Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lipca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie

III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w osobie:

Przewodnicząca	Sędzia SA Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 lipca 2024 r. w S.

sprawy ubezpieczonego M. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 15 maja 2023 r., sygn. akt IV U 406/22

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołania.

SSA Jolanta Hawryszko

III AUa 322/23

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z 22 kwietnia 2022 r., znak: (...), odmówił ubezpieczonemu M. G. prawa do emerytury pomostowej. Decyzją z 9 czerwca 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. ponownie odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej.

Odwołanie od obu decyzji wniósł ubezpieczony, domagając się przyznania prawa do emerytury pomostowej. Wskazał, że w okresie od 1 listopada 1992 do 31 grudnia 2008 stale i w pełnym wymiarze wykonywał pracę w warunkach szczególnych, tj. pracę związaną z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska, wymienioną w wykazie A dziale VIII poz. 12 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jak wynika ze świadectw pracy, był zatrudniony na stanowisku mechanika przy próbach naziemnych samolotów i śmigłowców na płycie lotniska w okresie od 1 listopada 1992 r. do 31 lipca 2009 r. w pełnym wymiarze czasu pracy.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań.

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 15 maja 2023 r. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu M. G. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 marca 2022 roku.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. G., ur. (...), w dniu 1 listopada 1992 r. zawarł umowę o pracę z Jednostką (...) w D. na stanowisku mechanika lotniczego w pełnym wymiarze czasu pracy na 2-tygodniowy okres próbny. Umową z dnia 15 listopada 1992 r. został zatrudniony na czas określony do 30 kwietnia 1993 r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku mechanika lotniczego. Kolejną umową zawartą z 1 maja 1993 r. ubezpieczony został zatrudniony na czas określony do chwili dyspozycji etatu na stanowisku mechanika lotniczego (etat st. mechanik (...) etat pdf. zaw. w kluczu eksploatacji śmigłowców (...)). W dniu 1 lipca 1995 r. ubezpieczony zawarł umowę o pracę z Jednostką (...) w D. na stanowisku mechanika sprzętu i urządzeń technicznych w pełnym wymiarze czasu pracy na czas nieokreślony. Następna umowa została podpisana w dniu 1 kwietnia 1996 r.; wskazano stanowisko: mechanik lotniczych urządzeń naziemnych. W dniu 1 stycznia 2003 r. nastąpiło przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę - Jednostkę (...) w S.. Pismem z dnia 16 stycznia 2003 r. nastąpiło wypowiedzenie warunków umowy o pracę w związku z koniecznością zmiany stanowiska pracy ze stanowiska mechanika lotniczych urządzeń na mechanika silników lotniczych. W dniu 20 stycznia 2005 r. zostało podpisane nowe porozumienie zmieniające umowę o pracę, w związku z nadaniem ubezpieczonemu przez WKU pracowniczego przydziału mobilizacyjnego, na stanowisko mechanik zespół remontu płatowców i silników.

Ubezpieczony przez cały okres zatrudnienia pracował jako mechanik śmigłowców. Prace wykonywał na płycie lotniska lub w hangarze. Wykonywał różne prace mechaniczne, mając kontakt z różnymi cieczami, naftami, szkodliwymi olejami. Wymieniał silniki, łopaty i przekładnie. Czynności te wykonywał na płycie lotniska. Brał udział w próbach śmigłowca na płycie lotniska. Po wykonaniu danego śmigłowca, jego obowiązkiem było wejść na niego, wymienić olej, filtry, dokonać przeglądu przed następną próbą. Po tym przeglądzie śmigłowiec uczestniczył w próbie, po stwierdzeniu przez załogę, że wszystko jest w porządku, przygotowywano go do próby oblotu. Śmigłowiec był wówczas zabezpieczony specjalnymi linami przytwierdzony do stojanki płyty, na której stoi. W ten sposób sprawdzano siłę i moc maszyny, wszystkie parametry danego samolotu, dlatego śmigłowiec musiał być na uwięzi. Jeżeli wszystkie parametry się zgadzały podczas tej próby, mechanik „odkotwiczał” śmigłowiec z uwięzi, śmigłowiec udawał się na oblot techniczny, jeżeli wszystko było w porządku to rola mechanika się kończyła, a jeżeli nie - to mechanik nadal zajmował się danym śmigłowcem i go naprawiał. Po wykonaniu pracy polegającej na wymianie oleju, filtrów, mechanika kontrolował technik. Zakres obowiązków ubezpieczonego po roku 2008 nie uległ zmianie. Ubezpieczony cały czas wykonywał te same czynności.

