Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 maja 2024 r. w S.

sprawy D. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do rekompensaty

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 25 października 2023 r., sygn. akt VI U 679/23

oddala apelację.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 499/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 23 marca 2023 r., znak: (...), w brzmieniu nadanym postanowieniem o sprostowaniu z 2 maja 2023 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił D. N. prawa do przeliczenia świadczenia z rekompensatą.

W uzasadnieniu wskazano, iż ustalając lata pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ubezpieczony nie uwzględnił świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach wystawionego przez Zakład Usług (...) w S. za okres od 11 sierpnia 1982 r. do 5 kwietnia 1993 r., ponieważ na dokumencie brakuje charakteru pracy według wykazu, działu i pozycji Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., ponadto w świadectwie tym wpisano wykaz A, dział VIII poz. 6, lecz brakuje wpisanego punktu. W tej pozycji brak jest stanowiska takiego jak „bosman, kierownik statku, kapitan”. Organ rentowy nie uwzględnił również świadectwa pracy wystawionego przez (...) za okres od 7 lipca 1972 r. do 18 sierpnia 1972 r. oraz od 8 czerwca 1974 r. do 10 maja 1982 r., ponieważ nie przedstawiono świadectwa w szczególnych warunkach oraz okresów od 2 czerwca 1990 r. do 3 października 1990 r. i od 31 października 1990 r. do 13 grudnia 1990 r. z uwagi na brak rozporządzenia resortowego.

Od powyższej decyzji odwołanie wniósł D. N., reprezentowany przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego. Domagał się jej zmiany poprzez ustalenie wysokości i podjęcie wypłaty emerytury przy uwzględnieniu prawa do rekompensaty, tj. przyznania odwołującemu się prawa do rekompensaty zgodnie z jego wnioskiem. W uzasadnieniu ubezpieczony wskazał, że pracował w warunkach szczególnych w Zakładzie Usług (...) w okresie od 11 sierpnia 1982 r. do 5 kwietnia 1993 r. co potwierdza wystawione w dniu 29 marca 1993 r. świadectwo pracy w warunkach szczególnych. We wskazanym okresie jako członek załogi statku wykonywał prace wskazane w wykazie A, dziale VIII pod poz. 6 stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 24 Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładzie pracy resortu gospodarki morskiej. Ubezpieczony wskazał również, iż pracował w szczególnych warunkach w okresach od 7 lipca 1972 r. do 18 sierpnia 1972 r. oraz od 8 czerwca 1974 r. do 10 maja 1982 r. w (...).P., legitymuje się zatem ponad 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych warunkującym przyznanie prawa do rekompensaty.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację wyrażoną w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 25 października 2023 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał D. N., poczynając od 1 lutego 2023 r., prawo do rekompensaty (punkt I); stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowej decyzji w niniejszej sprawie (punkt II); zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. na rzecz D. N. tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 180 złotych (punkt III).

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygniecie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

D. N. urodził się (...)

W okresach od 7 lipca 1972 r. do 18 sierpnia 1972 r. oraz od 8 czerwca 1974 r. do 10 maja 1982 r. D. N. był zatrudniony w (...) Przedsiębiorstwie Państwowym w S. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach: młodszy marynarz, asystent pokładowy, IV oficer, III oficer, II oficer na statku.

W wystawionym 12 lipca 2002 r. świadectwie pracy (...) w S. wskazano, że w okresie od 7 lipca 1972 r. do 18 sierpnia 1972 r. oraz od 8 czerwca 1974 r. do 10 maja 1982 r. ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w szczególnych warunkach na stanowisku II oficer – członek załogi statku zgodnie Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. - Wykaz A, dział VIII, poz. 4 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia Nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r.

