Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 stycznia 2025 roku

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi - Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodnicząca sędzia Iwona Krawczyk

po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2025 roku w Warszawie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. W.

przeciwko Sądowi Rejonowemu w Otwocku

o wyrównanie uposażenia sędziego w stanie spoczynku w latach 2021-2022

I.  zasądza od Sądu Rejonowego w Otwocku na rzecz A. W. tytułem wyrównania uposażenia kwoty brutto wymienione poniżej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w okresach wskazanych poniżej:

1)  380,11 zł za okres od 1 lutego 2021 r. do dnia zapłaty;

2)  380,11 zł za okres od 1 marca 2021 r. do dnia zapłaty;

3)  380,11 zł za okres od 1 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty;

4)  380,11 zł za okres od 1 maja 2021 r. do dnia zapłaty;

5)  380,11 zł za okres od 1 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty;

6)  380,11 zł za okres od 1 lipca 2021 r. do dnia zapłaty;

7)  380,11 zł za okres od 1 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty;

8)  380,11 zł za okres od 1 września 2021 r. do dnia zapłaty;

9)  380,11 zł za okres od 1 października 2021 r. do dnia zapłaty;

10)  380,11 zł za okres od 1 listopada 2021 r. do dnia zapłaty;

11)  380,11 zł za okres od 1 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty;

12)  380,11 zł za okres od 1 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty;

13)  1.365,16 zł za okres od 1 lutego 2022 r. do dnia zapłaty;

14)  498,24 zł za okres od 1 marca 2022 r. do dnia zapłaty;

15)  931,70 zł za okres od 1 kwietnia 2022 r. do dnia zapłaty;

16)  931,70 zł za okres od 1 maja 2022 r. do dnia zapłaty;

17)  931,70 zł za okres od 1 czerwca 2022 r. do dnia zapłaty;

18)  931,70 zł za okres od 1 lipca 2022 r. do dnia zapłaty;

19)  931,70 zł za okres od 1 sierpnia 2022 r. do dnia zapłaty;

20)  931,70 zł za okres od 1 września 2022 r. do dnia zapłaty;

21)  931,70 zł za okres od 1 października 2022 r. do dnia zapłaty;

22)  931,70 zł za okres od 1 listopada 2022 r. do dnia zapłaty;

23)  931,70 zł za okres od 1 grudnia 2022 r. do dnia zapłaty;

24)  931,70 zł za okres od 1 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty;

I.  nadaje wyrokowi w punkcie pierwszym rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 14.375,82 (czternaście tysięcy trzysta siedemdziesiąt pięć, 82/100) zł;

II.  pozostawia strony przy poniesionych przez nie kosztach procesu.

VI P 798/24

UZASADNIENIE

W dniu 14 grudnia 2023 roku powódka A. W. wniosła o zasądzenie na jej rzecz dwunastu kwot po 380,11 zł za dwanaście miesięcy 2021 roku oraz 10 kwot po 931,70 zł, 498,24 zł, 1365,16 zł za dwanaście miesięcy 2022r. tytułem wyrównania uposażenia sędziego w stanie spoczynku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie według metody wskazanej w pozwie. Powódka wniosła także o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postepowania według norm przepisanych.

Powódka wskazała w uzasadnieniu pozwu, że zasada ustalania podstawy wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego wynika z brzmienia art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku – Prawo o ustroju sądów powszechnych, zgodnie z którym podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504, 1504 i 2461) z zastrzeżeniem § 1d. Pomimo braku uchylenia tego przepisu, ustawodawca odstąpił od jego zastosowania i ustalił wysokość wynagrodzeń sędziów powszechnych obowiązującą w 2022 roku na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 r., który nie przewiduje wyłączenia lub niestosowania art. 91 § 1c PrUSP i stanowi, że w roku 2022 podstawę wynagrodzenia zasadniczego sędziego stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. ogłoszone w komunikacie prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. wyniosło 5050,48 zł, zaś przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2021 r. wyniosło 5504,52 zł, zatem różnica pomiędzy przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2021 r. a przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2020 r. wynosi 454,04 zł.

W związku z powyższym powódka przyjęła, iż Sąd powinien rozpoznając przedmiotową sprawę odmówić zastosowania art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 r., ustalić wynagrodzenie powoda w oparciu o art. 91 § 1c PrUSP i w związku z powyższym zasądzić od pozwanego na rzecz powódki różnicę pomiędzy wynagrodzeniem wypłacanym od stycznia 2022 r. na podstawie ustawy okołobudżetowej a wynagrodzeniem należnym na podstawie przepisów PrUSP.

Powódka podniosła, iż analogiczne okoliczności wystąpiły w 2021 roku, gdy ustawodawca ustalił wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych obowiązującą w 2021 roku w oparciu o art. 12 ust. 1 okołobudżetowej na rok 2021 r., zgodnie z którym w roku 2021 podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. wyniosło 4.839,24 zł, zaś przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. wyniosło 5.024,48 zł. Różnica między przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2020 r. a przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2019 r. wynosi 185,24 zł. Powódka wskazała, zatem iż Sąd powinien ustalić wynagrodzenie strony powodowej za rok 2021 opierając się na art. 91 § 1c PrUSP i zasądzić na rzecz powoda różnicę pomiędzy wynagrodzeniem wypłacanym od stycznia 2021 r. na podstawi ustawy okołobudżetowej a należnym wynagrodzeniem wynikającym z regulacji art. 91 § 1c PrUSP.

W uzasadnieniu pozwu powódka przywołała art. 178 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, odwołała się również do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego z którego wynika, iż mechanizm wynagradzania sędziów powinien być stabilny i bez wystąpienia szczególnie istotnych, uzasadnionych konstytucyjnie przyczyn nie wolno zakłócać jego funkcjonowania, a samo wynagrodzenie powinno zapewniać sędziemu bezpieczeństwo finansowe, budować prestiż zawodu oraz rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej. Powódka wskazała, iż z orzecznictwa TK wynika zakaz kształtowania wynagrodzeń sędziowskich w sposób uznaniowy, wynagrodzenia zaś powinny przewyższać znacząco wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej i wykazywać tendencję wzrostową, skutki zaś niewydolności systemu finansów państwa nie powinny być przerzucane na dane grupy pracowników sfery budżetowe, szczególnie w sytuacji, gdy wynagrodzenia innych grup zawodowych nie zostały „zamrożone”. W uzasadnieniu pozwu zwrócono również uwagę, iż sytuacja budżetowa nie była na tyle zła, by uzasadnić działania ustawodawcy, a także na liczne podwyżki dla określonych grup osób zatrudnionych w sferze budżetowej w spornym okresie. Powódka wskazała, że Sąd przy rozpoznawaniu przedmiotowej sprawy powinien odmówić zastosowania art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 r., a także odmówić zastosowania art. 12 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2021 r i ustalić wynagrodzenie powoda w oparciu o art. 91 § 1c PrUSP.