W dniu 31 lipca 2009 r. ubezpieczony otrzymał świadectwo pracy, w którego treści wskazano, że od 1 listopada 1992 r. do 31 lipca 2009 r. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Jednostce (...) (...) w S. - Komendzie L. nr (...) w D. na stanowisku mechanika zespołu remontu płatowców i silników . Wskazano, że w okresie od 1 listopada 1992 do 31 lipca 2009 wykonywał pracę w szczególnych warunkach. W dniu 31 lipca 2009 r. ubezpieczony otrzymał również świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którego treści wskazano, że w okresie od 1 listopada 1992 do 31 lipca 2009 stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska na stanowisku mechanika zespołu remontu płatowców i silników, wymienionym w wykazie A dziale VIII pkt 12 wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Ubezpieczony (...) ukończył 60 lat. W dniu 29 marca 2022 r. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury pomostowej. Organ rentowy uznał za udowodnione okresy składkowe - 45 lat i 16 dni; nieskładkowe - 3 miesiące i 29 dni; staż sumaryczny - 45 lat 4 miesiące i 15 dni. Organ rentowy nie uwzględnił żadnego okresu zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych. W konsekwencji, zaskarżoną decyzją z dnia 22 kwietnia 2022 r. odmówił przyznania mu prawa do emerytury pomostowej.

Pismem z dnia 4 maja 2022 r. ubezpieczony zwrócił się do pracodawcy JW. nr (...) w S. z prośbą o sprostowanie świadectwa pracy oraz świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych z 31 lipca 2009 r. W dniu 13 maja 2022 r. pracodawca skorygował wystawione świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, wskazując, że M. G. był zatrudniony w Jednostce (...) (...) w S. - Komenda L. nr (...) w D. od 1 listopada 1992 r. do 31 lipca 2009 r. i w tym okresie od 1 listopada 1992 r. do 31 grudnia 2008 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska, zgodnie z wykazem A dział VIII poz. 12 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na stanowisku mechanik - zatrudniony przy próbach naziemnych samolotów i śmigłowców na płycie lotniska wymienionym w wykazie A dziale VIII poz. 12 pkt 1 prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej stanowiącym załącznik nr 1 i 2 do zarządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 12 września 1983 r. Podobnie sprostowane zostało świadectwo pracy („zwykłe”) w którym wskazano, że M. G. wykonywał pracę w szczególnych warunkach od 1 listopada 1992 r. do 31 grudnia 2008 r. na stanowisku mechanik - zatrudniony przy próbach naziemnych samolotów i śmigłowców na płycie lotniska. Sąd Okręgowy ustalił, że Jednostka (...) w S. poinformowała, że po dniu 31 grudnia 2008 r. nie występowały w Jednostce prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawniało do emerytury pomostowej. W późniejszych latach sytuacja ta uległa zmianie jedynie w zakresie nowo powstałych stanowisk pracy w wojskowej straży pożarnej. W związku z powyższym, od dnia 1 stycznia 2009 r. nie była opłacana składka na Fundusz Emerytur Pomostowych za M. G..

Po przedłożeniu sprostowanych świadectw wykonywania pracy w warunkach szczególnych, organ rentowy w dniu 9 czerwca 2022 r. wydał kolejną zaskarżoną decyzję, odmawiającą prawa do emerytury pomostowej. Zakład zmienił decyzję z dnia 22 kwietnia 2022 w zakresie udowodnienia okresu pracy w szczególnych warunkach wynoszącego co najmniej 15 lat oraz wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 w/w ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ostatecznie, organ rentowy uznał za udowodniony okres zatrudnienia w warunkach szczególnych w następujących wymiarach:

- staż pracy w warunkach szczególnych w myśl art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych w wymiarze 15 lat 10 miesięcy i 20 dni,

- staż pracy w warunkach szczególnych w myśl art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych w wymiarze 0.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołania, odwołując się do treści art. 4 i art. 49 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t. j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1340).

Zgodnie z art. 4 ustawy prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)  urodził się po dniu 31 grudnia 1948r.;

2)  ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3)  osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4)  ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5)  przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6)  po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Druga grupa przesłanek do nabycia emerytury pomostowej została zawarta w art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych. Stosownie do jego treści, prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1)  po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy;

2)  spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i art. 5-12 tej ustawy;

3)  w dniu wejścia w życie ustawy (tj. w dniu 1.01.2009 r.) miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, tj. wynoszący 15 lat.

