięcie elementów wystających ponad powierzchnię gruntu czarną folią;

- bezpośrednio po pochówku E. N. powódka próbowała doprowadzić do dokończenia budowy nagrobka; okazało się jednak, że z G. S. nie została przez E. N. rozliczona jeszcze część prac związanych z wykonaniem samej piwnicy; wykonawca otrzymał od E. N. zaliczkę w kwocie 3000 zł, swoją pracę wycenił zaś na 8000 zł, wobec czego zażądał przed przystąpieniem do dalszych prac wypłaty kwoty 5000 zł; dokończenie grobowca miało kosztować dalsze 15.000 zł; na to pozostałe dzieci i żona E. N. nie wyrazili zgody;

- kilka tygodni później pozwana wynajęła własnego kamieniarza, który miał dokończyć budowę nagrobka; zlecone przez nią prace nie zostały wykonane, ponieważ powódka złożyła w tej kwestii sprzeciw do administracji cmentarza;

- przez lata utrzymaniem grobowca zajmowała się powódka; systematycznie zmywała brud z pokrywającej pokrywę folii, stawiała na nim kwiaty i zdjęcia, paliła znicze; trzy razy wymieniała też samą folię, a blachę falistą zabezpieczającą pokrywę z desek zastąpiła pleksą, żeby można było stawiać na niej znicze; grobowiec był niedokończony, sam grób nie był jednak zaniedbany;

- powódka o przeprowadzonej ekshumacji dowiedziała się od znajomej, która zadzwoniła do niej informując, że na grobowcu jest bałagan i nieporządek; z obserwacji tej znajomej wynikało, że folia była cała, niepotargana, przy samej posadzce było widoczne nacięcie, ale nie było widać, że grób był otwierany czy rozbierany; porozrzucane było jednak to wszystko, co znajdowało się na pokrywie grobowca;

- powódka nie była w stanie pogodzić się z tym, że bez jej zgody i wiedzy szczątki ojca przeniesione zostały do innej kwatery; była tym oburzona; bardzo cierpiała z tego powodu; z ojcem, który miał problem z alkoholem, pozostawała w dobrych relacjach; nadal czuje się też upokorzona całą sytuacją; nie podejmowała jednak w związku z tą sprawą żadnego leczenia czy terapii;

- z matką powódka pozostaje w konflikcie, który zapoczątkował się jeszcze przed śmiercią ojca; ponieważ ojciec ustanowił powódkę spadkobiercą testamentowym, zmuszona została ona zaspokoić roszczenie matki o zachowek; toczy też z pozwaną spór dotyczący zniesienia współwłasności;

- w nowym miejscu pochówku E. N. ma obecne zrobiony granitowy nagrobek;

- postanowieniem z 29 stycznia 2021 r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny

w N. na wniosek powódki wznowił postępowanie w sprawie decyzji ostatecznej

o zezwoleniu pozwanej na ekshumację; w uzasadnieniu stwierdził, że powódka nie brała udziału w postępowaniu bez własnej winy; postanowieniem z 17 marca 2021 r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w N. zawiesił postępowanie wszczęte na wniosek z 18 września 2020 r. do czasu rozstrzygnięcia sporu pomiędzy osobami uprawnionymi do ekshumacji przez właściwy sąd cywilny.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego

w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy uznał powództwo w zakresie roszczenia niemajątkowego za bezzasadne, natomiast w zakresie roszczenia majątkowego za zasługujące na częściowe uwzględnienie, przyjmując, że:

- podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowiły przepisy art. 23 k.c., art. 24 §1 k.c. oraz art. 15 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. cmentarzach i chowaniu zmarłych, (t. jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1947);

- w polskiej tradycji i kulturze kult pamięci osoby zmarłej znajduje szczególne miejsce; dysponowanie grobem winno być otoczone szczególną wrażliwością, uwzględniającą nie tylko przepisy prawa, przyjęte zwyczaje, ale i uczucia bliskich;

