Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący SSA Edyta Gajgał

Sędziowie: SA Bogusław Tocicki (spr.)

SA Robert Zdych

Protokolant: Anna Konieczna

przy udziale Zbigniewa Jaworskiego prokuratora Prokuratury (...) we W.

po rozpoznaniu 5 grudnia 2024 r.

sprawy wnioskodawców M. H. i R. H.

o odszkodowanie i zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawców

od wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy

z 24 kwietnia 2024 r. sygn. akt III Ko 154/23

I.  utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy;

II.  nie uwzględnia wniosku o zasądzenie na rzecz wnioskodawców: R. H. i M. H. poniesionych przez nich kosztów ustanowienia pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym;

III.  stwierdza, że dalsze koszty postępowania odwoławczego ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Mimo wymogów określonych w przepisie art. 99a § 1 k.p.k., a także w przepisach Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 listopada 2019r. w sprawie wzorów formularzy uzasadnień wyroków oraz sposobu ich wypełniania (Dz.U z 2019r. poz. 2349), w niniejszej sprawie odstąpiono od opracowania uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego na formularzu UK, sporządzając uzasadnienie wyroku w sposób tradycyjny. Odstępstwo od tej zasady podyktowane zostało koniecznością zagwarantowania stronom postępowania prawa do rzetelnego procesu, który obejmuje także postępowanie odwoławcze, a to w kontekście art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności.

Było to podyktowane tym, że forma oraz treść formularza w realiach niniejszej sprawy skutkowałaby niemożnością pełnego respektowania konwencyjnego standardu rzetelnego procesu. Należy podzielić stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w wyroku z dnia 11 sierpnia 2020r. (sygn. akt I KA 1/20), w który to, w ślad za prof. P. H. (por. „Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz, tom I red. L. Garlicki, Warszawa 2010, str. 305-306) uznał, że „ wprawdzie prawo do dwuinstancyjnego rozpoznania sprawy karnej nie wynika wprost z art. 6 Konwencji, jest jednak oczywiste, że skoro w systemie prawa polskiego umieszczono prawo do zaskarżenia wyroku wydanego w pierwszej instancji, to takie państwo – strona Konwencji przewidując możliwość wniesienia apelacji od wyroku, musi zapewnić do niej skuteczny dostęp, a co za tym idzie musi gwarantować odpowiednimi instrumentami procesowymi rzetelność samego postępowania odwoławczego”, a w konsekwencji, iż „ aby nie doszło do naruszenia prawa strony do rzetelnego procesu sądowego (na etapie odwoławczym) opisanego w art. 6 ust. 1 EKPC, tak, jak jest on ujmowany i tłumaczony przez orzecznictwo ETPC, zwłaszcza że w systemie prawa polskiego istnieje nadzwyczajny środek zaskarżenia (kasacja), który może być oparty na naruszeniu prawa procesowego (w tym naruszeniu art. 433 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k.), konieczne jest by kontrola ta w aspekcie standardu konwencyjnego realizowana była przez sąd odwoławczy, jak też i Sąd Najwyższy w ramach postępowania kasacyjnego”. Nie ulega przecież wątpliwości, iż kontrola ta może być dokonana jedynie poprzez zapoznanie się z argumentami sądu, przemawiającymi za przyjętym rozstrzygnięciem. Tym samym jakość uzasadnienia wyroku jest istotnym elementem prawa. Obligatoryjne nakazanie sporządzenia uzasadnień w formie formularzy (art. 99a § 1 k.p.k.), nie dawałoby w realiach niniejszej sprawy właściwego instrumentarium procesowego dla zrealizowania standardu prawa do rzetelnego procesu, gdyż niejednokrotnie, zwłaszcza w sprawach wieloosobowych i wielowątkowych, zarzuty ujęte w części wstępnej apelacji nie przystają do jej wniosków lub wykluczają się od strony formalnoprawnej, czy pozostają oderwane od wskazanej podstawy odwoławczej, bądź też formułowane są dopiero w uzasadnieniu.

W omawianej sprawie zakres podmiotowo-przedmiotowy sprawy, liczba wniesionego środka odwoławczego, sposób sporządzenia apelacji (w tym charakter podniesionych w nich zarzutów), w odniesieniu do przedmiotu samej sprawy oraz tych elementów, które musiały być brane pod uwagę z urzędu, prowadzi do wniosku, że sporządzenie uzasadnienia na formularzu UK 2 skutkowałoby niemożnością rzetelnego i konkretnego ustosunkowania się w toku postępowania do każdego istotnego argumentu zawartego w apelacji stron, a przede wszystkim przedstawienia konkluzji, które dla stron byłyby czytelne i wskazywałyby w jaki sposób dany wniosek został wyprowadzony.