Z zestawienia przepisów art. 4 i 49 ustawy wynika, że zasadniczym kryterium decydującym o zastosowaniu jednego z nich jest to, czy ubezpieczony po dniu 31.12.2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3 ustawy, a więc pracę wyszczególnioną w wykazie prac stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych. Jak wynika z treści powołanego art. 4, przy kwalifikacji prac w warunkach szczególnych trzeba mieć na uwadze przepisy art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych oraz art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przepis art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych posługuje się legalną definicją prac w szczególnych warunkach, zaliczając do nich prace związane z czynnikami ryzyka, mogące z wiekiem z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwale uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, stawiające przed pracownikami - mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej - wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz tych prac określa załącznik nr 1 do ustawy. Natomiast zgodnie z treścią art. 3 ust. 3 ustawy prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Z kolei przepisy ustawy emerytalnej w zakresie warunków szczególnych odwołują się do przepisów Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983r., Nr 8, poz. 43 z późn.zm.). Stosownie do treści § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w wyżej wymienionym rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Rozporządzenie podobnie jak ustawa

o emeryturach pomostowych zawiera załącznik z wykazami prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczony spełnił warunki do przyznania emerytury pomostowej określone w art. 4 pkt 1-5 cytowanej ustawy. Ma obecnie 61 lat, urodził się po 31 grudnia 1948 r., ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat, osiągnął wiek co najmniej 60 lat dla mężczyzn, ma okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze co najmniej 25 lat, przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Organ rentowy uznał, że ubezpieczony w okresie od 1 listopada 1992. do 31 grudnia 2008 stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska, zgodnie z wykazem A dział VIII poz. 12 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Ustawa o emeryturach pomostowych do prac wykonywanych w szczególnym charakterze zalicza między innymi prace mechaników lotniczych związane z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych na płycie lotniska (pkt 3 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych). Prawo lotnicze wymaga przy wykonywaniu pracy na lotniskach stosownych kwalifikacji, potwierdzonych dokumentami. Stosownie do treści art. 95 tej ustawy, świadectwem kwalifikacji jest dokument stwierdzający posiadanie określonych kwalifikacji i upoważniający do wykonywania określonych czynności lotniczych.

Powołując się na orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 października 2011, I OSK 509/11, Sąd Okręgowy wskazał, że regulacje zawarte w art. 3 ust. 3 i 5 w zw. z art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656) należy rozumieć tak, że obowiązek umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze obciąża pracodawcę wówczas, gdy wykonuje on rodzaj pracy wymieniony w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych, będąc zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy (na pełen etat) i ten rodzaj wykonywanej pracy jest wykonywany jako podstawowy obowiązek pracownika, bez względu na to, czy oprócz wymienionego rodzaju pracy wykonuje również inne czynności. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego „w pełnym wymiarze czasu pracy” nie oznacza, że praca określonego rodzaju ma być wykonywana stale, czyli - jak uważa strona skarżąca - w ramach dobowej miary czasu pracy pracownik ma wykonywać wyłącznie dany rodzaj pracy. Kryterium wskazującym na wykonywanie pracy w pełnym wymiarze czasu pracy stanowi wykonywanie w ramach dobowej miary czasu pracy, odpowiadającej pełnemu etatowi, rodzaju pracy zaliczonej do prac o szczególnym charakterze jako podstawowego obowiązku pracownika. Zatem praca zaliczona do pracy o szczególnym charakterze musi należeć do podstawowych, a nie ubocznych, sporadycznych obowiązków pracownika. W przypadku prac o szczególnym charakterze definicja kładzie nacisk na szczególną odpowiedzialność pracownika, związaną z wykonywanymi czynnościami. W tym zatem przypadku dominującą rolę odgrywa czynnik interesu publicznego - ochrony innych osób przed niebezpieczeństwem związanym z faktem, że pracownik, który wykonuje te szczególnie odpowiedzialne czynności może nie mieć już należytej sprawności psychofizycznej, ze względu na jej naturalne obniżenie podyktowane wiekiem. W związku z tym istotne jest to, aby taki pracownik nie podejmował czynności wymagających wyższej sprawności psychofizycznej. W interesie publicznym leży więc odsunięcie takiego pracownika od wykonywania czynności obarczonych szczególnym ryzykiem, a w interesie pracownika umożliwienie mu nabycia „przejściowych” świadczeń, przed uzyskaniem pełnych praw emerytalnych.

W ocenie Sądu Okręgowego, ubezpieczony po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę mechanika lotniczego związane z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych na płycie lotniska. Z zakresu powierzonych obowiązków wynika, że odpowiadał za prawidłowe przygotowanie statku powietrznego do lotu i dalszej „służby” tego statku powietrznego na rzecz jednostki. Wykonywał prace na płycie lotniska, prace serwisowe, część z nich wykonywał w hangarze, który to jednak nadal jest częścią płyty lotniska. Charakter wykonywanych przez niego czynności obsługowych, potwierdzał, że był on odpowiedzialny za przygotowanie statku powietrznego bezpiecznie do dalszych lotów i za potwierdzenie jego bezpieczeństwa użytkowego.