- decyzje dotyczące realizacji kultu osoby zmarłej, której doczesne szczątki zostały złożone w grobie, w szczególności zmian w dotychczasowym sposobie jego sprawowania,

w tym także ekshumacji szczątków danej osoby z grobu, w którym miejsce to osoba ta dzieliła z innymi krewnymi, powinny zapadać za zgodą wszystkich uprawnionych; przy braku takiego konsensusu, każdy z nich może oczywiście ubiegać się o orzeczenie sądu, które zastąpi brak jednomyślności;

- pozwana z uwagi na chęć urządzenia zmarłemu mężowi pomnika, którego dokończenie na dotychczasowej kwaterze powódka skutecznie blokowała, podjęła działania zmierzające do umieszczenie zwłok E. N. w innej kwaterze w obrębie tego samego cmentarza komunalnego; otrzymała zgodę na ekshumację i umieszczenie zwłok

w wykupionym przez siebie miejscu pochówku;

- zgoda ta została wyrażona bez uprzedniego poinformowania powódki o zamierzonych działaniach; co więcej, w treści wniosku o zezwolenie na dokonanie ekshumacji pozwana, pozostając przecież z córką w jawnym sporze związanym z osobą E. N. i pozostawionym przez niego majątkiem, nieprawdziwie oświadczyła, że treść wniosku odpowiada stanowi faktycznemu i prawnemu oraz że nie są jej znane okoliczności mogące stać w sprzeczności z pozytywnym rozstrzygnięciem wniosku, a w szczególności dotyczące stanowiska pozostałych osób uprawnionych do złożenia wniosku o wydanie zezwolenia na ekshumację zwłok;

- pozwana o zgodę do powódki w ogóle nie występowała; podjęła indywidualną decyzję o przeniesieniu zwłok swojego męża do nowej kwatery, nie licząc się uczuciami córki; powódka miała dobre relacje z ojcem, o czym świadczy chociażby powołanie jej przez niego do spadku w testamencie; przez lata zajmowała się jego grobem, dbała o niego, z drugiej strony kwestionowała prace, jakie matka bez uzgodnień z nią próbowała podjąć celem dokończenia na tym miejscu nagrobka; w tej samej kwaterze spoczywali też jej dziadkowie oraz doczesne szczątki jej wnuczki;

- dokonując ekshumacji zwłok swojego męża bez zgody powódki pozwana naruszyła dobra osobiste córki w postaci jej prawa do sprawowania kultu osoby zmarłej;

- ekshumacja zwłok, jako sposób usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych, może mieć miejsce tylko wyjątkowo; jest to najbardziej drastyczny i ostateczny sposób usunięcia skutków naruszenia szeroko pojętego prawa do grobu;

- jakkolwiek pozwana naruszyła prawo powódki do kultu po zmarłym ojcu, wywołując u niej negatywne przeżycia związane chociażby z koniecznością poszukiwania obecnego miejsca spoczynku zmarłego czy wyjaśniania sobie i osobom trzecim zaistniałego stanu rzeczy, to jednak zważywszy na sposób i okoliczności, w jakich doszło do tego naruszenia (w tym postawę i motywy, którymi kierowała się pozwana, charakter więzi łączącej ją ze zmarłym mężem, podjęte z nim dużo wcześniej decyzje związane zamiarem ustalenia wspólnego miejsca spoczynku czy uzyskanie zgody inspektora sanitarnego) nie było wystarczających przesłanek do uwzględnienia żądania ekshumacji, tym bardziej, że chodzi tutaj o ponowną ekshumację tych samych zwłok w niedługim odstępie czasu;

- zmarły spoczywa w obrębie tego samego cmentarza, w kompletnie urządzonym grobowcu, sama zaś powódka nie ma żadnych ograniczeń w sprawowaniu kultu zmarłego

w tym nowym miejscu;