(pozew – k. 1-21)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i odsetkami ustawowymi. Pozwany uargumentował swoje stanowisko poprzez wskazanie, że regulacje ograniczające wzrost wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych były motywowane ważnym interesem publicznym w powiązaniu z sytuacją budżetową państwa. Pozwany zwrócił uwagę, że ustawy okołobudżetowe w roku 2021, 2022 i 2023 zostały wprowadzone w uwzględnieniem ówczesnych uwarunkowań społeczno-gospodarczych. Powyższe okoliczności uzasadniały incydentalne „zamrożenie” wynagrodzenia sędziów. Pozwany podniósł również, że był zobowiązany do ustalania przysługującego powodowi wynagrodzenia w oparciu o art. 12 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2021 r., art. 8 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej z 2022 r. W odpowiedzi na pozew podniesiono również, że wynagrodzenia sędziowskie, choć powinny być wysokie i możliwie stabilnie, nie muszą sukcesywnie wzrastać aż do drastycznego zachwiania równowagi budżetowej, a w razie istotnego zagrożenia równowagi budżetowej pierwszeństwo należy dać zasadzie ochrony tej równowagi, kosztem zaakceptowania ograniczonego w czasie zahamowania wzrostu wynagrodzeń sędziowskich.

(odpowiedź na pozew: k. 59-65)

W toku postępowania pozwany przedstawił wyliczenie wysokości należnego wynagrodzenia sporządzone przy pomocy służb księgowych pozwanego (k.64), które nie było kwestionowane przez stronę powodową.

(zobowiązanie powódki: k. 67,69)

Sąd ustalił, co następuje:

Powódka A. W. jest sędzią Sądu Rejonowego w Otwocku w stanie spoczynku w okresie objętym pozwem.

(zaświadczenie o wynagrodzeniu – k. 65)

Wysokość wynagrodzeń sędziów powszechnych na rok 2021 ustawodawca ustalił na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz. U. z 2020 r. poz. 2400; dalej jako ustawa okołobudżetowa na rok 2021), tj. przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2019 r. ogłoszonego w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, które opiewało na kwotę 4.839,24 zł. Prezes GUS w komunikacie z dnia 11 sierpnia 2020 r. ogłosił, że przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. wyniosło 5.024,48 zł. Różnica pomiędzy przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2020 r., a przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2019 r. wynosiła 185,24 zł.

Wysokość wynagrodzeń sędziów powszechnych na rok 2022 ustawodawca ustalił na podstawie art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz. U. poz. 2445 ze zm.; dalej jako ustawa okołobudżetowa na rok 2022), a więc w oparciu o przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa GUS z dnia 11 sierpnia 2020 r., które wynosiło 5024,48 zł (podstawa wynagrodzenia plus 26 złotych, razem 5050,48 zł). Prezes GUS w komunikacie z dnia 11 sierpnia 2021 r. ogłosił, że przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2021 r. wyniosło 5504,52 zł. Różnica pomiędzy przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2021 r. a przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2020 r. wynosi 454,04 zł.

W 2021 roku różnica między uposażeniem jakie powódka otrzymałaby, gdyby wyliczano je na podstawie art. 91 § 1c ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, a tym jakie otrzymywała przez cały rok, wynosiła po 380,11 zł miesięcznie brutto.

W 2022 roku różnica między uposażeniem jakie powódka otrzymałaby, gdyby wyliczano je na podstawie art. 91 § 1c ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, a tym jakie otrzymywała przez cały rok, wynosiła po 931,70 zł miesięcznie brutto.

(wyliczenia pozwanego dołączone do odpowiedzi na pozew)

Wynagrodzenie powoda obliczone jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy wynosi 14.375,82 zł.

(zaświadczenie o wynagrodzeniu – k. 65)

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był bezsporny. Strony nie kwestionowały przeprowadzonych dowodów. Sąd również nie znalazł podstaw, aby podważać moc dowodową któregokolwiek z przeprowadzonych dowodów, które wzajemnie ze sobą korelowały i pozostawały spójne. Rozstrzygnięcia wymagała natomiast kwestia prawna, czy "zamrożenie" wynagrodzenia powódki jako sędziego miało oparcie w obowiązujących przepisach.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo jest zasadne.

Sposób kształtowania wysokości wynagrodzenia sędziego miesięcznie i rokrocznie określa przepis art. art. 91 § 1c ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.). Podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, 1429 i 1672), z zastrzeżeniem § 1d.

Zgodnie natomiast z art. 100 § 2 i 3 PrUSP sędziemu przechodzącemu lub przeniesionemu w stan spoczynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił przysługuje uposażenie w wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat, pobieranych na ostatnio zajmowanym stanowisku. Uposażenie podwyższa się stosownie do zmian wysokości wynagrodzeń zasadniczych sędziów czynnych zawodowo.

Ustawodawca, co niesporne, w latach 2021-2023 zmodyfikował wysokość wynagrodzeń sędziów:

- w 2021 r. w oparciu o art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021,

- w 2022 r. w oparciu o art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 oraz

- w 2023 r. w oparciu o art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023, stosując w to miejsce art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych.

W rozpoznawanej sprawie strona powodowa zarzuciła ustawodawcy, że powyższe przepisy naruszają Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej tj. art. 178 ust. 2 naruszenie konstytucyjnej zasady określającej, że sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków ze szczególny uwzględnieniem, art. 2, art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz prawo Unii Europejskiej tj. art. 2 oraz 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, co potwierdza Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 27 lutego 2018 r. C-64/16, wskazując przede wszystkim na wyjątkowość regulacji związanych z modyfikacją podstaw do obliczania wynagrodzenia sędziego na podstawie innej ustawy niż Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego, praktyka sądowa musi uwzględniać "postanowienia ustawy rangi zasadniczej, hierarchiczne usytuowanie której - w obowiązującym porządku prawnym i nakaz bezpośredniego stosowania przepisów (Konstytucji art. 8) - nie mogą być pomijane przy wykładni i stosowaniu ustaw zwykłych mających zapewnić realizację konstytucyjnej powinności sądów rozpatrzenia każdej sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Ranga zaś i znaczenie tego postanowienia została zrównana w powołanym przepisie Konstytucji z podstawowymi zasadami funkcjonowania sądów, niezależność, bezstronność i niezawisłość (vide: Wyrok SN z 24 stycznia 2001 r., II CKN 28/01, niepubl.).

Wśród reguł kolizyjnych stosowaną i zasadną do zastosowania w tej sprawie formułą dokonywania bezpośredniego stosowania Konstytucji jest odmowa zastosowania sprzecznego z Konstytucją przepisu ustawy zgodnie z regułą lex superior derogat legi inferiori (ustawa nadrzędna uchyla ustawy podrzędne).