W obliczu zeznań ubezpieczonego, którym Sąd dał wiarę, wystawionego w 2009 r. świadectwa pracy, bardzo niejasne jest pismo pracodawcy z dnia 19 października 2022, w którym stwierdzono, iż po 31.12.2008 roku w JW. (...) nie występowały prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawniało do emerytury pomostowej w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych z dnia 19.12.2009 r. Jak wynika z zebranego materiału dowodowego w sprawie zakres czynności wykonywanych przez ubezpieczonego się nie zmienił. W ocenie Sądu stanowisko zakładu pracy było błędne, gdyż ubezpieczony faktycznie wykonywał pracę w szczególnym charakterze po roku 31 grudniu 2008 r., powinien zostać zgłoszony przez pracodawcę do ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych i należało za niego opłacać składki na Fundusz Emerytur Pomostowych. Fakt niezgłoszenia do ubezpieczenia społecznego i nieopłacania składki nie może obciążać ubezpieczonego. Przyznanie mu prawa do emerytury pomostowej nie jest też uzależnione od poglądu byłego pracodawcy i jego oceny w tym zakresie, czy wykonywał on pracę w warunkach szczególnych, uzasadniającą uznanie, że z tego tytułu należy mu się prawo do tego świadczenia. Jest to uzależnione od spełnienia przesłanek prawa materialnego.

W ocenie Sądu Okręgowego, w związku z przyznaniem emerytury na podstawie art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, zbędne stało się analizowanie, czy ubezpieczony spełnia warunki do przyznania emerytury pomostowej na podstawie art. 49 cytowanej ustawy.

Apelację od wyroku złożył organ rentowy zarzucając rozstrzygnięciu:

1) naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego przez dokonanie oceny zgromadzonego materiału dowodowego z przekroczeniem granic swobodnej oceny dowodów i w rezultacie błędne przyjęcie, że praca ubezpieczonego na stanowisku „mechanika zespołu remontu płatowców i silników" była pracą o szczególnym charakterze, wymienioną w załączniku nr 2, pod poz. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych tj. prace mechaników lotniczych, związane z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych na płycie lotniska, ponieważ była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i w konsekwencji przyjęcie, że ubezpieczony spełnia warunki do przyznania emerytury pomostowej, podczas gdy dokonanie ustaleń zgodnych ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym prowadzi do wniosku, że ubezpieczony nie wykonywał prac o szczególnym charakterze wymienionych w załączniku nr 2 pod poz. 3 stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i nie spełnia warunków do przyznania emerytury pomostowej;

2) naruszenie prawa materialnego, tj.:

- naruszenie art. 4 w związku z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1340) przez błędną wykładnię i uznanie, że ubezpieczony legitymuje się stażem pracy o szczególnym charakterze wynoszącym co najmniej 15 lat, w następstwie czego spełnia warunki niezbędne do przyznania emerytury pomostowej;

- naruszenie art. 3 ust. 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1340) przez błędne przyjęcie że ubezpieczony wykonywał prace „mechaników lotniczych, związaną z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych na płycie lotniska" stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania ubezpieczonego.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał zasadność apelacji organu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności sprawy oraz dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, jednak sąd drugiej instancji nie zgadza się z dokonaną subsumpcją w kontekście przyjętej interpretacji prawa materialnego. Sąd Apelacyjny uznał, że ustalone fakty zostały nieprawidłowo zakwalifikowane pod przesłankę z art. 4 pkt 6 ustawy o emeryturach pomostowych.

Słusznie wskazał Sąd Okręgowy, że warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową w świetle wykładni językowej art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1340; dalej jako ustawa) jest legitymowanie się określonym stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych lub dotychczasowych przepisów oraz kontynuowanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych po dniu 31 grudnia 2008 r., tj. od dnia wejścia w życie ustawy. Osoby, które takiej pracy po wskazanej dacie nie wykonywały, a w rezultacie nie spełniały warunku określonego w art. 4 pkt 6 ustawy, mają możliwość uzyskania emerytury pomostowej w oparciu o art. 49 ustawy, który w miejsce warunku z art. 4 pkt 6 wprowadza wymaganie, aby zainteresowany spełniał w dniu wejścia w życie ustawy, tj. 1 stycznia 2009 r. warunek posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, ale wyłącznie w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, czyli na warunkach zaostrzonych ustawą, a nie na warunkach Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2013 r., II UK 159/13, a także wyrok Sądu Najwyższego z 13 marca 2012 r., II UK 164/11, wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2013 r., I UK 448/12).

Należy pamiętać, że emerytura pomostowa jest to uprawnienie szczególne, rodzaj przywileju emerytalnego, zatem ustawowe przesłanki nabycia tego świadczenia nie mogą być interpretowane rozszerzająco. Wymóg udowodnienia pracy ściśle wg pozycji załącznika jest obligatoryjny dla nabycia tego prawa.