Z kolei w wystawionym 24 stycznia 2022 r. świadectwie pracy (...) w S. wskazano, że D. N. wykonywał pracę w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy:

- w okresie od 7 lipca 1972 r. do 18 sierpnia 1972 r. - jako pracownik wpisany na listę członków załogi na statku morskim w żegludze międzynarodowej na kolejno zajmowanych stanowiskach – młodszy marynarz,

- od 2 czerwca 1974 r. do 10 maja 1982 r. – jako pracownik wpisany na listę członków załogi na statku morskim w żegludze międzynarodowej na kolejno zajmowanych stanowiskach - asystent pokładowy, IV oficer wachtowy, III oficer wachtowy, II oficer wachtowy, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. - Wykaz A, dział VIII, poz. 4 (Dz.U. Nr 8 poz. 43), wymienione w Wykazie A, dział VIII, poz. 4 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia Nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia 1983 r., oraz pkt 23 Załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych z 19 grudnia 2008 r.(Dz.U. z 2008 r. Nr 237 poz. 1656).

W okresie od 11 sierpnia 1982 r. do 5 kwietnia 1993 r. D. N. był zatrudniony w Zarządzie (...) S.A., a po reorganizacji przedsiębiorstwa od 6 kwietnia 1992 r. - w Zakładzie Usług (...) sp. z o.o. w S. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach: bosman, kierownik statku kat. II, kierownik statku kat. I, kapitan.

Ubezpieczony korzystał przy tym z urlopu bezpłatnego w okresie od 6 lipca 1988 r. do 5 kwietnia 1993 r.

W trakcie tego zatrudnienia ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował jako członek załogi na statkach morskich i holownikach, wykonując przede wszystkim pracę w porcie morskim, tj. (...). Pracę wykonywał przez przeważający czas w systemie zmianowym: 24 godziny pracy na 72 godziny wolnego, pracując jako członek załogi holowników. W okresie ostatnich 2-3 lat zatrudnienia, w ramach dodatkowych kontraktów pracodawcy z firmą szwedzką, wykonywał również jako członek załogi statku morskiego, cykliczne kursy do Finlandii, Norwegii.

W wystawionym w dniu 29 marca 1993 r. świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach Zakład Usług (...) wskazał, że ubezpieczony w okresie od 11 sierpnia 1982 r. do 5 kwietnia 1993 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace zaliczone do pracy w szczególnych warunkach na stanowiskach: bosman, kierownik statku II kat., kierownik statku I kat., kapitan - wymienionych w wykazie A, dziale VIII poz. 6 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 24 Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładzie pracy resortu gospodarki morskiej. Wskazał również, że w wymienionym okresie od 6 lipca 1989 r. do 5 kwietnia 1993 r. ubezpieczony przebywał na urlopie bezpłatnym.

W czasie korzystania z urlopu bezpłatnego w Zakładzie Usług (...) był dwukrotnie zatrudniony za pośrednictwem (...) Agencji (...) u zagranicznego armatora (...). W okresie od 2 czerwca 1990 r. do 3 października 1990 r. pracował przy tym na statku m/v (...) na stanowisku I oficera pokładowego, natomiast w okresie od 31 października 1990 r. do 13 grudnia 1990 r. na stanowisku starszego oficera pokładowego. W obu przypadkach wykonywał pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, będąc wpisanym na listę załogi statku morskiego, na którym pracował.

Za okres pracy za granicą, (...) w S., jako jednostka kierująca obywateli polskich do pracy za granicą, odprowadzała za D. N. składki do ZUS w ramach bezimiennego ubezpieczenia (nr konta (...)). W okresie od 1 stycznia 1990 r. do 29 lutego 1992 r. składki na ZUS były przekazywane w wysokości 43% i na Fundusz Pracy w wysokości 12 % liczonych od przeciętnego wynagrodzenia ustalonego zgodnie z przepisami ustawy o zatrudnieniu (Dz.U. z 1989 r. Nr 75, poz. 446 ze zm.).

W wystawionym w dniu 27 stycznia 2003 r. zaświadczeniu (...) sp. z o.o. w S. potwierdziła, iż we wskazanych okresach ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A, Dział VIII, poz. 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

W okresie od 26 lutego 1991 r. do 16 marca 1991 r. D. N. był zatrudniony w (...) w S. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika statku.

