Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Leszek Jantowski (spr.)

Protokolant : stażysta Angelika Ragus

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2022 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa G. S. i S. S.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 7 grudnia 2021 r., sygn. akt XV C 1252/18

1. oddala apelację;

2. zasądza od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwoty po 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Leszek Jantowski

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt V ACa 167/22

UZASADNIENIE

Powodowie G. S. i S. S. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwoty 161.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie zgodnie z art. 481 § 2 od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, tytułem różnicy (nadpłaty) powstałej na skutek stosowania przez pozwanego klauzul niedozwolonych dotyczących waloryzacji, tj. pomiędzy kwotą zapłaconych przez powodów rat kredytu hipotecznego wynikających z umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 4.01.2008 r. a kwotą, która byłaby należna pozwanemu z tytułu spłat rat wynikających z zawartej umowy przy założeniu, że zawarte w umowie postanowienia o denominacji kwoty kredytu oraz zapłaty rat w oparciu o bliżej nieokreśloną tabelą kursów są nieważne, jako że stanowią niedozwolone klauzule umowne.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Pismem z dnia 10 września 2018 roku powodowie rozszerzyli powództwo, żądając od pozwanego zapłaty kwoty 164.999,30 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie zgodnie z art. 482 § 1 k.c. od:

-

kwoty 161.000,00 zł od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty,

-

kwoty 3.999,30 zł od dnia doręczenia pozwanemu pisma zawierającego rozszerzenie powództwa do dnia zapłaty.

Postanowieniem z dnia 11 września 2018 roku Sąd Okręgowy w Warszawie uznał się za niewłaściwy miejscowo i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Gdańsku.

Pismem z dnia 14 stycznia 2021 roku powodowie dokonali rozszerzenia powództwa i wnieśli o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 644.144,91 zł tytułem nienależnego świadczenia uiszczonego przez powodów na rzecz pozwanego do dnia 1 grudnia 2020 roku włącznie, wobec nieważności umowy zawartej przez strony na skutek stosowania przez pozwanego klauzul abuzywnych,

2.  stwierdzenie nieważności umowy kredytu hipotecznego wynikających z umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 4 stycznia 2008 roku wobec zawarcia w treści tej umowy przez pozwanego klauzul abuzywnych, których usunięcie prowadzi do nieważności całości umowy.

Ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd, że w przedmiotowej sprawie nie zachodzą podstawy do wydania wyroku zgodnie z pkt 1 i 2 powodowie wnieśli o:

3.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 228.048,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie zgodnie z art. 481 § 1 k.c. od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty tytułem różnicy (nadpłaty) powstałej na skutek stosowania przez pozwanego klauzul niedozwolonych dotyczących waloryzacji.

W piśmie z dnia 23 lutego 2021 roku pozwany wniósł o oddalenie zmienionego powództwa w całości, kwestionując roszczenia powodów co do zasady jak i co do wysokości.

Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku:

I. ustalił, że umowa kredytowa nr (...) z dnia 4 stycznia 2008 r. zawarta pomiędzy powodami G. S. i S. S. (S.) a pozwaną (...) Bank (...) SA w W. jest nieważna;

II. zasądził od pozwanej (...) Bank (...) SA w W. na rzecz powódki G. S. i powoda S. S. (S.) łącznie kwotę 644144,91 zł ( sześćset czterdzieści cztery tysiące sto czterdzieści cztery złote dziewięćdziesiąt jeden groszy);

III. ustalił, że koszty procesu obciążają w całości pozwaną (...) Bank (...) SA w W., pozostawiając referendarzowi sądowemu ich szczegółowe wyliczenie.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie następujących ustaleń i rozważań:

Powodowie zdecydowali się na ubieganie się o kredyt w pozwanym banku, albowiem ten bank polecił im pośrednik finansowy.

Celem powodów było uzyskanie kredytu w walucie obcej, albowiem powodowie uprzednio zawarli z bankiem (...) umowę kredytu w walucie CHF i chcieli zakończyć ten stosunek kredytowy i utworzyć stosunek wynikający z umowy kredytu w walucie polskiej. Powodowie uważali, że kredyt w walucie polskiej będzie dla nich najbezpieczniejszą opcją, jednakże przedstawiciel banku poinformował powodów, że nie mają zdolności kredytowej na zaciągnięcie kredytu w tej walucie i nie przedstawił im oferty kredytu w walucie obcej, a jedynie w CHF. Przedstawiciel banku poinformował powodów, że oferta kredytu w CHF jest bardzo dobra z uwagi na możliwość uzyskania wyższej sumy kredytu i spłacania rat w wysokości niższej niż w przypadku kredytu w walucie polskie

Popularność kredytów indeksowanych do waluty obcej wynikała przede wszystkim z niższych rat (albowiem kredyt ten był oprocentowany stawką LIBOR, która była niższa niż stawka WIBOR stosowana przy kredytach w walucie polskiej) a ponadto klienci mieli zwykle wyższą zdolność kredytową w przypadku kredytu w walucie CHF niż na przykład w walucie polskiej.

W pozwanym banku obowiązywały specjalne procedury dotyczące zakresu informacji udzielanych klientom w przypadku zawierania umowy kredytu w walucie obcej. Przedstawiciele banku byli zobowiązani między innymi do informowania na czym polega ryzyko walutowe oraz ryzyko zmiennej stopy procentowej. Przestrzeganie tych procedur przez pracowników było weryfikowanie przez przełożonych, między innymi poprzez sprawdzenie poprawności i kompletności zgromadzonej dokumentacji.

Jeżeli klient korzystał z usług pośrednika finansowego, to na etapie przedstawiania ofert kredytu klient miał jedynie kontakt z pośrednikiem, nie miał natomiast kontaktu z bankowym doradcą klienta.

Powodowie skierowali do przedstawiciela banku zapytanie o ryzyko kursowe, jednakże w odpowiedzi otrzymali informację, że kurs CHF waha się w granicach 5 groszy. Przedstawiciel banku nie przedstawił powodom tabel kursów ani nie wyjaśnił po jakich kursach przeliczane będą świadczenia stron umowy kredytu, nie wyjaśnił powodom czym jest spread, ani w jaki sposób powstaje tabela kursowa.

W dniu 10 grudnia 2007 roku powodowie S. S. i G. S. złożyli w (...) Banku (...) S.A. wniosek o kredyt hipoteczny (...). We wniosku określono następujące wnioskowane kwoty kredytu:

-

kwota przeznaczona na finansowanie inwestycji: 640.000,00 zł,

-

kwota przeznaczona na spłatę zobowiązań: 43.623,00 zł,

-

wolna kwota kredytu: 100.377,00 zł.

Wnioskowana waluta kredytu została oznaczona w CHF.

W punkcie 9 wniosku kredytowego znajdowały się oświadczenia wnioskodawców. Wśród nich oświadczenie o nieskorzystaniu z przedstawionej w pierwszej kolejności przez (...) S.A. oferty kredytu w walucie polskiej i dokonaniu wyboru oferty w walucie wymienialnej przy pełnej świadomości ryzyka związanego z kredytem zaciąganym w walucie wymienialnej i polegającego na tym, iż w przypadku wzrostu kursu walut podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty, jak i kwota zadłużenia wyrażona w walucie polskiej, w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest wypłacany po ustalonym przez (...) SA kursie kupna dla dewiz, w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest spłacany po ustalonym przez (...) SA kursie sprzedaży dla dewiz. Kolejne było oświadczenie o poinformowaniu o ryzyku zmiany stóp procentowych. Ponadto konieczne było oświadczenie, zgodnie z którym wnioskodawca został poinformowany, iż w przypadku kredytu udzielanego w walucie wymienialnej w rozliczeniach pomiędzy klientami a (...) SA w obrocie dewizowym stosuje się ustalone przez (...) SA kursu walut obcych w złotych (kursy walut zamieszczane są w Tabeli kursów (...) SA). Przedmiotowe oświadczenia stanowiły integralną część wniosku kredytowego i ich podpisanie następowało łącznie z podpisaniem tego wniosku. Podpisanie tych oświadczeń było zatem niezbędne do ubiegania się o kredyt.

W momencie ubiegania się o kredyt powódka G. S. była zatrudniona na stanowisku nauczyciela, zaś powód S. S. zajmował kierownicze stanowisko. Ponadto powodowie prowadzili wówczas działalność gospodarczą – zakład kamieniarski.

W dniu 4 stycznia 2008 roku pomiędzy (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. Oddział (...) w G. a S. S. i G. S. doszło do zawarcia umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...).

W pozwanym banku obowiązywała praktyka zawierania umów kredytu na podstawie standardowego wzorca. Indywidualnie negocjowane mogły być postanowienia dotyczące oprocentowania, marży i prowizji banku. Klienci mieli wpływ na ustalenie wysokości kredytu, waluty kredytu oraz okresu, na jaki kredyt miał być udzielony.

Powodowie nie otrzymali wzoru umowy kredytu do samodzielnego zapoznania się poza placówką banku i nie otrzymali informacji o istnieniu takiej możliwości.

Celem kredytu oznaczonym w umowie była spłata innego kredytu, udzielonego na cele mieszkaniowe oraz na spłatę innych zobowiązań finansowych, a ponadto na dowolny cel i sfinansowanie kosztów prowizji bankowej. W praktyce pozostałe środki uzyskane z tytułu umowy kredytu powodowie przeznaczyli na dokończenie budowy domu mieszkalnego i wykończenie tego domu.

W momencie ubiegania się o kredyt powodowie prowadzili działalność gospodarczą – zakład kamieniarski – i działalność tę prowadzą do dzisiaj. Jednakże środki uzyskane z przedmiotowej umowy kredytu nie zostały wykorzystane na prowadzenie tej działalności. Dom mieszkalny, który powodowie częściowo sfinansowali z środków pochodzących z umowy kredytu służy powodom wyłącznie w celach mieszkalnych.

Kwota kredytu wynosiła 339.942,00 CHF. Stosownie do treści § 4 części ogólnej umowy kredyt był wypłacany w walucie wymienialnej na finansowanie zobowiązań kredytobiorcy poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego lub w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w Rzeczpospolitej Polskiej. Stosownie do ust. 2 w przypadku wypłaty kredytu albo transzy kredytu w walucie polskiej stosuje się kursu kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów. Zgodnie z ust. 3 w przypadku wypłaty kredytu albo transzy kredytu w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu stosuje się kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli Kursów.

Kredyt został wypłacony w 4 transzach w dniu 11.01.2008 r.:

I.  w kwocie 6.798,84 CHF,

II.  w kwocie 140.840,65 CHF,

III.  w kwocie 14.031,26 CHF,

IV.  w kwocie 178.270,25 CHF.

O walucie wypłaty kredytu decydowała waluta rachunku, na który kredyt miał być wpłacony.

Kredyt został udzielony na 360 miesięcy.

Spłata zadłużenia kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek następowała w drodze potrącania przez (...) SA wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku ROR, rachunku walutowym, rachunku technicznym prowadzonych przez (...) SA. W przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z ROR, rachunku walutowego lub rachunku technicznego kredytobiorca był zobowiązany do zapewnienia w dniu spłaty środków pieniężnych w wysokości co najmniej równej racie spłaty kredytu. W przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z:

-

ROR – środki z rachunku pobierane były w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu spłaty według aktualnej tabeli kursów,

-

rachunku walutowego – środki z rachunku były pobierane:

a)  w walucie kredytu, wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub ratę spłaty kredytu,

b)  w walucie innej niż waluta kredytu, w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony był kredyt, przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla dewiz, obowiązujących w (...) SA w dniu spłaty, według aktualnej tabeli kursów,

-

rachunku technicznego – środki z rachunku były pobierane w walucie kredytu w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub raty. Wpłaty dokonywane na rachunek techniczny w walucie innej niż waluta kredytu były przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla walut, obowiązujących w (...) SA według aktualnej tabeli kursów.

Sposób spłaty kredytu był determinowany przez walutę, w której prowadzony był wskazany w umowie rachunek bankowy, z którego spłaty miały następować. Jeżeli przedmiotowy rachunek był w walucie polskiej, to spłaty mogły następować jedynie w tej walucie. W czasie trwania umowy klienci mieli możliwość zmiany rachunku lub otwarcia nowego rachunku, na przykład rachunku walutowego aby zyskać możliwość spłaty kredytu w walucie kredytu (walucie obcej). Spłata kredytu odbywała się bezpośrednio z rachunku bankowego powódki, który był prowadzony w walucie polskiej. Powodowie nie mieli wiedzy o możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF.

W czasie trwania stosunku wynikającego z przedmiotowej umowy kredytu bank regularnie (co 3 miesiące) przesyłał powodom zawiadomienia o wysokości rat kredytu.

W tabelach kursowych banku obowiązują dwa rodzaje kursów: kursy kupna i sprzedaży dla dewiz oraz kursy kupna i sprzedaży dla pieniądza polskiego. Z uwagi na bezgotówkowy charakter transakcji do kredytów w walucie CHF bank stosuje kursy dewiz.

Tworzenie tabeli kursowej banku uregulowane było w regulacjach wewnętrznych banku. W godzinach porannych zaciągano dane z systemu (...) do algorytmu wewnętrznego, który dokonywał stosownych przeliczeń. Pierwotny sposób ustalania kursu polegał na wyliczeniu kursu USD/PLN, uśrednieniu kursu rynkowego a następnie podzieleniu wyniku przez kurs USD/CHF i w ten sposób ustalano kurs średni CHF/PLN. Obecnie rolę waluty USD przejęła waluta EURO – a zatem ustala się kurs EUR/PLN i wylicza średnią rynkową, następnie dzieli przez średnią rynkową EUR/CHF i w ten sposób ustala się średni kurs krzyżowy CHF/PLN. Po takim ustaleniu kursu odpowiednio dodaje lub odejmuje się spread banku.

Osoba odpowiedzialna za tworzenie tabeli zobowiązana była do ciągłego monitorowania sytuacji na rynku. W razie zmiany kursów rynkowych przekraczającej 0,1 p.p. pracownik zgłaszał tę sytuację do menadżera zespołu rynków walutowych, który podejmował decyzję o stworzeniu nowej tabeli lub pozostawieniu dotychczasowej.

Przedmiotowa tabela ma uniwersalny charakter i jest stosowania do wszystkich transakcji walutowych banku. Aktualne tabele kursowe są dostępne na stronie internetowej, infolinii i w placówkach banku. Tabele archiwalne są dostępne na stronie internetowej banku.

Kurs średni Narodowego Banku Polskiego jest kursem referencyjnym, statystycznym i stanowi punkt odniesienia przy różnego typu rozliczeniach. Kurs ten nie jest wykorzystywany bezpośrednio do prowadzenia transakcji.

Spread walutowy jest różnicą pomiędzy kursem kupna i sprzedaży. Zazwyczaj wyrażany jest procentowo aby możliwe było porównanie różnych par walut. Rolą spreadu jest przede wszystkim ochrona kwotującego (strony, która podaje kwotowania). Spread zawiera w sobie element kosztów, które ponosi kwotujący – a zatem banki poprzez ustalanie spreadu dążą co pokrycia co najmniej kosztów operacyjnych. O wysokości spreadu decydował dyrektor departamentu skarbu.

(...) SA pobiera odsetki od kredytu w walucie kredytu, według zmiennej stopy procentowej w stosunku rocznym, której wysokość ustalana jest w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej jako suma stawki referencyjnej i marży (...) SA. Dla celów stawki referencyjnej (...) SA posługiwało się stawką LIBOR lub EURIBOR publikowaną odpowiednio o godzinie 11.00 GMT lub 11.00 na stronie informacyjnej (...), w drugim dniu poprzedzającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, zaokrągloną według matematycznych zasad do czterech miejsc po przecinku. Stawka referencyjna w dniu sporządzenia umowy wynosiła 2,7600 p.p. Stała marża (...) SA wynosiła 1,54 p.p. Podwyższenie marży (...) SA do dnia przedłożenia w banku dokumenty potwierdzającego dokonanie prawomocnego wpisu hipoteki wynosiło 0,9 p.p. Marże banku są ustalane przez dyrektora departamentu skarbu, który porównywał marże dziesięciu największych banków w Polsce. Głównym czynnikiem, który wpływał na wysokość marży była zmienność rynkowa. W dniu sporządzenia umowy oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosiło 4,300 p.p.

(...) SA oblicza odsetki od kredytu w okresach miesięcznych, od kwoty zadłużenia z tytułu kredytu, według obowiązującej w tym okresie zmiennej stopy procentowej dla kredytu począwszy od dnia wypłaty kredytu albo pierwszej transzy do dnia poprzedzającego spłatę kredytu włącznie.

Rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosiła 5,20 p.p.

Roczna stopa procentowa dla zadłużenia przeterminowanego na dzień sporządzenia umowy wynosiła 26 p.p.

Prowizja za udzielenie kredytu wynosiła 2% kwoty kredytu, tj. 6.798,84 CHF.

Zabezpieczeniem kredytu były:

-

hipoteka zwykła na nieruchomości będącej własnością G. S. położonej w G. (1)przy ulicy (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) w kwocie 339.942,00 CHF,

-

hipoteka kaucyjna na nieruchomości będącej własnością G. S., położonej w G. przy ulicy (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) do kwoty 88.384,92 CHF,

-

przelew wierzytelności pieniężnej z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, potwierdzony przez ubezpieczyciela, przy czym suma ubezpieczenia nie może być niższa niż wartość aktualnego zadłużenia z tytułu kredytu udzielonego przez (...) S.A.,

-

oświadczenie o poddaniu się egzekucji.

Stosownie do treści § 11 ust. 2 części szczegółowej umowy, „kredytobiorca został poinformowany, że ponosi ryzyko:

1)  zmian kursów waluty, polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu umowy kredytu oraz wysokości rat kredytu, wyrażonych w walucie polskiej, przy wzroście kursów waluty kredytu,

2)  stopy procentowej, polegające na wzroście raty spłaty przy wzroście stawki referencyjnej”.

Pismem z dnia 15 września 2011 roku powodowie wnieśli o zmianę rachunku do spłaty kredytu. Złożenie przedmiotowego pisma przez powódkę wynikało ze zmiany jej osobistego rachunku bankowego, z którego następowały spłaty kredytu.

Pismem z dnia 1 sierpnia 2017 roku powodowie wnieśli do banku o sporządzenie zestawienia kwot wpłaconych przez kredytobiorców wynikających z umowy nr (...) z dnia 4 stycznia 2008 roku w rozbiciu na poszczególne miesiące od dnia uruchomienia kredytu do dnia sporządzenia zestawienia z podziałem na datę dokonania wpłaty, wysokość wpłaconej raty kredytu w PLN i w CHF oraz ze wskazaniem kursu franka szwajcarskiego stosowanego przez bank w celu przeliczenia kwoty wpłacanej w złotych polskich na franki szwajcarskie dla każdej z rat/kwot stanowiącej nadpłatę kredyty. Ponadto powodowie wnieśli o wskazanie wysokości kwot wpłaconych

z tytułu innych obciążeń, zastosowanego przez bank oprocentowania w okresie trwania umowy kredytu ze wskazaniem wysokości oprocentowania i dat jego obowiązywania, z wyszczególnieniem okresów podwyższonego oprocentowania, informacji o okresie karencji w spłacie rat kapitałowych lub kapitałowo – odsetkowych, ewentualnych doliczeń do kapitału kredytu ze wskazaniem daty doliczenia, wysokości w PLN i w CHF, daty dokonania wypłaty kredytu/transz kredytu oraz wysokości wypłaconego kredytu/transz w złotych polskich oraz frankach szwajcarskich, aktualnego zadłużenia kredytobiorców z tytułu zaciągniętego kredytu.

Pismem z dnia 13 listopada 2017 roku powodowie złożyli do banku wniosek o wydanie zaświadczenia stanowiący reklamację w zakresie wydanego zaświadczenia i ponownie wnieśli jak w piśmie z dnia 1 sierpnia 2017 roku.

Pismem banku z dnia 14 listopada 2017 roku stanowiącym odpowiedź na reklamację powodów z dnia 13 listopada 2017 r. dotyczącą wydanego zaświadczenia o kredycie hipotecznym bank wskazał, iż raz na trzy miesiące kieruje do powodów stosowne zawiadomienia w przedmiocie wysokości rat należnych do spłaty, terminach ich wymagalności jak również o wysokości zastosowanego przez bank oprocentowania kredytu. Ponadto wskazano, iż na stronie internetowej odnaleźć można wysokość aktualnych i archiwalnych kursów walutowych (...) Banku (...) SA oraz informacje o wysokości spreadów. Co więcej w piśmie wskazano, że bank nie jest zobowiązany do tworzenia zestawień tabelarycznych czy sporządzania analitycznych opracować obrazujących całą historię kredytu, w żądanej przez klienta postaci, w sytuacji gdy obowiązek informacyjny został przez bank zrealizowany w odpowiednim do tego momencie.