Zgodnie z art. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, ustawa nie tylko określa warunki nabywania i utraty prawa do tego świadczenia oraz rodzaje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, ale też zasady postępowania w sprawach emerytur pomostowych; organizację i zasady działania Funduszu Emerytur Pomostowych; zasady i tryb opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych oraz zasady finansowania emerytur pomostowych i rekompensat; a w szczególności obowiązki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz płatników składek w zakresie tworzenia i prowadzenia centralnego rejestru i wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz centralnego rejestru i ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Emerytury pomostowe finansowane są z Funduszu Emerytur Pomostowych, który jest państwowym funduszem celowym i którego dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Fundusz uzyskuje dochody ze składek opłacanych przez pracodawców oraz z uzupełniającej dotacji z budżetu państwa, także z odsetek z lokat aktywów FEP w pierwszych latach jego funkcjonowania, zaś składki są opłacane przez pracodawców za pracownika zgłoszonego do rejestru ubezpieczonych. Emerytury pomostowe są więc świadczeniami systemowymi, finansowanymi również przez pracodawców zatrudniających pracowników w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, powyższe względy skutkują tym, że przepisy ustawy o emeryturach pomostowych pozwalają na niewątpliwe ustalenie faktu pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu tej ustawy już na etapie zatrudnienia, w okresie znacząco poprzedzającym dowodzenie tej okoliczności przed organem rentowym oraz przed sądem cywilnym w sprawie o świadczenie emerytalne, co jest istotną zmianą jakościową prawa w porównaniu do przepisów dotychczasowych, tj. art. 32 ustawy emerytalno-rentowej w zw. z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Mianowicie, stosownie do treści art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych składki na Fundusz Emerytur Pomostowych opłaca się za pracownika, który spełnia łącznie następujące warunki: 1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.; 2) wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3. Treść tego przepisu prowadzi do jednoznacznego wniosku, zgodnie z którym spoczywający na pracodawcy obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych został uregulowany w oderwaniu od przesłanek warunkujących nabycie prawa do emerytury pomostowej określonych w art. 4. W rzeczy samej, każdy pracodawca zatrudniający w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze ma obowiązek płacenia składek za tego pracownika n FEP. Brak wpłat z tego tytułu jest jednoznacznym wskazaniem, że pracodawca nie zatrudnia pracowników w warunkach szczególnych, co dla pracownika jest łatwe do ustalenia.

Co więcej, w myśl art. 38 ustawy

1. Płatnik składek przekazuje informację o pracowniku, za którego był obowiązany opłacać składkę na FEP, zawierającą następujące dane:

1) nazwisko i imię,

2)datę urodzenia,

3)numer PESEL, a w razie gdy pracownikowi nie nadano numeru PESEL - serię i numer dowodu osobistego lub paszportu,

4)okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

5)kod pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o którym mowa w przepisach art. 33 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

- zwaną dalej ,,zgłoszeniem danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze''.

2. Zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze płatnik składek przekazuje do Zakładu do dnia 31 marca danego roku kalendarzowego za poprzedni rok kalendarzowy. (…)

Ponadto, zgodnie z art. 50 ustawy: 1. Pierwsze zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o którym mowa w art. 38, płatnik składek przekazuje za 2010 r. 2. Przekazując zgłoszenie, o którym mowa w ust. 1, płatnik składek składa informacje wymienione w art. 38 ust. 1 dotyczące pracowników, którzy w 2009 r. wykonywali prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, także wówczas, gdy w 2010 r. nie wykonywali już tej pracy. 3. Do czasu przekazania zgłoszenia i informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, płatnik składek jest zobowiązany do wystawiania zaświadczeń o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, przypadających po dniu 31 grudnia 2008 r. Przepis art. 12 stosuje się odpowiednio.

A zatem, brak zgłoszenia imiennego do ZUS jest stanowczym wskazaniem, że pracodawca nie zatrudniał pracownika w warunkach szczególnych.

Istotna jest również regulacja zawarta w art. 41 ustawy wprowadzająca centralne rejestry:

1. Zakład prowadzi:

1) centralny rejestr stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

2) centralny rejestr pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP.

2. Centralny rejestr stanowisk pracy, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, zawiera:

1) dane płatnika składek;

2) liczbę stanowisk pracy, na których jest wykonywana praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

3. Centralny rejestr pracowników, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, zawiera:

1) dane płatnika składek;

2) dane dotyczące pracownika, za którego jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP:

a) nazwisko i imię,

b) datę urodzenia,

c) numer PESEL,

d) serię i numer dowodu osobistego lub paszportu;

3)kod pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

4)okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Natomiast zgodnie z art. 41 ust. 4 ustawy:

Płatnik składek jest obowiązany prowadzić:

1) wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze ;

2) ewidencję pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP, zawierającą dane, o których mowa w ust. 3 pkt 2.