W wystawionym w dniu 24 września 2003 r. świadectwie pracy (...) w S. wskazało, że w okresie od 16 lutego 1991 r. do 16 marca 1991 r. ubezpieczony wykonywał prace w szczególnych warunkach jako członek załóg pływających - kierownik statku.

Decyzją z 5 stycznia 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał D. N. emeryturę, począwszy od 1 grudnia 2017 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. D. N. nie korzystał z prawa do emerytury wcześniejszej, ani emerytury pomostowej.

W dniu 16 lutego 2023 r. ubezpieczony złożył w organie rentowym wniosek o ustalenie prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione, wskazując że stan faktyczny został przez ustalony na podstawie dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach emerytalnych ubezpieczonego, których autentyczność nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości. Zostały one sporządzone w sposób zgodny z przepisami prawa, przez uprawnione do tego osoby, w ramach ich kompetencji oraz w sposób rzetelny. Za w pełni miarodajny Sąd ten uznał także dowód z przesłuchania ubezpieczonego, gdyż jego twierdzenia miały pełne oparcie w dowodach z dokumentów, a nadto były logiczne i spójne. Na podstawie tak zgromadzonego materiału dowodowego można było ponad wszelką wątpliwość ustalić zarówno to, w jakich okresach ubezpieczony wykonywał pracę, jak i to jakiego rodzaju była to praca. Powyższe ustalenia okazały się wystarczające do wydania wyroku, w związku z czym Sąd Okręgowy na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął wnioski dowodowe ubezpieczonego o przeprowadzenie dowodu z akt osobowych – dokumentacji kadrowo płacowej ubezpieczonego wskazane w piśmie procesowym z 20 lipca 2023 r., uznając, że okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione na korzyść strony wnoszącej o przeprowadzenie tychże dowodów.

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się ubezpieczony została wprowadzona przepisami ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tj.: Dz. U. z 2023 r. poz. 164). Zgodnie z art. 2 pkt 5 tej ustawy rekompensata rozumiana jest jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Celem rekompensaty jest złagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Nie polega ona jednak na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, ale na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie zaś do ust. 2 cytowanego wyżej art. 21 prawo do rekompensaty nie przysługuje osobom, które nabyły prawo do emerytury przyznawanej na zasadach wynikających z ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie zaś z art. 23 ustawy emerytalnej rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei stosownie do treści art. 173 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., w związku z czym warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczonej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Jedynie więc nabycie prawa do wcześniejszej emerytury stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty, natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty.

W ocenie Sądu Okręgowego, bezspornie D. N. nabył prawo do tzw. powszechnej emerytury i nie nabył prawa do emerytury tzw. wcześniejszej. Oznacza to, iż w niniejszej sprawie spór sprowadzał się do ustalenia, czy ubezpieczony legitymował się co najmniej 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, przebytym przed 1 stycznia 2009 r. Przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach stosuje się analogiczne zasady, jak dla wcześniejszej emerytury określone w art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który to przepis w ust. 2 stanowi, że dla celów ustalenia uprawnień do wcześniejszej emerytury za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Z kolei w myśl art. 32 ust. 4 tej samej ustawy, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, tj. na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Sąd Okręgowy wskazał, że w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w dziale VIII, dotyczącym prac „w transporcie i łączności” jako prace w szczególnym charakterze wskazano m.in.: prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i polskim ratownictwie okrętowym - pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków (poz. 4), a także prace na jednostkach pływających w portach morskich i w stoczniach morskich (poz. 6). W myśl § 2 ust. 2 przywołanego rozporządzenia, okresy pracy w szczególnych warunkach, na podstawie posiadanej dokumentacji, stwierdza zakład pracy w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w świadectwie pracy.