Pismem z dnia 21 lutego 2018 roku powodowie wnieśli do banku o sporządzenie zestawienia kwot wpłaconych przez kredytobiorców wynikających z umowy nr (...) z dnia 4 stycznia 2008 roku w rozbiciu na poszczególne miesiące od dnia uruchomienia kredytu do dnia sporządzenia zestawienia. Przedmiotowy wniosek miał analogiczną treść jak wniosek z dnia 1 sierpnia 2017 roku.

Pismem z dnia 8 sierpnia 2017 roku powodowie złożyli reklamację do umowy kredytu nr (...). W treści reklamacji powodowie wskazali, iż następujące postanowienia umowne: § 1 (CSU), § 4 ust. 2 (COU) i § 22 ust. 2 (COU) opierają się o treść następujących klauzul abuzywnych wpisanych do Rejestru Klauzul Niedozwolonych: (...), (...), (...), (...). Powodowie wezwali do niezwłocznego (nie później niż w terminie odpowiedzi na reklamację):

-

przesłania tekstu jednolitego umowy z uwzględnieniem usunięcia klauzul niedozwolonych,

-

sporządzenia i przesłania skorygowanego harmonogramu spłaty kredytu udzielonego powodom z uwzględnieniem sytuacji po usunięciu z treści umowy klauzul niedozwolonych,

-

wyliczenia nadpłaty dokonanej przez powodów przez cały okres kredytowania, która to nadpłata wynika z różnicy pomiędzy kwotami wpłacanymi przez powodów a ratami należnymi według treści umowy po usunięciu klauzul niedozwolonych,

-

wyjaśnienia i wskazania podstawy prawnej zawarcia umowy.

W odpowiedzi na reklamację bank poinformował, że przedmiot wystąpienia dotyczy informacji chronionych tajemnicą bankową, a przedłożone razem z reklamacją pełnomocnictwo nie spełnia wymogów formalnych, a zatem bank nie może udzielić wyjaśnień w zakresie powołanym w reklamacji. Jednocześnie bank wskazał, iż informacje zostaną udzielone osobom zainteresowanym.

W okresie od 11.01.2008 roku do 27.02.2018 roku powodowie uiścili na rzecz banku z tytułu spłaty kredytu następujące kwoty:

-

163.580,91 zł tytułem spłaty odsetek,

-

4,95 zł tytułem spłaty odsetek karnych,

-

335.795,21 zł tytułem spłaty kapitału.

W okresie od 1.01.2018 roku do 1.12.2020 roku powodowie uiścili na rzecz banku z tytułu spłaty kredytu następujące kwoty:

-

133.853,77 zł tytułem spłaty kapitału,

-

22.013,14 zł tytułem spłaty odsetek.

Powodowie są świadomi skutków prawnych unieważnienia umowy kredytu i godzą się na nie. Powodowie mają świadomość, że unieważnienie umowy kredytu będzie powodowało konieczność dokonania stosownych rozliczeń z bankiem, polegających na zwrocie powodom całości uiszczonych kwot z tytułu spłaty kredytu i jednocześnie zwrocie bankowi kwoty wykorzystanego kredytu oraz wynagrodzenia za korzystane z kapitału.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie materiału dowodowego przedstawionego przez strony niniejszego postępowania, zeznań świadków i przesłuchania strony powodowej.

Oceniając dokumenty urzędowe Sąd I instancji uwzględnił domniemanie przewidziane w art. 244 § 1 k.p.c., nie znajdując podstaw, by kwestionować ich wiarygodność, tym bardziej, że nie były one podważane przez strony. Podobnie oceniając dokumenty prywatne miał na uwadze domniemanie przewidziane w art. 245 k.p.c. Dokumenty te nie były bowiem kwestionowane co do ich prawdziwości i nie budziły wątpliwości Sądu co do ich wiarygodności.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy miały dokumenty w postaci umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 4.01.2008 r. z załącznikami oraz zaświadczeń obrazujących sumę spłat dokonanych przez powodów na rzecz banku, albowiem na podstawie tych dokumentów możliwe było ustalenie charakteru stosunku prawnego między stronami oraz ocena zasadności roszczeń powodów.

Pomocniczo do ustalenia stanu faktycznego w niniejszej sprawie posłużyły następujące dokumenty: zaświadczenie wypłaty transz, zawiadomienia o wysokościach rat, reklamacja umowy kredytu nr (...) z dnia 8.08.2017 r., odpowiedź banku na reklamację z dnia 25.08.2017 r., pismo banku z dnia 14.11.2017 r., wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego (...) z dnia 10.12.2007 r., z załącznikami, pismo powodów z dnia 15.09.2011 r., dyspozycje wypłaty kredytu/transzy/pożyczki, potwierdzenia wypłat, wnioski powodów o wydanie zaświadczenia oraz pismo powodów z dnia 13.11.2017 r. – wniosek o wydanie zaświadczenia (reklamacja w zakresie wydanego zaświadczenia).

Dokumenty przedstawione przez stronę pozwaną, takie jak: pisma okólne Dyrektora zarządzającego kierującego Pionem (...)w (...) Banku (...) S.A. z załącznikami, informacja o ryzyku kursowym i ryzyku stopy procentowej dla kredytobiorców zaciągających kredyty hipoteczne, raport UOKiK dotyczący spreadów, ocena wpływu na sytuację sektora bankowego i polskiej gospodarki propozycji przewalutowania kredytów mieszkaniowych udzielonych w CHF na PLN według kursu z dnia udzielenia kredytu, opinia prywatna dr J. T. na temat wybranych aspektów funkcjonowania rynku kredytów hipotecznych indeksowanych lub denominowanych w walutach obcych oraz kształtowania się kursu walutowego PLN/CHF, wydruki wybranych tabel kursów (...) SA oraz NBP dla CHF/PLN od dnia 2 marca 2015 roku do dnia 2 maja 2016 roku, tabela nr (...), pismo Komisji Nadzoru Finansowego do Prezesa Rady Ministrów, informacja w zakresie skutków projektu ustawy o sposobach przywrócenia równości stron niektórych umów kredytu i umów pożyczki – wpływ na instytucje kredytowe czy tabele kursów pozwanego Sąd meriti potraktował jedynie jako dokumenty uzupełniające uzasadnienie odpowiedzi na pozew i uzupełnienie ogólnego stanowiska zajętego przez pozwanego

w niniejszej sprawie, albowiem ze względu na ich ogólny charakter nie mogły posłużyć w niniejszej sprawie jako materiał dowodowy służący do ustalenia stanu faktycznego w sprawie. W tożsamy sposób Sąd Okręgowy potraktował dokumenty przedstawione przez stronę powodową w postaci wydruków ze strony internetowej pozwanego z archiwalnymi kursami walut obowiązującymi w banku oraz archiwalnych tabel C kursów kupna i sprzedaży NBP, albowiem dokumenty te stanowiły jedynie uzupełnienie stanowiska strony powodowej, nie stanowiły zaś materiału dowodowego pozwalającego na ustalenie stanu faktycznego.

Sąd a quo dopuścił dowód z zeznań świadka M. R. na okoliczność umowy kredytu zawartej przez strony, w tym indywidualnego uzgadniania postanowień tej umowy, a także relacji kredytu udzielonego powodom do podobnego kredytu hipotetycznie udzielonego w złotych polskich, zmian kursu walut CHF i stóp procentowych oraz ich wpływu na zobowiązania powodów z tytułu zaciągniętego kredytu.

Sąd Okręgowy uznał zeznania świadka M. R. za wiarygodne, jednakże na gruncie niniejszej sprawy przydatne jedynie w niewielkiej części, albowiem świadek nie potrafił wskazać, czy pośredniczył w zawarciu umowy z powodami. Świadek nie był w stanie stwierdzić, w jakiej walucie powodowie brali kredyt ani jakie dokumenty były przedstawiane klientom w czasie zawierania umowy kredytu przez powodów. Świadek oświadczył, iż wszystkie udzielone przez niego informacje dotyczyły ogólnej praktyki stosowanej w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Dlatego też zdaniem Sądu pierwszej instancji zeznania świadka mogły być wykorzystane do ustalenia stanu faktycznego jedynie w niewielkim zakresie, albowiem świadek nie mógł dostarczyć informacji co do procedury udzielania kredytu powodom.

Sąd I instancji dopuścił dowód z zeznań świadków Z. K., R. M. i U. M. na okoliczność umowy kredytu zawartej przez strony, w tym indywidualnego uzgadniania postanowień tej umowy, a także relacji kredytu udzielonego powodom do podobnego hipotetycznie udzielonego w PLN, zmian kursu walut CHF i stóp procentowych oraz ich wpływu na zobowiązania powodów z tytułu zaciągniętego kredytu.

Sąd Okręgowy uznał zeznania świadka U. M. za wiarygodne, albowiem były one spójne i logiczne. Zeznania świadka były przydatne do ustalenia ogólnej praktyki obowiązującej w banku, aczkolwiek niemożliwe było ustalenie, że powyższe praktyki były stosowane w procedurze zawierania umowy kredytu z powodami, albowiem świadek nie pamiętała powodów ani udzielonego im kredytu.

Podobnie Sąd meriti ocenił zeznania świadka Z. K. jako wiarygodne, aczkolwiek przydatne do ustalenia stanu faktycznego jedynie w niewielkiej części, albowiem świadek nie pamiętał powodów ani umowy z nimi zawartej.

W ocenie Sądu pierwszej instancji także zeznania świadka R. M. były wiarygodne. Świadek potwierdził, że podpisał przedmiotową umowę kredytu z powodami ale nie pamiętał okoliczności podpisania tej umowy ani powodów. Tak samo Sąd a quo ocenił zeznania świadka A. K..

Z kolei zeznania świadka B. M. Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne w kontekście ustalenia ogólnych zasad funkcjonowania banku. Świadek nie dostarczył jednak informacji dotyczących przebiegu procedury udzielenia kredytu powodom, albowiem w czasie kiedy powodowie zawierali umowę kredytu świadek nie był jeszcze pracownikiem pozwanego banku.

Także zeznaniom świadka G. P. Sąd Okręgowy dał wiarę, jakkolwiek dla ustalenia stanu faktycznego zostały wykorzystane jedynie w niewielkiej części, albowiem świadek nie pamiętała powodów ani nie wskazała, że brała udział w procedurze zawierania z powodami umowy kredytu.

Sąd a quo ocenił zeznania powódki G. S. jako wiarygodne, albowiem były one spójne i logiczne. Powódka wyjaśniła, iż celem zaciągnięcia kredytu było dokończenie budowy domu i jego wykończenie. Wskazała, iż wspólnie z powodem dążyli do uzyskania kredytu w walucie polskiej, albowiem uważali taką opcję za najbezpieczniejszą, jednakże w banku otrzymali informację, że nie mają zdolności kredytowej na zawarcie umowy kredytu w walucie polskiej i nie przedstawiono im oferty w walucie PLN. Pytała przedstawicieli banku o ryzyko kursowe, jednakże otrzymała w odpowiedzi informację o niewielkich wahaniach kursu. Nie przedstawiono jej tabel ani nie wyjaśniono, jakie kursy będą stosowane do przeliczania świadczeń stron. Miała wcześniej kredyt w banku (...) w walucie CHF, jednakże zależało jej na kredycie w walucie polskiej, albowiem uważała taki kredyt za bezpieczniejszy. Nie została poinformowana przez przedstawicieli banku o możliwości otrzymania wzoru umowy kredytu przed jej podpisaniem, do samodzielnego zapoznania się poza placówką banku. Przedstawiciel banku nie poinformował jej czym jest spread ani w jaki sposób kształtowana jest tabela kursowa banku. Spłata kredytu odbywała się bezpośrednio z jej rachunku bankowego, który był prowadzony w walucie polskiej. Nie dokonywała spłat kredytu bezpośrednio w walucie CHF. Nie miała wiedzy o możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF. Wyjaśniła, że jest świadoma skutków prawnych unieważnienia umowy kredytu.

Sąd I instancji ocenił zeznania powoda S. S. jako wiarygodne. Powód potwierdził zeznania powódki G. S. i potwierdził, że nie przedstawiono im w banku żadnych tabel ani nie wyjaśniono w jaki sposób będą następować spłaty kredytu. Oświadczył, że rozumie skutki unieważnienia umowy kredytu i godzi się na nie. Potwierdził, że kwota 644.144,50 zł to łączna suma spłat dokonanych przez powodów na rzecz banku.

Sąd meriti oddalił wnioski stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. W ocenie Sądu z uwagi na okoliczności niniejszej sprawy przeprowadzenie takiego dowodu byłoby zbędne, albowiem nie doprowadziłoby do dokonania ustaleń, które mogłyby mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia. Zdaniem Sądu Okręgowego przeprowadzenie przedmiotowego dowodu prowadziłoby jedynie do przedłużenia postępowania w sprawie.

Przechodząc do rozważań w ocenie Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Pierwszą kwestią, do której odniósł się Sąd meriti było ustalenie, czy w niniejszym postępowaniu powodom przysługiwał interes prawny w ustaleniu nieważności przedmiotowej umowy kredytu, albowiem pozwany zakwestionował interes powodów w dochodzeniu roszczenia o ustalenie wskazując, że powodowie mogą wystąpić z dalej idącym roszczeniem – o świadczenie.

Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego wyjaśnił, że przez interes prawny należy rozumieć obiektywną, czyli wywołana rzeczywistą koniecznością ochrony określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania przez stronę powodową odpowiedniej treści wyroku. Interes prawny istnieje wówczas, gdy istnieje niepewność stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich kwestionowania lub naruszenia, zatem gdy zachodzi swoista potrzeba ich potwierdzenia, wynikająca z sytuacji prawnej

w jakiej znajduje się powód.

W ocenie Sądu pierwszej instancji stronie powodowej przysługuje interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytowej, albowiem umowa ta wyznacza zakres zobowiązań powodów i stanowi podstawę dla pozwanego w ustalaniu kwot należnych z tytuły spłaty kredytu. Dokonanie takiego ustalenia przez Sąd rozstrzygnie spór prawny pomiędzy stronami

i stanie się podstawą rozliczeń na przyszłość.

Sąd I instancji miał na względzie, iż w niniejszej sprawie nie było kwestią sporną, że powodowie zawarli umowę kredytu działając jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Dalej Sąd a quo odwołał się do treści art. 69 ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe zawierających elementy konstrukcyjne umowy kredytu i podkreślił, że z punktu widzenia polskiego systemu prawnego można wyróżnić trzy rodzaje kredytów, w których występuje waluta obca: indeksowany, denominowany i walutowy.

W ocenie Sądu I instancji umowa kredytu zawarta pomiędzy powodami a pozwanym była umową kredytu denominowanego w walucie obcej – franku szwajcarskim. Wynika to z faktu, że kwota kredytu w umowie została określona w CHF, lecz została wypłacona w walucie polskiej i w takiej walucie była też przez powodów spłacana.

Powodowie klauzulami abuzywnymi nazywali postanowienia umowy kredytu związane z jego denominacją, a więc wiążące się z wypłatą lub spłatą kredytu. Sąd ustalił, iż w spornej umowie do denominacji odwołują się następujące postanowienia umowne:

-

§ 1 ust. 2 Części Szczegółowej Umowy: „kwota udzielonego kredytu: 339.942,00 CHF”,

-

§ 4 ust 1 Części Ogólnej Umowy: „kredyt jest wypłacany:

a)  w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań kredytobiorcy poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego

b)  w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w Rzeczpospolitej Polskiej”,

-

§ 4 ust. 2 Części Ogólnej Umowy: „w przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli Kursów”,

-

§ 4 ust. 3 Części Ogólnej Umowy: „w przypadku wypłaty kredytu albo transzy kredytu w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu stosuje się kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli Kursów”,

-

§ 22 ust. 2 Części Ogólnej Umowy: „w przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z:

1)  ROR – środki z rachunku pobierane będą w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego

w (...) SA w dniu spłaty według aktualnej tabeli kursów,

2)  rachunku walutowego – środki z rachunku będą pobierane:

a)  w walucie kredytu, wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub ratę spłaty kredytu,

b)  w walucie innej niż waluta kredytu, w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla dewiz, obowiązujących w (...) SA w dniu spłaty, według aktualnej tabeli kursów

3)  rachunku technicznego – środki z rachunku będą pobierane w walucie kredytu w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub raty. Wpłaty dokonywane na rachunek techniczny w walucie innej niż waluta kredytu były przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla walut, obowiązujących w (...) SA według aktualnej tabeli kursów”.

Sąd Okręgowy przytoczył treść art. 385 ¹ k.c. oraz art. 385 ² k.c. i odwołując się do stanowiska Sądu Najwyższego wyjaśnił, że niedozwolone postanowienia umowne to konstrukcja przewidziana w art. 385 ¹ – 385 ³ KC, mająca na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą, jakim niewątpliwe jest pozwany Bank. Możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1)  postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom,

2)  ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami,

3)  ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta,

4)  postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, brak jednej z nich skutkuje, że sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.

Powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że dla oceny postanowień umowy decydujące znaczenie mają kryterium dobrych obyczajów oraz kryterium „rażącego”, tzn. znaczącego naruszenia interesów konsumenta. Istotą dobrego obyczaju jest poszanowanie praw kontrahenta, polegające na formułowaniu zapisów umowy w sposób jednoznaczny, zrozumiały dla niego, niewykorzystywanie jego słabszej pozycji kontraktowej i niewprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy.

Sąd I instancji stanął na stanowisku, iż uzależnienie wysokości kredytu, poszczególnych transz oraz wysokości rat kapitałowo – odsetkowych od kursów kupna i sprzedaży dewiz, ustalanych w oparciu o „tabelę kursów” obowiązujących w Banku, który jest stroną przedmiotowej umowy kredytu można uznać za przyznanie sobie przez Bank w umowie prawa do jednostronnego ustalania kursu CHF. Zdaniem Sądu a quo powyższe twierdzenie uzasadnia fakt, iż w przedmiotowej umowie kredytu nie określono kryteriów, według których miałaby być ustalana wskazana „tabela kursów”, więc powodowie jako kredytobiorcy nie mogli przewidzieć wysokości zarówno ostatecznej wysokości kapitału jak i rat kredytu. W praktyce o wysokości kapitału kredytu powodowie dowiedzieli się dopiero w momencie jego wypłaty, zaś o wysokości poszczególnych rat kapitałowo – odsetkowych powodowie dowiadywali się dopiero po pobraniu przez bank stosownej sumy z oznaczonego rachunku bankowego. Powodowie pozostawali w przekonaniu, iż wysokość rat kredytu będzie się od siebie różnić w nieznacznym stopniu, albowiem zostali o tym zapewnieni przez przedstawiciela banku. Powodowie decydując się na zawarcie umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej kierowali się zaufaniem do instytucji, jaką jest bank i wierzyli, że zaoferowany im produkt będzie zgodny z ich oczekiwaniami. W praktyce produkt, który został zaoferowany powodom był dla nich niejasny, a postanowienia umowne zostały ukształtowane w sposób niekorzystny.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe okoliczności uzasadniają stwierdzenie, że działanie pozwanego banku można uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszające w sposób rażący interes kredytobiorców. Postanowienia, które pozostawiają przedsiębiorcy pole do arbitralnego kształtowania wysokości świadczeń konsumenta, choćby w praktyce niewykorzystane godzą w równowagę kontraktową stron, konsument nie ma bowiem wpływu na ostateczną wysokość zobowiązania,

a nadto, wobec pozostawienia tej kompetencji w rękach banku – nie ma nawet możliwości jej realnego oszacowania.

Sąd meriti ustalił, iż treść przedmiotowej umowy kredytu została ustalona w oparciu o standardowy wzorzec umowny i powodowie nie mieli wpływu na treść zawieranej umowy kredytu. Powodom nie wyjaśniono także sposobu ustalania kursu waluty przez bank ani nie udzielono im niezbędnych informacji co do ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, a jedynie przedłożono im do podpisania stosowne oświadczenie. Zdaniem Sądu powyższe okoliczności świadczą o tym, iż podlegające ocenie postanowienia umowy nie zostały z powodami indywidualnie uzgodnione – tym samym spełniona została kolejna przesłanka z art. 385 ¹ k.c.

Konsekwencją powyższych ustaleń, że umowa obejmuje klauzule abuzywne było przyjęcie, że strony nie są nimi związane, co następuje ex lege ze skutkiem ex tunc. Taki wniosek powoduje zdaniem Sądu pierwszej instancji konieczność dokonania oceny, czy umowa będzie obowiązywała strony w pozostałym zakresie.

Sąd Okręgowy odwołał się do art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, podkreślając, że podobna regulacja znajduje się w art. 385 ¹ § 2 k.c..

Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż powyższa kwestia była przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie o sygn. C-260/18. Podkreślił, że w wyroku z dnia 3 października 2019 roku Trybunał Sprawiedliwości przesądził, iż jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego go prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 zasadniczo nie stoi na przeszkodzie jej unieważnieniu.