Zgodnie z art. 41 ust. 5 ustawy płatnik składek jest obowiązany powiadomić zatrudnionych pracowników o treści wykazu, o którym mowa w ust. 4 pkt 1, oraz o wpisie lub odmowie dokonania wpisu do ewidencji, o której mowa w ust. 4 pkt 2.

W myśl art. 51 Płatnik składek jest zobowiązany do wystawiania zaświadczeń o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, za okresy przypadające przed dniem 1 stycznia 2009 r. Przepis art. 12 stosuje się odpowiednio.

Powyższe regulacje pozwalają więc na jednoznaczny wniosek, że osoba nieujęta w opisanych rejestrach nie pracowała w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, co dla konkretnego pracownika staje się oczywiste.

Należy więc odpowiedzieć na pytanie, czy pracownik który nie został objęty obowiązkiem opłacania składek na FEP i który nie został ujęty w rejestrze centralnym i wykazie pracodawcy/płatnika może skutecznie prawnie dowodzić przed organem rentowym i sądem cywilnym, w postępowaniu o prawo do emerytury pomostowej, że jednak pracował w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma wątpliwości co do dopuszczalności prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego, jednak skuteczność dowodowa jest ograniczona, ponieważ interes prawny pracownika w tej kwestii został zabezpieczony przez regulację zawartą w art. 41 ust. 6 i 6a. ustawy:

6. W przypadku nieumieszczenia stanowiska pracy, na którym pracownik wykonuje pracę, w wykazie, o którym mowa w ust. 4 pkt 1, lub nieumieszczenia pracownika w ewidencji, o której mowa w ust. 4 pkt 2, pracownikowi przysługuje skarga do Państwowej Inspekcji Pracy.

6a. O wszczęciu postępowania w sprawie kontroli, prowadzonej w trybie ust. 6, oraz o wynikach tej kontroli Państwowa Inspekcja Pracy zawiadamia Zakład. Zawiadomienie to w szczególności obejmuje dane kontrolowanego płatnika składek, dane pracownika, którego dotyczy prowadzona kontrola, oraz okres wykonywania przez pracownika pracy objęty tą kontrolą.

Pracownikowi, który nie został potraktowany przez pracodawcę jako osoba zatrudniona w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze i nie został umieszczony w ewidencji tej kategorii osób, przysługuje zatem środek prawny by wyegzekwować od pracodawcy stosowną kwalifikację zatrudnienia i może to uczynić na bieżąco, w trakcie zatrudnienia, gdy warunki i charakter pracy mogą być realnie zweryfikowane przez Państwową Inspekcję Pracy. Pracownik, który nie złoży skargi do PIP w istocie przyznaje i aprobuje, że nie pracuje w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a tym samym w przyszłości naraża się na niepewność prawa do świadczenia emerytalnego.

Utrwalone orzecznictwo sądów administracyjnych jest w tym zakresie także po stronie pracownika, uznając że organy inspekcji pracy nie są umocowane do dokonania ustaleń, jakie stanowiska pracy spełniają warunki ustawy o emeryturach pomostowych (patrz m.in. wyrok NSA Z 17.02.2021, III OSK 3282/21; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 sierpnia 2020 r., I OSK 15/20; wyrok NSA z 29.09.2020, I OSK 295/20, wyrok NSA z 29.09.2020, I OSK 194/20; Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 września 2020, I OSK 212/20). Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z 10 maja 2022 r., I PSKP 63/21 stwierdził:

1 . Sporny charakter sprawy zakwalifikowania pracy pracownika do prac wykonywanych w szczególnych warunkach, co jest warunkiem umieszczenia tego pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymaga rozstrzygnięcia tej kwestii przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych. Sprawa ta wykracza więc poza granice sprawy administracyjnej prowadzonej przez organy Państwowej Inspekcji Pracy, a w rezultacie wykracza poza kognicję sądów administracyjnych.