Zdaniem Sadu pierwszej instancji, dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy zauważył, że ustalając dla D. N. prawo do rekompensaty, organ rentowy ostatecznie przyjął za udowodnione łącznie 8 lat i 16 dni stażu pracy w warunkach szczególnych z tytułu zatrudnienia w (...) w S.. Odmawiając ubezpieczonemu zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia w Zakładzie Usług (...) sp. z o.o. w S. (przed reorganizacją: w Zarządzie (...)) od 11 sierpnia 1982 r. do 5 kwietnia 1993 r. oraz okresów zatrudnienia za pośrednictwem (...) sp. z o.o. w S. u zagranicznych armatorów od 2 czerwca do 3 października 1990 r. oraz od 31 października do 13 grudnia 1990 r., organ rentowy powołał się przy tym wyłącznie na braki formalne wystawionych ubezpieczonemu przez ww. podmioty świadectwa pracy w szczególnych warunkach z 29 marca 1993 r. (brak charakteru pracy według wykazu, działu i pozycji Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.) oraz zaświadczenia z 27 stycznia 2003 r. (powołanie się na charakter pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., nie powołano natomiast stanowiska zgodnie z działem, pozycją i punktem załącznika do zarządzenia resortowego).

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę z zachowaniem warunków przewidzianych normą § 2 ww. rozporządzenia stanowi domniemanie i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych.

Jedynym argumentem dla którego odmówiono ubezpieczonemu przyznania prawa do rekompensaty jest to, że pracodawca w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z dnia 29 marca 1993 r. nie określił charakteru pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Organ rentowy pominął, że w tym świadectwie pracy w szczególnych warunkach pracodawca ubezpieczonego wskazał, że w konkretnym, wskazanym tam okresie, ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na zaliczonych do pracy w szczególnych warunkach stanowiskach: bosmana, kierownika statku II kat., kierownika statku I kat., a wreszcie kapitana, zaznaczając, że jest to praca wymieniona w wykazie A, dziale VIII poz. 6 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 24 Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładzie pracy resortu gospodarki morskiej.

W ocenie Sądu Okręgowego, powyższe, przy uwzględnieniu złożonych przez ubezpieczonego w trakcie rozprawy w dniu 25 października 2023 r. zeznań na okoliczność charakteru wykonywanej pracy dawało podstawy do ustalenia, że w trakcie zatrudnienia w Zakładzie Usług (...) Sp. z o.o. w S. od 11 sierpnia 1982 r. do 5 kwietnia 1993 r. (z wyłączeniem okresu urlopu bezpłatnego) ubezpieczony pracując na holowniku w porcie w S. (port morski) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace na jednostkach pływających w portach morskich i w stoczniach morskich wymienione w dziale VIII pod poz. 6 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Zważywszy na treść złożonych przez ubezpieczonego zeznań na okoliczność charakteru wykonywanej przez niego pracy, a dotyczących wykonywania przez niego w okresie ostatnich 2-3 lat pracy cyklicznych kursów do Finlandii i Norwegii, należy wskazać, że bynajmniej nie podważa to prawdziwości zapisów w wystawionym świadectwie, a wyłącznie świadczy o tym, że ubezpieczony dodatkowo wykonywał w tym czasie także prace w szczególnych warunkach, o których mowa w dziale VIII pod pozycją 4 wskazanego wykazu, tj. prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej jako pracownik wpisany na listę członków załogi tych statków.

Sąd Okręgowy podkreślił, że brak było również podstaw, by kwestionować zapisy wystawionego D. N. przez (...) sp. z o.o. w S. zaświadczenia, w którym potwierdzono, iż wykonywana przez ubezpieczonego praca u zagranicznych armatorów na statkach morskich (ubezpieczony był wpisany na listę załogi) w okresie od 2 czerwca 1990 r. do 3 października 1990 r. na stanowisku I oficera pokładowego oraz w okresie od 31 października 1990 r. do 13 grudnia 1990 r. na stanowisku starszego oficera pokładowego była pracą w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A, dziale VIII, poz. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Na marginesie Sąd meriti zaznaczył, że nie ma obowiązku, by w tego rodzaju zaświadczeniach powoływać się na przepisy zarządzeń resortowych, które od dawna już utraciły moc obowiązującą.