Dalej Sąd Okręgowy wyjaśnił, że na gruncie prawa krajowego w art. 58 § 1 k.c. uregulowano, iż czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W ocenie Sądu pierwszej instancji nie ma w polskim systemie norm prawnych takich przepisów dyspozytywnych, którymi Sąd mógłby uzupełnić nieuczciwe klauzule.

W konsekwencji Sąd I instancji stwierdził, że skoro w przedmiotowej umowie kredytu znajdują się klauzule abuzywne, których nie można zastąpić przepisami obowiązującego prawa należało uznać, iż przedmiotowa umowa nie będzie mogła obowiązywać, co przesądzało o zasadności stwierdzenia nieważności umowy kredytu.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że na gruncie niniejszej sprawy powodowie podnieśli również, iż w stosunku do przedmiotowej umowy kredytu hipotecznego zachodzi zarówno nieważność materialna jak i formalna. Powodowie wyjaśnili, iż nieważność materialną należy łączyć z treścią zawartej umowy, która stoi w sprzeczności z art. 69 prawa bankowego i zasadami współżycia społecznego, zaś nieważność formalną należy łączyć z brakiem możliwości zawarcia umowy nienazwanej przez bank z konsumentem.

Powodowie podnieśli także, że klauzula indeksacyjna lub denominacyjna nie jest tożsama z klauzulą waloryzacyjną, o której mowa w art. 358 ¹ § 2 k.c. albowiem inny jest cel jej wprowadzenia. Ponadto powodowie powołując się na art. 357 ¹ k.c. wskazali, że nadzwyczajna zmiana stosunków wynika ze zmiany kursu franka szwajcarskiego, który stanowił walutę, w której indeksowany był udzielony powodom kredyt.

Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną, a w treści art. 69 ust. 1 prawa bankowego zostały określone elementy konstrukcyjne tej umowy. Analiza umowy kredytu zawartej pomiędzy powodami i pozwanym pozwoliła Sądowi a quo na ustalenie, że kwota kredytu została określona w walucie obcej przy jednoczesnym zastrzeżeniu, że w przypadku wypłaty kredytu albo transzy kredytu w walucie polskiej stosuje się kursu kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów. Przedmiotowa tabela kursów była ustalana jednostronnie przez bank, zaś powodowie nie znali mechanizmu ustalania kursów walut – albowiem mechanizm ten nie został określony w umowie kredytu ani przedstawiciel banku nie udzielił powodom stosownych informacji. Oznacza to, iż powodowie o ostatecznej wysokości kapitału kredytu dowiedzieli się dopiero w momencie jego wypłaty – albowiem kurs CHF ustalany przez bank był zmienny, a zatem kurs obowiązujący w dniu zawarcia umowy kredytu mógł być odmienny od kursu obowiązującego w dniu wypłaty środków. Oczywistym jest, zdaniem Sądu meriti, że takie ukształtowanie postanowień umowy kredytu dotyczących kwoty kredytu nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, iż postanowienie to jest w sposób dostateczny dookreślone. Powyższe okoliczności doprowadziły Sąd do ustalenia, iż sposób ukształtowania postanowień umowy dotyczących kwoty kredytu pozostaje w sprzeczności z art. 69 ust. 2 pkt 2 ustawy prawo bankowe.

Z tych samych powodów wątpliwości Sądu Okręgowego budziły postanowienia przedmiotowej umowy kredytu dotyczące zasad jego spłaty. Harmonogram spłat kredytu wyrażany był w walucie, do której kredyt był indeksowany – a więc w walucie CHF. Raty kapitałowo – odsetkowe spłacane były w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie CHF, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu stosowano kursy dewiz ustalone w Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu i w momencie spłaty. Oznacza to, iż podobnie jak w przypadku kwoty kredytu powodowie nie mogli samodzielnie ustalić wysokości poszczególnych rat kapitałowo – odsetkowych, które zobowiązani byli uiszczać na rzecz banku. W praktyce powodowie dowiadywali się o wysokości rat dopiero wówczas, gdy bank pobierał poszczególne raty z określonego rachunku bankowego. Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd ustalił, iż postanowienia umowy kredytu dotyczące zasad jego spłaty pozostają w sprzeczności z art. 69 ust. 2 pkt 4 ustawy prawo bankowe.

Zdaniem Sądu Okręgowego stwierdzenie naruszenia powyższych przepisów prowadzi do wniosku, iż w przedmiotowej umowie kredytu świadczenia stron nie zostały oznaczone. Powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wskazał, że jeśli świadczenie nie zostanie oznaczone, nie można mówić o istnieniu zobowiązania ze względu na brak istotnego elementu stosunku zobowiązaniowego.

Sąd I instancji nie przychylił się do zarzutów strony powodowej związanych z nieważnością formalną umowy kredytu. Zdaniem Sądu a quo celem nowelizacji ustawy prawo bankowe, która nastąpiła na mocy ustawy z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy prawo bankowe i niektórych innych ustaw i na mocy której prowadzono pkt 4a w art. 69 ust. 2 prawa bankowego, było utrzymanie funkcjonujących na rynku kredytów indeksowanych oraz denominowanych. W rezultacie w ocenie Sądu Okręgowego zawarcie umowy kredytu denominowanego było możliwe także przed przedmiotową nowelizacją.

Dalej Sąd pierwszej instancji odwołał się do treści art. 358 ¹ § 1 - 5 k.c.

Zdaniem Sądu fakt, że kwota przedmiotowego kredytu została wyrażona w walucie polskiej i została następnie określona według kursu kupna waluty, do której indeksowany jest kredyt (CHF) nie wpływa na świadczenie banku, gdyż pozostaje ono niezmienne względem oznaczonej w umowie wartości. Jednakże taka regulacja kształtuje wysokość zadłużenia wyrażonego w walucie obcej

a w konsekwencji wpływa na wysokość świadczenia kredytobiorców – czyli zwrot wykorzystanego kredytu. W tym zakresie Sąd a quo podzielił stanowisko powodów, zgodnie z którym miernik wartości świadczenia pieniężnego musi być skonkretyzowany i obiektywny tak, aby możliwe było pośrednie ustalenie wysokości świadczenia. W przedmiotowej sprawie miernikiem jest waluta obca – CHF. Samo zastosowanie miernika w postaci waluty obcej nie prowadziłoby do sprzeczności z przepisami prawa, jednakże w niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z obiektywnym kursem waluty, jakim jest na przykład kurs średni ustalany przez Narodowy Bank Polski, a kursem ustalanym jednostronnie przez Bank będący stroną umowy kredytu. Takie ukształtowanie postanowień umowy powoduje, iż kredytobiorcy nie są w stanie określić wysokości świadczenia, jakie będą musieli spełnić. Tym samym, postanowienia przedmiotowej umowy naruszają przepis art. 358 ¹ § 2 k.c., albowiem zastosowany miernik nie jest obiektywny, lecz daje stronie umowy prawo do jednostronnego kształtowania wysokości świadczenia drugiej strony.

Ponadto Sąd Okręgowy podzielił stanowisko powodów w zakresie, w jakim zarzucili oni naruszenie zasad współżycia społecznego poprzez postępowanie pozwanego banku.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił podniesionego przez powodów zarzutu naruszenia art. 357 ¹ § 1 k.c. Sąd meriti wskazał, że sama zmiana kursu waluty obcej – franka szwajcarskiego – mimo bardzo niekorzystnych skutków dla strony powodowej jest niewystarczająca do uznania, iż pomiędzy stronami nastąpiła nadzwyczajna zmiana stosunków.

Dalej Sąd pierwszej instancji odwołał się do treści art. 58 § 1 i 2 k.c. i wskazał, że z uwagi na fakt stwierdzenia abuzywności postanowień umownych dotyczących denominacji, naruszenia art. 69 ustawy prawo bankowe, naruszenia art. 358 ¹ § 2 k.c. oraz naruszenia zasad współżycia społecznego zasadne byłe stwierdzenie nieważności umowy kredytu zawartej pomiędzy powodami i poprzednikiem prawnym pozwanego, o czym Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Odnosząc się do podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia Sąd Okręgowy odwołał się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 16 lutego 2021 roku (sygn. akt III CZP 11/20), zgodnie z którym „co do zasady termin przedawnienia roszczeń o zwrot nienależnie spełnionych świadczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę – konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w tym względzie. Dopiero bowiem wtedy można przyjąć, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia”. Na gruncie niniejszej sprawy momentem, kiedy kredytobiorcy podjęli świadomą i wiążącą decyzję było wytoczenie powództwa w niniejszej sprawie oraz w związku z podwyższaniem żądanej kwoty przez powodów w toku niniejszej sprawy także wnoszenie pism stanowiących modyfikację pozwu. Z tych też względów Sąd Okręgowy nie uwzględnił podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia.

W niniejszej sprawie Sąd a quo ustalił, iż w okresie od 11.01.2008 roku do 27.02.2018 roku powodowie uiścili na rzecz banku z tytułu spłaty kredytu następujące kwoty: 163.580,91 zł tytułem spłaty odsetek, 4,95 zł tytułem spłaty odsetek karnych oraz 335.795,21 zł tytułem spłaty kapitału, zaś w okresie od 1.01.2018 roku do 1.12.2020 roku powodowie uiścili na rzecz banku z tytułu spłaty kredytu następujące kwoty: 133.853,77 zł tytułem spłaty kapitału i 22.013,14 zł tytułem spłaty odsetek.

Jako podstawę prawną uwzględnienia roszczenia pieniężnego powodów Sąd Okręgowy wskazał art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, na podstawie przytoczonych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Sąd I instancji wskazał również, że z uwagi na fakt, iż powodowie w piśmie z dnia 14 stycznia 2021 roku wnieśli jedynie o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 644.144,91 zł - nie formułując przy tym roszczenia o zasądzenie na ich rzecz odsetek za opóźnienie - Sąd nie orzekł o tej kwestii w punkcie II sentencji.

O kosztach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany, zaskarżając go w całości.

Przedmiotowemu wyrokowi skarżący zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa procesowego tj.:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez dowolną, a nie wszechstronną ocenę materiału dowodowego, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, będącej wynikiem braku wszechstronnej analizy zgromadzonych w sprawie dowodów poprzez:

- błędne ustalenie faktyczne, iż „Powodowie nie mieli wiedzy o możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF”, choć odmienne wnioski wynikają z zeznań powodów, jak i zeznań świadków, a ponadto wprost z treści § 22 ust. 2 COU Umowy Kredytu wynika, iż możliwa była spłata kredytu w CHF, zaś decyzja Kredytobiorców o zmianie wskazanego przez nich w § 7 ust. 4 CSU Umowy Kredytu rachunku ROR w PLN do spłaty mogła być w każdej chwili zmieniona (np. na rachunek walutowy lub techniczny w CHF), zaś zgodnie z § 25 COU Umowy Kredytu zmiana ta nie wymagała zmiany Umowy Kredytu (zatem nie była uzależniona w jakikolwiek sposób od zgody pozwanego), lecz jedynie poinformowania o zmianie rachunku Banku (§ 27 COU Umowy Kredytu), o czym powodowie niewątpliwie mieli wiedzę składając w dniu 15 września 2011 r. wniosek o zmianę rachunku do spłaty kredytu (zał. 11 do Odpowiedzi na pozew), zatem zastosowanie kwestionowanej przez powodów Tabeli kursów walut obowiązującej w Banku miało wyłącznie fakultatywny charakter i zależało od decyzji Kredytobiorców;

- błędne ustalenie faktyczne, iż powodom nie przedstawiono tabel kursów walut ani nie wyjaśniono jakie kursy będą stosowane do przeliczania świadczeń stron, choć w § 4 ust. 2 COU Umowy Kredytu wskazano na zastosowanie w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej kursu kupna dla dewiz obowiązującego w aktualnej Tabeli kursów walut (...), zaś w przypadku dokonywania spłaty zadłużenia z rachunku ROR w walucie polskiej wskazano na zastosowanie kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego w aktualnej Tabeli kursów walut (...), przy czym w § 1 ust. 1 pkt 14 zdefiniowano pojęcie Tabeli kursów walut wskazując na jej dostępność w oddziałach (...), jak na stronie internetowej (...), a ponadto odmienne wnioski wynikają z zeznań świadków;

- błędne ustalenie faktyczne, iż „uzależnienie wysokości kredytu, poszczególnych transz (...) od kursów kupna (...) dewiz, ustalanych w oparciu o „tabelę kursów” obowiązujących w Banku, który jest stroną przedmiotowej umowy kredytu można uznać za przyznanie sobie przez Bank w umowie prawa do jednostronnego ustalania kursu CHF”, choć w okolicznościach niniejszej sprawy nie ulega wątpliwości, iż wysokość kredytu w walucie CHF została ustalona przez strony poprzez przeliczenie oczekiwanej przez powodów kwoty środków w PLN na kwotę kredytu w CHF z wykorzystaniem kursu waluty CHF z dnia przyjęcia wniosku kredytowego (zgodnie z ust. 2 pkt 5 przypis 2/ Wniosku kredytowego), która to kwota następnie bez zmian została przeniesiona przez strony do § 2 ust. 1 CSU Umowy Kredytu, zaś wypłata wszystkich transz kredytu nastąpiła w dniach złożenia przez Powodów dyspozycji wypłat poszczególnych transz z zastosowaniem znanych im i akceptowanych wówczas kursów sprzedaży waluty CHF zamieszczanych w ogólnie dostępnych Tabelach kursów walut (...) (zgodnie z § 4 ust. 2 w związku z § 4 ust. 1 pkt 2 COU), ponadto ustalenie o jednostronnym ustalaniu kursu jest sprzeczne ze stanowiskiem strony powodowej, bowiem z zeznań powódki (potwierdzonych przez powoda) złożonych na rozprawie w dniu 22 października 2020 r. (16.21 - 24.46 i 31.48 - 32.30) wynika, że powodowie nie kwestionują kursu zastosowanego przez Bank w dniu uruchomienia kredytu („Sprawdzaliśmy jak kształtował się kurs CHF w dniu wzięcia kredytu, wówczas on nam odpowiadał”), zatem jego podważanie przez Sąd I instancji wykracza istotnie poza ostateczne stanowisko procesowe powodów;

-

błędne ustalenie faktyczne, iż „powodowie jako kredytobiorcy nie mogli przewidzieć wysokości zarówno ostatecznej wysokości kapitału jak i rat kredytu”, jak i że „W praktyce o wysokości kapitału kredytu powodowie dowiedzieli się dopiero w momencie jego wypłaty, zaś o wysokości poszczególnych rat kapitałowo - odsetkowych powodowie dowiadywali się dopiero po pobraniu przez bank stosownej sumy z oznaczonego rachunku bankowego”, „w przedmiotowej umowie kredytu świadczenia stron nie zostały oznaczone”, a sposób ukształtowania postanowień umowy dotyczących kwoty kredytu pozostaje w sprzeczności z art. 69 ust. 2 pkt 2 ustawy prawo bankowe, choć kwota kredytu została określona przez strony jednoznacznie w § 2 ust. 1 CSU Umowy Kredytu w walucie CHF, zaś aktualna wysokość rat kredytowo - kapitałowych w walucie kredytu CHF była powodom co 3 miesiące prezentowana w zawiadomieniach przesyłanych przez (...) zgodnie z § 23 ust. 1 COU Umowy Kredytu na co najmniej 10 dni przed terminem płatności raty, co potwierdziła powódka („Tabele spłaty dostaje na 3 miesiące. (...) Saldo do spłaty w harmonogramach było wyrażone we CHF, a ponadto odmienne wnioski wynikają z zeznań powodów;

- błędne ustalenie faktyczne, iż „bank może wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów, wpływających na wysokość rat”, podczas gdy kursy walut wyrażone w Tabeli kursów Banku były i są kursami rynkowymi, determinowanymi przez aktualną sytuację na rynku walutowym. Zauważenia wymaga, iż kurs kupna CHF zastosowany przez pozwanego przy wypłacie kredytu w PLN różnił się zaledwie o niecałe 3 grosze od oficjalnego kursu kupna CHF Narodowego Banku Polskiego obowiązującego w dniu wypłaty kredytu. W powołanej załączonej do Odpowiedzi na pozew Opinii dr. T. odnoszącej się do kursów walut stosowanych przez (...) wskazano, iż rzekoma nieskrępowana swoboda animatora (banku) w ustalaniu cen (kursów) jest pozorna, zwłaszcza w przypadku rynku tak płynnego jak rynek walutowy. W sytuacji, gdy na rynku kursy walutowe są kwotowane w tabelach kursowych przez wiele banków, żaden bank nie może ustalać kursów w sposób dowolny, lecz musi dbać o ich jak największy obiektywność, konkurencyjność i w szczególności pozostawanie w ścisłej relacji z kursami kwotowanymi przez inne banki. W przypadku kwotowania z nadmiernie szerokim spreadem bank ryzykuje, że inne banki zmieszczę swoje kwotowania „wewnątrz” spreadu oferowanego przez ten bank, odbierając mu klientów. W przypadku nadmiernego przesunięcia kwotowań w stosunku do kwotowań innych banków istnieje ryzyko wykorzystania takiego przesunięcia przez klientów do wykonania arbitrażu bez ryzyka pomiędzy bankami, polegającego na tańszym zakupie waluty w jednym banku i natychmiastowej jej odsprzedaży po wyższym kursie w innym banku;

-

błędne ustalenie faktyczne, iż powodom nie wyjaśniono także sposobu ustalania kursu waluty przez bank ani nie udzielono im niezbędnych informacji co do ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, co jest sprzeczne z treścią zeznań powodów, jak i zeznań świadków;

-

błędne ustalenie faktyczne, iż „kwota przedmiotowego kredytu została wyrażona w walucie polskiej i została następnie określona według kursu kupna waluty, do której indeksowany jest kredyt (CHF)”, zaś „zastosowany miernik nie jest obiektywny, lecz daje stronie umowy prawo do jednostronnego kształtowania wysokości świadczenia drugiej strony”, bowiem przeczy temu treść Umowy Kredytu, a Sąd I instancji wadliwie ocenił materiał dowodowy dochodząc do przekonania, że kredyt udzielony powodowi funkcjonalnie nie różnił się od kredytu indeksowanego w walucie obcej (zawiera mechanizm waloryzacji umownej), podczas gdy analizowana Umowa Kredytu opisuje kredyt denominowany w walucie obcej, zakładający postawienie do dyspozycji Kredytobiorców środków w walucie obcej (główne świadczenie Banku w CHF) oraz wypłatę i spłatę kredytu w walucie obcej, z dodatkowymi postanowieniami w zakresie wymiany waluty obcej, aby umożliwić świadczenie w walucie rodzimej (ewentualnie w walucie CHF, zgodnie z 4 COU) na etapie wypłaty środków albo spłaty rat (pierwsze determinowane zamierzonym przez powoda celem finansowania, a drugie jego wolą), a nie jakiejś waloryzacji umownej. W tego typu kontraktach mowy być nie może o waloryzacji umownej w rozumieniu art. 358 [1] §2 k.c., co było już przedmiotem wypowiedzi Sądu Apelacyjnego w Krakowie, który - przy ocenie umowy kredytu tożsamej konstrukcyjnie jak oceniana w niniejszej sprawie - trafnie wskazuje, że „wymaga podkreślenia, że powód zawarł klasyczną umowę kredytową w której określono walutę kredytu - frank szwajcarski. Innymi słowy w sprawie nie mają zastosowania rozważania związane z indeksowaniem kredytu, i innymi zagadnieniami związanymi z mechanizmami ustalania wysokości zobowiązania. Z treści umowy stron wynika, że powód zaciągnął zobowiązanie wyrażone we frankach szwajcarskich i zobowiązał się do zwrotu należności w takiej samej walucie.”. Błąd Sądu I instancji, rzutujący na rozstrzygnięcie, polega na tym, że Sąd I instancji wadliwie ocenił zgromadzony w aktach sprawy materiał dowodowy i doszedł do nieuprawnionego przekonania, że posłużenie się w umowie walutą obcą służyło jedynie zastosowaniu innego niż pieniądz miernika wartości (art. 358 [1] §2 k.c.), a w efekcie CHF nie jest faktyczną walutą rozliczeniową tego zobowiązania;

- wybiórczą analizę treści zeznań powoda złożonych na rozprawach, w szczególności w zakresie dotyczącym wiedzy i świadomości powoda co do możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w CHF, wiedzy i świadomości powoda co do ryzyka walutowego oraz możliwości indywidualnego uzgadniania postanowień umowy, co w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnego wniosku, że powód zawierając umowę nie był informowany o ryzykach związanych z umową kredytu oraz nie dokonał z Bankiem indywidualnych uzgodnień postanowień umowy, choć odmienne wnioski wynikają z zeznań powodów, jak i zeznań świadków;

b) art. 235 ² § 1 pkt 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i ort. 278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego sądowego zawnioskowanego przez pozwanego, w treści odpowiedzi na pozew i w piśmie procesowym z dnia 1 lutego 2021 r., co miało istotny wpływ na wynik postępowania, bowiem prawidłowo ocenione przy pomocy opinii biegłego okoliczności faktyczne doprowadziłyby Sąd do wniosku, że Bank nie tylko nie mógł, ale i nie stosował zawyżonych kursów walut, co powinno przesądzać o braku abuzywności spornych postanowień; oraz, że nawet jeśli hipotetyczna możliwość nadużyć w ustalaniu kursu świadczy o abuzywności spornych postanowień, to ta hipotetyczna możliwość nigdy się nie zaktualizowała.