Uzasadnienie stanowiska tut. Sądu stanowią nadto orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego oraz ETPC. Zważyć bowiem należy, że w sytuacji, kiedy art. 91 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, iż „ umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową” oraz wobec jednoczesnego stwierdzenia, że formularz nie pozwala na realizowanie obowiązku wynikającego z art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 433 § 1 i 2 k.p.k. zaniechanie sporządzenia uzasadnienia formularzowego okazało się konieczne.

Sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób tradycyjny znajduje oparcie w stanowisku Trybunału Konstytucyjnego wyrażonym w wyroku z dnia 19.12.2006r. w sprawie P 37/05 (OTK-A 2006/11/177). Stosowany zatem wprost przepis art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności (Dz.U z 1993r., poz. 61, poz. 284 ze zm.) obliguje sąd drugiej instancji do odniesienia się w uzasadnieniu wyroku do każdego istotnego – na tle konkretnej sprawy – argumentu. Tym samym brak odniesienia do takiej argumentacji stanowi o naruszeniu standardu rzetelnego procesu (tak m.in. ETPC w wyroku z 9.12.199r. Riuz Torija przeciwko Hiszpanii, A. 303-A, w: M.A. Nowicki: „Europejski Trybunał Praw Człowieka, Orzecznictwo, tom 1, Zakamycze 2001, s. 515- 516 i SN w wyroku z 16.01.2007r., sygn. akt V KK 328/06, z 6.04.2011r., sygn. akt V KK 368/10 i inne). Podobne stanowisko przedstawił Trybunał Konstytucyjny na tle art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, wskazując że uzasadnienie orzeczeń jest decydującym komponentem prawa do rzetelnego procesu sądowego i podstawą kontroli zewnętrznej orzeczenia przez organ wyższej instancji, bowiem dokumentuje argumenty przemawiające za przyjętym rozstrzygnięciem (wyrok TK z 16.01.2006r., sygn. SK 30/05, OTK-A 2006, nr 1 poz. 2, teza 4.3 uzasadnienia).

Mając powyższe na uwadze, uwzględniając także stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w sprawie P 37/05 oraz Sądu Najwyższego przedstawione w sprawie I KA 1/20, formułujące obowiązek sądu odwoławczego do każdorazowej oceny, w związku z kategorycznym brzmieniem art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 433 § 1 i 2 k.p.k., czy w danej sprawie może sporządzić uzasadnienie swojego wyroku na formularzu UK 2, nie naruszając podstawowych gwarancji strony do rzetelnego procesu odwoławczego, Sąd Apelacyjny w sprawie omawianej odstąpił od sporządzenia uzasadnienia w formie przewidzianej w art. 99a § 1 k.p.k.

*******

Pełnomocnik z wyboru wnioskodawców: R. H. i M. H., adw. T. M., wystąpił z wnioskiem o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za szkody i krzywdy doznane przez ich nieżyjącego ojca, E. H. wskutek pozbawienia go wolności od dnia 13 września 1952r. do dnia 14 stycznia 1956r. w trakcie prowadzonego przeciwko niemu postępowania karnego, zakończonego wyrokiem skazującym Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r., sygn. akt Sr 82/53, w związku z prowadzoną przez niego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Podstawą żądania odszkodowania i zadośćuczynienia przez wnioskodawców były przepisy art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (wówczas tekst jednolity: Dz.U. z 2021r. poz. 1963 z późniejszymi zmianami).

Pełnomocnik wnioskodawców wskazał, że żądanie odszkodowania w wysokości 1.792.027,68 złotych za doznaną szkodę obejmuje okres pozbawienia wolności ich zmarłego ojca E. H. od dnia 13 września 1952r. do dnia 14 stycznia 1956r. w ramach wykonywanej kary przez 40 miesięcy oraz cały okres dorosłego życia E. H. (33 lata) do jego śmierci w dniu 7 sierpnia 1989r., bowiem przez cały ten okres ojciec wnioskodawców był dyskryminowany w zatrudnieniu przez co wykonywał pracę oraz otrzymywał wynagrodzenie poniżej swoich możliwości. Za każdy miesiąc pozbawienia wolności wnioskodawcy żądali tytułem odszkodowania kwotę stanowiącą przeciętne miesięczne wynagrodzenie z września 2023r., a więc 7.379,88 złotych, a za każdy miesiąc dyskryminacji w zatrudnieniu przez 33 lata żądali różnicy pomiędzy wynagrodzeniem przeciętnym a minimalnym, co łącznie stanowi kwotę wskazaną powyżej.

Natomiast żądanie zadośćuczynienie w wysokości 885.585,60 złotych za doznaną krzywdę przez zmarłego ojca wnioskodawców, E. H. w związku z pozbawieniem go wolności od dnia 13 września 1952r. do dnia 14 stycznia 1956r. było następstwem zaktualizowania go w toku postępowania o przeciętne miesięczne wynagrodzenie z września 2023 roku – (7.379,88 złotych x 3) x 40 miesięcy pozbawienia wolności.

Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2024r., sygn. akt: III Ko – 154/23 Sąd Okręgowy w Świdnicy , na podstawie art. 8 ust. 1 i 2 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego z dnia 23 lutego 1991r. (wówczas tekst jednolity: Dz.U. z 2021r. poz. 1963 z późniejszymi zmianami), oddalił wniosek R. H. i M. H. w całości, a także zwolnił obu wymienionych wnioskodawców od ponoszenia kosztów sądowych, zaliczając je na rachunek Skarbu Państwa.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy w Świdnicy stwierdził, że roszczenia wnioskodawców uległy przedawnieniu, przy czym dla ustalenia zasadności roszczeń wnioskodawców: R. H. i M. H. istotne znaczenie miało to, że represjonowany nieżyjący ojciec obu wnioskodawców, E. H. został skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r., sygn. akt Sr 82/53, którego Sąd Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu nieważność stwierdził nieważność postanowieniem z dnia 10 lipca 1991r., w sprawie o sygn. akt II Cs U. – 116/91, opierając się o przesłanki wynikające ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2024r. poz. 442). Tym samym, z mocy przepisu art. 8 ust. 1 cyt. ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, wnioskodawcom: R. H. oraz M. H., jako synom zmarłego E. H., przysługiwało od Skarbu Państwa odszkodowanie i zadośćuczynienie za poniesioną szkodę i doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania orzeczenia wobec E. H..

Z uwagi na to, że przywołanym wyżej postanowieniem Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 1991r. stwierdzono nieważność pierwotnego wyroku z dnia 29 czerwca 1953r., zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisu art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia należy zgłosić w odpowiednim sądzie w terminie 10 lat od daty wydania postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia.

Jak podkreślił Sąd Okręgowy w Świdnicy, nowelizacja wydłużająca do 10 lat termin przedawnienia roszczeń z art. 8 ustawy lutowej, który pierwotnie wynosił rok, weszła w życie w dniu 29 października 2019r., a sądy orzekające w tego rodzaju sprawach wielokrotnie stwierdzały, że sam fakt wydłużenia okresu przedawnienia nie wpływa na sytuację wnioskodawców, których roszczenie przedawniło się przed tą datą (tak np. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 czerwca 2020r. w sprawie o sygn. akt II AKa – 14/20; Lex nr 3276871). Tym samym sytuacja prawna wnioskodawców musi być rozważana na podstawie przepisów poprzednio obowiązujących, na podstawie których ten termin wynosił tylko rok od daty wydania prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, co akcentował prokurator na rozprawie, podnosząc skutecznie zarzut przedawnienia roszczeń wnioskodawców, jako zstępnych zmarłego E. H..

Powyższy wyrok zaskarżył w całości pełnomocnik z wyboru wnioskodawców: R. H. i M. H., adw. T. M. , orzeczeniu temu zarzucając: brak możliwości oddalenia wniosku R. H. i M. H., w związku tym, że:

a) podniesiony przez prokuratora zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa podmiotowego i tym samym czyni go niezgodnym z zasadami współżycia społecznego, tj. art. 5 k.c.;

b) ustawa lutowa nie przewiduje skutku w postaci przedawnienia roszczeń odszkodowawczych wobec upływu terminu wskazanego w art. 8 ust 2 ustawy lutowej;

c) ewentualne termin na wniesienie żądania odszkodowawczego na podstawie art. 8 ust 2 ustawy lutowej oraz termin przedawnienia, należy rozpatrywać względem skarżących w oparciu o przepisy ustawy po nowelizacji z dnia 30 sierpnia 2019r. 

Podnosząc powyższe zarzuty, pełnomocnik z wyboru wnioskodawców: R. H. i M. H., adw. T. M. wniósł o:

1)  uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Świdnicy, celem kontynuowania postępowania;

2)  zasądzenie na rzecz wnioskodawców: R. H. i M. H., kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

3)  orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego w oparciu o art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2024r. poz. 442).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wniesiona przez pełnomocnika z wyboru wnioskodawców: R. H. i M. H., adw. T. M., nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż wbrew stanowisku wnioskodawców i ich pełnomocników, Sąd Okręgowy w Świdnicy w sposób obiektywny, rzeczowy w i konsekwencji sprawiedliwy, ocenił podstawy złożonych żądań. Bezwzględnie roszczenia wnioskodawców uległy przedawnieniu, a podniesionego przez prokuratora zarzutu przedawnienia nie można, w realiach niniejszej sprawy, uznać za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Po pierwsze, absolutnie bezsporne były ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego w Świdnicy przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a mianowicie to, że ojciec wnioskodawców: R. H. i M. H., E. H., prowadził działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, za które był represjonowany. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r. (sygn. akt Sr 82/53) E. H. został skazany za to, że:

1)  w okresie od maja 1948r. na terenie W. i P., usiłował przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego, brał udział w kontrrewolucyjnej organizacji (...) mającej na celu walkę z obecnym ustrojem Polski Ludowej oraz był współzałożycielem kontrrewolucyjnej organizacji (...), w której brał udział w okresie od maja 1948 roku do chwili obecnej, tj. do dnia 13 września 1952 roku, a która również miała na celu walkę z obecnym ustrojem Polski Ludowej, tj. za przestępstwo z art. 86 § 2 k.k. WP;

2)  w czerwcu 1951r. w W., wszedł w porozumienie ze S. R., zastępcą dowódcy kontrrewolucyjnej organizacji (...) od którego otrzymał polecenie zbierania i przekazywania wiadomości stanowiących tajemnicę państwową z terenu (...) w W., tj. za przestępstwo z art. 13 § 2 w zw. z art. 7 dekretu z dnia 13 czerwca 1946r. (Dz. U. RP Nr 30 poz. 192);

3)  w okresie od czerwca 1947r. do sierpnia 1947r. na terenie W., przechowywał bez zezwolenia władz broń palną, a to rewolwer systemu (...) o nieustalonym numerze. tj. za przestępstwo z art. 4 § 1 cyt. wyżej dekretu z dnia 13 czerwca 1946r.

Za te czyny Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu wymierzył E. H. karę łączną 10 (dziesięciu) lat więzienia, orzekł utratę praw przez okres 3 (trzech) lat oraz przepadek całego mienia na rzecz Skarbu Państwa. Karę więzienia E. H. odbywał w okresie od dnia 13 września 1952r. do dnia 14 stycznia 1956r. (czyli przez 3 lata i 4 miesiące). Na wniosek prokuratora z dnia 5 stycznia 1956r. został warunkowo zwolniony z odbycia reszty kary więzienia.

Ojciec wnioskodawców: R. H. i M. H., E. H., odbywał karę w bardzo ciężkich warunkach więziennych, początkowo w Zakładzie Karnym w O., a następnie w Zakładzie Karnym w S., gdzie poddany był pracy przymusowej.

R. H. pierwszy kontakt z ojcem miał po odbyciu przez ojca tamtej kary, kiedy sam w wieku 4 lat został przewieziony do domu rodzinnego w P., od siostry swojej matki u której wcześniej mieszkał na wsi. Od ojca wiedział, że odbywał on karę w więzieniu. Wiedział od ojca, ze po wyjściu z więzienia miał problemy ze znalezieniem pracy. Po dwóch latach znalazł pracę fizyczną, a następnie pracował jako kierowca. Nie wiedział jakie wynagrodzenie ojciec dostawał za pracę.

R. H. mieszkał z rodzicami do 1977 lub 1978 roku. Po tym okresie zamieszkał oddzielnie ze swoją żona i dzieckiem. Oboje rodzice mieszkali razem do śmierci ojca w 1989 roku. Od matki ani od ojca R. H. nigdy nie słyszał by był on członkiem organizacji niepodległościowej. Od matki dowiedział się tylko, że ojciec został skazany za posiadanie broni. Dowiedział się jednocześnie od matki, że będzie składała do sądu wniosek o unieważnienie wyroku skazującego jego ojca E. H..

Wskazane ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy w Świdnicy oparł na materiale dowodowym w postaci: akt Instytutu Pamięci Narodowej wraz z płytą CD (k. 17-142), załączników do wniosku pełnomocnika wnioskodawców w postaci kopii dokumentów źródłowych dot. postępowania prowadzonego przeciwko E. H. oraz materiałów historycznych (k. 2-80), a także zeznań wnioskodawcy R. H. (k. 104-105).

Po wtóre, absolutnie bezsporne były kolejne ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego w Świdnicy przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a mianowicie to, że na wniosek J. H., żony E. H., zmarłego w dniu 7 sierpnia 1989r. oraz matki wnioskodawców: R. H. i M. H., postanowieniem z dnia 10 lipca 1991r. w sprawie o sygn. akt II Cs Un 116/91, Sąd Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu stwierdził nieważność wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r. (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H. (k. 39-41). Orzeczenie to stało się prawomocne z dniem 18 lipca 1991r.

Wniosek o stwierdzenie nieważności tego represyjnego orzeczenia, J. H. opierała na przepisach ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pierwotnie: Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz. 149). skutkowało stwierdzeniem nieważności tego wyroku. Ustawa, na której wnioskodawczyni, J. H. opierała żądanie unieważnienia wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953 roku (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H., zawierała także przepis art. 8, stanowiący o trybie i terminie dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego przez osobę represjonowaną albo jej najbliższych. Przepis art. 8 cyt. ustawy brzmiał następująco:

„ 1. Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wydania takiego orzeczenia. W razie śmierci tej osoby, uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

2. Żądanie odszkodowania i zadośćuczynienia należy zgłosić odpowiednio w sądzie wojewódzkim lub wojskowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, w terminie roku od daty jego uprawomocnienia się .