W polskim systemie prawnym orzeczenie odnoszące się do zgodności normy ustawowej z Konstytucją, związane z przełamaniem (wzruszeniem) domniemania konstytucyjności na podstawie reguł walidacyjnych, możliwe jest w dwóch sytuacjach obejmujących konieczność rozstrzygnięcia problemu konstytucyjnego:

1) w toku tzw. kontroli abstrakcyjnej dokonywanej przez TK, w chwili rozstrzygnięcia o niekonstytucyjności normy abstrakcyjnej i generalnej zawartej w przepisie ustawy (już od chwili ogłoszenia orzeczenia),

2) w toku stosowania prawa w indywidualnej sprawie przez sąd powszechny lub administracyjny, który może odmówić zastosowania niezgodnej z Konstytucją normy indywidualnej i konkretnej wyinterpretowanej z przepisu ustawy i rozstrzygnąć sprawę, bezpośrednio stosując normę wyinterpretowaną z Konstytucji lub stosując alternatywną, możliwą do zastosowania normę ustawową, gdyby sąd doszedł do przekonania, że (koniunkcyjnie):

(a) stosując sprzeczną z Konstytucją ustawową normę indywidualną i konkretną

(b) będzie musiał wydać orzeczenie niesprawiedliwe i naruszające konstytucyjne gwarancje,

(c) zarazem norma konstytucyjna jest precyzyjna w stopniu umożliwiającym jej bezpośrednie zastosowanie jako samoistnej podstawy rozstrzygnięcia lub istnieje alternatywna, możliwa do zastosowania i zgodna z Konstytucją norma ustawowa, a jednocześnie,

(d) sąd nie dysponuje w danym przypadku możliwością rozstrzygnięcia kolizji ani na podstawie reguły przewidzianej w art. 91 ust. 2 lub 3 Konstytucji, z uwagi na sprzeczność tej normy z ratyfikowaną umową międzynarodową lub z prawem unijnym, ani nie ma możliwości uzgodnienia normy ustawowej z Konstytucją zgodnie z wykładnią prokonstytucyjną lub mechanizmem współstosowania normy Konstytucji oraz prokonstytucyjnie wyłożonej normy ustawy (tak: prof. dr hab. M. G., Bezpośrednie stosowanie konstytucji w orzecznictwie sądowym, Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny rok LXXX - zeszyt 1 - 2018).

Sąd Najwyższy w wyroku z 8 sierpnia 2017 r., I UK 325/16 wskazał, że stosowanie Konstytucji nie jest zastrzeżone wyłącznie dla Trybunału Konstytucyjnego (art. 188 ust. 1), ale należy również do sądów, zarówno w przypadku zaistnienia luki w prawie, jak i wówczas, gdy sąd dojdzie do przekonania, że przepis ustawy jest niezgodny z Konstytucją i nie powinien być zastosowany w konkretnej sprawie. Należy jednak zaznaczyć, że - z uwagi na bezpieczeństwo obrotu prawnego kształtowanego również przez indywidualne akty stosowania prawa, jakimi są orzeczenia sądowe - odmowa zastosowania przepisu ustawy może nastąpić wyłącznie w wypadku, gdy sąd rozpoznający sprawę nie ma wątpliwości co do niezgodności tego przepisu z Konstytucją, a sprzeczność ma charakter oczywisty, inaczej mówiąc, gdy zachodzi sytuacja oczywistej niekonstytucyjności przepisu.

Sądy powszechne mogą dokonywać tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności przepisów. Polega ona na możliwości pominięcia stosowania przepisów, które stałyby w sprzeczności z Konstytucją RP. Instytucja rozproszonej kontroli konstytucyjności przepisów kształtuje się w związku z długim terminem rozpatrywania pytań prawnych przez Trybunał Konstytucyjny. Takie postępowanie TK prowadzi do zagrożenia przewlekłości postępowania oraz możliwości konieczności umorzenia postępowania, z uwagi na bezprzedmiotowość postanowień, która to może zaistnieć po długim czasie trwania postępowań w szczególności oczekiwania na rozstrzygnięcie sądu.

Zatem istotne w sprawie było rozstrzygniecie na podstawie zastosowania tzw. „rozproszonej kontroli konstytucyjności przepisów” zgodności z Konstytucją przepisów art. 12 ustawy z 19 listopada 2020 o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz. U. 2020.2400 z 2020.12.29), art. 8 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz. U. poz. 2445 z późn. zm.) i art. 8 ustawy z 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. 2022.2666 z 2022.12.19).

Kształtowanie wysokości wynagrodzenia sędziego i jego charakter był w przeszłości przedmiotem analizy zarówno orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego jak i doktryny prawa.

Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 22 marca 2000 r., P. 12/98, (OTK 2000, Nr 2, poz. 67) wskazał m.in., że nie można wyprowadzić prostej zależności między zasadą niezawisłości a statusem materialnym sędziów. Zdaniem Trybunału ujmowanie tego zagadnienia w kategoriach prostego sprzężenia stanowiłoby ujmę zarówno dla sędziów jako obywateli, jak i dla autorytetu państwa, wiodłoby bowiem do wniosku, że sędzia nienależycie wynagradzany przestaje być niezawisły, a konkluzja taka byłaby niesprawiedliwa i krzywdząca. Prowadzi to do wniosku, że ustalanie poziomu i składników wynagrodzenia sędziego jest przede wszystkim sprawą ustawodawcy. Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że błędne byłoby twierdzenie, iż art. 178 ust. 2 Konstytucji ma charakter jedynie deklaracji i nie można go uznawać za normę prawa materialnego, przepis ten bowiem może stanowić wzorzec kontrolny dla oceny przepisów wynagrodzeniowych, a w pewnych, szczególnie drastycznych, sytuacjach może stać się też podstawą uznania niekonstytucyjności tych przepisów.

Trybunał Konstytucyjny również w wyroku z 4 października 2000 r., P. 8/00 (OTK 2001, Nr 6, poz. 189, z glosą A. Wróbla, "Przegląd Sejmowy" 2001, nr 6, s. 97 i postanowieniu z 10 grudnia 2008 r., P. 39/08, OTK 2008, Nr 10, poz. 187), stwierdził, że głównym adresatem normy art. 178 ust. 2 Konstytucji są organy państwa powołane do kształtowania systemu wynagrodzeń sędziowskich, na które norma konstytucyjna nakłada obowiązek urzeczywistnienia określonych w niej gwarancji (...) wynagrodzeń sędziowskich odpowiadający wskazaniom art. 178 ust. 2 Konstytucji jest istotnym elementem ustroju sądownictwa, podobnie jak niezawisłość sędziowska nie jest indywidualnym przywilejem sędziego, ale jedną z podstawowych gwarancji prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Zawarta w art. 178 ust. 2 Konstytucji norma ustrojowa nie determinuje jednak w sposób jednoznaczny wysokości wynagrodzeń osób sprawujących urzędy sędziowskie i nie może stanowić samoistnej podstawy roszczeń sędziów wobec państwa. Ogólny i wręcz niedookreślony charakter kryteriów zawartych w analizowanym przepisie konstytucyjnym jednoznacznie wskazuje na konieczność ich sprecyzowania, a więc i konkretyzacji poprzez ustawodawstwo zwykłe; nie może być on stosowany jako samodzielna podstawa prawna ustalenia stawki wynagrodzenia sędziowskiego w indywidualnej sprawie.

Jednocześnie należy wskazać, że przepis art. 8 ustawy z 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. poz. 2666 z późn. zm.) został uznany za niezgodny z art. 178 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 8 listopada 2023 r. sygn. akt K 1/23 (Dz. U. 2023.2479). Zgodnie z tym wyrokiem wymieniony wyżej przepis traci moc z dniem 15 listopada 2023 r.