2. Naruszenie następujących przepisów prawa materialnego:

a) art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy, mimo że powód przekonująco nie wykazał i nie udowodnił istnienia po jego stronie interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy;

b) art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. oraz art. 385 ² k.c. poprzez ich błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że „abuzywną klauzulą zawartą w umowie jest regulacja zezwalająca kredytodawcy na przeliczenie kredytu i rat przy posługiwaniu się tabelami kursowymi wprowadzanymi i ustalanymi jednostronnie przez Bank, na co powodowie, jako kredytobiorcy i konsumenci nie mieli żadnego wpływu, w szczególności wskutek błędnego uznania, że postanowienia te nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy powoda, mimo, iż prawidłowa wykładnia norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do ww. postanowień nie zaistniały przesłanki stwierdzenia ich abuzywności, bowiem:

• powód miał wpływ na kurs, po którym zostanie przeliczona, wypłacona kwota kredytu, gdyż powód składając dyspozycję wypłaty w dniu jej realizacji wiedział, po jakim kursie nastąpi przeliczenie kwoty kredytu w CHF na PLN, zatem doszło do obopólnych uzgodnień pomiędzy stronami co do wysokości kursu wymiany waluty i kurs ten nie był powodowi narzucony;

• powodowie, mimo że od początku obowiązywania Umowy kredytu mogli kupować walutę do spłaty na zewnątrz Banku, świadomie i dobrowolnie wybierali kurs z tabeli kursów Banku (i tym samym stosowanie § 22 ust. 2 pkt 1 COU), który uznawali za korzystny na tyle, że nie potrzebowali korzystać z możliwości nabywania waluty z pominięciem kursów Banku rzekomo „zawyżonych”;

• Tabela kursów Banku nie jest produktem stworzonym dla potrzeb rozliczania kredytów denominowanych w CHF, ale jest stosowana do wszystkich transakcji walutowych dokonywanych przez klientów w Banku i stąd Bank nie ma możliwości zawyżenia/zaniżenia kursu na potrzeby kredytu powodów, gdyż jednocześnie Bank straciłby na szeregu przeciwstawnych transakcji dokonywanych na podstawie tej samej tabeli. Stąd „możliwość dowolnego ustalania kursu” faktycznie nie istnieje,

• powodowie mimo wejścia w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, tzw. ustawy antyspreadowej pozwalającej na spłatę kredytu bezpośrednio w walucie kredytu, jak i złożenia w dniu 15 września 2011 r. wniosku o zmianę rachunku do spłaty kredytu (zał. 11 do Odpowiedzi na pozew) w dalszym ciągu spłacali raty kredytu przy wykorzystaniu Tabeli Kursów Banku, a zatem nie można stwierdzić, że doszło do rażącego naruszenia interesu konsumentów;

c) art. 385 ¹ § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i:

• uznanie Umowy Kredytu za nieważną po wyłączeniu z niej niewiążących postanowień, podczas gdy zasadą jest obowiązywanie Umowy w pozostałym zakresie.

• uznanie, że oceniając skutki abuzywności postanowień Umowy kredytu decydująca jest wola konsumenta, podczas gdy celem dyrektywy 93/13 jest przywrócenie równowagi kontraktowej stron a nie zaburzenie tej równowagi na korzyść konsumenta i stąd to nie wola konsumenta, ale cel dyrektywy powinien mieć znaczenie przy ocenie skutków abuzywności.

d) art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c., art. 56 k.c., art. 354 k.c. i art. 65 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i brak przyjęcia, że przy wyeliminowaniu z Umowy kredytu zakwestionowanych przez powodów postanowień umownych istnieje możliwość dalszego wykonywania Umowy bezpośrednio w walucie CHF, w sytuacji gdy umowa przewiduje możliwość spłaty kredytu w CHF, a nadto że nawet w razie przyjęcia poglądu przeciwnego - Umowa kredytu może być uzupełniona;

e) art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z ort. 58 § 1 k.c. w zw. z art 69 ust 1 i 2 Prawa bankowego, art. 354 § 1 i 2 k.c. oraz art. 69 ust. 3 Prawa bankowego poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że po wyeliminowaniu klauzul przeliczeniowych odsyłających do kursów kupna i sprzedaży z Tabeli kursów w umowie kredytu denominowanego do waluty obcej powstaje luka i umowa ta nie może być dalej wykonywana poprzez splotę w walucie obcej, a w konsekwencji przyjęcie nieważności umowy, pomimo braku podstaw do takiej konkluzji;

f) art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z ort. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust 1 i 2 Prawa bankowego, ort. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 358 § 1 i 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24 stycznia 2009 r., art. L przepisów wprowadzających kodeks cywilny poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że ewentualna luka w umowie powstała na skutek usunięcia z niej klauzul przeliczeniowych odsyłających do kursów kupna i sprzedaży z Tabeli kursów, gdyby przyjąć, że taka luka w ogóle może powstać, nie może być wypełniona poprzez odwołanie się do treści art. 358 § 2 k.c.;

g) art. 385 ¹ § 1 k.c.:

• poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na tym, że Sąd meriti uznał, iż dla stwierdzenia abuzywności szeregu postanowień Umowy wystarczy ogólne stwierdzenie, że postanowienia te są abuzywne i ogólne wyjaśnienie, w jakich aspektach Sąd dopatruje się ich nieuczciwości, bez osobnego wytłumaczenia, z jakich przyczyn Sąd uznał określone postanowienie Umowy za spełniające łącznie obie przesłanki abuzywności, tj. przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta, podczas gdy prawidłowe zastosowanie tego przepisu powinno polegać na tym, że postanowienia Umowy kredytu dotyczące kwestii odrębnych normatywnie - tj. (i) spreadu walutowego (stosowania kursu sprzedaży i kursu kupna) oraz (ii) denominowanego charakteru umowy (ryzyka kursowego), Sąd miał obowiązek ocenić odrębnie w zakresie spełnienia przez każde z tych postanowień z osobna przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta; Sąd meriti nie odniósł się w sposób konkretny i zindywidualizowany do okoliczności niniejszej sprawy, nie weryfikując, czy postanowienia dot. spreadu walutowego (stosowania kursu sprzedaży i kursu kupna) oraz postanowienia dot. ryzyka kursowego spełniły obie przesłanki abuzywności;

• poprzez jego błędną wykładnię polegającą na tym, że Sąd meriti nieprawidłowo ustalił treść przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesu konsumentów (Sąd zdaje się utożsamiać te przesłanki) oraz przez jego błędne zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że zarówno postanowienia Umowy odnoszące się do spreadu walutowego, jak i ryzyka kursowego, są w całości bezskuteczne z uwagi na ich abuzywność, podczas gdy prawidłowe zastosowanie przesłanek abuzywności w niniejszej sprawie obligowało Sąd do zbadania, czy każde z postanowień z osobna prowadziło do powstania znacznej nierównowagi pomiędzy prawami i obowiązkami stron, ze szkodą dla Powoda, która to ocena - gdyby została przeprowadzona przez Sąd w sposób prawidłowy - doprowadziłaby do wniosku, że abuzywność zakwestionowanych postanowień Umowy w niniejszej sprawie w ogóle nie zachodzi, z uwagi na to, że:

• w zakresie klauzuli spreadu walutowego (stosowania kursu sprzedaży i kursu kupna) Sąd nie ocenił tej klauzuli w kontekście wszystkich okoliczności towarzyszących zawarciu umowy z których wynika, że rzekoma dowolność w kształtowaniu kursów walut ma charakter wyłącznie pozorny, a zasady wyznaczania kursu stosowne przez Bank odpowiadają utrwalonej i powszechnej praktyce bankowej oraz treści art. 56 k.c. oraz 354 k.c., w konsekwencji Sąd błędnie przyjął, że doszło do naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia interesów Powodów,

• w zakresie klauzuli ryzyka kursowego – powodowie wybrali kredyt denominowany do CHF z uwagi na korzyści wynikającego z niskiego oprocentowania oraz miał uprawnienie do przewalutowania kredytu na PLN (co świadczy o równowadze kontraktowej), a jednocześnie Umowa w przejrzysty i zrozumiały sposób określała ryzyko walutowe, uwzględniając okoliczności jej zawarcia;

• przez jego błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że postanowienia umowne dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie CHF zasad wypłaty i spłaty kredytu, określania wysokości rat nie były indywidualnie ustalone z powodami oraz były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interesy konsumentów;

h) art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 Ustawy prawo bankowe, w zw. z art. 353 ¹ k.c., w zw. z art. 385 ¹ k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż umowa o kredyt jest nieważna po usunięciu z niej postanowień umownych w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ze względu na niemożliwość ustalenia kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, czyli przedmiotowo istotnego elementu umowy kredytu, w sytuacji gdy Umowa Kredytu nawet po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień posiada wszystkie elementy przedmiotowo istotne Umowy Kredytu zgodnie z art. 69 prawa bankowego;

i) art. 353 ¹ k.c. i art. 58 § 1 k.c. w zw. z ort. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe poprzez ich błędną wykładnię i w konsekwencji wadliwe uznanie, że konstrukcja kredytu denominowanego zastosowana przez Powoda w spornej Umowie Kredytu nie definiuje kwoty kredytu, zwłaszcza z uwagi na nieokreślenie sposobu przeliczenia (konwersji) kwoty kredytu w CHF na PLN, pozostawiając tę kwestię do uznania pozwanemu;

j) art. 65 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 3 Prawa bankowego w zw. z art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2, 4, 8Prawa bankowego w zw. z art. 353 [1] k.c. w zw. z art. 358 [1] §2 k.c. w zw. z art. 358 § 1 k.c. w zw. z art. 58 §1 k.c. poprzez błędną wykładnię, która doprowadziła Sąd I instancji do:

• niewłaściwej kwalifikacji Umowy kredytu jako kredytu w złotych polskich z klauzulami waloryzacyjnymi, o charakterze sprowadzającym się do stwierdzenia, że waluta wypłaty środków determinuje walutę zobowiązania kredytowego, bo powodom nie wypłacono środków w CHF a wypłacono środki w PLN, zamiast ustalić, że Umowa kredytu opisuje kredyt w walucie wymienialnej (rozliczany na zasadzie nominalizmu) z dodatkowymi postanowieniami w zakresie wymiany waluty obcej na walutę rodzimą, tak aby zapewnić kredytobiorcom możliwość finansowania celów kredytowania w walucie rodzimej, a także aby zapewnić kredytobiorcom możliwość świadczenia w walucie rodzimej na pokrycie raty kapitałowo - odsetkowej w walucie obcej;

• niewłaściwej kwalifikacji § 2 ust. 1 CSU jako klauzuli, która nie opisuje kwoty kredytu (środków w walucie wypłaty, które zostały przeznaczone na cel finansowania) w sytuacji, gdy kwota kredytu (środki postawione do dyspozycji) jest wprost wyartykułowana w Umowie kredytu i nie zezwala na jakiekolwiek dywagacje, bo sprawdza się do wskazania wartości bez jakiegokolwiek dookreślania kwoty kredytu czy sposobu jej ustalenia;

• niewłaściwej kwalifikacji § 4 ust. 2 COU jako klauzuli o charakterze w istocie waloryzacyjnym, w sytuacji gdy stanowi ona klauzulę przeliczeniową (wymiany walutowej), która nie dotyczy głównego świadczenia stron, bo nie wyznacza salda kredytu (zobowiązania kredytobiorców), a jedynie wskazuje ilość PLN, którą otrzymają Kredytobiorcy w wykonaniu Umowy kredytu;

• niewłaściwej kwalifikacji § 22 ust. 2 pkt 1 COU jako klauzuli o charakterze w istocie waloryzacyjnym, w sytuacji gdy stanowi ona klauzulę przeliczeniową (wymiany walutowej), która nie dotyczy głównego świadczenia stron, bo nie wyznacza raty kapitałowo - odsetkowej (zobowiązania kredytobiorców), a jedynie wskazuje ilość PLN, którą Kredytobiorcy mają zapewnić w celu pokrycia raty, o ile chcą świadczyć w walucie rodzimej;

k) art. 358 ¹ § 2 k.c. przez jego błędną wykładnię i uznanie, że klauzule przeliczeniowe odwołujące się do kursu kupna i sprzedaży z Tabeli kursów Banku, stanowią klauzule waloryzacyjne, podczas gdy jego prawidłowo wykładnia na gruncie spornych Umów kredytu prowadzi do wniosku, że w przypadku, gdy świadczenie pieniężne wyrażone jest w walucie obcej, to w klauzuli waloryzacyjnej miernikiem wartości nie może być ta sama waluta obca;

l) art. 453 k.c. poprzez jego niezastosowanie do oceny świadczeń spełnianych i przyjmowanych w złotych polskich przez szereg lat, w sposób zgodny i bezkonfliktowy, przez obie strony Umowy Kredytu.

Skarżący wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej w wysokości 17 zł;

2. zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej w wysokości 17 zł;.

ewentualnie

3. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w drugiej instancji;

ponadto

4. na wypadek uznania przez Sąd II instancji, że Umowa Kredytu łącząca strony jest nieważna skarżący podniósł zarzut zatrzymania kwoty dochodzonej przez G. S. i S. S. z tytułu Umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 4 stycznia 2008 r. spłacanego w ratach annuitetowych udzielonego w walucie wymienialnej („Umowa Kredytu”, „Umowa kredytu”) w niniejszym postępowaniu do czasu zaoferowania przez G. S. i S. S. zwrotu na rzecz Pozwanego kwoty 731.997,11 zł wypłaconej powodom przez pozwanego na podstawie zawartej Umowy Kredytu lub zabezpieczenia roszczenia o zwrot.

Skarżący wniósł również o rozpoznanie apelacji na rozprawie.

Skarżący na podstawie art. 380 k.p.c. zakwestionował postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 25 listopada 2021 r. wydane na rozprawie - oddalające wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego (zgłoszony w Odpowiedzi na pozew i zmodyfikowany w piśmie procesowym pozwanego z dnia 1 lutego 2021 r.) i wniósł o jego ponowne rozpoznanie przez Sąd II instancji. W związku z tym skarżący złożył wniosek o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ekonomii ze specjalnością w zakresie bankowości, celem wykazania faktów:

•

czy kursy walut CHF/PLN, według których dochodziło do rozliczenia świadczeń stron z Umowy Kredytu stanowiły kursy rynkowe, przy czym ocena rynkowości kursów kupna i sprzedaży CHF publikowanych w Tabelach kursowych Banku powinna być przeprowadzona na dzień zawarcia Umowy, dzień wypłaty kredytu oraz spłaty rat kapitałowo-odsetkowych kredytu;

•

jak kształtowały się kursy kupna CHF i kursy sprzedaży CHF określone w Tabeli kursów Banku (odpowiednio na dzień zawarcia Umowy kredytu dzień wypłaty kredytu oraz na dzień spłaty poszczególnych rat kredytu) w porównaniu z kursami kupna i sprzedaży CHF stosowanymi/publikowanymi przez inne banki komercyjne, które miały w swej ofercie kredyty/pożyczki denominowane/indeksowane do CHF (np. Bank (...) S.A., (...) SA, (...) Bank (...) SA, (...) SA oraz (...) SA)?, w tym dokonanie charakterystyki porównawczej tych kursów z podaniem kwotowej i procentowej różnicy wartości tych kursów;

•

jak kształtowały się kursy kupna CHF i kursy sprzedaży CHF określone w Tabeli kursów Banku (odpowiednio na dzień zawarcia Umowy kredytu, dzień wypłaty transz kredytu oraz na dzień spłaty poszczególnych rat kredytu) w porównaniu z kursami średnimi franka szwajcarskiego NBP (Tabela A) oraz kursami kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego NBP (Tabela C)?, w tym dokonanie charakterystyki porównawczej tych kursów z podaniem kwotowej i procentowej różnicy wartości tych kursów;

•

czy istniała zależność pomiędzy zmianami kursów pary walut CHF/PLN stosowanych do rozliczenia świadczeń stron z Umowy Kredytu a zmianami na rynku walutowym;

•

w jaki sposób, w tym po jakich kursach zgodnie ze zwyczajami i praktyką panującą na rynku dokonywane są rozliczenia transakcji kredytowych, oraz czy istnieją standardy i zwyczaje rynkowe dotyczące określania wartości zobowiązań stron wyrażonych w różnych walutach według kursu rynkowego danej waluty.

•

zmian kursu waluty CHF względem waluty polskiej oraz zmian wskaźnika LIBOR dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych CHF („LIBOR 3M CHF") wiatach 2005- 2020;

•

wpływu zmian kursu waluty CHF względem waluty polskiej oraz wskaźnika LIBOR 3M CHF na wysokość obciążenia ponoszonego przez Powodów z tytułu Umowy Kredytu;

•

powodów, dla których kredyty denominowane do waluty obcej (CHF) są oprocentowane według stawki LIBOR, a kredyty w walucie polskiej według stawki WIBOR;

•

tego, czy i jakie czynniki ekonomiczne (np. płynność rynku, zmienność kursów walut etc.) wpływają na bieżący kurs rynkowy CHF i/lub marżę;

•

tego, w jaki sposób, w tym po jakich kursach, zgodnie ze zwyczajami i praktykę panującymi na rynku walutowym oraz bankowym dokonywane są rozliczenia transakcji walutowych, w tym transakcji kredytowych, w szczególności kredytów denominowanych i indeksowanych do walut obcych względem PLN, jaki jest najbardziej powszechny, adekwatny i miarodajny kurs rozliczenia transakcji na rynku walutowym, w tym transakcji kredytowych w walutach obcych, czy kursy stosowane przez Bank w relacji z powodami można uznać za kursy rynkowe;

•

sposobu i metod zarządzania ryzykiem walutowym Banku oraz sposobów i zakresu zabezpieczenia ekspozycji kredytowej Banku związanej z udzielanymi kredytami w walutach obcych, w tym kredytami denominowanymi w CHF oraz sposobu ich ewidencjonowania w sprawozdaniach finansowych (pozycjach bilansowych i pozabilansowych) Banku w latach 2005-2020.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o:

1. oddalenie apelacji;

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja nie była uzasadniona.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za własne, podobnie podziela dokonaną przez Sąd ocenę dowodów, oraz ocenę prawną poczynionych w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych w zakresie braku podstaw prawnych do dalszego utrzymywania w obrocie prawnym przedmiotowej umowy, jakkolwiek z nieco innym uzasadnieniem, aniżeli wskazał Sąd pierwszej instancji.

Podkreślenia bowiem wymaga, że zgodnie z utrwalonym stanowiskiem doktryny i judykatury, w aktualnie obowiązującym modelu postępowania apelacyjnego sąd drugiej instancji, wskutek zaskarżenia apelacją wyroku sądu pierwszej instancji, rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonując przy tym własnych ustaleń faktycznych i własnej oceny prawnej tychże ustaleń, kontrolując prawidłowość postępowania przed sądem pierwszej instancji.

Przechodząc do poszczególnych zarzutów apelacji, w pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutów naruszenia prawa procesowego, gdyż od tego zależało, czy prawidłowo zastosowano przepisy prawa materialnego. Zarzuty dotyczące podstawy faktycznej rozstrzygnięcia będą rozpoznane łącznie z zarzutami naruszenia prawa procesowego i prawa materialnego, gdyż są z nimi immanentnie powiązane.

Skarżący upatrywał naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w dowolnej, a nie wszechstronną ocenie materiału dowodowego, co miało skutkować błędnym ustaleniem faktycznym, iż „powodowie nie mieli wiedzy o możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF”, pomimo, że odmienne wnioski wynikają z zeznań powodów, jak i zeznań świadków, a ponadto wprost z treści § 22 ust. 2 COU Umowy Kredytu wynika, iż możliwa była spłata kredytu w CHF, zaś decyzja o zmianie wskazanego przez nich w § 7 ust. 4 CSU Umowy Kredytu rachunku ROR w PLN do spłaty mogła być w każdej chwili zmieniona.