Sąd Okręgowy zaakcentował, że w myśl przepisu art. 6 ust 2 pkt 1d ustawy emerytalnej, za okresy składkowe uznaje się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych, pod warunkiem, że opłacono za nie składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce. Stosownie do treści przepisów obowiązujących w spornym okresie, w tym w szczególności stosownie do § 4 uchwały nr 123 Rady Ministrów z 3 września 1984 r. w sprawie zasad podejmowania pracy przez obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych (Monitor Polski z 1984 r., nr 23, poz. 157 ze zm.), obywateli polskich kierowała w tym czasie do pracy za granicą jednostka organizacyjna, która uzyskała upoważnienie Ministra Handlu Zagranicznego na prowadzenie działalności w zakresie kierowania obywateli polskich do pracy za granicą i zezwolenie dewizowe Ministra Finansów na dokonywanie związanych z tą działalnością czynności obrotu dewizowego, zwana dalej „jednostką kierującą”. Taką jednostką kierującą była zaś w przypadku ubezpieczonego niewątpliwie (...) w S..

Stosownie do przepisu § 6 ust 2 cytowanej uchwały Rady Ministrów, w brzmieniu obowiązującym od 28 listopada 1985 r., jednostka kierująca obywatela polskiego do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego obowiązana była przekazywać na konto ZUS miesięcznie kwotę w złotych odpowiadającą 28% średniej płacy z roku poprzedniego w gospodarce uspołecznionej, bez uwzględnienia płac w przemyśle wydobywczym, po to aby zrefundować koszty świadczeń z ubezpieczenia społecznego (§ 6 ust 2). Zgodnie z przepisem § 6 ust 3 uchwały, jednostka kierująca obowiązana była potwierdzać okresy zatrudnienia za granicą, za które dokonała wpłat na rzecz ZUS – dla celów ubezpieczenia społecznego. Zasady ustalania wysokości i tryb przekazywania przez osobę kierowaną do pracy za granicą wpłat w walucie obcej na rzecz jednostki kierującej oraz sposobu wykorzystania tych wpłat, normowało zarządzenie Ministra Finansów z dnia 27 grudnia 1984 r. (MP nr 30/1984 r. poz. 208 ze zm.), którego przepisy dotyczyły umów zawartych po wejściu w życie uchwały Rady Ministrów (§ 5 ust 1). Stosownie do przepisu § 4 pkt 3 zarządzenia, jednostka kierująca część kwot pochodzących ze środków wpłaconych przez obywatela pracującego za granicą, była zobowiązana wpłacić na rzecz ZUS z tytułu uprawnień do emerytur i rent.

Stosownie natomiast do treści art. 26 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz. U. z 1989 r., nr 75, poz. 446 ze zm.) obowiązującej w okresie od 31 grudnia 1989 r. do 1 grudnia 1991 r., „zatrudnienie obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych jest realizowane na podstawie: 1) umów międzynarodowych, 2) umów zawartych przez upoważnione jednostki kierujące z obywatelami polskimi kierowanymi przez te jednostki do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych, 3) umów zawieranych przez obywateli polskich z pracodawcami zagranicznymi.”

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że obowiązek odprowadzania składki na ubezpieczenie społeczne na konto ZUS, przez jednostkę kierującą, za każdą osobę skierowaną do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego nakładał przepis art. 29 ustawy o zatrudnieniu, a zgodnie z art. 28 ust 1 tej ustawy, okres zatrudnienia obywateli polskich za granicą na podstawie umów zawartych z nimi przez te jednostki, jest traktowany jak okres zatrudnienia w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych oraz w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, o ubezpieczeniu społecznym i rodzinnym.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż z treści złożonego przez ubezpieczonego do akt ZUS zaświadczenia z 27 stycznia 2003 r. wystawionego przez (...) w S. wynika, że w związku z pracą wykonywaną przez ubezpieczonego na rzecz pracodawców zagranicznych w okresie od 2 czerwca 1990 r. do 3 października 1990 r. oraz w okresie od 31 października 1990 r. do 13 grudnia 1990 r. agencja ta odprowadzała za niego do ZUS składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości 43% i na Fundusz Pracy w wysokości 12% liczonych od przeciętnego wynagrodzenia ustalonego zgodnie z przepisami ustawy o zatrudnieniu (Dz.U. z 1989 r. Nr 75, poz. 446 ze zm.). Co istotne, okresy pracy ubezpieczonego u zagranicznych armatorów zostały uwzględnione przez organ rentowy do ogólnego stażu pracy ubezpieczonego jako okresy składkowe. Zatem sporny okres zatrudnienia ubezpieczonego za granicą u pracodawców zagranicznych za pośrednictwem (...) w S. stanowił okres składkowy, za który były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce. Ubezpieczony w spornych okresach pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako członek załogi statków morskich u armatora zagranicznego, zatem mógł skorzystać z zaliczenia tych okresów jako okresów zatrudnienia na obszarze Polski.