Stosownie do art. 190 Konstytucji RP orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

W powyższym orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że:

1. art. 8 i art. 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. poz. 2666, z późn. zm.) są niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2. art. 7 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 195 ust. 2 Konstytucji.

Wprawdzie wyrok ten dotyczy ustawy okołobudżetowej na 2023 r., to z całą pewnością ma też zastosowanie w odniesieniu do zamrożenia uposażeń sędziów ustawami okołobudżetowymi także na 2021 r. i 2022 r.

Trybunał Konstytucyjny odwołał się do wyroku z 12 grudnia 2012 r. K 1/12, który Sąd w całości podziela co do meritum sentencji jak i zawartego uzasadnienia, w którym wyjaśnił, że "najważniejszym aspektem wynagrodzenia godnego urzędu sędziego jest, by sposób ustalania jego wysokości był oparty na obiektywnych, wymiernych przesłankach i działał z mocy samej ustawy - niejako «automatycznie», bez potrzeby podejmowania w tej sprawie ocennych decyzji, które mogłyby być instrumentem nacisku na sędziów. Istotna jest, oczywiście, także sama wysokość wynagrodzenia, które powinno zapewniać bezpieczeństwo finansowe sędziemu i jego rodzinie, rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej oraz sprzyjać budowaniu prestiżu urzędu sędziego".

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 grudnia 2012 r. K 1/12 sformułował także nieprzekraczalne "warunki brzegowe" wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego i zakresowi jego obowiązków, powołane także przez Trybunał Konstytucyjny w aktualnym wyroku z 8 listopada 2023 r. K1/23. Te nieprzekraczalne "warunki brzegowe" są następujące:

1. "Wynagrodzenia sędziów powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość - zarówno wobec całej tej grupy zawodowej - ze strony władzy wykonawczej, jak i w odniesieniu do poszczególnych sędziów, co do których niedopuszczalne jest uzależnianie jego wysokości od indywidualnej oceny ich pracy."

2. "Wysokość wynagrodzenia sędziego, w tym rozpoczynającego karierę w zawodzie sędziowskim sędziego sądu rejonowego, powinna znacząco przewyższać wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej."

3. "Wynagrodzenia sędziów powinny w dłuższym okresie czasu wykazywać tendencję wzrostową nie mniejszą niż przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej."

4. "W trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być bardziej - niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej - chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami."

5. "Niedopuszczalne jest obniżenie w drodze normatywnej nominalnej wysokości wynagrodzenia sędziów, z wyjątkiem sytuacji, o której stanowi art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenia konstytucyjnego limitu zadłużenia)".

Kluczowa dla istoty sprawy jest analiza każdego z wyżej wymienionych warunków w odniesieniu do przedmiotu kontroli. Zasady wynagradzania sędziów sformułowane w ustawie okołobudżetowej na 2023 r. muszą spełniać wszystkie warunki brzegowe, by stwierdzić o ich konstytucyjności.

Niewątpliwie nie może być mowy o naruszeniu w ustawie okołobudżetowej na 2023 r. warunku wskazanego w pkt 5. Zmiana zasad wynagradzania sędziów nie przewiduje obniżenia ich nominalnej wysokości. Nie zachodzi sytuacja, o której mowa w art. 216 ust. 5 Konstytucji; relacja państwowego długu publicznego do (...) nie przekracza poziomu 60%. Równie oczywiste jest spełnienie w przepisach kształtujących zasady wynagradzania sędziów warunku wskazanego w pkt 2. Wynagrodzenia sędziów znacząco przewyższają wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej, choćby z uwagi na opisany już w uzasadnieniu sposób wyliczania tych wynagrodzeń. Kwoty wskazane zarówno w prawie o ustroju sądów powszechnych, ustawie o Sądzie Najwyższym oraz ustawie o statusie Sędziów TK jak i w ustawie okołobudżetowej na 2023 r. pełnią rolę jedynie kwoty bazowej. Właściwe wynagrodzenie sędziów wylicza się jako iloczyn owej kwoty bazowej i mnożników określonych w przytoczonych ustawach. Wynagrodzenie sędziów jest więc kilkukrotnie wyższe od przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej i takie pozostaje bez względu na tempo jego wzrostu.

Trybunał podkreślił, że już sama analiza przepisów kształtujących sposób wynagradzania sędziów w latach 2021-2023 pozwala stwierdzić, że w każdym z ostatnich trzech lat budżetowych ustawodawca przyjął inną koncepcję co do konstrukcji tego mechanizmu.

Każda z modyfikacji zasad wynagradzania sędziów na mocy ustawy okołobudżetowej miała w istocie rzeczy charakter tymczasowy, ponieważ co do zasady podstawa zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich ustalana jest na podstawie przepisów prawa o ustroju sądów powszechnych. Tymczasem od przeszło trzech lat reguła ta była "tymczasowo" modyfikowana, za każdym razem w inny sposób. Taki stan rzeczy sprawia, że poddać można w wątpliwość sens istnienia norm regulujących podstawę zasadniczego wynagrodzenia sędziów w wyżej wspomnień ustawie. Stosowanie jednorocznych rozwiązań tymczasowych w perspektywie wieloletniej, dodatkowo o zmiennym charakterze, sprawia, że nie został spełniony warunek brzegowy wymieniony w pkt 1 czyli wykluczenie jego uznaniowego kształtowania przez ustawodawcę w stosunku do grupy sędziów.

Wynagrodzenia sędziów w ostatnich latach (2021 – 2023) kształtowane były przez ustawodawcę w sposób całkowicie uznaniowy - zarówno co do konstrukcji mechanizmu wynagradzania jak i tempa wzrostu płac. Taka praktyka nie zapewnia konstytucyjnej ochrony wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego oraz zakresowi jego obowiązków. Sędziowie nie mogą w żaden sposób przewidzieć, jak będzie kształtować się ich wynagrodzenie. Jest to jedynie możliwe w przypadku stosowania przepisów ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, a nie ustaw szczególnych.

W kontekście wynagradzania pracowników sfery budżetowej może być zrozumiała dyskrecjonalność ustawodawcy - musi przecież dostosować wysokość zarobków do sytuacji na rynku pracy oraz czynników gospodarczych. Tymczasem taka uznaniowość nie powinna mieć miejsca w odniesieniu do wynagrodzeń sędziowskich, których szczególny charakter potwierdzony jest w art. 178 ust. 2 i art. 195 ust. 2 Konstytucji. Konstytucyjna ranga powinna gwarantować nie tylko ich nominalną wysokość, ale i przede wszystkim stałość sposobu obliczania (chyba że ustawa prawo o ustroju sądów powszechnych zostanie zmieniona w ustawowym trybie).

Jak słusznie zauważył Trybunał w wyroku o sygn. K 1/12, celem art. 178 ust. 2 Konstytucji ma być "stworzenie takiego mechanizmu wynagradzania sędziów, który uwolniłby ich od niepewności co do wysokości ich przyszłych dochodów i uniemożliwiałby jakiekolwiek manipulacje w stosunku do nich".