3. W postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają odpowiednie zastosowanie przepisy rozdziału 50 Kodeksu postępowania karnego.

4. Przepis ust. 1 nie ma zastosowania, jeżeli w wyniku rewizji nadzwyczajnej lub wznowienia postępowania prawomocnie zasądzono odszkodowanie, chyba że za jego zastosowaniem przemawiają względy słuszności.”

Skoro ówczesna wnioskodawczyni, J. H., żona represjonowanego E. H. oraz matka wnioskodawców: R. H. i M. H., domagała się stwierdzenia nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r. (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H., to również jasne było, ze znana jej były wynikające z tego samego aktu prawnego zasady dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego przez osobę represjonowaną albo jej najbliższych, w tym także rozwiązania zawarte w przepisie art. 8 cyt. ustawy, stanowiącym o trybie i terminie dochodzenia roszczeń.

Po trzecie, po uprawomocnieniu się postanowienia Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 1991r. w sprawie o sygn. akt II Cs Un 116/91 o stwierdzeniu nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953 roku (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H. (k. 39-41), czyli od dnia 18 lipca 1991r., przez niemal 3 lata, aż do swojej śmierci w dniu 6 maja 1994r. (k. 109), J. H., żona represjonowanego E. H. oraz matka wnioskodawców: R. H. i M. H., nie wystąpiła w trybie i terminie wskazanym w przepisach art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pierwotnie: Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz. 149) z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały E. H. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Zgodnie z obowiązującym wówczas, zacytowanym wyżej przepisem art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pierwotnie: Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz. 149) termin dochodzenia roszczeń z tego tytułu upłynął z dniem 18 lipca 1992r., a zatem w ciągu roku od daty uprawomocnienia się postanowienia Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 1991r. w sprawie o sygn. akt II Cs Un 116/91 o stwierdzeniu nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r. (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H. (k. 39-41). Orzeczenie to stało się bowiem prawomocne z dniem 18 lipca 1991r.

Po czwarte, we wspomnianym terminie, także synowie represjonowanego E. H. oraz ówczesnej wnioskodawczyni, J. H., czyli obecni wnioskodawcy: R. H. i M. H., którzy byli osobami dorosłymi, nie wystąpili w trybie i terminie wskazanym w przepisach art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pierwotnie: Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz. 149) z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały E. H. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Po śmierci matki, J. H. w dniu 6 maja 1994r. (k. 109), obecni wnioskodawcy: R. H. i M. H. przez okres blisko 29 lat nie wystąpili w trybie i terminie wskazanym w przepisach art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pierwotnie: Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz. 149) z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały E. H. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Z zeznań wnioskodawcy R. H. (k. 104-105) wynika, że od żadnego z rodziców nigdy nie słyszał by ojciec, E. H. był członkiem organizacji niepodległościowej, natomiast matka mówiła, że ojciec był skazany za posiadanie broni. Wnioskodawca R. H. dowiedział się od matki, J. H., że będzie składała do sądu wniosek o unieważnienie wyroku skazującego E. H..

Obecni wnioskodawcy: R. H. i M. H. nie interesowali się stanem postępowania o stwierdzenie nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r. (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H., zakończonego postanowieniem Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 1991r. w sprawie o sygn. akt II Cs Un 116/91 (k. 39-41).

Oznacza to, że także w odniesieniu do obecnych wnioskodawców: R. H. i M. H., zgodnie z obowiązującym wówczas, zacytowanym wyżej przepisem art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pierwotnie: Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz. 149) termin dochodzenia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały E. H. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, upłynął z dniem 18 lipca 1992r., a zatem w ciągu roku od daty uprawomocnienia się postanowienia Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 1991r. w sprawie o sygn. akt II Cs Un 116/91 o stwierdzeniu nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r. (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H. (k. 39-41). Orzeczenie to stało się bowiem prawomocne z dniem 18 lipca 1991r.

Po piąte, w dniu 29 października 2019r. (a zatem po 27 latach od przedawnienia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały E. H. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego), weszła w życie ustawa z dnia 30 sierpnia 2019r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 2019r. poz. 1952), która wydłużyła okres przedawnienia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Przepisom art. 8 ust. 1 i 2 oraz nowo wprowadzonemu ust. 2c cyt. ustawy nadano następujące brzmienie:

„ 1.Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji.",

2. Żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia należy zgłosić odpowiednio w sądzie okręgowym lub wojskowym sądzie okręgowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, w terminie 10 lat od daty jego uprawomocnienia się.

2c. Żądanie odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania decyzji, o której mowa w ust. 1, należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu zamieszkuje osoba składająca żądanie."