Rzeczywiście, zgodnie z § 21 Części Ogólnej Umowy (COU) „spłata zadłużenia Kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącania przez (...) SA wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi Kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku ROR, rachunku walutowym, rachunku technicznym prowadzonym przez (...) SA” (k.20v). W przypadku dokonywania spłat zadłużenia Kredytobiorcy z rachunku walutowego środki z rachunku miały być pobierane:

a)  w walucie kredytu, w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub ratę spłaty kredytu,

b)  w walucie innej niż waluta kredytu, w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt przy zastosowaniu kursów kupna/ sprzedaży dla dewiz obowiązujących w (...) SA w dniu, o którym mowa w 7 ust. 5 CSU, według aktualnej Tabeli kursów;

W przypadku spłaty z rachunku technicznego – środki z rachunku będą pobierane w walucie kredytu w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub raty. Wpłaty dokonywane na rachunek techniczny w walucie innej niż waluta kredytu będą przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/ sprzedaży dla walut obowiązujących w (...) SA według aktualnej tabeli kursów (k.20v).

W § 7 ust. 4 Części szczególnej umowy (CSU, k.17v) bezspornie wskazany został rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy, z którego na spłatę kredytu były pobierane środki w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu spłaty według aktualnej tabeli kursów.

Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych był o tyle chybiony, że takie ustalenia Sąd pierwszej instancji poczynił (vide: strona 13 uzasadnienia, k.697), dodatkowo ustalając, iż „sposób spłaty kredytu był determinowany przez walutę, w której prowadzony był wskazany w umowie rachunek bankowy, z którego spłaty miały następować”. Sąd ustalił także, iż „w czasie trwania umowy klienci mieli możliwość zmiany rachunku lub otwarcia nowego rachunku, na przykład rachunku walutowego aby zyskać możliwość spłaty kredytu w walucie kredytu (walucie obcej)” (vide: strona 13 uzasadnienia, k.697). Odmiennym zagadnieniem jest natomiast kwestia, czy możliwość zmiany rachunku i spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF wykluczała uznanie przedmiotowych klauzul za abuzywne – co będzie przedmiotem oceny w związku z omawianiem zarzutów naruszenia prawa materialnego, w szczególności art. 385 ¹ k.c.

Na marginesie należy w tym miejscu podkreślić, że w ocenie Sądu Apelacyjnego, okoliczność, że powodowie mogliby od samego początku dokonywać spłat rat kredytu w CHF nie mogłaby wpłynąć na ocenę przedmiotowego kredytu jako denominowanego do waluty obcej (§ 2 ust.1 CSU k.16 w zw. z § 4 ust.1 pkt COU) – o czym w dalszej części uzasadnienia.

Podobnie zarzut błędnego ustalenia, iż powodom nie przedstawiono tabel kursów walut ani nie wyjaśniono, jakie kursy będą stosowane do przeliczania świadczeń stron, podczas gdy w § 4 ust. 2 COU Umowy Kredytu wskazano na zastosowanie w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej kursu kupna dla dewiz obowiązującego w aktualnej Tabeli kursów walut (...), zaś w przypadku dokonywania spłaty zadłużenia z rachunku ROR w walucie polskiej wskazano na zastosowanie kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego w aktualnej Tabeli kursów walut (...), przy czym w § 1 ust. 1 pkt 14 zdefiniowano pojęcie Tabeli kursów walut w istocie odnosił się do oceny wyżej powołanych postanowień umownych z punktu widzenia przesłanek ich abuzywności (art.385 ¹ k.c.).

To samo dotyczy zarzutu błędnego ustalenia, iż „uzależnienie wysokości kredytu, poszczególnych transz (...) od kursów kupna (...) dewiz, ustalanych w oparciu o „tabelę kursów” obowiązujących w Banku, który jest stroną przedmiotowej umowy kredytu można uznać za przyznanie sobie przez Bank w umowie prawa do jednostronnego ustalania kursu CHF”. Zarzut ten w istocie należało ocenić nie tyle na płaszczyźnie ustaleń faktycznych ile płaszczyźnie zastosowanych norm prawnych do ustalonego stanu faktycznego.

Tak samo w ocenie Sądu Apelacyjnego w kontekście abuzywności postanowień umownych należało ocenić wszystkie pozostałe zarzuty błędnych ustaleń faktycznych, a mianowicie:

- iż „powodowie jako kredytobiorcy nie mogli przewidzieć wysokości zarówno ostatecznej wysokości kapitału jak i rat kredytu”, „w praktyce o wysokości kapitału kredytu powodowie dowiedzieli się dopiero w momencie jego wypłaty, zaś o wysokości poszczególnych rat kapitałowo - odsetkowych dopiero po pobraniu przez bank stosownej sumy z oznaczonego rachunku bankowego”, „w przedmiotowej umowie kredytu świadczenia stron nie zostały oznaczone”,

- „bank może wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów, wpływających na wysokość rat”,

powodom nie wyjaśniono sposobu ustalania kursu waluty przez bank ani nie udzielono im niezbędnych informacji co do ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej.

- „kwota przedmiotowego kredytu została wyrażona w walucie polskiej i została następnie określona według kursu kupna waluty, do której indeksowany jest kredyt (CHF)”, zaś „zastosowany miernik nie jest obiektywny, lecz daje stronie umowy prawo do jednostronnego kształtowania wysokości świadczenia drugiej strony”.

Odnośnie do zarzutu naruszenia art.233 § 1 k.p.c. w kontekście oceny zeznań powodów, w szczególności w zakresie dotyczącym wiedzy i świadomości powoda co do możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w CHF, wiedzy i świadomości co do ryzyka walutowego oraz możliwości indywidualnego uzgadniania postanowień umowy, to podkreślenia wymaga, że utrwalone w judykaturze i doktrynie jest stanowisko, zgodnie z którym przewidziane w art.233 § 1 k.p.c. kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów wprawdzie mogą być przedmiotem kontroli odwoławczej, jednak powołanie się na naruszenie cytowanego przepisu nie może polegać jedynie na przedstawieniu odmiennego stanu faktycznego ustalonego na podstawie własnej oceny dowodów. Skarżący może tylko wykazywać, że sąd pierwszej instancji rażąco naruszył ustanowione w powołanym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów, a w konsekwencji naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie zebranego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Jedynie w przypadku, gdy brak jest logiki w powiązaniu wnioskowania z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo - wbrew zasadom doświadczenia życiowego - nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906). Taka wadliwość w ocenie zeznań powodów jednak w niniejszej sprawie nie występowała. Trafnie ocenił Sąd Okręgowy zeznania powodów jako spójne i logiczne. Jak już to wcześniej wskazano okoliczność, że w świetle zapisów umowy powodowie mogliby od samego początku dokonywać spłat rat kredytu w CHF nie wpływała na ocenę przedmiotowego kredytu jako denominowanego do waluty obcej (§ 2 ust.1 CSU k.16 w zw. z § 4 ust.1 pkt COU). Z kolei w sposób logiczny i spójny powódka G. S.zeznała (k.460, 00:12:05 - 00:16:21), że „jeśli chodzi o ryzyko to pani z banku powiedziała, że wahania są w granicach 5 groszy.” Powoływane przez skarżącego zeznania świadka M. R. (k.310, 00:15:54- 00:39:48), zgodnie z którymi „przekazywaliśmy klientom informacje o ryzyku”, „mówiliśmy klientom, że kurs może się zmienić, ale jak daleko takie tłumaczenie dotarło do świadomości klienta trudno mi stwierdzić” – słusznie ocenił Sąd Okręgowy jako w istocie nieprzydatne do ustalenia okoliczności istotnych w sprawie, skoro świadek przyznał, że „nie pamięta w ogóle negocjacji z S.” (k.310, 00:22:57- 00:39:48). Podobnie należało ocenić powoływane przez skarżącego zeznania świadka U. M. (k.332 – 334, 00:04:13 – 00:43:22), zgodnie z którymi „zawsze przy każdej umowie było wyjaśniane klientowi ryzyko walutowe i zmiany oprocentowania”, skoro świadek sama przyznała „nic mi nie mówią nazwiska powodów” (k.332, 00:04:13 – 00:11:34). Tak samo podpisani pod umową z powodami świadkowie Z. K. (k.334 – 335, 00:44:27 – 00:55:44) oraz R. M. (k.335, 00:56:46 – 01:03:45) przyznali, że „ nie kojarzą powodów ani umowy kredytowej z nimi zawartej”.

Sąd Apelacyjny nie podzielił także zarzutu naruszenia art. 235 ² § 1 pkt 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i ort. 278 § 1 k.p.c. mającego polegać na pominięciu dowodu z opinii biegłego sądowego. Zdaniem skarżącego prawidłowo ocenione przy pomocy opinii biegłego okoliczności faktyczne doprowadziłyby Sąd do wniosku, że Bank nie tylko nie mógł, ale i nie stosował zawyżonych kursów walut, co powinno przesądzać o braku abuzywności spornych postanowień.

Zarzut ten był chybiony o tyle, że okoliczność, w jaki sposób Bank ustalał kursy walut w Tabeli Kursów była prawnie obojętna dla ustalenia okoliczności istotnych w sprawie, gdyż sposób wykonywania umowy nie ma prawnego znaczenia dla oceny abuzywności klauzul umownych. Jak słusznie bowiem zauważył Sąd pierwszej instancji, abuzywność klauzul umownych jest oceniana na dzień zawarcia umowy (art.385 ² k.c., zob. także uchwała SN 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2), zaś niedozwolony charakter postanowień umownych przejawia się w tym, że przedsiębiorca ma możliwość skorzystania z tych klauzul, a nie to, czy i w jaki sposób z nich korzysta. Innymi słowy, postanowienie umowne ma niedozwolony charakter nie dlatego, że jest w niewłaściwy sposób wykorzystywane przez przedsiębiorcę, ale dlatego, że daje możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta.

Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego, za utrwalony w judykaturze należy uznać pogląd, że naruszenie przepisów prawa materialnego może wystąpić w dwojaki sposób: poprzez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Pierwsza postać naruszenia polegać może na mylnym zrozumieniu treści zastosowanego przepisu lub też na ustaleniu treści ogólnych pojęć prawnych. Druga forma dotyczy kwestii prawidłowego odniesienia normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, a więc skonfrontowania okoliczności stanu faktycznego z hipotezą konkretnej normy prawnej i poddanie tego stanu ocenie prawnej na podstawie treści tej normy.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c. mającego polegać na wadliwym przyjęciu, że powodowie posiadali interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu. Nie budzi przy tym wątpliwości w judykaturze i doktrynie, że jakkolwiek norma wynikająca z przedmiotowego przepisu zawarta została w regulacji procesowej, to ma jednak charakter materialnoprawny (zob. wyrok SN z 16.11.2016 r., I CSK 754/15, LEX nr 2230387).

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Podstawową przesłanką merytoryczną powództwa o ustalenie jest zatem istnienie interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. istnieje tylko wtedy, gdy powód ochronę swojej sfery prawnej może uzyskać przez samo ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Innymi słowy, dla ustalenia, że powód posiada interes prawny istotne jest to, aby rozstrzygnięcie wydane w oparciu o art. 189 k.p.c. gwarantowało powodowi skuteczną ochronę jego interesów. Wyrok ustalający musi więc być zdatny do tego, aby definitywnie zakończyć spór stron co do prawa czy stosunku prawnego (zob. wyroki Sadu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, LEX nr 515730 , z dnia 19 września 2013 r., I CSK 727/12, LEX nr 1523363, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2020 r., II PK 26/19, LEX nr 3221257).

W orzecznictwie ukształtował się pogląd, zgodnie z którym interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego w zasadzie nie zachodzi, jeżeli zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw, w szczególności na drodze powództwa o spełnienie świadczenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2017 r., V CSK 52/17, LEX nr 2372279, z dnia 9 stycznia 2019 r., I CSK 711/17, LEX nr 2618479). Jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego fakt, że powodowie mają możliwość zgłoszenia żądania zasądzenia świadczenia - co zresztą uczynili - nie wyklucza istnienia po ich stronie interesu prawnego w ustaleniu nieważności przedmiotowej umowy kredytowej. Po pierwsze wskazać należy, że samo istnienie możliwości wytoczenia powództwa o świadczenie nie w każdej sytuacji świadczy o braku interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Brak interesu prawnego wystąpi jedynie wówczas, gdy wyrok zasądzający świadczenie zapewni pełną (adekwatną do sytuacji prawnej powoda) ochronę prawną jego uzasadnionych interesów. W przypadku, gdy sporem o świadczenie nie będą mogły być objęte wszystkie uprawnienia istotne z perspektywy ochrony sfery prawnej powoda, przyjąć należy, że powód ma interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. W szczególności dotyczy to żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, gdy konsekwencje ustalenia nieistnienia stosunku prawnego nie ograniczają się wyłącznie do aktualizacji obowiązku świadczenia, lecz dotyczą także innych aspektów sfery prawnej powoda, zwłaszcza wtedy, gdy pozwany rości sobie według treści stosunku prawnego objętego powództwem z art. 189 k.p.c. określone prawo do świadczenia ze strony powodów (np. żąda zwrotu udzielonego kredytu w wysokości obliczonej zgodnie z treścią kwestionowanej umowy). W takich sytuacjach nie można odmówić dłużnikowi dążącemu do wykazania, że nie jest zobowiązany do świadczenia w wysokości poszczególnych rat wynikających z umowy interesu prawnego w dochodzeniu żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego.

Podkreślenia przy tym wymaga, że powodowie nie spłacili całego zobowiązania wynikającego z zawartej umowy a zatem ewentualne ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z pozwanym będzie miało znaczenie dla określenia ich sytuacji prawnej na przyszłość. Inaczej rzecz ujmując, w ocenie Sądu Apelacyjnego przesądzenie kwestii ustalenia nieważności umowy in casu daje stronie powodowej pewność, iż nie powstają na przyszłość jakiekolwiek świadczenia wynikające z umowy, a ewentualne roszczenia stron muszą stanowić konsekwencję nieważności danego stosunku prawnego. Nie można także pominąć, że ustalenie nieważności umowy ma także znaczenie dla bytu hipoteki jako prawa akcesoryjnego.

Pozostałe zarzutu naruszenia prawa materialnego należało w ocenie Sądu Apelacyjnego rozpatrzyć w dwóch grupach:

- pierwsza obejmowała zarzuty odnoszące się do uznania przedmiotowej umowy za nieważną a limine, w sposób pierwotny – z uwagi na brak oznaczenia świadczeń stron, to jest kwoty udzielonego kredytu, jak i wysokości rat kredytu, co oznaczało zdaniem Sądu pierwszej instancji sprzeczność umowy z art. 69 ust.2 pkt 2 i 4 Prawa bankowego oraz art.358 ¹ § 2 k.c. a także z uwagi na naruszenie przez pozwanego zasad współżycia spoełcznego.

- druga obejmowała zarzuty odnoszące się do uznania postanowień umownych regulujących mechanizm indeksacyjny za abuzywne (niedozwolone) i znaczenia uznania tych postanowień umownych za abuzywne dla dalszego bytu prawnego umowy.

Do pierwszej grupy należało zaliczyć zarzuty naruszenia:

a) art. 353 ¹ k.c. i art. 58 § 1 k.c. w zw. z ort. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe poprzez ich błędną wykładnię i w konsekwencji wadliwe uznanie, że konstrukcja kredytu denominowanego zastosowana przez Powoda w spornej Umowie Kredytu nie definiuje kwoty kredytu, zwłaszcza z uwagi na nieokreślenie sposobu przeliczenia (konwersji) kwoty kredytu w CHF na PLN, pozostawiając tę kwestię do uznania pozwanemu ( pkt. 2 i zarzutów apelacji),

b) art. 358 ¹ § 2 k.c. przez jego błędną wykładnię i uznanie, że klauzule przeliczeniowe odwołujące się do kursu kupna i sprzedaży z Tabeli kursów Banku, stanowią klauzule waloryzacyjne, podczas gdy jego prawidłowo wykładnia na gruncie spornych Umów kredytu prowadzi do wniosku, że w przypadku, gdy świadczenie pieniężne wyrażone jest w walucie obcej, to w klauzuli waloryzacyjnej miernikiem wartości nie może być ta sama waluta obca (punkt 2 k zarzutów apelacji);

Do drugiej należało zaliczyć zarzuty naruszenia:

a) art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. oraz art. 385 ² k.c. poprzez ich błędną wykładnię mimo, iż prawidłowa wykładnia norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do postanowień zawartych w umowie nie zaistniały przesłanki stwierdzenia ich abuzywności (pkt 2 b zarzutów apelacji), bowiem:

• powód miał wpływ na kurs, po którym zostanie przeliczona wypłacona kwota kredytu,

• powodowie od początku obowiązywania Umowy kredytu mogli kupować walutę do spłaty na zewnątrz Banku i świadomie i dobrowolnie wybierali kurs z tabeli kursów Banku (i tym samym stosowanie § 22 ust. 2 pkt 1 COU);

• Tabela kursów Banku nie jest produktem stworzonym dla potrzeb rozliczania kredytów denominowanych w CHF, ale jest stosowana do wszystkich transakcji walutowych dokonywanych przez klientów w Banku i stąd Bank nie ma możliwości zawyżenia/zaniżenia kursu na potrzeby kredytu powodów,

• powodowie mimo wejścia w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, tzw. ustawy antyspreadowej w dalszym ciągu spłacali raty kredytu przy wykorzystaniu Tabeli Kursów Banku, a zatem nie można stwierdzić, że doszło do rażącego naruszenia interesu konsumentów;

b) art. 385 ¹ § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i:

• uznanie Umowy Kredytu za nieważną po wyłączeniu z niej niewiążących postanowień, podczas gdy zasadą jest obowiązywanie Umowy w pozostałym zakresie.

• uznanie, że oceniając skutki abuzywności postanowień Umowy kredytu decydująca jest wola konsumenta, podczas gdy celem dyrektywy 93/13 jest przywrócenie równowagi kontraktowej stron a nie zaburzenie tej równowagi na korzyść konsumenta (pkt. 2 c zarzutów apelacji);

c)art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c., art. 56 k.c., art. 354 k.c. i art. 65 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i brak przyjęcia, że przy wyeliminowaniu z Umowy kredytu zakwestionowanych przez powodów postanowień umownych istnieje możliwość dalszego wykonywania Umowy bezpośrednio w walucie CHF, w sytuacji gdy umowa przewiduje możliwość spłaty kredytu w CHF, a nadto że nawet w razie przyjęcia poglądu przeciwnego - Umowa kredytu może być uzupełniona (pkt 2 d zarzutów apelacji);

d) art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art 69 ust 1 i 2 Prawa bankowego, art. 354 § 1 i 2 k.c. oraz art. 69 ust. 3 Prawa bankowego poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że po wyeliminowaniu klauzul przeliczeniowych odsyłających do kursów kupna i sprzedaży z Tabeli kursów w umowie kredytu denominowanego do waluty obcej powstaje luka i umowa ta nie może być dalej wykonywana poprzez splotę w walucie obcej (pkt 2 e zarzutów apelacji);

e)art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust 1 i 2 Prawa bankowego, ort. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 358 § 1 i 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24 stycznia 2009 r., art. L przepisów wprowadzających kodeks cywilny poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że ewentualna luka w umowie powstała na skutek usunięcia z niej klauzul przeliczeniowych odsyłających do kursów kupna i sprzedaży z Tabeli kursów nie może być wypełniona poprzez odwołanie się do treści art. 358 § 2 k.c. (pkt 2 f zarzutów apelacji);

f) art. 385 ¹ § 1 k.c.:

• poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na tym, że Sąd meriti nie wytłumaczył, z jakich przyczyn Sąd uznał określone postanowienie Umowy za spełniające łącznie obie przesłanki abuzywności, tj. przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta, podczas gdy prawidłowe zastosowanie tego przepisu powinno polegać na tym, że postanowienia Umowy kredytu dotyczące kwestii odrębnych normatywnie - tj. (i) spreadu walutowego (stosowania kursu sprzedaży i kursu kupna) oraz (ii) denominowanego charakteru umowy (ryzyka kursowego), Sąd miał obowiązek ocenić odrębnie w zakresie spełnienia przez każde z tych postanowień z osobna przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta;

• poprzez jego błędną wykładnię polegającą na tym, że Sąd meriti nieprawidłowo ustalił treść przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesu konsumentów oraz przez jego błędne zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że zarówno postanowienia Umowy odnoszące się do spreadu walutowego, jak i ryzyka kursowego, są w całości bezskuteczne z uwagi na ich abuzywność;

• przez jego błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że postanowienia umowne dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie CHF, zasad wypłaty i spłaty kredytu, określania wysokości rat nie były indywidualnie ustalone z powodami oraz były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interesy konsumentów (pkt 2 g zarzutów apelacji);

g) art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 Ustawy prawo bankowe, w zw. z art. 353 ¹ k.c., w zw. z art. 385 ¹ k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż umowa o kredyt jest nieważna po usunięciu z niej postanowień umownych w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. w sytuacji, gdy Umowa Kredytu nawet po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień posiada wszystkie elementy przedmiotowo istotne Umowy Kredytu zgodnie z art. 69 prawa bankowego (pkt. 2 h zarzutów apelacji);

h)art. 65 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 3 Prawa bankowego w zw. z art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2, 4, 8Prawa bankowego w zw. z art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 358 ¹ §2 k.c. w zw. z art. 358 § 1 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię, która doprowadziła Sąd I instancji do:

• niewłaściwej kwalifikacji Umowy kredytu jako kredytu w złotych polskich z klauzulami waloryzacyjnymi zamiast ustalić, że Umowa kredytu opisuje kredyt w walucie wymienialnej (rozliczany na zasadzie nominalizmu);

• niewłaściwej kwalifikacji § 2 ust. 1 CSU jako klauzuli, która nie opisuje kwoty kredytu;

• niewłaściwej kwalifikacji § 4 ust. 2 COU jako klauzuli o charakterze w istocie waloryzacyjnym;

• niewłaściwej kwalifikacji § 22 ust. 2 pkt 1 COU jako klauzuli o charakterze w istocie waloryzacyjnym (punkt 2 j zarzutów apelacji).