W sprawie wynagrodzeń sędziów w latach 2021-2023 z jednej strony ustawodawca odchodzi od ukształtowanych, stabilnych zasad wynagradzania sędziów, z drugiej zaś podwyższa uposażenia innych grup zawodowych, co jest swoistą niekonsekwencją i różnicowaniem grup zawodowych. Ograniczenia stosowane wobec sędziów nie przeszkodziły przyjęciu rozwiązań zawartych w ustawie z 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1834), która zmieniła ustawę z 21 listopada 2021 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1282, ost.zm. Dz. U. z 2021 r. poz. 1834). Ustawa nowelizująca i nowe rozporządzenie Rady Ministrów z 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. poz. 1960) weszły w życie 1 listopada 2021 r. Ze wskazaną datą wprowadzono istotne zmiany dotyczące wynagrodzeń osób wchodzących w skład organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego oraz diet radnych, zwiększając wartość ich uposażeń. Minimalne wynagrodzenie ww. osób nie może być niższe niż 80% maksymalnego wynagrodzenia określonego dla poszczególnych stanowisk w przepisach wydanych na podstawie art. 37 ust. 1 tejże ustawy. Ustalono przy tym, że maksymalne wynagrodzenie na danym stanowisku stanowi suma maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego oraz maksymalnego poziomu dodatku funkcyjnego, a w przypadku wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów oraz marszałków województwa także kwoty dodatku.

Po drugie podniesiono poziom maksymalnego wynagrodzenia ww. osób decydując, że nie może ono przekroczyć w okresie miesiąca 11,2-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Przed nowelizacją maksymalny poziom nie mógł przekroczyć 7 krotności kwoty bazowej. W ustawie budżetowej na rok 2021 kwota ta została określona na poziomie 1789,42 zł. Oznacza to wzrost maksymalnego wynagrodzenia z 12.525,94 zł na 20.041,50 zł.

Ustawa nowelizująca dokonała także zmian we wszystkich trzech ustrojowych ustawach samorządowych w zakresie maksymalnego poziomu diet przysługujących radnym. Po nowelizacji ustawy o której mowa wyżej, wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4 krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2020 r. poz. 1658). Tym samym maksymalna dieta radnego może wynieść 4.294,61 zł zamiast dotychczasowych 2.684,13 zł (1,5 krotności kwoty bazowej). Także w tym przypadku znowelizowane przepisy mają zastosowanie do ustalania wysokości diet od dnia 1 sierpnia 2021 r.

Na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2021 r., (Dz. U. z 2021 r. poz. 1394) z dniem 1 sierpnia 2021 r. zmieniono rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Jego zapisy w sposób istotny zwiększyły mnożniki kwoty bazowej, stanowiącej podstawę ustalenia wartości uposażenia osób nim objętych.

Wreszcie z mocy ustawy z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1834) ze skutkiem od 1 listopada 2021 r. zwiększono wartość uposażenia Prezydenta RP. Również w 2022 r. przyjęto podwyżki dla tzw. służb mundurowych i pracowników sfery publicznej (w tym sądów i prokuratury).

Biorąc pod uwagę powyższe nowelizacje, zdaniem Sądu trudno mówić o konsekwencji ustawodawcy i korelacji między uzasadnieniem ustaw okołobudżetowych, a faktyczną sytuacją gospodarczą. Dowolność i uznaniowość działania prawodawcy stanowi jednoznaczne odstępstwo od zasady sprawiedliwości społecznej wynikającej z art. 2 Konstytucji, zasady równości wobec praca i niedyskryminacji wyrażonej w art. 32. Konstytucji oraz zasady zapewnienia sędziom wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków art. 178 ust. 2 Konstytucji.

W ocenie sądu przepisu tzw. ustaw okołobudżetowych na lata 2021 i 2022 (a także za 2023 rok co już przesądzone wyrokiem TK) kształtujące w sposób odmienny zasady wynagradzania sędziów nie spełniają warunków brzegowych konstytucyjności tych przepisów określonych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2 grudnia 2012 r. K 1/12. Nie spełniają mianowicie kryterium braku uznaniowości ze strony organów władzy wykonawczej i ustawodawczej, względem całej grupy sędziów sądów powszechnych, Sądu Najwyższego, prokuratorów, nie podania przekonujących i obiektywnych kryteriów tych modyfikacji. Po drugie szczególnego chronienia przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami, w trudnej sytuacji budżetu państwa, wynagrodzeń sędziów bardziej - niż wynagrodzeń wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej, w sytuacji opisanego wyżej podwyższania wynagrodzeń Prezydenta RP, pracowników zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

W uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej na 2012 r. wskazano, że "w celu zapewnienia stabilności finansów publicznych niezbędne jest podjęcie kroków umożliwiających zahamowanie szybkiego wzrostu długu publicznego w Polsce, który niesie za sobą ryzyko przekroczenia drugiego progu ostrożnościowego w 2012 r. (55%). W tym celu, poza zastosowaniem przy tworzeniu projektu ustawy budżetowej na rok 2012 tzw. dyscyplinującej reguły wydatkowej, niezbędne jest podjęcie szeregu działań, których efekty nie pozwolą przekroczyć poziomu deficytu budżetowego państwa określonego w projekcie ustawy budżetowej na rok 2012 oraz przyczynią się do nieprzekroczenia kolejnego progu ostrożnościowego relacji długu publicznego do PKB". W uzasadnieniu projektu, a także w orzeczeniu TK (K 1/12) wyraźnie powołano się na konkretne ryzyko przekroczenia drugiego progu ostrożnościowego w 2012 r. (55%) Ponadto w 2012 r. wynagrodzenia ogółu pracowników sfery budżetowej, a także uposażenia posłów i senatorów również zostały "zamrożone".

W uzasadnieniu do projektu ustawy okołobudżetowej na 2022 r. nie wskazano żadnego uzasadnienia dla dalszego braku waloryzacji wynagrodzeń sędziów, jego zamrożenia, zaś w uzasadnieniu do ustawy okołobudżetowej na rok 2023 r. wskazano, iż "Działanie takie podyktowane jest szczególnymi okolicznościami mającymi istotny wpływ na sytuację budżetową kraju. Należy mieć na uwadze, iż ogromny wpływ na stan budżetu państwa w ostatnich latach miała pandemia COVID-19 i jej skutki. Dodatkowo rosyjska inwazja na Ukrainę, bezprecedensowy wzrost cen energii oraz zakłócenia w łańcuchach dostaw utrudniają powrót do stanu normalności i przekładają się na potrzebę zabezpieczenia w budżecie państwa nowych niezbędnych wydatków. Wybuch wojny w Ukrainie znacząco zmienił perspektywy gospodarki w bieżącym i kolejnym roku. Wzrost niepewności, zaburzenia w handlu i na rynkach finansowych oraz globalny wzrost cen spowodował, że prognozowane tempo wzrostu w roku bieżącym i kolejnym będą niższe. (...) Należy mieć na uwadze istotny wzrost nakładów na wynagrodzenia sędziów i prokuratorów na przestrzeni ostatnich lat. Wyasygnowanie dodatkowych środków na wynagrodzenia dla tych grup oznaczałoby konieczność redukcji wydatków w pozostałych sferach działalności państwa, co mogłoby negatywnie wpłynąć na realizację innych zadań publicznych finansowanych ze środków budżetu państwa”.