Wbrew twierdzeniom pełnomocnika wnioskodawców: R. H. i M. H., adw. T. M., nawet wspomniana nowelizacja nie ustanawiała innego początku biegu terminu przedawnienia roszczeń od Skarbu Państwa tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia, niż dotychczasowe rozwiązanie, że termin ten ma biec od daty uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia represyjnego. Wydłużono jedynie termin do dochodzenia roszczeń od roku do 10 lat od daty uprawomocnienia się tego postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia represyjnego. W żadnym wypadku nie można podzielić stanowiska pełnomocnika wnioskodawców: R. H. i M. H., adw. T. M., wyrażonego w apelacji, aby termin ten miał być liczony od daty wejścia w życie nowelizacji, gdyż wprost byłoby to sprzeczne z zapisem ustawowym, jak również ze stanowiskiem wyrażonym przez niego we wniosku o zasadzenie odszkodowania i zadośćuczynienia, że tego rodzaju roszczenia nie przedawniają się w ogóle, gdyż zbrodnie stalinowskie były zbrodniami przeciwko ludzkości. Oczywiste jest to, że brak przedawnienia odpowiedzialności karnej za zbrodnie przeciwko ludzkości nie ma nic wspólnego z przedawnieniem roszczeń odszkodowawczych i o zadośćuczynienie, stanowiących formę odpowiedzialności cywilnoprawnej, a nie karnej.

Nawet gdyby stosować przepis ustawy znowelizowanej z dniem 29 października 2019r. (a zatem po 27 latach od przedawnienia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały E. H. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego), na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2019r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 2019r. poz. 1952), która wydłużyła okres przedawnienia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, to i tak roszczenia wnioskodawców: R. H. i M. H., przedawniłyby się w ciągu 10 lat od daty uprawomocnienia się postanowienia Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 1991r. w sprawie o sygn. akt II Cs Un 116/91 o stwierdzeniu nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r. (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H. (k. 39-41). Orzeczenie to stało się prawomocne z dniem 18 lipca 1991r., a zatem przedawnienie to nastąpiłoby z dniem 18 lipca 2001r., a zatem 22 lata przed złożeniem wniosku w imieniu wnioskodawców: R. H. i M. H. przez ich pełnomocnika procesowego, adw. T. M..

Po szóste, absolutnym truizmem jest stwierdzenie, że osoby represjonowane i inni uprawnieni do złożenia wniosków dot. roszczeń odszkodowawczych i o zadośćuczynienie na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2024r. poz. 442), wcale nie musieli korzystać ze wspomnianych uprawnień. Jest wiele przykładów rezygnacji z tych roszczeń przez osoby represjonowane i członków ich rodzin, np. w poczuciu odpowiedzialności, że ofiarności w walce za niepodległą Ojczyznę, a także doznanych z tego tytułu cierpień, szkód i krzywdy, nie można przeliczać na środki finansowe.

Ta uwaga jest istotna dlatego, ze w każdej sprawie taka decyzja o dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych i o zadośćuczynienie jest sprawą indywidualną i brak wniosków w tym zakresie może świadczyć o celowej rezygnacji z ich dochodzenia. W realiach niniejszej sprawy, o ile sam represjonowany E. H. nie dożył wejścia w życie ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2024r. poz. 442), o tyle jego bliscy, szczególnie żona J. H. niewątpliwie miała świadomość możliwości stwierdzenia nieważności orzeczenia represjonującego jej męża, jak również możliwości dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia w odpowiednim terminie, a mimo to z takich możliwości nie skorzystała.

Po siódme, w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych wielokrotnie dawano wyraz temu, że roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie oparte na art. 8 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2024r. poz. 442), mają charakter cywilnoprawny i w związku z tym jedynie regulacje prawa cywilnego materialnego mogą decydować o jego przedawnieniu, w tym także o zmianach okresu tego przedawnienia (por. uchwała SN z dnia 30 września 1993r., sygn. I KZP – 7/93, OSNKW 1993, z. 11-12, poz. 66, LEX nr 20620; postanowienie SN z dnia 11 grudnia 2013r., sygn. IV KK – 412/13, LEX nr 1403903; wyrok SN z dnia 17 października 2000r., sygn. V KKN – 321/98, OSNPiPr 2001, z. 4, poz. 16, LEX nr 50976; wyrok SN z dnia 29 września 2010r., sygn. III KK – 160/10, LEX nr 610167; a także postanowienie SA w Katowicach z dnia 14 lipca 1994r. sygn. II AKo – 30/94, OSA 1994/11-12/69 oraz wyrok SA w Szczecinie z dnia 8 czerwca 2020r. sygn. II AKa – 14/20, Lex nr 3276871).

Na uznanie zasługuje stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 czerwca 2020r. sygn. II AKa – 14/20 (Lex nr 3276871), wedle którego, skoro ustawa nowelizująca z dnia 30 sierpnia 2019r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 2019r. poz. 1952), która wydłużyła okres przedawnienia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, nie zawierała żadnych przepisów przejściowych., to zastosowanie znajdują tu intertemporalne przepisy prawa cywilnego, a mianowicie art. 3 k.c. i (w zakresie przedawnienia) ewentualnie art. XXXV przepisów wprowadzających Kodeks cywilny.