2. Pracownik ma interes prawny w prawidłowym ustaleniu, czy został ujęty w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, gdyż ma to wpływ na sprawne rozstrzygnięcie jego ewentualnych uprawnień do emerytury pomostowej lub przyznania prawa do rekompensaty z art. 21 ustawy z 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych. Zatem pracownik może zawiadomić inspektora pracy o wadliwym – w jego ocenie – zaniechaniu wpisania go przez pracodawcę do ewidencji pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze bądź może wytoczyć powództwo o ustalenie wykonywania takiej pracy przed sądem pracy. Może także dowodzić wykonywania pracy w takim charakterze w odwołaniu od decyzji ZUS odmawiającej opisanego wyżej ustalenia lub prawa do emerytury pomostowej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, opisany tryb ustalania i weryfikowania zatrudnienia w warunkach szczególnych jest regulacją kompleksową i wyczerpującą, która w sposób pełny, jednoznaczny i niewątpliwy pozwala ustalić krąg podmiotów zatrudnionych w warunkach szczególnych/szczególnym charakterze na potrzeby przyszłych emerytur pomostowych. Odmowa przyznania prawa do emerytury pomostowej oczywiście może być poddana weryfikacji sądowej, ale pracownik, który nie figurował w wykazach centralnym i zakładowym i nie wykorzystał trybu złożenia skargi do PIP w istocie godził się z tym, że nie pracował w warunkach szczególnych. Ustawa o emeryturach pomostowych jednoznacznie reguluje tryb ustalania i ewidencjonowania pracy w warunkach szczególnych/szczególnym charakterze. Przy takiej regulacji prawnej nie ma nawet potrzeby wydawania przez pracodawców zaświadczeń o zatrudnieniu w takim charakterze, skoro ZUS dysponuje imiennymi rejestrami. Należy podkreślić, że realizacja opisanych rozwiązań ustawowych pozwala na wyeliminowanie niejasności dowodowych w kwestii warunków i charakteru zatrudnienia. Wprowadza stan pewności prawnej co do szczególnych warunków zatrudnienia. W tym celu ustawa wprowadziła obowiązki pracodawcy, ale też zagwarantowała prawa pracownika związane z weryfikacją ocen pracodawcy. Jest to tryb ustawowy, przewidziany na potrzeby ustalenia w okresie zatrudnienia, pracy w warunkach szczególnych/szczególnym charakterze, kiedy to faktyczne warunki pracy mogą podlegać bieżącej weryfikacji. Przepisy te jako obowiązujące bezwzględnie wymagają stosowania i nie mogą być pomijane w okolicznościach konkretnej sprawy. Niewykorzystanie tej procedury przez pracownika w okresie zatrudnienia, jest dla niego okolicznością obciążającą, jako ewidentne zaniechanie.

Z ustaleń analizowanej sprawy wynika, że ubezpieczony był zatrudniony jako mechanik lotniczy – etat starszy mechanik (...); etat pdf zew. w kluczu eksploatacji śmigłowców; od 1.07.1995 mechanik sprzętu i urządzeń technicznych; od roku 1996 mechanik lotniczych urządzeń naziemnych; od roku 2003 mechanik silników lotniczych; od roku 2005 mechanik zespół remontu płatowców i silników. Ubezpieczony zatem do 31 lipca 2009 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu, niezmiennie tę samą pracę, tj. mechanika lotniczego. W szczególności, treść świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach wskazuje, że ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonywał prace na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska zgodnie z wykazem A dział VIII poz. 12 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Czyli pracodawca potwierdził pracę ubezpieczonego w szczególnych warunkach w rozumieniu dotychczasowych przepisów art. 32 ustawy emerytalno-rentowej, co rzecz oczywista nie jest tożsame z pracą w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. Ostatecznie organ rentowy w decyzji z 9 czerwca 2022 r. uznał pracę ubezpieczonego w warunkach szczególnych na podstawie wykazu A dział VIII poz. 12 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Zakwestionował natomiast wykonywanie przez ubezpieczonego pracy w szczególnym charakterze po dniu 31 grudnia 2008 r., w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych Załącznik 2. Wykaz prac o szczególnym charakterze. Lp. 3 Prace mechaników lotniczych związane z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych na płycie lotniska. I właśnie ta okoliczność stanowi o istocie przedmiotowego sporu.

Znamienne jest przy tym, że 13 maja 2022 r. pracodawca skorygował wystawione świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, wskazując że ubezpieczony był zatrudniony w Jednostce (...) (...) w S. - Komenda L. nr(...) w D. od 1 listopada 1992 r. do 31 lipca 2009 r. i w tym okresie od 1 listopada 1992 r. do 31 grudnia 2008 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska. Stanowisko to potwierdził w piśmie z dnia 19 października 2022 r., stwierdzając że po 31 grudnia 2008 r. w Jednostce (...) (...) nie występowały prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawniało do emerytury pomostowej w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych z dnia 19.12.2009 r., a zatem od 1 stycznia 2009 r. nie była za ubezpieczonego opłacana składka na Fundusz Emerytur Pomostowych. Czyli pracodawca miał świadomość prawną i rozróżniał pracę w warunkach szczególnych na warunkach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 od pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. Z taką świadomością pracodawca nie kwalifikował pracy ubezpieczonego jako praca o szczególnym charakterze wg Lp. 3 Załącznik 2 do ustawy, zaś ubezpieczony jako pracownik tej okoliczności nie zakwestionował w okresie zatrudnienia.