- wskazany przez powódkę sposób usunięcia skutków naruszonego dobra uznać należało zatem za nieadekwatny do sposobu i okoliczności tego naruszenia;

- rozmiar krzywdy powódki nie był znaczny;

- poczynione w sprawie ustalenia nie dały podstaw do przyjęcia, że przeprowadzona na zlecenie pozwanej ekshumacja faktycznie doprowadziła w sposób szczególny do naruszenia miejsca spoczynku wnuka powódki;

- kwotą odpowiednią w rozumieniu art. 448 k.c., tj. adekwatną do okoliczności badanej sprawy i doznanej przez powódkę krzywdy jest kwota 5000 zł;

- o kosztach wynagrodzenia ustanowionych z urzędu pełnomocników stron, orzekł na podstawie § 2 i § 4 ust. 3 oraz § 8 pkt. 5 oraz § 14 ust. 1 pkt. 2 obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Wyrok powyższy w części, tj. w zakresie pkt. I, pkt. II w części ponad zasądzoną na rzecz powódki kwotę 5000 zł oraz pkt. III i V rozstrzygnięcia zaskarżyła apelacją powódka, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości.

Apelująca zarzuciła: 1) błędy w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegające na uznaniu, że: a) zmarły ojciec powódki i mąż pozwanej - E. N., wykupił na cmentarzu komunalnym w N. w rodzinnym grobowcu dwa miejsca grzebalne w celu wspólnego jego pochówku z pozwaną, podczas gdy intencją wykupu przez zmarłego dwóch miejsc grzebalnych było zapewnienie wspólnego z nim miejsca pochówku także dla jego dzieci w grobowcu rodzinnym, w którym spoczywają już jego rodzice; natomiast w celu wspólnego pochówku z żoną wystarczyłoby wykupienie jednego miejsca grzebalnego; b) powódka nie ma żadnych ograniczeń w sprawowaniu kultu zmarłego ojca w nowym miejscu pochówku; c) powódka ma nieograniczony dostęp do grobu, w którym aktualnie spoczywa E. N.; d) upokorzenie i trauma wywołane bezprawną ekshumacją nie doprowadziły u powódki do poważniejszych problemów natury emocjonalnej czy psychicznej, a to w sytuacji, gdy fakt spoczynku zmarłego ojca w grobie innym niż rodzinny stanowi dla powódki istotne obciążenie o wymiarze zarówno psychicznym, jak i fizycznym; powódka jest ciężko doświadczana przez sytuację skonfliktowania z dużą częścią jej najbliższej rodziny (matka i rodzeństwo), która od lat toczy z nią permanentny i wielopłaszczyznowy spór, wcześniej głównie majątkowy, a teraz także związany z nieuprawnionym przeniesieniem zwłok ojca; ponadto u powódki występuje niepełnosprawność związana ze schorzeniami w obrębie narządu ruchu; w tej sytuacji pozostawienie szczątków zmarłego ojca w grobie innym niż grób rodzinny (gdzie ojciec został pierwotnie pochowany) stanowi dla niej duży problem - wiązać się będzie bowiem