Zgodnie z art. 3 Kodeksu cywilnego, ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Z kolei art. XXXV p.w.k.c. stanowi, że do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego (aktualnie - każdej nowej ustawy cywilnoprawnej, która nie przewiduje przepisów przejściowych), a według przepisów dotychczasowych w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy kodeksu dotyczące przedawnienia z następującymi ograniczeniami:

1) początek, zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia ocenia się według przepisów dotychczasowych, gdy chodzi o czas przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego;

2) jeżeli termin przedawnienia według przepisów kodeksu cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego; jeżeli jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy uwzględnieniu terminu przedawnienia określonego w prawie dotychczasowym wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Dalej Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 8 czerwca 2020r. sygn. II AKa – 14/20 (Lex nr 3276871) przypomniał, że doktryna prawa cywilnego konsekwentnie podnosi, że poza regulacją art. XXXV p.w.k.c. pozostają terminy przedawnienia, które upłynęły przed wejściem w życie ustawy nowej. Skutki upływu takiego terminu, a w szczególności to, czy upływ terminu przedawnienia skutkuje wygaśnięciem roszczenia czy możliwością uchylenia się od zaspokojenia roszczenia, podlegają przepisom obowiązującym w chwili, gdy termin ten upłynął (zasada tempus regit actum). Zatem ustawa nowa nie uchybia upływowi terminu przedawnienia, który nastąpił przed jej wejściem w życie (por. wyrok SN z dnia 21 marca 1997r., sygn. III CKN – 25/97, Legalis; wyrok SA w Białymstoku z dnia 10 lutego 2016r., sygn. I ACa – 871/15, Legalis; J. Kurcyusz, Przepisy międzyczasowe do kodeksu cywilnego i kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Katowice 1966, s. 55-56; A. Wolter, Przepisy intertemporalne w zakresie przedawnienia i zasiedzenia, PiP 1963, Nr 11, s. 694-696; tak: M. Kłoda [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T II. Komentarz. Art. 450-1088. Przepisy wprowadzające, wyd. 9, Warszawa 2018, podobnie P. Sobolewski [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny. Prawo o notariacie (art. 79-95 i 96-99), wyd. 8, Warszawa 2017).

W związku z powyższym, sam fakt wydłużenia okresu przedawnienia roszczeń z art. 8 ustawy lutowej nie wpływa na sytuację wnioskodawców: R. H. i M. H., których roszczenia przedawniły się przed wejściem ustawy nowelizującej z dnia 30 sierpnia 2019r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 2019r. poz. 1952), która wydłużyła okres przedawnienia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Sytuacja prawna obu wnioskodawców musi być rozważana na podstawie przepisów poprzednio obowiązujących, wedle których nastąpiło przedawnienie roszczeń.

Po ósme, Sąd Okręgowy Świdnicy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazał, że na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2024r. prokurator podniósł zarzut przedawnienia roszczenia w tej sprawie i wniósł o umorzenie postępowania (k. 155-156). Podniósł, że roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały ojca obu wnioskodawców, E. H., za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, podnoszone w trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2024r. poz. 442), przedawniły się po upływie roku od stwierdzenia nieważności orzeczenia, w dniu 18 lipca 1992r., gdyż orzeczenie o stwierdzeniu nieważności wyroku represyjnego było prawomocne w dniu 18 lipca 1991r.

Niewątpliwie, wbrew zarzutom i argumentacji wyrażonej w apelacji pełnomocnika wnioskodawców, prokurator miał pełne prawo podniesienia zarzutu przedawnienia roszczeń kierowanych na podstawie powołanej ustawy.

Warto przypomnieć stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000r. sygn. V KKN – 321/98: „ Zgłoszenie żądania odszkodowania i zadośćuczynienia po upływie terminu przewidzianego w art. 8 ust. 2 ustawy "lutowej" prowadzi do oddalenia wniosku tylko w razie podniesienia zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2 k.c.), a nadto pod warunkiem uznania, że podniesienie takiego zarzutu nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). W sprawach o roszczenia z art. 8 ust. 1 ustawy "lutowej" uprawnionym do podniesienia zarzutu przedawnienia jest prokurator jako rzecznik interesu społecznego . ” (LEX nr 50976; podkreśl SA; podobnie choćby w postanowieniu SA w Katowicach z dnia 14 lipca 1994r. sygn. II AKo – 30/94, OSA 1994/11-12/69).