Podsumowując, Sąd meriti stwierdził, że ubezpieczony był kierowany do pracy za granicą przez uprawnione do tego jednostki, świadczył pracę w międzynarodowej żegludze morskiej jako członek załóg statków armatorów zagranicznych, był wciągnięty na listę załóg tych statków, wykonywał pracę w szczególnych warunkach oraz udokumentował opłacanie składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne w Polsce, to nie może budzić wątpliwości, że jego okresy pracy u armatorów zagranicznych były okresami wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach o takim samym charakterze prawnym i o takich samych konsekwencjach w zakresie uprawnień emerytalnych jak okresy wykonywania pracy marynarzy u armatorów polskich.

Skoro zatem zostało wykazane, że D. N. wykazał niezbędny okres pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w łącznym wymiarze przekraczającym 15 lat – to spełnił wszystkie warunki niezbędne do przyznania mu prawa do rekompensaty.

Kierując się powyższymi, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał D. N., poczynając od 1 lutego 2023 r., tj. od miesiąca złożenia w tej sprawie w organie rentowy wniosku, prawo do rekompensaty (punkt I sentencji).

Sąd Okręgowy podkreślił dodatkowo, że w myśl przepisu art. 118 ust. 1a ustawy rentowej „w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego”.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, w niniejszej sprawie należało dodatkowo ocenić, czy w sytuacji, w której ubezpieczony domagał się od organu rentowego przyznania mu prawa do rekompensaty, a organ rentowy twierdził, że prawo to mu nie przysługuje, gdyż ubezpieczony nie udowodnił wymaganego stażu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, możliwe było przyjęcie przez Sąd, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za „niewyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji”.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w niniejszej sprawie organ rentowy, mimo iż dysponował stosownymi dokumentami, błędnie ustalił staż pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych. Wraz z wnioskiem o emeryturę ubezpieczony złożył w ZUS dokumenty, w których pracodawcy ubezpieczonego potwierdzili wykonywanie przez niego pracy w szczególnych warunkach. W ocenie Sądu pierwszej instancji, dokumenty te były wystarczającymi dowodami, a postawione wobec nich przez organ rentowy zarzuty były całkowicie chybione. Organ rentowy nie jest bowiem powołany do bezwolnego i bezrefleksyjnego analizowania treści dokumentów, w celu „przyłapania” pracodawców wystawiających te dokumenty na błędzie formalnym, a co za tym idzie – zdyskwalifikowania całego dokumentu. Przeciwnie, w myśl § 22 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. 2011 Nr 237, poz. 1412), które wiąże organ rentowy, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: 1) legitymacja ubezpieczeniowa; 2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia. Z regulacji tej wynika zatem jasno, że organ rentowy nie może ograniczać się do dokonywania oceny formalnej prawidłowości przedkładanych mu dokumentów, a ma obowiązek dokonywać ich oceny merytorycznej, sprawdzając, czy w oparciu o ich treść można ustalić, że dana osoba wykonywała we wskazanym w tym dokumencie czasie pracę określonego rodzaju.