z koniecznością odwiedzania i utrzymywania w czystości dwóch mogił (w toku postępowania bezspornie ustalono, że powódka jest jedyną osobą, która regularnie odwiedza cmentarz i dba o grób rodzinny); 2) naruszenie art 24 k.c. w zw. z art. 5 k.c., poprzez jego błędną wykładnię, w wyniku której sąd meriti uznał, że w realiach rozpoznawanej sprawy przeniesienie szczątków śp. E. N. na miejsce pierwotnego pochówku stanowiłoby sposób usunięcia naruszonego dobra w wymiarze nieadekwatnym do okoliczności dokonanego naruszenia; tym samym Sąd przyznał pierwszeństwo dobru chronionemu prawem w postaci poszanowania spokoju osób zmarłych przed kumulacją takich dóbr chronionych prawem, jak wola zmarłego i prawo powódki do kultu po zmarłym ojcu, ale także konstytucyjną zasadą państwa prawa; decyzja o ekshumacji, zainicjowana wnioskiem pozwanej, wydana została bowiem z naruszeniem prawa, wobec czego pozostawienie zmarłego w grobie, do którego został przeniesiony, stanowić będzie usankcjonowanie wadliwej decyzji administracyjnej; tymczasem wniosek powódki o przeniesienie szczątków śp. E. N. na miejsce pierwotnego pochówku stanowi także postulat usunięcia skutków wadliwie wydanej decyzji administracyjnej; 3) naruszenie § 8 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 3 października 2016 r., poprzez jego zastosowanie przy jednoczesnym pominięciu skutków prawnych wynikających z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2020 r., sygn. akt SK 66/19, w sytuacji gdy brak jest podstaw prawnych wyrażonych w zasadach konstytucyjnych (art.31 ust. 3, 32 ust. 1 zd. drugie, art. 64 ust. 2, 92 ust. 1 zd. pierwsze Konstytucji RP), jak i przepisach delegacyjnych (art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r.-Prawo o adwokaturze) do różnicowania w sposób arbitralny na drodze rozporządzenia statusu pełnomocników w zależności od tego, czy świadczą pomoc prawną z wyboru czy też z urzędu, w tym ich sytuacji majątkowej.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja skierowana przeciwko rozstrzygnięciom zawartym w punktach II i V zaskarżonego wyroku podlegała odrzuceniu jako niedopuszczalna.

Pokrzywdzenie orzeczeniem ( gravamen) stanowi co do zasady przesłankę dopuszczalności środka zaskarżenia. Istnieje ono wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie jest obiektywnie w sensie prawnym niekorzystne dla skarżącego, ponieważ z punktu widzenia jego skutków związanych z prawomocnością materialną skarżący nie uzyskał ochrony prawnej, którą zamierzał osiągnąć przez procesowo odpowiednie zachowanie w postępowaniu poprzedzającym wydanie orzeczenia, a w razie braku takiego zachowania (np. w wypadku wyroku zaocznego lub nakazu zapłaty) per se wywołuje takie skutki (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2017 r., II CZ 12/17). W rozpoznawanej sprawie rozstrzygnięcie zawarte w punkcie II wyroku było całkowicie korzystne dla powódki. Oceny tej nie zmienia fakt, że w punkcie tym Sąd zasądził jedynie część dochodzonego zadośćuczynienia, albowiem oddalenie dalej idącego powództwa o zapłatę nastąpiło w punkcie III, który został zresztą także zaskarżony.

Odnośnie z kolei do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie V zauważyć wypada, że zgodnie z dominującym poglądem judykatury, podzielanym także przez Sąd odwoławczy, apelacja uczestnika postępowania w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu, w wypadku przyznania tych kosztów pełnomocnikowi od Skarbu Państwa jest niedopuszczalna (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09, OSNC 2010, nr 2, poz. 24). Pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu przysługuje natomiast zażalenie na zawarte w wyroku postanowienie o kosztach. Gdyby nawet jednak w rozpoznawanej sprawie apelację wniesioną przez pełnomocnika powódki potraktować także jako zażalenie tegoż pełnomocnika na rozstrzygnięcie o należnym mu wynagrodzeniu, rozstrzygnięcie w tym przedmiocie musiałoby być tożsame, albowiem nie został dochowany termin, o którym mowa w art. 394 §2 k.p.c.

Wobec powyższego Sąd drugiej instancji na podst. art. 373 §1 k.p.c. orzekł jak

w punkcie 1 sentencji.