Jak słusznie ustalił Sąd pierwszej instancji, zakres czynności wykonywanych przez ubezpieczonego na przestrzeni lat pracy nie zmienił się, czyli przez cały okres była to praca w warunkach szczególnych, kwalifikowana na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983, Wykaz A. Dział VIII pkt 12. Zarówno w świadectwie pracy, jak i świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, datowanych na dzień 31 lipca 2009 wskazano, że ubezpieczony był zatrudniony w okresie od 1 listopada 1992 do 31 lipca 2009 i w tym czasie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach, ale należy podkreślić, że tylko w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983, co wynika jednoznacznie z treści świadectw pracy i oświadczenia pracodawcy. Pracodawca nie płacił za ubezpieczonego składek na FEP, nie zgłosił ubezpieczonego do centralnego rejestru zatrudnionych w szczególnym charakterze, ani też nie zamieścił w wykazie zakładowym. Ubezpieczony nie kwestionował tego, że nie został zakwalifikowany jako pracownik o szczególnym charakterze i nie wystąpił ze skargą do PIP. Ubezpieczony nie otrzymał też od pracodawcy zaświadczenia o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, za okresy przypadające przed dniem 1 stycznia 2009 r., wystawionego na podstawie art. 51 ustawy. Okoliczności powyższe obciążają ubezpieczonego, ponieważ w stosownym okresie nie zadbał o własny interes prawny. Przez wzgląd na powyższe, sąd drugiej instancji absolutnie neguje ocenę Sądu Okręgowego, że fakt niezgłoszenia do ubezpieczenia społecznego i nieopłacania składki nie mógł obciążać ubezpieczonego. Rzecz jasna przyznanie prawa do emerytury pomostowej nie jest uzależnione od oceny pracodawcy co do warunków zatrudnienia, lecz od spełnienia przesłanek prawa materialnego, jednak to ubezpieczony miał obowiązek udowodnić pracę w szczególnym charakterze, zaś brak zgłoszenia do ZUS, brak wpisania do wykazu i brak opłacania składek, obligował ubezpieczonego do szczególnej aktywności dowodowej, której w sprawie zabrakło.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w sprawie nie było podstaw faktycznych i prawnych by uznać, że ubezpieczony, wykonując obowiązki mechanika lotniczego – etat starszy mechanik (...), etat pdf zew. w kluczu eksploatacji śmigłowców; mechanika sprzętu i urządzeń technicznych; mechanika lotniczych urządzeń naziemnych; mechanika silników lotniczych; mechanika zespół remontu płatowców i silników, tj. prace na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska był tym samym zatrudniony w szczególnym charakterze, wykonując p race mechaników lotniczych związane z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych na płycie lotniska.

Należy przy tym podkreślić istotną różnicę w obydwu regulacjach prawnych. Mianowicie, wykaz A, stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. zawiera zestawienie prac w szczególnych warunkach, natomiast załącznik 2 do ustawy o emeryturach pomostowych wykazuje prace o szczególnym charakterze. Już tylko porównanie opisu prac sygnalizuje na istotne zawężenie podmiotowe, bo odnosi się jedynie do pracowników potwierdzających bezpieczeństwo statków powietrznych. Jest to o tyle kluczowe, że pracę tej grupy mechaników zakwalifikowano właśnie nie jako pracę w warunkach szczególnych, lecz w szczególnym charakterze. Zaś prace o szczególnym charakterze, w myśl definicji ustawowej z art. 3 ust. 3 ustawy, to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Istotne są tu zatem predyspozycje psychofizyczne, a nie praca w uciążliwych warunkach jej wykonywania, co błędnie wziął pod uwagę Sąd pierwszej instancji. Natomiast wymóg ustawowy potwierdzania bezpieczeństwa, jednoznacznie określa osoby decyzyjne, bo tylko taka kategoria osób bierze na siebie odpowiedzialność za skutki ewentualnego błędnego potwierdzenia bezpieczeństwa.

Ustalenia sprawy pokazują, że ubezpieczony pracował w szkodliwych i uciążliwych warunkach. Brak jednak dowodów na to, że był osobą decyzyjną, potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych, od której wymagano stale wysokiej sprawności psychofizycznej wymuszonej decyzyjnością stanowiska. Co więcej, z ustaleń sprawy wynika, że nadzór nad pracą ubezpieczonego sprawował technik, który kontrolował oraz stwierdzał prawidłowość wykonanej przez niego pracy. Do zakresu obowiązków ubezpieczonego należało, zasadniczo wykonywanie obsługi statków powietrznych, wykrywanie niesprawności, ewidencjonowanie czynności. Z zakresu czynności stanowczo nie wynika, by ubezpieczony był w jakimkolwiek zakresie osobą decyzyjną, potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych. W ocenie Sądu drugiej instancji, ubezpieczony nie udowodnił wykonywania pracy o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.

Mając na względzie powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekając co do istoty sprawy, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołania.

SSA Jolanta Hawryszko