Po dziewiąte, jak już wyżej wskazano, w realiach niniejszej sprawy przedawnienie roszczeń wnioskodawców: R. H. i M. H., jest oczywiste. Zarzut ten podniósł prokurator, a zatem pozostawała do rozstrzygnięcia kwestia, czy podniesienie takiego zarzutu nie było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy w Świdnicy słusznie stwierdził, że zarzut przedawnienia roszczeń nie jest nadużyciem prawa podmiotowego i w związku z tym zasługuje na uwzględnienie. Do takiego wniosku prowadzą ustalenia, że uprawniony sąd stwierdził nieważność orzeczenia w lipcu 1991r., a więc prawie 3 lata przed śmiercią żony E. H., J. H. i ponad 30 lat do czasu złożenia wniosku przez obecnych wnioskodawców: R. H. i M. H.. Wnioskodawca R. H. miał kontakt z matką w tamtym czasie i był świadomy, że złożyła ona wniosek o unieważnienia wyroku wydanego wobec jego ojca, E. H., a wcześniej od ojca wiedział, że odbywał on karę więzienia w czasach stalinowskich w Polsce.

Niewątpliwie, przekroczenie terminu przedawnienia jest wyjątkowo znaczne i nie można w realiach tej sprawy mówić o nadzwyczajnych okolicznościach losowych które by się do tego przyczyniły. Sąd Okręgowy w Świdnicy powolal się przy tym na trafne tezy zawarte w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2022r. sygn. akt II AKa – 385/21: „ Nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia może mieć miejsce tylko w wypadkach wyjątkowych, w których wnioskodawca nie miał realnej możliwości (prawnej czy faktycznej) zgłoszenia żądania w okresie biegu terminu przedawnienia, o jakim mowa w cytowanym wyżej przepisie. To na wnioskodawcy spoczywa obowiązek wykazania, że podniesiony przez prokuratora zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c. Do takich okoliczności można przykładowo zaliczyć: długotrwałą obłożną chorobę, całkowity upadek sił powodujący konieczność zapewnienia opieki osoby trzeciej w sprawach codziennej egzystencji, chorobę psychiczną, ubezwłasnowolnienie itp.” (LEX nr 3500991). Żadnej z podobnych okoliczności Sąd I instancji słusznie się nie dopatrzył w odniesieniu do sytuacji prawnej czy faktycznej wnioskodawców: R. H. i M. H..

Po dziesiąte, nie można usprawiedliwiać przekroczenia o ponad 30 lat terminu przedawnienia roszczeń tym, że wnioskodawcy: R. H. i M. H. w rozmowach z rodzicami nie uzyskali wiedzy o rzeczywistej działalności ich ojca, E. H. na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego tym bardziej, że obaj mieli świadomość represjonowania ich ojca w czasach stalinowskich, a R. H. wiedział, iż po śmierci ojca, matka wnioskodawców, J. H. wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nieważności orzeczenia, na podstawie którego ojciec był represjonowany.

Co ważniejsze, po uprawomocnieniu się postanowienia Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 1991r. w sprawie o sygn. akt II Cs Un 116/91 o stwierdzeniu nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953 roku (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H. (k. 39-41), czyli od dnia 18 lipca 1991r., przez niemal 3 lata, aż do swojej śmierci w dniu 6 maja 1994r. (k. 109), J. H., żona represjonowanego E. H. oraz matka wnioskodawców: R. H. i M. H., nie wystąpiła w trybie i terminie wskazanym w przepisach art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pierwotnie: Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz. 149) z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały E. H. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Była to jej decyzja, podjęta przy świadomości, że wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia, na podstawie którego E. H. był represjonowany, został złożony na podstawie tej samej ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pierwotnie: Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz. 149), która przewidywała możliwość dochodzenia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, które spotkały E. H. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Termin dochodzenia roszczeń z tego tytułu upłynął z dniem 18 lipca 1992r., a zatem w ciągu roku od daty uprawomocnienia się postanowienia Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 1991r. w sprawie o sygn. akt II Cs Un 116/91 o stwierdzeniu nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 29 czerwca 1953r. (sygn. akt Sr 82/53) wydanego wobec E. H. (k. 39-41). Orzeczenie to stało się bowiem prawomocne z dniem 18 lipca 1991r.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny utrzymał zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w mocy (art. 437 § 1 k.p.k.).

Orzeczenie o kosztach sądowych za postępowanie odwoławcze, w szczególności związane z oddaleniem wniosku o zasądzenie na rzecz wnioskodawców: R. H. i M. H. poniesionych kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławcze, oparto o przepis art. 636 § 1 k.p.k., stosowany na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2018r. poz. 2099), stanowiącym lex specialis do zasady wyrażonej w art. 13 powołanej ustawy, w wypadku nieuwzględnienia środków odwoławczych wniesionych wyłącznie przez wnioskodawców od wyroku sądu I instancji (pomocniczo por. postanowienie Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 9 stycznia 2014r. sygn. WK – 17/13, LEX nr 1413616).

Bogusław Tocicki

Edyta Gajgał

Robert Zdych