W pozostałej części apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Na wstępie tej części rozważań zauważyć należy, że skarżąca nie podniosła zarzutu naruszenia art. 233 §1 k.p.c. Jest to o tyle istotne, że ma on charakter prawnoprocesowy, co oznacza, że sąd odwoławczy jest nim związany (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55). W tej sytuacji zarzuty dotyczące błędów

w ustaleniach faktycznych nie mogły się ostać. Niezależnie od tego zauważyć wypada, że kwestionowane ustalenia bądź to nie miały dla sprawy istotnego znaczenia, bądź to nie zostały udowodnione przez powódkę. I tak do okoliczności irrelewantnych zaliczyć należało liczbę miejsc grzebalnych wykupionych przez ojca skarżącej, skoro w każdym przypadku obejmowało to miejsce dla żony, a nadto Sąd pierwszej instancji ustalił, że wolą zmarłego było jego pochowanie w grobowcu, z którego został przeniesiony przez pozwaną.

Powódka nie wykazała natomiast, aby doznawała ograniczeń w sprawowaniu kultu zmarłego ojca w nowym miejscu pochówku, przede wszystkim w dostępie do grobu. Z analizy treści uzasadnienia apelacji wynika, że ww. ograniczeń skarżąca upatruje nie tyle w zachowaniu pozwanej i rodzeństwa, ile w swoim stanie zdrowia. Zaoferowany (spóźniony zresztą) przy apelacji dowód dla wykazania omawianego faktu nie jest wystarczający. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, pomijając, że nie jest nośnikiem wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 §1 k.p.c., nie świadczy o tym, że powódka nie może się poruszać, a przypomnieć wypada, że oba grobowce znajdują się w obrębie tego samego cmentarza.

Apelująca nie wykazała również, aby wpływ ekshumacji ojca na jej zdrowie psychiczne czy kondycję emocjonalną był większy, niż przyjął to Sąd pierwszej instancji. Przedłożone na tę okoliczność zaświadczenie także nie może zastąpić wiadomości specjalnych biegłego i ma wyłącznie walor dokumentu prywatnego w rozumieniu art. 245 k.p.c. Nie wiadomo przy tym, co jest w istocie rzeczywistą przyczyną złego stanu psychicznego powódki, skoro ona sama podaje, że jest ciężko doświadczana przez sytuację skonfliktowania z dużą częścią jej najbliższej rodziny (matka i rodzeństwo), która od lat toczy z nią permanentny i wielopłaszczyznowy spór.

Zaskarżony wyrok nie narusza także prawa materialnego.

Podkreślenia wymaga, że Sąd Okręgowy nie neguje bezprawności przeniesienia zwłok, przynajmniej w aspekcie zasad współżycia społecznego, oraz faktu naruszenia dóbr osobistych powódki. Jak najbardziej jednak trafnie wyważył zaistniały konflikt dóbr prawem chronionych w postaci: poszanowania miejsca pochówku zwłok, kultu zmarłych, respektowania woli osoby uprawnionej odnośnie do przeniesienia szczątków. Oczywiście nie sposób przy tym pominąć wyrażonej za życia woli zmarłego. Gdy jednak uwzględnić fakt, że przeniesienie szczątków nastąpiło do grobowca położonego na tym samym cmentarzu, a pochowanie w jednym miejscu z żoną również stanowiło element woli ojca powódki, nie można nie zgodzić się z Sądem pierwszej instancji co do nieadekwatności proponowanego środka usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych powódki. Istotne w tej kwestii znaczenie przypisać należy również zachowaniu obu stron przed ekshumacją dotyczące urządzenia miejsca pochówku ojca powódki. Nie sposób uznać, aby utrzymywanie stanu grobowca zaprezentowanego na k. 44 przez okres 6 lat byłoby zgodne zarówno z ewentualną wolą męża pozwanej, jak i stanowiło wyraz należytego poszanowania miejsca pochówku, szczególnie w zestawieniu ze stanem obecnym (k. 77). Pozwana w pierwszej kolejnością zamierzała dokończyć grobowiec stanowiący pierwotne miejsce pochowania męża, a dopiero gdy okazało się to niemożliwe wobec sprzeciwu powódki, podjęła decyzję o ekshumacji. Dodać w tym miejscu należy, że orzeczenie w przedmiocie roszczenia majątkowego w żaden sposób nie sankcjonuje ewentualnej wadliwości decyzji administracyjnej, albowiem dotyczyło wyłącznie jej skutków, a nie sposobu wydania. Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego wpisuje się również w dominujący nurt orzeczniczy, podzielany przez Sąd Apelacyjny, zgodnie z którym w zderzeniu dwóch dóbr, tj. szacunku dla spokoju zmarłych i prawa do grobu, należy opowiedzieć się za szacunkiem, chyba że jakieś wyjątkowe okoliczności uzasadniają zastosowanie tak drastycznego środka jak ekshumacji (zob. prawidłowo przywołany w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2016 r., III CSK 84/15, OSNC-ZD 2017, nr 3, poz. 51).

Za właściwe uznać należało również rozstrzygnięcie w przedmiocie roszczenia majątkowego (pomijając nie do końca zrozumiałą formułę prawomocnego już pkt. II wyroku).

W art. 448 k.c. ustawodawca wskazał, że suma pieniężna przyznana tytułem zadośćuczynienia ma być odpowiednia, nie precyzując jednak zasad ustalania jej wysokości. Nie ulega wątpliwości w kontekście kompensacyjnego charakteru zadośćuczynienia, że

o wysokości tej każdorazowo decydować będzie rozmiar krzywdy doznanej przez poszkodowanego. Niedający się wymierzyć ściśle charakter krzywdy sprawia, że ustalenie jej rozmiaru, a tym samym i wysokości zadośćuczynienia, zależy od oceny sądu, która powinna uwzględniać całokształt okoliczności. Podkreślenia wymaga, że korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości zasądzonego zadośćuczynienia uzasadnione jest tylko wówczas, gdy sąd pierwszej instancji przy ustalaniu ww. sumy nie uwzględnił wszystkich istotnych okoliczności mających wpływ na rozmiar krzywdy, ewentualnie przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie jako rażąco wygórowane lub rażąco niskie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2000 r., II CKN 651/98). W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy uwzględnił istotne dla rozmiaru krzywdy powódki okoliczności. Z jednej strony wziął bowiem pod uwagę fakt upokorzenia i oburzenia powódki oraz zdziałanie wbrew jej wyraźnej woli i to w aspekcie tak wrażliwym, jak miejsce pochowania osoby najbliższej; z drugiej – brak poważniejszych następstw bezprawnego działania w sferze psychicznej i emocjonalnej czy utrudnień w sprawowaniu kultu zmarłego ojca, przeniesienie szczątków do miejsca bardziej odpowiedniego i to znajdującego się na tym samym cmentarzu. Ponadto, jak wskazuje sama skarżąca, jej aktualna kondycja psychiczna pozostaje w związku także z wieloletnim konfliktem z osobami bliskimi. W powyższych okolicznościach nie sposób uznać zasądzonej sumy za rażąco zaniżoną.

Sąd odwoławczy nie dostrzegł także, aby Sąd pierwszej instancji uchybił prawu materialnemu w zakresie nie objętym zarzutami apelacji.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 2 sentencji. Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosków dowodowych strony powodowej, uznając je za spóźnione w rozumieniu art. 381 k.p.c., a nadto nieprzydatne dla rozstrzygnięcia (art. 235 ² §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c.), na co wskazano wyżej. Sprawa została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym na podst. art. 374 k.p.c.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie pozwanej ograniczyły się do wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §8 ust. 1 pkt 2 i §2 pkt 5 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

O wynagrodzeniu ustanowionego dla powódki z urzędu pełnomocnika orzeczono na podst. art. 29 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (t. jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 1651) oraz §8 ust. 1 pkt 2 i §2 pkt 5 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.). W ocenie Sądu Apelacyjnego art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stoi na przeszkodzie normatywnemu różnicowaniu wynagrodzenia profesjonalnych pełnomocników procesowych w zależności od źródła ich umocowania.