Należy więc dokonać oceny stanu finansów publicznych w roku 2012 r. i w latach 2021-2023. Porównując je Sąd wskazuje zatem na następujące różnice. W obwieszczeniu Ministra Finansów z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie ogłoszenia kwot, o których mowa w art. 38 ustawy o finansach publicznych, na koniec roku budżetowego 2011 relacja do produktu krajowego brutto kwoty państwowego długu publicznego wynosiła 53,5%.

Z uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego (K 1/12) wynika jednak, iż wskaźnik, jakim jest relacja długu publicznego do PKB na koniec roku budżetowego 2011 liczony według "metodyki unijnej" wynosił już 56,4% (wartość ta podana została Komisji Europejskiej przez Prezesa GUS). Trybunał Konstytucyjny zwrócił też uwagę, że polski dług publiczny ma tendencję wzrostową, co spowodowało objęcie Polski procedurą przewidzianą w art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zwaną procedurą nadmiernego deficytu. Rada Unii Europejskiej do Spraw (...) i (...) wydała decyzję z dnia 7 lipca 2009 r. w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w Polsce, a w myśl jej zaleceń Polska powinna zredukować w sposób wiarygodny i trwały nadmierny deficyt do roku 2012 (procedura nadmiernego deficytu).

Z obwieszczeń Ministra Finansów na lata 2020-2023 w sprawie ogłoszenia kwot, o których mowa w art. 38 i art. 38a ustawy o finansach publicznych wynika, iż relacja do produktu krajowego brutto kwoty państwowego długu publicznego wynosiła pod koniec roku budżetowego 2019 - 43,6%, pod koniec roku budżetowego 2020 - 47,8%, pod koniec roku budżetowego 2021 - 43,8, zaś pod koniec roku budżetowego 2022 - 39,3%.

Nie ulega zatem wątpliwości, że relacja kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto jest zdecydowanie niższa w latach 2021 - 2023 niż pod koniec roku budżetowego 2011 którego przedmiotem był wyrok TK. Jest to szczególnie istotne w kontekście argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który jako okoliczność mogącą uzasadniać wstrzymanie waloryzacji wynagrodzeń sędziów podał drastyczne pogorszenie stanu finansów publicznych w postaci zagrożenia przekroczenia progu ostrożnościowego tj. 55% PKB. Na przestrzeni lat doszło do zmian ustawy o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. jednak zarówno w ustawie w brzmieniu obowiązującym w 2012 r. (Dz. U. Nr 157, poz. 1240) oraz od 2019 r. (Dz. U. z 2019 r. poz. 869) przewidziane są tożsame procedury ostrożnościowe dla progu w wysokości 55%-60%, więc możliwe jest obiektywne porównanie tych wskaźników dla obu stanów faktycznych.

W 2012 r. zamrożone pozostały wynagrodzenia ogółu pracowników sfery budżetowej, a także uposażenia posłów i senatorów. Tymczasem od 2021 r. podwyższone zostały wynagrodzenia przedstawicieli władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz innych grup zawodowych. Na mocy Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2021 r. w sprawie szczegółowych zasad wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, zwiększono wysokość wynagrodzenia m.in.: Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów, Wiceprezesa Rady Ministrów, Wicemarszałka Sejmu, Wicemarszałka Senatu, Wiceprezesa Rady Ministrów, ministrów, wiceministrów, Prezesa NIK, Prezesa IPN. Zwiększeniu uległo również wynagrodzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw, przy czym wzrost ten wyniósł około 40%. W związku z podpisanym w dniu 24 września 2021 r. porozumieniem pomiędzy ministrem spraw wewnętrznych i administracji oraz stroną społeczną od dnia 1 stycznia 2022 r. podwyżkę uposażenia w przeciętnej miesięcznej wysokości 677 zł na etat otrzymali również funkcjonariusze Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Ochrony Państw.

Również zgodnie art. 8 ust. 1 pkt 4 ustawy budżetowej z dnia 20 stycznia 2021 r. na rok 2021 jednostki publiczne radiofonii i telewizji otrzymały rekompensatę z tytułu utraconych w roku 2021 wpływów z opłat abonamentowych spowodowanych zwolnieniami ustawowymi, w wysokości 1,95 mld zł. Od 2021 r. kontynuowano wypłaty tzw. trzynastych emerytur, a także wprowadzono świadczenie w postaci czternastej emerytury.

Na podstawie ustawy z dnia 24 marca 2022 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela, od 1 maja 2022 r. zwiększone zostało średnie wynagrodzenie nauczycieli o 4,4%, a także zwiększona została subwencja oświatowa o kwotę 1,6 mld zł.

Należy również zwrócić uwagę, że ewentualne podwyżki lub waloryzacje przykładowych świadczeń wypłacanych w ramach ogólnie pojętego zabezpieczenia społecznego, finansowanego są w znacznym zakresie z środków publicznych (wydatków budżetowych). W 2021 r. wskaźnik waloryzacyjny rent i emerytur (świadczeń stanowiących największe obciążenie dla ZUS, a tym samym budżetu państwa) wyniósł 104, 24% (M. P. z 2021 r. poz. 167). Dla porównania wskaźnik ten wyniósł: w 2018 r. - 102, 98% (M. P. z 2018 r. poz. 185), w 2019 r. - 102, 86% (M. P. z 2019 r. poz. 176), w 2020 r. - 103, 56% (M. P. z 2020 r. poz. 177), a w 2022 r. - nawet 107% (M. P. z 2022 r. poz. 211). Nie tylko zatem utrzymano coroczny poziom waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych z okresu poprzedzającego pandemię, ale nawet doszło do wzrostu wskaźnika waloryzacji. Co więcej, w 2021 r. nie tylko zachowano uprawnienie do tzw. 13-tej "emerytury" (choć przysługującej również nie-emerytom), wypłacane na podstawie przepisów ustawy z 9 stycznia 2020 r. o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (tekst jedn.: w Dz. U. z 2022 r. poz. 2575), ale także przewidziano na 2021 r. kolejne świadczenie - tzw. "14-tą emeryturę" - finansowane z Funduszu Solidarnościowego (tworzonego m.in. ze środków objętych finansami publicznymi - art. 3 ustawy z 23 października 2018 r. o Funduszu Solidarnościowym, tekst jedn.: w Dz. U. z 2023 r. poz. 647) oraz wypłacane w 2021 r. na podstawie przepisów ustawy z 21 stycznia 2021 r. o kolejnym w 2021 r. dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (Dz. U. z 2021 r. poz. 432).