Odnośnie do wyżej wskazanych zarzutów z grupy pierwszej to należało uznać je za uzasadnione o tyle, że Sąd pierwszej instancji – jakkolwiek dostrzegł tę okoliczność- to w istocie pominął, iż co do zasady możliwość zawierania umów o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska istniała również przed nowelizacją ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe (t. jedn. Dz.u z 2021 r., poz.2439), wprowadzającą z dniem 26 sierpnia 2011 r. art. 69 ust.2 pkt 4 a (zgodnie z którym, „w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu”). Możliwość ta mieściła się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego, mając swoje źródło w zasadzie swobody umów (art.353 ¹ k.c., por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344).

Wyjaśnić w tym miejscu należy, że w doktrynie i orzecznictwie posługuje się pojęciem „kredytu walutowego”, „kredytu denominowanego” oraz „kredytu indeksowanego”. W kredycie walutowym sensu stricte wysokość udzielonego kredytu jest wyrażona w walucie obcej i wypłacana jest także w walucie obcej a zatem w tym przypadku w walucie CHF (franku szwajcarskim). Z kolei kredyt „denominowany” oznacza kredyt wyrażony w walucie obcej (CHF) ale wypłacony (uruchomiony) w PLN. W tym drugim przypadku kredytobiorca dokonuje spłaty rat kapitałowo-odsetkowych również w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dany dzień (najczęściej na dzień spłaty). Kredytobiorca zwraca bankowi sumę nominalną udzielonego kredytu (kapitał) stanowiącą określoną równowartość waluty obcej, w zależności od bieżącego kursu wymiany walut, wraz z odsetkami oraz ewentualnie innymi opłatami.

Z kolei kredyt indeksowany kursem waluty obcej to kredyt wyrażony w walucie polskiej (PLN), przy czym na dzień uruchomienia kredytu kwota kapitału kredytu (lub jej część – transza) przeliczana jest na walutę obcą (według bieżącego kursu wymiany waluty), która to kwota stanowi następnie podstawę ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Wysokość kolejnych rat kapitałowo – odsetkowych określana jest zatem w walucie obcej, ale ich spłata dokonywana jest w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dany dzień (najczęściej na dzień spłaty). Kredyt „denominowany” wyrażony w walucie obcej (CHF) ale wypłacony (uruchomiony) w PLN jest funkcjonalnie tożsamy z kredytem indeksowanym w wyżej wskazanym rozumieniu (zob. więcej, A. Grebieniow, K. Osajda, Kredyty walutowe. Węzłowe zagadnienia. Studia i Analizy Sądu Najwyższego. Materiały Naukowe, Tom VII, Warszawa 2019, s.14-16 i tam powołane orzecznictwo, zob. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2019 r. IV CSK 13/19, LEX nr 2741776 oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, LEX nr 3126114).

W tym kontekście sam mechanizm indeksacji nie musi stanowić instrumentu kształtującego obowiązki kredytobiorcy sprzecznie z dobrymi obyczajami ani też nie naruszającego w sposób rażący interesów kredytobiorców, przy założeniu jednak, że zasady tego mechanizmu są precyzyjnie i jasno określone w oparciu o jednoznacznie i obiektywne kryteria (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344).

Podstawowe znaczenie miała zatem ocena, czy przedmiotowy kredyt miał charakter kredytu walutowego sensu stricte (udzielonego i wypłaconego w walucie CHF), czy też denominowanego (udzielonego w CHF ale wypłaconego w PLN). W dalszej kolejności należało rozstrzygnąć, czy poszczególne postanowienia umowy in casu konstrukcyjnie odpowiadały mechanizmowi indeksacji polegającemu na przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu z waluty CHF na PLN oraz rat kredytu z PLN na CHF i czy postanowienia kreujące ten mechanizm indeksacji mają charakter abuzywny (niedozwolony) a jeżeli tak, jaki skutek wywiera uznanie tych postanowień za niedozwolone dla dalszego bytu prawnego umowy, to jest czy pozostałe postanowienia umowy (po stwierdzeniu bezskuteczności postanowień niedozwolonych) pozwalają na realizację celu umowy, czy też – w braku świadomej i następczej zgody konsumenta na zastosowanie niedozwolonych klauzul lub na ich zastąpienie normami wynikającymi z przepisów dyspozytywnych - występuje definitywna, trwała bezskuteczność (nieważność) całej umowy ze skutkiem ex tunc (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2022/9/56). Tej ostatniej kwestii dotyczyła w szczególności druga grupa zarzutów dotyczących naruszenia prawa materialnego.

Przypomnieć należy, że na gruncie niniejszej sprawy zakwestionowane przez stronę powodową klauzule tworzące mechanizm indeksacji, zawarte były w:

a)§ 4 ust.2 Części Ogólnej Umowy (COU), zgodnie z którym „w przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dni realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów” (k.19),

przy czym przez Tabelę kursów rozumie się Tabele kursów (...) S.A. obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) S.A. określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępną w (...) SA oraz na stronie internetowej (...) S.A (§ 1 pkt 14 COU, k.18 v);

b) § 22 ust. 2 pkt.1 Części Ogólnej Umowy (COU), zgodnie z którym „w przypadku dokonywania spłat zadłużenia Kredytobiorców z ROR środki z rachunku będą pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) S.A. w dniu, o którym mowa w § 7 ust 5 CSU, według aktualnej Tabeli kursów” (k.20v).

Wbrew przy tym zarzutom skarżącego klauzula ryzyka walutowego (walutowa, rozumiana jako ryzyko zmiany kursu waluty w trakcie obowiązywania umowy) oraz klauzula kursowa (spreadowa, rozumiana jako wynikające z umowy uprawnienie do ustalania kursu przeliczeniowego waluty z odwołaniem się do tabel kursowych banku) stanowią elementy składające się na całościowy mechanizm indeksacyjny (w orzecznictwie nazywany także jako „klauzula indeksacyjna”, „klauzula waloryzacyjna”). W rezultacie w ocenie Sądu Apelacyjnego ze względu na ich ścisłe powiązanie nie jest dopuszczalne uznanie, że brak abuzywności jednej z tych klauzul skutkuje brakiem abuzywności całego mechanizmu indeksacyjnego; innymi słowy, wystarczy, że jedna tych klauzul jest uznana za abuzywną, aby cały mechanizm indeksacji został uznany za niedozwoloną klauzulę umowną.

Potrzeba kompleksowej oceny mechanizmu indeksacji wyrażona została także w judykaturze (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344), w której odrzucono odróżnienie części kursowej i części przeliczeniowej klauzuli indeksacyjnej i podkreślono, że bez unormowania kursu miarodajnego dla poszczególnych przeliczeń, przeliczenia te nie mogą być dokonane, a postanowienia przeliczeniowe nie mogą wywrzeć skutku. Podobnie w wyroku Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2019 r. (III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115) wyjaśniono, że eliminacja klauzuli waloryzacyjnej obejmuje wszystkie postanowienia umowy, które się na nią składają, albowiem mogą one funkcjonować tylko łącznie (zob. także Łukasz Węgrzynowski Niektóre aspekty wadliwości umowy kredytu frankowego w ocenie Trybunału Sprawiedliwości UE. Glosa do wyroku TS z dnia 29 kwietnia 2021 r., C-19/20, LEX 2021).

Oceniając, czy przedmiotowe klauzule są abuzywne, na wstępie należało odwołać się do treści art. 385 ¹ § 1 - 4 k.c. stanowiącego implementację dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE 1993 L 95, s. 29, ze zm., zwanej dalej w skrócie „dyrektywą Rady93/13/EWG”).

Zgodnie z tym przepisem „postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny” (§ 1).

Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2).

Z kolei nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4).

Wykładnia językowa i funkcjonalna tego przepisu prowadzi do wniosku, że przesłankami uznania postanowień umownych za niedozwolone (abuzywne) są:

a)  umowa została zawarta z konsumentem,

b)  kwestionowane postanowienia umowne nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie,

c)  nie dotyczą one postanowień określających główne świadczenia stron, pod warunkiem jednak, że zostały sformułowane w sposób jednoznaczny,

d)  kwestionowane postanowienia umowy kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Na marginesie należy odwołać się do utrwalonego stanowiska Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Najwyższego, zgodnie z którym abuzywność klauzul umownych w umowach z konsumentem winna być przez sąd dostrzeżona z urzędu i z urzędu też sąd powinien zastosować wobec tych postanowień sankcję braku związania nimi konsumenta, gdyż w ten sposób osiągnięty ma być cel dyrektywy 93/13, którym jest zabezpieczenie skuteczności ochrony konsumenta (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2020 r., III CZP 87/19, OSNC 2021/2/11 i tam powołane orzecznictwo).

Co do pierwszej z wyżej wymienionych przesłanek, to znaczy „zawarcie umowy z konsumentem”, to nie budziła ona w niniejszej sprawie sporu.

Skarżący kwestionował ustalenie Sądu pierwszej instancji o braku indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy, argumentując, że „powodowie mieli wpływ na kurs, po którym zostanie przeliczona wypłacona kwota kredytu, gdyż składając dyspozycję wypłaty w dniu realizacji, wiedzieli, po jakim kursie nastąpi przeliczenie kwoty kredytu w CHF na PLN, zatem doszło do obopólnych uzgodnień między stronami co do wysokości kursu wymiany waluty” (pkt 2 b, tiret 1 zarzutów apelacji).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób podzielić tego argumentu, jako świadczącego o „indywidualnym uzgodnieniu postanowień umowy”. Z prawidłowych ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, że „w pozwanym banku obowiązywała praktyka zawierania umów kredytu na podstawie standardowego wzorca, zaś indywidualnie negocjowane mogły być postanowienia dotyczące oprocentowania, marży i prowizji banku”. Wynika to choćby z zeznań świadka U. M. (k.332, 00:04:13 – 00:11:34), wedle których „ całe umowy to był szablon, warunki wpisywane w tej umowie były negocjowane indywidulanie z klientami, jeżeli chodzi o oprocentowanie, marżę, prowizję banku”.

Podkreślenia także wymaga, że o indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można mówić wówczas, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez przedsiębiorcę rozwiązania a nie stan „braku negocjacji” co do treści umowy opracowanej przez przedsiębiorcę. Sąd Apelacyjny podziela zapatrywanie wyrażone w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2019 r., I CSK 462/18 (LEX nr 2629877), zgodnie z którym „w celu ustalenia czy konkretne postanowienie umowne należy kwalifikować jako „nieuzgodnione (uzgodnione) indywidualnie” należy zbadać, czy konsument miał na treść danego postanowienia „rzeczywisty wpływ” (art. 385 ¹ § 3 k.c.), co zwykle nie będzie miało miejsca w przypadku postanowień umowy przyjętych z wzorca zaproponowanemu konsumentowi przez przedsiębiorcę. Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy wykazanie, że konsument dowiedział się o treści klauzuli w odpowiednim czasie, a strony prowadziły w tym przedmiocie negocjacje. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie”.

Mając powyższe na uwadze nie sposób przyjąć, aby przedmiotowe postanowienia umowne były indywidualnie uzgadniane pomiędzy stronami, skoro w istocie zawarcie umowy nastąpiło na podstawie wzorca przedstawionego przez pozwany Bank.

W konsekwencji nie zachodziła w niniejszej sprawie przesłanka negatywna wyłączająca badanie abuzywności klauzul umownych w sytuacji, gdy były one indywidualnie negocjowane z konsumentem.

Ocena kolejnych przesłanek zależała od rozstrzygnięcia, czy przedmiotowe postanowienia umowne tworzące mechanizm indeksacyjny określały główne świadczenia stron.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, aby odpowiedzieć na to pytanie, w pierwszej kolejności należało rozstrzygnąć zagadnienie waluty, w jakiej udzielony został kredyt.

Przypomnieć należy, że w § 2 ust.1 Części Szczególnej Umowy (CSU) (k.16) wskazano, iż kwota udzielonego kredytu wynosi 339.942 CHF”. Wbrew stanowisku skarżącego z poczynionych ustaleń nie wynika, aby kwotą oddaną do dyspozycji powodów był frank szwajcarski.

Z potwierdzeń wykonania przelewu poszczególnych transz kredytu wynika, że na rachunek powodów przelano środki w złotych polskich stanowiącej równowartość transz kredytu w CHF. I tak, tego samego dnia, to jest 11 stycznia 2008 r. na rachunek powodów przelane zostały kwoty: 383.869,33 zł – stanowiąca równowartość 178.270,25 CHF; 303.272,17 zł – stanowiąca równowartość 140.840,65 CHF; 30.215,67 zł – stanowiącą równowartość 14.032,26 CHF (vide: dyspozycje przelewu, k.197-198). Kwota 6.798,84 CHF wymieniona w zaświadczeniu pozwanego Banku (k.25) stanowiła prowizję Banku (§ 3 ust.1 CSU).

Podkreślenia przy tym wymaga, że zgodnie z § 4 ust.1 pkt 2 COU „na finansowanie zobowiązań w rzeczypospolitej Polskiej kredyt był wypłacany w walucie polskiej”.

W rezultacie w ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób podzielić argumentacji skarżącego, który wskazywał na walutowy sensu stricte charakter przedmiotowego kredytu. Należało uznać, iż był to kredyt „denominowany”, to znaczy wyrażony w walucie obcej (CHF) ale wypłacony (uruchomiony) w PLN, funkcjonalnie tożsamy z kredytem indeksowanym w wyżej wskazanym rozumieniu.

Skarżący nie negował w istocie, że kwestionowane jako abuzywne postanowienia umowne regulujące przeliczanie kwoty udzielonego kredytu z waluty CHF na PLN oraz wskazujące sposób przeliczenia spłaty kredytu w walucie polskiej na walutę CHF (a zatem dotyczące łącznie mechanizmu indeksacji) nie są postanowieniami dodatkowymi, lecz określają główne świadczenie powodów.

Na marginesie należy zatem jedynie wskazać, że z utrwalonego już orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego wynika, iż za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (zob. np. pkt.43 – 45 wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K.D. i J.D. przeciwko Raiffeisen Bank International AG, prowadzącemu działalność w Polsce w formie oddziału pod nazwą Raiffeisen Bank International AG Oddział w Polsce, LEX nr 2723333, także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo, w szczególności wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, LEX nr 2642144 i z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299). Za takie uznawane są m.in. postanowienia, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy-konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo, i tam powołane orzecznictwo, w szczególności wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, LEX nr 2642144 i z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299 oraz wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, pkt 44). Klauzula indeksacyjna odnosi się do zwrotu sumy zaciągniętego zobowiązania i określając wysokość poszczególnych rat, wpływa na wysokość świadczenia kredytobiorców. O wielkości kredytu i rat w przedmiotowej umowie decydowało w istocie przeliczenie w pierwszej kolejności z waluty CHF na PLN (moment udostępnienia kredytu), a następnie przeliczanie rat kredytu określonych w PLN na CHF (moment spłaty każdej raty).

W ocenie Sądu Apelacyjnego uznanie, że zastrzeżone w przedmiotowej umowie klauzule kształtujące mechanizm indeksacji (§ 4 ust.2 w zw. z §1 pkt 14 COU i § 22 ust. 2 COU w zw. z § 2 ust.1 CSU) określają główne świadczenie kredytobiorców nie oznaczało, że nie podlegały one badaniu w kontekście ich abuzywności, przy uwzględnieniu przesłanek z art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.

Zgodnie z art. 4 ust.2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG „ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług”, o ile jednak „warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem“ (art.5 Dyrektywy Rady 93/13/EWG) . Podobnie wykładnia językowa i funkcjonalna art.385 ¹ § 1 k.c. zd.2 nie budzi wątpliwości, że wprawdzie postanowienia określające główne świadczenia stron wyłączone są co do zasady spod kontroli abuzywności, o ile jednak zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny.

Należy przy tym pamiętać – na co już wcześniej zwracano uwagę, że relewantnym dla oceny tego, czy dane postanowienie umowy jest niedozwolone (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.) jest stan z chwili zawarcia umowy (art.385 ^{( 2)} k.c., zob. także uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2), żadne zatem późniejsze zdarzenia nie mogą mieć wpływu na tę ocenę. Nieistotne jest więc, w jaki sposób bank ustalał kursy CHF względem PLN oraz czy stosowane przez bank kursy kupna i sprzedaży były de facto kursami rynkowymi (por. także pkt.52-58 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 września 2017 r. w sprawie C-186/16, Ruxandra Paula Andriciuc i in. v. Banca Românească, ZOTSiS 2017, nr 9, poz. I-703).

Sąd Apelacyjny podziela wyrażone w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem oznacza, że w wypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji .

Wymóg przejrzystości warunków umowy przewidujących, że waluta obca jest walutą rozliczeniową i walutą spłaty, oraz powodujących skutek w postaci ponoszenia ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, jest spełniony tylko o tyle, o ile przedsiębiorca dostarczył konsumentowi wystarczających i dokładnych informacji pozwalających na to, aby konsument był w stanie zrozumieć konkretne działanie przedmiotowego mechanizmu finansowego i oszacować w ten sposób, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, konsekwencje ekonomiczne - potencjalnie istotne - takich warunków dla swoich zobowiązań finansowych w całym okresie obowiązywania tej umowy (zob. wyrok TSUE z dnia 20 września 2017 r., C-186/16, Ruxandra Paula Andriciuc i in. v. Banca Românească, ZOTSiS 2017, nr 9, poz. I-703, wyrok TSUE z 10 czerwca 2021 r., C - 776/19, VB i in. przeciwko BNP PARIBAS Personal Finance SA, LEX nr 3183143).

W orzecznictwie TSUE wyjaśniono również, iż „w przypadku kredytów denominowanych w walucie obcej istotne są wszelkie informacje dostarczone przez przedsiębiorcę, które mają na celu udzielenie wyjaśnień konsumentowi co do funkcjonowania mechanizmu wymiany i związanego z nim ryzyka. Szczególne znaczenie przedstawiają wyjaśnienia dotyczące ryzyka dla kredytobiorcy związanego z silną deprecjacją środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, oraz wzrost zagranicznej stopy procentowej. Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego w zaleceniu CERS/2011/1 z dnia 21 września 2011 r. dotyczącym kredytów w walutach obcych (Dz.U. 2011, C 342, s. 1) przypomniała, że instytucje finansowe muszą zapewniać kredytobiorcom informacje wystarczające do podejmowania przez kredytobiorców świadomych i rozważnych decyzji oraz powinny wyjaśniać co najmniej, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłyby silna deprecjacja środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, i wzrost zagranicznej stopy procentowej (Zalecenie A - Świadomość ryzyka wśród kredytobiorców, pkt 1). Kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy. Wynika stąd, że dla spełnienia wymogu przejrzystości informacje przekazane przez przedsiębiorcę powinny umożliwić przeciętnemu konsumentowi, właściwie poinformowanemu, dostatecznie uważnemu i racjonalnemu nie tylko zrozumienie, że w zależności od zmian kursu wymiany zmiana parytetu pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą spłaty może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz również zrozumieć, w ramach zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej, rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest on w trakcie całego okresu obowiązywania umowy w razie znacznej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie, względem waluty rozliczeniowej. Symulacje liczbowe mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko w tych okolicznościach takie symulacje mogą pozwolić przedsiębiorcy zwrócić uwagę tego konsumenta na ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych. Symulacje liczbowe powinny przyczyniać się do zrozumienia przez konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej” (zob. wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r., C - 776/19 do C-782/19 VB i in. przeciwko BNP PARIBAS Personal Finance SA, punkty 68 - 73 LEX nr 3183143). Innymi słowy, „w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej” (zob. wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r., C - 776/19 do C-782/19 VB i in. przeciwko BNP PARIBAS Personal Finance SA, punkt 74, LEX nr 3183143).