Zdaniem Sądu Okręgowego, przedłożone przez D. N. dokumenty pozwalały na poczynienie ustaleń niezbędnych z uwagi na charakter sprawy. W związku z tym koniecznym stało się stwierdzenie, że organ rentowy wydał błędną decyzję, odmawiającą przyznania prawa do świadczenia w sytuacji, gdy możliwe było wydanie decyzji zgodnej z prawem. Powyższe oznacza, że opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność.

Kierując się powyższymi ustaleniami, Sąd Okręgowy, z uwagi na treść przepisu art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej w zw. z art. 28 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie przepisów art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r. poz. 1935).

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się organ rentowy zaskarżając je w części, tj. w punkcie II, i zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez jego niewłaściwe zastosowanie, tj. poprzez stwierdzenie, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sytuacji, gdy dopiero na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego przed Sądem pierwszej instancji (w szczególności dostarczenia w dniu 7.06.2023 r. oryginalnego świadectwa pracy z 24.01.2022 r. oraz przesłuchania w charakterze strony wnioskodawcy) można było poczynić ustalenia w zakresie wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych i prawidłowo je zakwalifikować.

W oparciu o powyższy zarzut organ rentowy wniósł o uwzględnienie apelacji oraz zmianę pkt II zaskarżonego wyroku poprzez niestwierdzenie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowej decyzji w niniejszej sprawie.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że dopiero na podstawie dołączonego do pisma ubezpieczonego z 29 maja 2023 r. oryginalnego świadectwa pracy z 24 stycznia 2022 r. organ rentowy uwzględnił wnioskodawcy do stażu pracy w szczególnych okresy od 7 lipca 1972 r. do 18 sierpnia 1972 r. oraz od 8 czerwca 1974 r. do 10 maja 1982 r., tj. 8 lat i 16 dni.

W ocenie pozwanego, organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu. Na etapie postępowania administracyjnego brak było podstaw do zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach następujących okresów: od 11.08.1982 r. do 5.04.1993 r., tj. okresu zatrudnienia ubezpieczonego w Zakładzie Usług (...) Sp. z o.o. w S. - z uwagi na fakt, iż na świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z 29.03.1993 r. nie wskazano pełnej podstawy prawnej (brak charakteru pracy według wykazu, działu i pozycji Rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r.), ponadto wpisano Wykaz A dział VIII poz. 6 ( bez punktu ). Należy też zauważyć, iż pod ww. pozycją brak jest stanowiska „bosman, kierownik statku, kapitan" oraz od 7.07.1972 r. do 18.08.1972 r. oraz od 8.06.1974 r. do 10.05.1982 r. tj. okresu zatrudnienia ubezpieczonego w (...) w S. - z uwagi na brak świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Apelujący wskazał, że skoro w niniejszej sprawie dopiero na etapie postępowania sądowego ubezpieczony dostarczył oryginał świadectwa pracy z 24.01.2022 r., które dawało podstawę do uwzględnienia tego okresu do stażu pracy w szczególnych warunkach, natomiast na podstawie przesłuchania w charakterze strony wnioskodawcy można było poczynić ustalenia w zakresie wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych w okresie od 11.08.1982 r. do 5.04.1993 r. i prawidłowo je zakwalifikować, brak jest podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności pozwanego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 i z dnia 22 lutego 2010 r., sygn. akt I UK 233/09, LEX nr 585720). Sąd Apelacyjny nie podzielił przy tym żadnego zarzutu apelacyjnego, uznając wszystkie za chybione zwłaszcza, że wynikały one z niewłaściwej interpretacji przepisów ustawy emerytalnej w kontekście stanu faktycznego niniejszej sprawy.

Zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. la ustawy emerytalnej, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308).