W latach 2021-2023 gospodarka Polski zmagała się z wieloma wyzwaniami mającymi wpływ na sytuację budżetową kraju związaną z okolicznościami gospodarczymi i geopolitycznymi, mającym wpływ na stan finansów publicznych. Jednakże wskaźnik relacji produktu krajowego brutto kwoty państwowego długu publicznego w tych latach był stosunkowo niski, nie zbliżał się go progu ostrożnościowego 55% i nie miał tendencji wzrostowej. Polska nie została też objęta procedurą nadmiernego deficytu przewidzianą dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. W latach 2021-2023 przeznaczono liczne środki na podniesienie wynagrodzeń niektórych grup zawodowych i inne segmenty gospodarki.

Zauważyć również należy, że w uzasadnieniach do projektów ustaw okołobudżetowych nie powołano się na żadne konkretne wskaźniki ekonomiczne, które odnosiłyby się do sytuacji finansowej państwa (w przeciwieństwie do uzasadnienia ustawy okołobudżetowej na 2012 r., gdzie powołano się na konkretne zagrożenie w postaci ryzyka przekroczenia drugiego progu ostrożnościowego. W uzasadnieniach projektów ustaw okołobudżetowych ograniczono się do wskazania ogólnych sformułowań tj. "zmienione perspektywy gospodarki", "prognozowane tempo wzrostu w roku bieżącym i kolejnym będą niższe". Określenia te są bardzo ogólne i nie wskazują na konkretne problemy budżetu państwa, a nadto odnoszą się do prognoz, przyszłych wskaźników ("prognozowane tempo wzrostu") które mogą, ale nie muszą osiągnąć zakładanych wielkości. Nie doszło też do takich zmian gospodarczych które uzasadniałyby „zamrożenie” wynagrodzeń sędziów, przy podnoszeniu subwencji i wynagrodzeń dla innych grup zawodowych i społecznych.

W orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, w których dopuszczano wstrzymanie waloryzacji różnych świadczeń, Trybunał każdorazowo powoływał się na zaistnienie okoliczności "drastycznego załamania się równowagi budżetowej", "drastycznego pogorszenia stanu finansów publicznych". Podkreślono również, iż "zamrożenie" wynagrodzeń sędziowskich może być tolerowane tylko wyjątkowo, ze względu na inne wartości konstytucyjne, w szczególności ze względu na trudności budżetowe państwa, jeżeli występuje w kontekście szerszego programu oszczędnościowego. Z uwagi na powołane wyżej okoliczności, należy stwierdzić, że w latach 2021-2023 nie doszło do drastycznego załamania się równowagi budżetowej. Z uwagi na podwyżki dla różnych grup zawodowych i wspieranie dodatkowymi środkami (w znacznej wysokości) innych segmentów gospodarki nie sposób w żadnym zakresie też przyjąć, że w tym okresie realizowany był "szerszy program oszczędnościowy". Brak jest zatem podstaw do przyjęcia, że sytuacja budżetowa wymagała podjęcia tak radykalnych kroków jak zamrożenie i obniżenie waloryzacji wynagrodzeń sędziów, gdy wynagrodzenia innych grup zawodowych były waloryzowane.

Zdaniem sądu zostały spełnione wszystkie przesłanki do wydania orzeczenia odnoszącego się do zgodności normy ustawowej z Konstytucją, związane z wzruszeniem domniemania konstytucyjności przepisów art. 12 ustawy z 19 listopada 2020 o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz. U. 2020.2400 z 2020.12.29) i art. 8 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz. U. poz. 2445 z późn. zm.).

Na podstawie reguł walidacyjnych Sąd stwierdził, że stosując sprzeczną z Konstytucją ustawową normę indywidualną i konkretną (za lata 2021 i 2022) musiałby wydać orzeczenie niesprawiedliwe i naruszające konstytucyjne gwarancje wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego, w sytuacji gdy norma konstytucyjna art. 178 ust. 2 jest precyzyjna w stopniu umożliwiającym jej bezpośrednie zastosowanie jako samoistnej podstawy rozstrzygnięcia i istnieje alternatywna i stosowana przed 2021 rokiem, możliwa do zastosowania i zgodna z Konstytucją norma ustawowa wynikająca z art. 91 oraz art. 100 § 2 i 3 prawa o ustroju sądów powszechnych.

Sąd nie dysponuje w tym przypadku możliwością rozstrzygnięcia kolizji ani na podstawie reguły przewidzianej w art. 91 ust. 2 lub 3 Konstytucji, z uwagi na sprzeczność tej normy z ratyfikowaną umową międzynarodową lub z prawem unijnym, ani nie ma możliwości uzgodnienia normy ustawowej z Konstytucją zgodnie z wykładnią prokonstytucyjną lub mechanizmem wspólnego stosowania normy Konstytucji wyznaczającej gwarancyjny standard oraz prokonstytucyjnie wyłożonej normy ustaw o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 i kolejnej odpowiednio nazwanej za 2022 rok.

Tym samym mając na względzie możliwość stosowania przez sądy powszechne rozproszonej kontroli konstytucyjności (m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2023 r., II USK 384/22) w celu zapobiegnięcia “wydawania orzeczeń na podstawie niezgodnych z Konstytucją przepisów ustawy prowadzących do niesprawiedliwego rozstrzygnięcia, a więc ochronie praw podmiotów uczestniczących w prowadzonym przed sądem postępowaniu” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2023 r., II PSKP 37/22) oraz brak podstaw do zastosowania szczególnych warunków do odmiennego od dotychczasowego ukształtowania zasad wynagradzania sędziów, Sąd ustalił, że przepisy z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021, art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 jako przepisy aktów prawnych niższego rzędu niż przepis z art. 178 ust. 2 Konstytucji RP naruszają uprawnienia przyznane sędziemu w Konstytucji w realiach tej sprawy.

Powrót do arbitralnego ustalania wynagrodzeń sędziowskich - nie tylko za okres objęty sentencją wyroku TK w sprawie K 1/23, ale także za lata wcześniejsze (2021 i 2022 r.) - świadczy o niezachowaniu w danej sytuacji warunku brzegowego w postaci zakazu uznaniowości w kształtowaniu wynagrodzeń całego środowiska sędziowskiego. Znaczenia tego warunku jest o tyle doniosłe, że stanowi on bowiem gwarancję niezawisłości sędziowskiej, opierającej się m.in. na ekonomicznej niezależności sędziego od pozostałych władz. O takiej niezależności nie można z pewnością mówić tam, gdzie brak jasnych, przewidywalnych i obiektywnych mechanizmów kształtowania poziomu przychodów. Sąd z taką sytuacją miał do czynienia za lata 2021 i 2022.

Zamrożenie wynagrodzeń sędziowskich naruszyło także zasadę sukcesywnego wzrostu płac na poziomie przeciętnego wynagrodzenia oraz zakaz obniżania ich nominalnej wysokości, co zakłóciło tendencję wzrostową. Brak podstaw dla zastąpienia obiektywnego mechanizmu waloryzacji płac sędziowskich uznaniowymi decyzjami o wysokości wynagrodzeń, zwłaszcza gdy inne grupy pracowników sfery budżetowej otrzymywały gwarantowane podwyżki, podkreśla niesprawiedliwość traktowania sędziów. Rozbieżności między oczekiwanymi a przyznanymi wynagrodzeniami rosły, a nominalny wzrost płac nie przekładał się na wzrost ich wartości realnej wobec wzrostu cen towarów i usług. W roku 2021 ceny wzrosły o 5,1%, podczas gdy wynagrodzenia sędziów pozostało niezmienione, co w praktyce oznaczało obniżenie ich wartości realnej. Taka sytuacja, przy równoczesnym znacznym podnoszeniu wynagrodzeń innych grup pracowników sfery budżetowej, wskazuje na naruszenie "warunków brzegowych" dotyczących wzrostu płac sędziowskich nie zasługiwała na ochronę prawną. Natomiast w 2022 roku ten wzrost inflacji był jeszcze większy ponieważ wyniósł 14,4% jako wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych.

Stosując prokonstytucyjną wykładnię, należy wobec tego stwierdzić, że podstawą wynagrodzenia zasadniczego jest art. 91 par. 1c i 1d prawa o ustroju sądów powszechnych, a dla sędziego w stanie spoczynku art. 100 § 2 i 3 PrUSP. W ocenie sądu przepisy ustaw okołobudżetowych za lata 2021 i 2022 r., stanowiące podstawę wypłacanych powódce uposażeń są sprzeczne z art. 178 ust. 2 i art. 2 oraz art. 32 Konstytucji. Wnioskiem z powyższych rozważań jest ponowne podkreślenie, że podjęte w ustawach okołobudżetowych na 2021 i na 2022 rozwiązanie mające zastąpić w tym czasie art. 91c oraz art. 100 § 2 i 3 ustawy prawa o ustroju sądów powszechnych, przekraczało granice warunków brzegowych, których przestrzeganie byłoby zgodne z normami konstytucyjnymi, zwłaszcza art. 178 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Ustawodawca posługuje się nimi nierzetelnie, niekonsekwentnie i wybiórczo. Z jednej bowiem strony odchodzi od ukształtowanych zasad ustalania płac tej grupy, by podnosić uposażenia innym grupom lub przyznawać dodatkowe świadczenia innym osobom. Ponadto prawodawca z wyjątku uczynił regułę, gdyż ustawowe obniżenie uposażeń sędziom nastąpiło w trzech kolejnych latach.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 listopada 2022 r. wskazał, że Sąd rozpoznający sprawę, pozbawiony możliwości skierowania do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego w trybie art. 193 Konstytucji RP o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisu ustawy stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia w sprawie ze względu na przyczyny wskazane w art. 59 ust. 1 pkt 4 i ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (jednolity tekst: Dz. U. z 2019 r., poz. 2393), może pominąć przepis ustawy, jeśli uzna go za niezgodny z Konstytucją RP. (sygn. akt III PZP 2/21).

Sąd rozpoznający więc sprawę odmówił zastosowania art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021, art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022, które są niezgodne z Konstytucją RP i ustalił wynagrodzenie w oparciu o art. 91 § 1c w zw. z art. 100 § 2 i 3 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (por. wyrok Sądu Rejonowego w Człuchowie - IV Wydział Pracy z dnia 26 marca 2024 r. w sprawie IV P 119/23, wyrok Sądu Rejonowego w Rybniku - V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 stycznia 2024 r. V P 226/23, wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 maja 2024 r. IV Pa 64/24, wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 marca 2024 r. XIV Pa 18/24).

Wynagrodzenie należne na rzecz strony powodowej stanowiło różnicę między wynagrodzeniem wypłaconym za wskazany okres a wynagrodzeniem ustalonym na podstawie przepisów ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, zgodnie z niekwestionowanym wyliczeniem przedstawionym przez stronę pozwaną.

Sąd zasądził należność z tytułu uposażenia sędziego w stanie spoczynku za lata 2021-2022 oraz na podstawie wyliczenia służb księgowych pozwanego sądu. Wyliczenia nie były kwestionowane przez stronę powodową. Takie też kwoty Sąd zasądził jako sumę należnego wyrównania uposażenia sędziego w stanie spoczynku za lata 2021 i 2022.

Opóźnienie w wypłacie wynagrodzenia dla strony powodowej nie wynikało z błędu po stronie pracodawcy. Pozwany, jako dysponent środków budżetowych, przekazanych na realizacje wynagrodzeń, dysponował w tym zakresie kwotami odniesionymi do wartości ustalonych ustawą okołobudżetową, działał zatem wedle obowiązującego prawa. Ustalenie zaniżonej wartości uposażenia nie było skutkiem jakichkolwiek decyzji jednostki, do pełnienia urzędu w której strona powodowa została powołana. Regulacja art. 481 KC wskazuje, że wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za opóźnienie chociażby nie poniósł szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Odsetki stanowią opartą na uproszczonych zasadach rekompensatę typowego uszczerbku majątkowego doznanego przez wierzyciela wskutek pozbawienia go możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego i należne są za samo opóźnienie w spełnieniu świadczenia. Prawo wierzyciela do żądania od dłużnika zapłaty odsetek za czas opóźnienia w wykonaniu świadczenia pieniężnego nie jest zatem uzależnione ani od wykazywania po stronie wierzyciela szkody wynikłej z opóźnienia, ani że doszło do niego wskutek zachowań zależnych od dłużnika, noszących znamiona winy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 kwietnia 2006 r., I ACa 2087/05). Powstanie tego prawa jest niezależne od tego, czy roszczenie o odsetki zostało podniesione, czy też nie, wynikają one bowiem z samego faktu opóźnienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2005 r., I CK 110/05). Co więcej, dłużnik nie może się zwolnić z obowiązku zapłaty odsetek przez wykazanie, że nie ponosi odpowiedzialności za okoliczności, które spowodowały opóźnienie (np. wyrok Sądu Najwyższego z 22.05.2003 r., II CKN 134/01; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 6.06.2017 r., V ACa 292/17). Ustalenie prawa do odsetek i ich zasądzenie konsekwencja opóźnienia dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Zasadnym więc było zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia następnego po dniu kiedy roszczenie o wynagrodzenie lub dodatkowe wynagrodzenie roczne były wymagalne do zapłaty w pełnej wysokości.

Odnośnie terminów płatności uposażenia sędziego, że zgodnie z tym co przedstawiła powódka w swoich wyliczeniach uposażenie za dany miesiąc powinno być wypłacone do ostatniego dnia miesiąca z dołu. Strona pozwana nie kwestionowała terminów wymagalności roszczeń uposażenia. Więc Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z żądaniem pozwu.

W kwestii kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. wkładając całość kosztów procesu poniesionych na pozwanego, albowiem strona powodowa wygrała w całości. Jako, że strona powodowa nie poniosła żadnych kosztów procesu, Sąd pozostawił strony przy dotychczas poniesionych kosztach.

Sąd nadał wyrokowi w punkcie pierwszym rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty jednomiesięcznego wynagrodzenia powoda, zgodnie z zaświadczeniem złożonym przez pozwanego, na podstawie art. 477 ² § 1 k.p.c.

Sędzia Iwona Krawczyk

z/ (...)

Sędzia Iwona Krawczyk