Ta linia orzecznicza TSUE znajduje również potwierdzenie w wyroku z 18 listopada 2021 r., C – 212/20 (LEX nr 3256973), w którym wyjaśniono, że „art. 5 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę” (pkt 1 sentencji oraz pkt 55). W wyroku tym wskazano również, w kontekście zasad wykładni z art.65 k.c., że art. 5 i 6 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron (pkt 79 oraz pkt 2 sentencji).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie sposób uznać, aby informacje przekazane przez bank o ryzyku kursowym (w rozumieniu ryzyka walutowego, to znaczy ryzyka zmiany kursu waluty CHF na przestrzeni okresu obowiązywania umowy) spełniały wymóg przejrzystości, jeżeli opierały się na założeniu, że kursy walut pozostaną stabilne, czy też względnie stabilne, a tak było w niniejszej sprawie.

Z zeznań powódki G. S. (k.459, 00:03:46 – 00:12:05) wynika przy tym, że „ postanowiliśmy wziąć kredyt na dokończenie budowy domu i jego wykończenie. Wzięliśmy kredyt w (...). Chcieliśmy otrzymać tylko i wyłącznie kredyt w złotówkach. Pani z banku zachwalała kredyt w CHF. Powiedziała, że na inny nie mamy zdolności kredytowej, że wszyscy go biorą, jest najlepszy. Pytałam o ryzyko kursu CHF, ale ona powiedziała, że nie ma o co się martwić, bo kurs CHF waha się w granicach 5 gr i tylko dlatego się zdecydowaliśmy… Nie powiedziano nam, że jeżeli CHF będzie kosztował 10 czy 20 groszy więcej, że ten kredyt będzie tyle wynosić…. Pytaliśmy tą panią o kredyt w PLN, ale ona powiedziała, że nie mamy zdolności kredytowej. Ja zapytałam o ryzyko. Jeśli chodzi o ryzyko, to ona powiedziała, że wahania są w granicach 5 gr”; „ja myślałam , że kursy walut się zmieniają, tylko tak tej osobie w banku zawierzyłam, że to może być zmiana o 5 gr, to był mój błąd” (k.461, 00:16:21 – 00:24:48). Zeznania powódki potwierdził powód S. S. (k.461, 00:31L46 - 00:32:32).

W ocenie Sądu Apelacyjnego na pozwanym ciążył wynikający z Dyrektywy 93/13 obowiązek udzielenia informacji, iż występująca w tamtym czasie stabilność waluty nie musi zawsze występować a deprecjacja waluty, w której wypłacony został kredyt (PLN) może w stosunku do waluty CHF sięgnąć nawet kilkudziesięciu i więcej procent.

Nie zmieniała tej oceny także podnoszona przez skarżącego okoliczność, że powodowie złożyli w § 11 ust. 2 Części Szczególnej Umowy (k.18) oświadczenie, iż „zostali poinformowani, że ponoszą ryzyko:

1)  zmiany kursów waluty, polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu wyrażonych w walucie polskiej przy wzroście kursów waluty kredytu,

2)  stopy procentowej polegającej na wzroście raty spłaty przy wzroście stawki referencyjnej.

Z poczynionych ustaleń nie wynika jednak, aby powodom zostało szczegółowo wyjaśnione, na czym polega ryzyko walutowe i kursowe i jego wpływ na wysokość zobowiązania. W ocenie Sądu Apelacyjnego przedmiotowe oświadczenie jest ogólnikowe i nie tłumaczy precyzyjnie, jaka była treść tych pouczeń. Oświadczenie to nie tworzy domniemania, że powodowie mogli w sposób racjonalny i rozsądny określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym ocenić skutki ekonomiczne wynikające z zawartej umowy, w tym ryzyka związanego z podpisaniem umowy. Podpisanie takiego oświadczenia stanowiło jedynie formalne, teoretyczne wypełnienie obowiązku informacyjnego, nie mającego przełożenia na rzetelne poinformowanie powodów o realnym ryzyku, jakie niesie ze sobą zaciągnięcie kredytu denominowanego w CHF. Wypełnienie obowiązku informacyjnego wymagało pełnej informacji w istocie o nieograniczonym charakterze ryzyka walutowego, zarówno w odniesieniu do salda zadłużenia i wysokości rat. Z poczynionych ustaleń nie wynika, aby pozwany zadośćuczynił wynikającemu z dyrektywy 93/13 obowiązkowi informacyjnemu w zakresie pouczenia o ryzyku walutowym (rozumianym jako ryzyko spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, dla zadośćuczynienia wynikającego z art. 4 ust.2 dyrektywy 93/13 obowiązku informacyjnego konieczne było uprzedzenie przez Bank – będącym profesjonalistą - że dotychczasowa stabilność waluty nie jest dana na zawsze i fluktuacja kursów walut może także znaczna, z odchyleniem nawet powyżej 50%, co będzie miało wpływ nie tylko na wysokość raty, ale także saldo kredytu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, gdyby poprzednik prawny pozwanego przedstawił powodom symulację wysokości rat i salda kredytu przy założeniu wzrostu kursu CHF o przynajmniej kilkadziesiąt procent, przy jednoczesnej wyraźnej informacji, że taka możliwość również istnieje, trudno uznać, aby rozsądnie oceniający sytuację konsument wyraził zgodę na zaciągnięcie takiego zobowiązania. Sąd Apelacyjny podziela wyrażony w orzecznictwie pogląd, że gdyby rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to racjonalny kredytobiorca nie decydowałby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat, chyba żeby z okoliczności sprawy wyraźnie wynikało co innego – a takich okoliczności w niniejszej sprawie nie wykazano. Sąd Apelacyjny podziela także wyrażone w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym, gdyby kredytujący bank zamierzał wystarczająco poinformować kredytobiorcę, będącego osobą fizyczną, konsumentem, o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę - jako profesjonalista - że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64, także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, LEX nr 2744159 oraz uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 975/22, LEX nr 3303543 i II CSKP 415/22, LEX nr 3303545 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., I CSK 2722/22).

Niezależnie od tego, w ocenie Sądu Apelacyjnego – w kontekście oceny jednoznaczności i transparentności zapisów umowy - analizowane postanowienia nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości udzielonego kredytu po przeliczeniu z waluty obcej na PLN a także świadczeń kredytobiorcy, w sposób możliwy do ustalenia w oparciu o czynniki obiektywne, niezależne od kredytodawcy.

Po pierwsze, z § 2 ust. 1 CSU (k.16) wynika, że kwota kredytu wynosiła 339.942,00 CHF, zaś kredyt miał być wypłacony w transzach, w walucie polskiej według kursu kupna dla dewiz obowiązującego w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów (§ 4 ust. 2 COU, k.19).

W ocenie Sądu Apelacyjnego na podstawie powyższych zapisów umowy, w momencie jej podpisania przeciętny, rozsądny konsument nie był zatem w stanie stwierdzić, jak zostanie wyznaczony kurs CHF będący podstawą przeliczenia wypłaconej kwoty. Podobnie w odniesieniu do spłaty kredytu, środki z rachunku miały być pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu i lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego w (...) SA w dniu, o którym mowa w §7 ust. 5 CSU, według aktualnej tabeli kursów (§ 22 ust. 2 COU, k.20 v).

Za utrwalone w judykaturze należy uznać stanowisko, że „odwołanie do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów" obowiązującej w Banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Swoista nierówność informacyjna stron, a w szczególności sytuacja, w której konsument dowiaduje się o poziomie zadłużenia ratalnego, już spłaconego w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku jest nie do zaakceptowania w świetle art. 385 ¹ k.c.” (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, LEX nr 2744159 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 975/22, LEX nr 3303543 oraz II CSKP 415/22, LEX nr 3303545 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., I CSK 2722/22).

Z kolei w wyroku TSUE z 18 listopada 2021 r. w sprawie C – 212/20 (LEX nr 3256973) wyjaśniono, że „art. 5 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę” (por. pkt 55 oraz pkt 1 sentencji).

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego, z powołanych wyżej postanowień umownych w momencie podpisania umowy przeciętny, rozsądny konsument nie był w stanie stwierdzić, jak zostanie wyznaczony kurs CHF będący podstawą przeliczenia wypłaconej kwoty oraz dokonanych wpłat na poczet spłat poszczególnych rat. Nie wskazano bowiem precyzyjnie, na podstawie jakich kryteriów bank ustala kurs wymiany waluty obcej zarówno w momencie uruchomienia kredytu, jak i spłaty poszczególnych rat. (zob. wyrok TSUE z 18 listopada 2021 r., C – 212/20 pkt 1 sentencji oraz pkt 55 , LEX nr 3256973).

W rezultacie, w ocenie Sądu Apelacyjnego przedmiotowa umowa w tym zakresie nie była jednoznacznie określona w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c., pozostając w sprzeczności z wymogiem prostoty i jasności zapisów umownych, które winny spełniać kryteria umożliwiające kredytobiorcy zrozumienie w pełni zapisów umowy i oszacować konsekwencje finansowe zawartej umowy (zob. wyrok TSUE z 30 kwietnia 2014, C-26/13, ÁRPÁD KÁSLER I HAJNALKA KÁSLERNÉ RÁBAI v. OTP JELZÁLOGBANK ZRT, ZOTSiS 2014, nr 4, poz. I-282, wyrok TSUE z 10 czerwca 2021 r., C - 776/19, VB i in. przeciwko BNP PARIBAS Personal Finance SA LEX nr 3183143).

Dla uznania postanowień umownych za niedozwolone (abuzywne) niezbędne jest także, aby kształtowały one prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W istocie, w ocenie Sądu Apelacyjnego wiąże się to ściśle z oceną przejrzystości i transparentności klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie.

W judykaturze ukształtowało się jednolite stanowisko, że postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami (art.385 ¹ § 1 k.c.), jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem. (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64, także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2022 r., I CSK 2314/22 i tam powołane orzecznictwo).

W ocenie Sądu Apelacyjnego kwestionowane przez powodów postanowienia umowy są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Pozwany bank nie mógłby bowiem racjonalnie spodziewać się, iż kredytobiorca zgodziłby się na powyższe postanowienia w drodze negocjacji indywidualnych, gdyby w sposób zrozumiały, prostym językiem przedstawiono mu wyżej wymienione konsekwencji i ryzyka dotyczące w istocie braku przewidywalności poziomu waluty indeksowanej w dłuższej perspektywie czasowej, a podkreślenia wymaga, że umowa została zawarta na okres 360 miesięcy (30 lat). Nie można bowiem – co wykazała rzeczywistość – założyć względnej stabilności waluty z jedynie niewielkimi odchyleniami kursu, z uwagi na zbyt duża ilość zmiennych mogących wpłynąć w przyszłości na kurs waluty (np. stan gospodarki światowej polityka rządu kraju, do której waluty kredyty indeksowano, epidemie, wojny lub inne zagrożenia), w której przecież kredytobiorca nie uzyskiwał dochodu.

W judykaturze zwraca się przy tym uwagę, że „w zaleceniach Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego z dnia 21 września 2011 r. dotyczących kredytów walutowych wskazano, że nawet najbardziej staranny konsument nie był w stanie przewidzieć konsekwencji ekonomicznych kredytu hipotecznego we frankach szwajcarskich, który był proponowany przez banki, jako bezpieczny, bo oferowany „w najbardziej stabilnej walucie świata” (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18 , LEX nr 2744159).

Postanowienia odwołujące się do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów” również w sposób rażący naruszają interes konsumenta, w tym przede wszystkim jego interes ekonomiczny związany z wysokością poszczególnych rat kredytu. Jak już to wcześniej wskazano, postanowienia te godzą w równowagę kontraktową, nierównomiernie rozkładając prawa i obowiązki między stronami przedmiotowej umowy (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64 ). Za utrwalone w judykaturze należy uznać stanowisko, że „odwołanie do kursów walut zawartych w Tabeli kursów obowiązującej w Banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Swoista nierówność informacyjna stron, a w szczególności sytuacja, w której konsument dowiaduje się o poziomie zadłużenia ratalnego, już spłaconego w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku jest nie do zaakceptowania w świetle art. 385 ¹ k.c.” (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, LEX nr 2744159 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 975/22, LEX nr 3303543 oraz II CSKP 415/22, LEX nr 3303545 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., I CSK 2722/22).

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego należało uznać, że przyznanie sobie przez bank prawa do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem CHF jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta (art.385 ¹ § 1 k.c.) (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2022 r., I CSK 2314/22 i tam powołane orzecznictwo, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., I CSK 2722/22 i tam powołane orzecznictwo).

Jakkolwiek skarżący wprost nie sformułował takiego zarzutu, jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób nie odnieść się do kwestii zastosowania do przedmiotowej umowy art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (tzw. ustawy antyspreadowej, Dz.U. nr 165 poz.984).

Zgodnie z powołanym przepisem (art. 4 ustawy „antyspreadowej”) „w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz art. 75b ustawy, o której mowa w art. 1, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki”.

Przypomnieć należy, że wedle art.69 ust.2 pkt 4 a pr. bank. umowa kredytu może obejmować umowę o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska; umowa taka winna zawierać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Z kolei art.69 ust.3 stanowi: „w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku”.

Wszystkie powyższe przepisy wprowadzono do obrotu prawnego na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. nr 165 poz.984), zmieniającej ustawę z dniem 26 sierpnia 2011 r. W ocenie Sądu Apelacyjnego nowelizacja ta nie spowodowała jednak konwalidacji przedmiotowych niedozwolonych postanowień umownych, ani nie zrealizowała odstraszającego, prewencyjnego celu dyrektywy 93/13 .

Sąd Apelacyjny podziela wyrażone w judykaturze stanowisko (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 459/22, LEX nr 3303544), że samo wejście w życie przedmiotowej nowelizacji (nazywanej w języku prawniczym „ustawą antyspreadową”) w żaden sposób nie mogło wpłynąć na ocenę abuzywności przedmiotowych postanowień umowy i ocenę konsekwencji tej abuzywności dla bytu umowy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego powołane wcześniej przepisy nie stwarzają jednoznacznych podstaw do przyjęcia, że ich przedmiotem regulacji były klauzule abuzywne oraz umowy z ich powodu nieważne, a celem - sanowanie tych, gdyż nie wspominają o tych wadliwościach ani nie regulują związanych z nimi rozliczeń wadliwości (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 , por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, LEX nr 2642144). Uzasadnione jest zatem twierdzenie, że wolą ustawodawcy było doprecyzowanie na przyszłość reguł ustalania kursu wymiany walut oraz nieodpłatne umożliwienie dokonywania spłat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, oraz że miał on na względzie umowy ważne oraz klauzule dozwolone, choć podlegające doprecyzowaniu. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko, że nawet jeżeli intencją nowelizacji było konwalidowanie in gremio wszystkich umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej lub denominowanych, to skutek taki nie mógł zostać w ten sposób osiągnięty. Przedmiotowa ustawa nie zawierała bowiem regulacji mogących zastąpić ewentualne klauzule abuzywne, a jedynie nakładała na banki ciężar dokonania ogólnie określonych, wymagających skonkretyzowania in casu zmian umowy. Zgodzić należy się ze stanowiskiem, że nie wystarcza to do przyjęcia domniemania, iż owe konkretne rozwiązania są wynikiem należytego wyważenia ogółu praw i obowiązków stron przez ustawodawcę (por. motyw 13 dyrektywy 93/13, także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo). Samo zaś umożliwienie spłaty bezpośrednio w walucie obcej jest uzasadnione tylko w przypadku mechanizmu indeksacji skonstruowanego prawidłowo; nie jest przy tym – co istotne w niniejszej sprawie - rozwiązany problem dotyczący określenia kursu, po którym przeliczona została kwota kredytu oddawana do dyspozycji kredytobiorcy.

Dalej należało ocenić, jakie skutki wywiera uznanie, że klauzule tworzące mechanizm indeksacyjny określające świadczenie główne przedmiotowej umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne, w szczególności, czy mogą one wywołać skutek w postaci stwierdzenia trwałej, definitywnej bezskuteczności (nieważności) umowy.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do argumentacji o dopuszczalności zastąpienia postanowienia abuzywnego wynikającą z art.358 § 2 k.c. normą, zgodnie z którą „wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej”.

Podkreślić należy, iż zarzuty dotyczące uzupełnienia treści umowy kursem średnim CHF Narodowego Banku Polskiego nawiązują do poglądów w judykaturze wyrażonych przed wyrokiem TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 . W judykaturze tej rzeczywiście dopuszczono możliwość wypełnienia luki powstałej w umowie w wyniku zastrzeżenia postanowienia niedozwolonego między innymi przez określenie wysokości zobowiązania na podstawie średniego kursu waluty ustalanego przez Narodowy Bank Polski, przez analogię do treści art.41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (t. jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 160 z późn. zm) (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018/7-8/79 ).

Skarżący pomija jednak, że już w wyżej cytowanym orzeczeniu zwrócono uwagę, iż przy wypełnieniu luki przez zastosowanie per analogiam przepisów ustawy (art. 56 k.c.), należy kierować się regułą interpretacji in dubio contra proferentem, co już z tego względu sprzeciwiałoby się określeniu wysokości zobowiązania powodów przy uwzględnieniu średniego kursu NBP. Stanowiłoby to bowiem w istocie niczym nieuzasadnione uprzywilejowanie pozwanego banku, który inkorporując do umowy niedozwolone postanowienia mógłby realnie liczyć, że w przypadku ich wyeliminowania mogłyby one zostać zastąpione innymi postanowieniami, także dla niego korzystnymi.

Wprawdzie TSUE w powołanym wyroku z dnia 3 października 2019 r. - z odwołaniem się do stanowiska wyrażonego w wyrokach z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie Kasler i Kaslerne Rabai, C-26/13 (pkt 80-84) oraz z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie Abanca Corporation Bancaria i Bankia, C-70/17 i C-179/17 (pkt 64) - stwierdził (pkt 48), że art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie, jednak zastrzegł, że może to nastąpić przede wszystkim w razie wyrażenia na to zgody przez strony a poza tym możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego, wbrew woli konsumenta, zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki, tak że ten ostatni zostałby tym ukarany (pkt 48 i 58 sentencji wyroku w sprawie C – 268/18).

TSUE zaakcentował zatem wolę konsumenta co do zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego inną normą a bezsprzecznie powodowie in concreto takiej woli nie wyrazili. Nie sposób także uznać, aby zastosowanie normy z art. 358 § 2 k.c. przywracało równowagę kontraktową stron (punkt 60 wyroku w sprawie C – 268/18), gdyż w istocie zastąpienie niedozwolonego postanowienia umownego zawierającego odesłanie do tabel kursowych Banku średnim kursem NBP, nie zrealizowałyby odstraszającego skutku Dyrektywy 93/13 i nie konwalidowałoby podstawowej dysfunkcji przedmiotowej umowy, którą w ocenie Sądu Apelacyjnego jest przerzucenie w całości ryzyka walutowego rozumianego jako ryzyko zmiany kursu walut na kredytobiorcę, bez realnego zadośćuczynienia w tym zakresie obowiązkowi informacyjnemu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie można zasadnie stwierdzić, aby powyższe stanowisko dotyczące zastosowania tzw. klauzuli redukcji utrzymującej skuteczność umowy zdezaktualizowało się na skutek wyroku TSUE z dnia 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C-19/20 przeciwko Bankowi BPH S.A. W wyroku tym podtrzymano bowiem stanowisko, że „w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, że niezgodny z tym przepisem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku (pkt 67 i tam powołany wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo). Gdyby bowiem sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców przez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały być one unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców” (pkt 68 i tam powołany wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo, także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2022 r., I CSK 2314/22 i tam powołane orzecznictwo oraz uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., I CSK 2722/22 i tam powołane orzecznictwo).

Dalej należało ocenić, jakie skutki wywiera uznanie, że klauzule indeksacyjne określające świadczenie główne przedmiotowej umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne i luki te nie mogą być uzupełnione w szczególności, czy mogą one wywołać skutek w postaci stwierdzenia trwalej bezskuteczności (nieważności) umowy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że „sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.” (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22, LEX nr 3337513). Innymi słowy, stwierdzenie abuzywności klauzul indeksacyjnych oznacza, że są od początku, z mocy samego prawa dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy chyba, że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci ich skuteczność z mocą wsteczną (ex tunc, zob. uzasadnienie uchwały 7 sędziów SN – zasada prawna z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz.56).

W niniejszej sprawie powodowie na rozprawie w dniu 25 listopada 2021 r. (k.665-668 -240) zostali w sposób szczegółowy pouczeni o skutkach stwierdzenia nieważności umowy kredytu, o obowiązku zwrotu wzajemnych świadczeń przez strony i o możliwości skierowania przez bank przeciwko kredytobiorcom roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Powodowie konsekwentnie nie wyrażali zgody na zastosowanie niedozwolonych klauzul umownych ani na zastąpienie powstałych luk regulacjami wynikającymi z przepisów dyspozytywnych, oświadczyli, że są świadomi skutków stwierdzenia nieważności umowy oraz jednoznacznie oświadczyli, że domagają się uznania kwestionowanej umowy za nieważną (vide: zeznania powódki G. S., k.665, 00:03:13 – 00:08:30; zeznania powoda S. S., k.666-667, 0030:00 – 00:33:03).

W wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 wyrażono stanowisko, że „jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego go prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 zasadniczo nie stoi na przeszkodzie jej unieważnieniu. Jest tak zwłaszcza w sytuacji, gdyby unieważnienie klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców doprowadziło nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu co powoduje, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy” (pkt. 43-45 wyroku).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zmienił tego zapatrywania wyrok TSUE z dnia 29 kwietnia 2021 r., C-19/20. Wprawdzie – podobnie jak w wyroku w sprawie C-260/18 – wyjaśniono w nim, że „unieważnienie umowy nie może stanowić sankcji przewidzianej w dyrektywie 93/13” (pkt.86) i dana umowa może zostać utrzymana w mocy, jednak pod warunkiem że zgodnie z przepisami prawa krajowego takie utrzymanie w mocy umowy bez nieuczciwych postanowień jest prawnie możliwe (pkt.83); jednocześnie jednak zastrzeżono, że „art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie unieważnieniu umowy” (pkt.85, z odwołaniem do sprawy C-260/18).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego stanowisko co do możliwości stwierdzenia nieważności umowy – po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych - znajduje także potwierdzenie w treści wyżej powołanej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), gdzie wyjaśniono, że „w sytuacji, gdy konsument odmawia potwierdzenia klauzuli abuzywnej, bez której to klauzuli umowa kredytu nie może wiązać - umowa staje się definitywnie, trwale bezskuteczna (nieważna)”.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego należy dokonać wyraźnego rozróżnienia pomiędzy bezskutecznością postanowień abuzywnych i nieważnością umowy. Sąd Apelacyjny podziela przy tym wyrażony w judykaturze i doktrynie pogląd, że bezskuteczność w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c. jest szczególną sankcją i dotyczy tylko poszczególnych postanowień umownych a nie umowy jako całości i nie należy jej utożsamiać z nieważnością bezwzględną w rozumieniu art.58 § 1 k.c. (zob. wcześniej powołaną uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22, podobnie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z 7.05.2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56, tak też Ł. Węgrzynowski, Niektóre aspekty wadliwości umowy kredytu frankowego w ocenie Trybunału Sprawiedliwości UE. Glosa do wyroku TS z dnia 29 kwietnia 2021 r., C-19/20, LEX 2021, Ł. Węgrzynowski, Przedawnienie roszczeń z nieważnej umowy kredytu frankowego. Glosa do uchwały siedmiu sędziów SN z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, LEX 2021).

W ocenie Sądu Apelacyjnego niezależnie jednak od tego, czy sankcję tę zakwalifikuje się jako „bezskuteczność zawieszoną” (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z 7.05.2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), czy też jako bezskuteczność abuzywną (tak Ł. Węgrzynowski, Przedawnienie roszczeń z nieważnej umowy kredytu frankowego. Glosa do uchwały siedmiu sędziów SN z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, LEX 2021 istotne jest, że w przypadku wystąpienia klauzul abuzywnych nie wiążą one konsumenta ab initio i ex tunc i mogą skutkować definitywną, trwałą bezskutecznością (nieważnością) całej umowy, jeżeli konsument nie wyrazi następczej i świadomej zgody na dalsze trwanie umowy z uwzględnieniem postanowień abuzywnych lub ich pominięciem bądź też nie wyrazi zgody na uzupełnienie luk powstałych na skutek stwierdzenia bezskuteczności postanowień abuzywnych (nie nastąpi konwalidacja umowy) a ponadto (dodatkowo) w braku takiej zgody - jeżeli Sąd oceni, że zachodzą obiektywne podstawy dla stwierdzenia wadliwości całej umowy, o ile stwierdzenie takiej wadliwości (nieważności) nie będzie szczególnie niekorzystne dla konsumenta.

Innymi słowy, Sąd Apelacyjny podziela wyrażone w doktrynie stanowisko, że skutkiem bezskuteczności klauzul abuzywnych jest to, że może ona - ale in concreto nie musi – prowadzić do nieważności całej umowy, rozumianej także jako trwała, definitywna bezskuteczność (nieważność) umowy, będącej konsekwencją bezskuteczności abuzywnych klauzul umownych. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy „eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji regulacji umownej, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć treści praw i obowiązków stron” (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 975/22, LEX nr 3303543, także uzasadnienie postanowień Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2022 r. I CSK 277/22 i dnia 23 czerwca 2022 r., I CSK 2722/22).

Sąd Apelacyjny podziela także wyrażony w doktrynie pogląd, że nieważność całej umowy wskutek bezskuteczności abuzywnej poszczególnych jej postanowień jest czym innym, aniżeli „klasyczna” nieważność bezwzględna, co jest następstwem okoliczności, że w tej sytuacji nieważność umowy częściowo mieści się w ramach Dyrektywy 93/13 (zob. Ł. Węgrzynowski, Przedawnienie roszczeń z nieważnej umowy kredytu frankowego. Glosa do uchwały siedmiu sędziów SN z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, LEX 2021, uzasadnienie uchwały SN 7 sędziów z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56).

Podkreślenia jednak wymaga, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie stwierdzeniu nieważności umowy, jeśli konsument mógłby zostać narażony na szczególnie niekorzystne konsekwencje, skutkiem czego osiągnięcie skutku odstraszającego wynikającego z nieważności umowy byłoby zagrożone. Ma to znaczenie w szczególności w kontekście skutku stwierdzenia nieważności umowy polegającego na tym, że cała kwota udzielonego kredytu traktowana jest w taki sposób, jakby postawiona została w stan natychmiastowej wymagalności, z obowiązkiem natychmiastowego zwrotu. (zob. także Ł. Węgrzynowski, Niektóre aspekty wadliwości umowy kredytu frankowego w ocenie Trybunału Sprawiedliwości UE. Glosa do wyroku TS z dnia 29 kwietnia 2021 r., C-19/20, LEX 2021 i tam powołane orzecznictwo TSUE z 25.11.2020 r., C-269/19, Banca B.; z 3.03.2020 r., C-125/18, Gómez del Moral Guasch; z 7.11.2019 r., C-349/18, Kanyeba; wyrok C-260/18, Dziubak; z 26.03.2019 r., C-70/17, Abanca Corporación Bancaria; wyrok C-51/17, OTP Bank i OTP Faktoring; z 21.01.2015 r., C-482/13, Unicaja Banco i Caixabank; z 30.04.2014 r., C-26/13, Kásler).

Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy, należy zauważyć – na co już wcześniej zwrócono uwagę - że powodowie konsekwentnie i jednoznacznie domagali się stwierdzenia nieważności przedmiotowej umowy. Z poczynionych ustaleń wynika, że powodowie mieli wystarczającą wiedzę o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą stwierdzenie nieważności takiej umowy (zob. punkt 4 sentencji wyroku TSUE z 29 kwietnia 2021 r. C – 19/20). Z zeznań powodów G. S. (k.665, 00:03:13 – 00:08:30) oraz S. S. (k.666-667, 0030:00 – 00:33:03) wynika bowiem, że „ jestem świadoma skutków prawnych ewentualnego stwierdzenia nieważności umowy, tzn. dostaniem od banku wszystko to, co wpłaciliśmy na rzecz banku. Natomiast będziemy musieli bankowi zwrócić to, co od niego otrzymaliśmy i być może wynagrodzenie za korzystanie z kapitału”.

Jak już to wcześniej wskazano, bezskuteczność abuzywna klauzul określających sposób przeliczania salda kredytu i rat kapitałowo – odsetkowych według ustalonego przez pozwanego kursu CHF oznacza wyeliminowanie mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, a także wyeliminowanie ryzyka kursowego (walutowego) (zob. wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18)

Wskazać przy tym należy, że pojęcie natury (właściwości) stosunku prawnego (art. 353 ¹ k.c.) obejmuje również naturę określonych typów stosunków prawnych, a więc wiąże się z koniecznością przestrzegania, uwzględniania pewnych cech stosunku obligacyjnego, które stanowią o istocie tego stosunku prawnego i pozwalają go odróżnić od innych typów stosunków prawnych. W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej oraz kredytów denominowanych taką swoistą cechą tego stosunku prawnego będzie wskazany powyżej mechanizm indeksacji oraz oprocentowanie według stawki LIBOR.

Stawka LIBOR (ang. London Interbank Offered Rate ), wyznaczała wysokość oprocentowania depozytów i kredytów na rynku międzybankowym w Londynie. Do stawki LIBOR odwoływał się § 7 ust.1 Części Ogólnej Umowy (k.19-19v ). W ocenie Sądu Apelacyjnego pominięcie mechanizmu indeksacji, przy jednoczesnym pozostawieniu stawki LIBOR, spowodowałoby, że istota tego stosunku prawnego (kredytu denominowanego zostałaby zagubiona. (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344, z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 975/22, LEX nr 3303543). Innymi słowy, wyeliminowanie ryzyka kursowego charakterystycznego zarówno dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, jak i kredytu denominowanego i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że utrzymanie jej ważności nie jest możliwe (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2022 r., I CSK 277/22, z dnia 23 czerwca 2022 r., I CSK 2722/22).

Niezależnie od tego wskazać należy, że z końcem 2021 r. zaprzestały być publikowane stawki referencyjne LIBOR (ang. London InterBank Offered Rate), w tym także stawka LIBOR CHF obowiązująca dla kredytów frankowych. Od 2022 r. wszystkie kredyty indeksowane i denominowane do CHF, które w chwili obecnej operują na stawce LIBOR CHF, przeliczane będą według wskaźnika SARON (ang. Swiss Average Rate Overnight) (zob. Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) 2021/1847 z dnia 14 października 2021 r. w sprawie wyznaczenia ustawowego zamiennika dla niektórych terminów zapadalności stopy LIBOR dla franka szwajcarskiego (CHF LIBOR); Dz. Urzędowy Unii Europejskiej z 22.10.2021 r., poz. 374).

Nie można także przyjąć, aby unieważnienie umowy było dla powodów niekorzystne, skutkowało zagrożeniem ich interesów. Gdyby pozostawić umowę w mocy, to powodowie w dalszym ciągu byliby narażeni na niczym nieograniczone ryzyko kursowe (walutowe). Ponadto, o ile po stronie pozwanego banku w przypadku stwierdzenia nieważności umowy aktualizuje się roszczenie o zwrot wypłaconego kapitału, czego powodowie mieli świadomość i co akceptowali, to ewentualne roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za udostępnienie środków pieniężnych do korzystania przez określony czas budzi zasadnicze wątpliwości. W ocenie Sądu Apelacyjnego aktualnie trudno bowiem przyjąć, aby istniała podstawa prawna do domagania się zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela bowiem wyrażone w piśmiennictwie stanowisko, że roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie kapitału nie mieści się w dotychczas przyjmowanej w orzecznictwie formule charakteryzującej ewentualne roszczenia restytucyjne przedsiębiorcy, nie stanowi bowiem „następstwa takiego, jak postawienie pozostałej do spłaty kwoty kredytu w stan natychmiastowej wymagalności”, będącej skutkiem unieważnienia umowy kredytu (zob. Łukasz Węgrzynowski Niektóre aspekty wadliwości umowy kredytu frankowego w ocenie Trybunału Sprawiedliwości UE. Glosa do wyroku TS z dnia 29 kwietnia 2021 r., C-19/20, LEX 2021).

Skoro zatem nie można na chwilę obecną stwierdzić, że unieważnienie umowy skutkować będzie roszczeniami pozwanego wobec kredytobiorcy – ponad roszczenie o zwrot wypłaconego kapitału, to nie sposób przyjąć, aby unieważnienie umowy było dla powodów obiektywnie niekorzystne, porównując także wysokość kapitału udzielonego kredytu oraz wysokość dotychczas spłaconych rat. W tej sytuacji nawet okoliczność, że stwierdzenie nieważności umowy aktualizuje po stronie kredytobiorcy obowiązek zwrotu całości kapitału kredytu nie prowadzi do wniosku, iż unieważnienie umowy było dla powodów obiektywnie niekorzystne, narażało na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

W rezultacie, skoro przedmiotowe klauzule umowne są abuzywne, a utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest możliwe, spełnione zostały pozytywne przesłanki ustalenia nieważności przedmiotowej umowy jako konsekwencji bezskuteczności abuzywnej wyżej opisanych klauzul umownych, przy wystąpieniu przesłanki negatywnej – braku niekorzystnego skutku stwierdzenia nieważności umowy dla kredytobiorcy (art.189 k.p.c. w zw. z art.385 ¹ § 1 i 2 k.c.).

Dalej należało ocenić zarzut naruszenia art. 453 k.c., który miał polegać na jego niezastosowaniu do oceny świadczeń spełnionych i przyjmowanych w złotych polskich przez szereg lat.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne rozważania Sądu Okręgowego odnośnie do aktualizacji po stronie powodowej roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia – jako świadczenia nienależnego - w konsekwencji stwierdzenia nieważnej czynności prawnej. Zgodnie bowiem z art.410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Świadczenie nienależne jest szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia do którego mają zastosowanie wszystkie regulacje zawarte w art.405 – 409 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2016 r., IV CSK 658/15, LEX nr 2069453). Wykładnia językowa – poprzez odesłanie do „przepisów artykułów poprzedzających” oraz wykładnia systemowa prowadzi do wniosku, iż regulacja dotyczące nienależnego świadczenia pozostają w odniesieniu do art. 405 k.c. – art.409 k.c. w relacji lex specialis derogat legi generali (tak też E. Łętowska, M. Grochowski, „Czemu ma dziś służyć bezpodstawne wzbogacenie?” (w:) Współczesne problemy prawa zobowiązań. (red. A. Olejniczak, J. Haberko, A.Pyrzyńska, D. Sokołowska), Warszawa 2015, s.217). Da aktualizacji roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia – poza wykazaniem jednej z kondykcji opisanych w art.410 § 2 k.c. wystarczające jest przy tym wykazanie samego przesunięcia majątkowego pomiędzy zubożonym (solvens) a wzbogaconym (accipiens) będącego następstwem spełnienia nienależnego świadczenia, gdyż ze swej istoty spełnienie tego świadczenia spełnia przesłankę zubożenia, zaś jego otrzymanie - kryteria wzbogacenia (tak też Sąd Najwyższy w wyrokach z 15 maja 2014 r., II CSK 517/13, LEX nr 1488794 , z 29 listopada 2016 r., I CSK 798/15, LEX nr 2183475 , zob. także wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344) . Bez znaczenia prawnego jest to, czy pozwany faktycznie rozporządził środkami finansowymi otrzymanymi w ramach spłat rat kredytu, choćby na pokrycie własnych zobowiązań i nie zachodzi w tym wypadku potrzeba ustalenia, czy wzbogaciło ono odbiorcę (accipiensa). Samo bowiem spełnienie świadczenie nienależnego jest źródłem roszczenia restytucyjnego.

W § 2 art.410 k.c. w sposób enumeratywny wymieniono cztery sytuacje (kondykcje) kreujące obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia i komplementarne do niego roszczenie o jego zwrot, które można uporządkować w następujący sposób:

a) brak zobowiązania podmiotu, który spełnił świadczenie lub istnienie zobowiązania wobec innej osoby, której świadczył (condictio indebiti);

b) odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia (condictio causa finita);

c) nieosiągnięcie celu świadczenia (condictio causa data causa non secuta);

d) nieważność czynności prawnej (condictio sine causa).

W niniejszej sprawie prawnie relewantna jest w ocenie Sądu Apelacynego czwarta z wyżej wymienionych kondykcji, a mianowicie condictio sine causa, gdyż konsekwencją bezskuteczności abuzywnej klauzul tworzących mechanizm indeksacji przedmiotowej umowy jest trwała, definitywna bezskuteczność (nieważność) całej umowy, przy czym jak już to wyżej wskazano „nieważność” ta jest rozumiana nieco inaczej aniżeli „klasyczna” nieważność bezwzględna, gdyż swoje źródła posiada także w ramach regulacji Dyrektywy 93/13 (zob. także uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56, także Ł. Węgrzynowski , Przedawnienie roszczeń z nieważnej umowy kredytu frankowego. Glosa do uchwały siedmiu sędziów SN z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, LEX 2021).

Nie powinno budzić przy tym wątpliwości, że w sprawie winna znaleźć zastosowanie teoria dwóch kondykcji, którą należy rozumieć jako konstruującą po obu stronach nieważnej czynności prawnej niezależne roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia. Take stanowisko należy już uznać za ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W szczególności należy odwołać się w tej mierze do uchwały SN z 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20, LEX nr 3120579 ), w której wyjaśniono, że „stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art.410 § 1 k.c. w zw. z art.405 k.c.), niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu”, czy też uchwały SN z 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21 (zasada prawna, OSNC 2021/9/56), w której wyjaśniono, że jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.), zastrzegając jednocześnie, że kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna, co zdaniem Sądu Apelacyjnego ma znaczenie w kontekście przedawnienia roszczenia banku o zwrot wypłaconego kredytu.

Co do samej wysokości żądania restytucyjnego, to jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, środki objęte żądaniem pozwu pozwany bezspornie otrzymał od powodów, zaś wysokość dochodzonego roszczenia znajdowała potwierdzenie w zaświadczeniu wystawionym przez pozwany Bank (vide: zaświadczenie k.249-252, k.479-480).

W rezultacie wyżej wskazane zarzut naruszenia art.453 k.c. należało uznać za chybiony.

Odnośnie do podniesionego w toku postępowania apelacyjnego na podstawie art.496 k.c. w zw. z art.497 k.c. procesowego zarzutu prawa zatrzymania świadczenia (k.801-813), podkreślenia wymaga, że wprawdzie w judykaturze i doktrynie dopuszczono możliwość wykorzystania instytucji prawa zatrzymania z art.497 k.c. w zw. z art.496 k.c. do rozliczeń restytucyjnych przy nieważnej umowie kredytowej i będącego jego konsekwencją obowiązku zwrotu wzajemnych świadczeń (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, LEX nr 3120579, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego 7 sędziów z 7maja 2021 r., III CZP 6/21 , OSNC 2021/9/56, Ł. Węgrzynowski, Przedawnienie roszczeń z nieważnej umowy kredytu frankowego. Glosa do uchwały siedmiu sędziów SN z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, LEX 2021), to jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego podzielić należało stanowisko powodów, że instytucja prawa zatrzymania świadczenia ze swej istoty ma zastosowanie, gdy na skutek odstąpienia od umowy lub jej nieważności strony mają obowiązek zwrotu świadczeń o charakterze różnorodzajowym, np. świadczenia pieniężnego i rzeczy. W przypadku natomiast tożsamych rodzajowo świadczeń pieniężnych właściwą konstrukcją do wzajemnych rozliczeń jest zarzut potrącenia, mający zastosowanie, gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku (art.498 § 1 k.c.). Zdaniem Sądu Apelacyjnego za takim stanowiskiem przemawia wykładnia funkcjonalna i systemowa. Za niedopuszczalne in casu należałoby uznać stosowanie w drodze analogii do zwrotu świadczeń pieniężnych instytucji ze swej istoty mającej zastosowanie przy świadczeniach nie mających charakteru jednorodzajowego. Zastosowanie przepisów w drodze analogii powinno następować jedynie wyjątkowo i tylko wówczas, gdy zachodzi potrzeba rozwiązania danego zagadnienia prawnego, a istnieje luka prawna i istnieją przepisy regulujące zagadnienie podobne, które mogą być zastosowane do rozwiązania problemu prawnego nieuregulowanego aktem prawnym. W ocenie Sądu Apelacyjnego w sytuacji umowy kredytu nie ma takich przesłanek albowiem brak jest jakiejkolwiek luki prawnej, która wymagałaby uzupełnienia w drodze analogii w zakresie sytuacji prawnej obu stron nieważnej umowy kredytu, a więc brak jest podstaw do zastosowania przepisów o zatrzymaniu per analogiam.

Z tych też względów Sąd Apelacyjny na podstawie wyżej cytowanych przepisów oraz art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z wyrażoną w art.98 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Skoro w istocie apelacja została oddalona Sąd zasądził od pozwanego na rzecz każdego z powodów koszty zastępstwa procesowego, których wysokość została ustalona na podstawie § 2 pkt. 7 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz.265).

Sąd nie orzekał odrębnie od odsetkach ustawowych za opóźnienie w płatności kosztów procesu (art.98 § 1 ¹ k.p.c.), gdyż wykładnia językowa przepisu wskazuje, że uregulowane w nim odsetki należą się z mocy ustawy i sąd o nich nie rozstrzyga; orzeczenie o obowiązku ich zapłaty sprowadzałoby się w istocie do powtórzenia sformułowań użytych w tym unormowaniu (zob. G. Misiurek [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021, art. 98).

SSA Leszek Jantowski

Na oryginale właściwy podpis.