Podkreślić trzeba, że do postępowania zakończonego zaskarżoną decyzją z mocy art. 180 k.p.a. oraz art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z FUS mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, a w tym zasady ogólne, stanowiące między innymi, że organy administracji publicznej winny stać na straży praworządności (art. 7 k.p.a.), prowadzić postępowanie w sposób budzący zaufanie do władzy publicznej (art. 8 § 1 k.p.a.), wypełniać wobec stron obowiązki informacyjne (art. 9 k.p.a.), zapewnić stronom udział w postępowaniu (art. 10 § 1 k.p.a.), a także działać wnikliwie i szybko (art. 12 § 1 k.p.a.). Ponadto należy zauważyć, że stosownie do art. 77 § 1 k.p.a. organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy, co oznacza, że materiał dowodowy zebrany w sprawie powinien być kompletny, tj. dotyczący wszystkich okoliczności faktycznych, które mają znaczenie w sprawie. Ze wskazanego przepisu wynika obowiązek podjęcia przez organ stosownych działań, między innymi przeprowadzenia z urzędu dowodów służących ustaleniu stanu faktycznego sprawy i zażądania od strony przedstawienia dowodów na poparcie jej twierdzeń lub wystąpienia do innych organów albo instytucji o zajęcie stanowiska w sprawie. Dopiero na podstawie całokształtu materiału dowodowego organ ocenia, czy dana okoliczność została udowodniona (art. 80 k.p.a.) (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 18 listopada 2021 r., I SA/Kr 1015/21, LEX 3289184).

W ocenie Sądu odwoławczego, odmowa przyznania prawa do świadczenia była spowodowana okolicznościami zależnymi od Zakładu.

Ubezpieczony składając wniosek o ustalenie prawa do rekompensaty do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach dostarczył organowi rentowemu dokumentację w postaci dwóch świadectw pracy z których jasno wynikało jakiego rodzaju prace ubezpieczony wykonywał w spornych okresach. Organ rentowy, kierując się wyżej wspomnianymi zasadami postępowania administracyjnego i mając wątpliwości co do charakteru zatrudnienia, powinien był wezwać ubezpieczonego do wyjaśnienia okoliczności budzących wątpliwości. Organ rentowy, mimo że dysponował świadectwami pracy w warunkach szczególnych, nie wzywając ubezpieczonego do złożenia jakichkolwiek wyjaśnień czy też do uzupełnienia materiału dowodowego, niezwłocznie wydał decyzję odmowną – co niewątpliwie stanowiło błąd organu.

Powyższe wnioski wynikają z analizy całokształtu okoliczności rozpoznawanej sprawy oraz przede wszystkim z charakteru sprawy. Przyczyną bowiem dla której ubezpieczony uzyskał prawo do żądanego świadczenia dopiero w następstwie wyroku sądowego, nie były, wbrew twierdzeniom organu rentowego nowe dowody do których organ rentowy nie mógłby się wcześniej ustosunkować.

Należy podkreślić, że organ rentowy ma obowiązek działania na rzecz obywatela. Zatem wobec powstania wątpliwości w zakresie nieprawidłowego sporządzenia przedłożonych przez ubezpieczonego świadectw pracy powinien wezwać ubezpieczonego do uzupełnienia bądź skorygowania (zwrócenia się do ówczesnego pracodawcy o ponowne, poprawne wystawienie świadectwa pracy) i ponownego przesłania złożonych dokumentów.

W treści apelacji organ rentowy podnosił, że ubezpieczony został poinformowany, że po przedłożeniu oryginału świadectwa pracy z 24 stycznia 2022 r. oraz w przypadku przedłożenia świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach dot. okresu zatrudnienia od 2 czerwca 1990 r. do 3 października 1990 r. i od 31 października 1990 r. do 13 grudnia 1990 r. – tj. dotyczącego zatrudnienia za pośrednictwem (...) w S. u obcego armatora organ rentowy ponownie zweryfikuje uprawnienia do rekompensaty. Pismo to jednak zostało przekazane do wysłania ubezpieczonemu w dniu 2 maja 2023, tj. już po dacie złożenia przez niego odwołania od decyzji z 23 marca 2023 r.

Należy zatem podkreślić, że nieprawidłowe działanie organu rentowego, wyrażające się w wydaniu decyzji odmawiającej prawa do rekompensaty jest okolicznością, za którą organ ponosi odpowiedzialność skutkującą stwierdzeniem odpowiedzialności ZUS.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego jako niezasadną.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk