Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy

i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Renata Gąsior

Protokolant st. sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 listopada 2024 r. w Warszawie

sprawy A. M. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania A. M. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 16 sierpnia 2023 r. znak: (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  zasądza od A. M. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 1.800,00 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, nie obciążając odwołującej kosztami zastępstwa procesowego w pozostałym zakresie.

Sędzia Renata Gąsior

UZASADNIENIE

Ubezpieczona A. M. (1), działając przez profesjonalnego pełnomocnika, w dniu 25 września 2023 r. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 16 sierpnia 2023, znak: (...) – zaskarżając ją w całości i zarzucając jej:

1.  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:



art. 77 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego w zw. z art. 80 k.p.a., poprzez brak rozpatrzenia zebranego materiału dowodowego w sposób wyczerpujący, co skutkowało brakiem rozstrzygnięcia istoty sprawy i błędnym ustaleniem, że świadczenia otrzymane przez ubezpieczoną są nienależne i podlegają zwrotowi;



art. 8 § 1 k.p.a. poprzez prowadzenie postępowania w sposób naruszający zaufanie jego uczestników do władzy publicznej, z pominięciem zasad proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania;



art. 107 § 1 pkt 4 k.p.a. poprzez nieprecyzyjne określenie podstawy prawnej, ponieważ jako podstawę prawną decyzji wskazano rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawne szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty oraz ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych bez podania konkretnych przepisów rozporządzenia i ustawy;



art. 107 § 3 k.p.a. poprzez brak odniesienia w uzasadnieniu do istotnych okoliczności faktycznych i prawnych, w szczególności brak argumentacji, dlaczego organ rentowy przyjął założenie, że jeśli świadczenia zostały wpłacone w zawyżonej wysokości, to stanowią świadczenia nienależne w rozumieniu art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i podlegają zwrotowi.

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.



art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez błędną wykładnię i uznanie, że w przypadku, gdy osoba pobierająca świadczenia nie była pouczona o braku prawa do ich pobierania świadczenia można uznać za nienależne, podczas gdy z treści przepisu wynika a contrario, że jeśli osoba pobierająca świadczenia nie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, świadczenia nie są nienależne.

Podnosząc powyższe ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez stwierdzenie, że świadczenia przez nią pobrane nie stanowiły świadczeń nienależnych, zatem nie podlegają zwrotowi, zaś ewentualnie wniosła

o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu oraz o zasądzenie od niego na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania wskazano, że ubezpieczona nie zgadza się z ustaleniami organu rentowego, co do tego, że świadczenie przez nią pobrane było świadczeniem nienależnym oraz z zobowiązaniem jej do ich zwrotu. Ubezpieczona podniosła, że występując z wnioskiem o rentę rodzinną była już w wieku emerytalnym i nie została poinformowana przez organ rentowy, że w przypadku wystąpienia przez nią z wnioskiem o emeryturę i nabyciem prawa do świadczenia emerytalnego, jej renta rodzinna nie podlegałaby rozliczeniu rocznemu, jak też nie została właściwie pouczona o okolicznościach braku prawa do pobierania świadczenia (odwołanie A. M. (1) – k. 3-8 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o jego oddalanie. W uzasadnieniu stanowiska wskazał, że odnośnie do A. M. (1) zaszły okoliczności powodujące zawieszenie wypłaty części świadczenia z uwagi na przekroczenie kwoty dopuszczalnego przychodu. Organ rentowy wykazał kwoty przychodu osiągane przez ubezpieczoną w kolejnych miesiącach 2022 r. i odnosząc się do każdej z nich wywodził o uzasadnionym zawieszeniu bądź zmniejszeniu świadczenia na łączną kwotę 17.971,60 zł. Organ rentowy wskazał jednak, że wobec zmniejszenia w ciągu 2022 r. świadczenia o 6.981,32zł, kwota nienależnie pobranych świadczeń wynosi 10.990,28zł. W dalszej części uzasadnienia organ rentowy podniósł, że brak jest także podstaw do uznania, że nie została wyczerpana przesłanka pouczenia ubezpieczonej z uwagi na to, że decyzje zawierały konieczne pouczenia i A. M. (1) miała możliwość się z nimi zapoznać (odpowiedź na odwołanie – k. 10-11 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. M. (1) urodzona (...), dniu 3 sierpnia 2021 r. wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z wnioskiem o rentę rodzinną po zmarłym w dniu 5 września 2013 r. mężu G. M.. Wcześniej, rentę rodzinną pobierała córka zmarłego i ubezpieczonej – A. M. (2), do czasu ukończenia nauki w szkole. Ubezpieczona, mimo ukończenia powszechnego wieku emerytalnego, nie wystąpiła z wnioskiem o przyznanie emerytury (bezsporne, a ponadto wniosek z dnia 3 sierpnia 2021 r. – 1 – 5 a.r.).

Decyzją z dnia 2 września 2021 organ rentowy przyznał ubezpieczonej rentę rodzinną od dnia 1 sierpnia 2021 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek – na stałe. Decyzja organu rentowego zawierała pouczenia, m.in.:



w pkt III – o tym, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia emerytalno- rentowe zobowiązana jest do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane uważa się świadczenia emerytalno - rentowe:

1.  wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, w tym świadczenia wypłacone za okres przypadający po terminie wskazanym w decyzji organu rentowego jako dzień zaprzestania wypłaty świadczenia przyznanego na czas określony,

2.  przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenia,

3.  wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.



w pkt V – o tym że prawo do renty rodzinnej ulega zawieszeniu albo świadczenie to ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności (w tym także za granicą, chyba że umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych stanowią inaczej) oraz pobierania zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego, świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, dodatku wyrównawczego, a także wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Za przychód rencistów prowadzących pozarolniczą działalność uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne. Za przychód uważa się również wynagrodzenie na stanowisku sędziego lub prokuratora, a także uposażenie w stanie spoczynku pobierane przez sędziego lub prokuratora.



w pkt VI – o tym, że prawo do renty rodzinnej lub części tej renty (jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest więcej niż jedna osoba) ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu przekraczającego kwotę 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. W przypadku osiągania przychodu przekraczającego kwotę 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, nie więcej niż 130% tego wynagrodzenia, wysokość renty rodzinnej ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie wyższą niż kwota maksymalnego zmniejszenia; jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest więcej niż jedna osoba — nie wyższą niż część kwoty maksymalnego zmniejszenia proporcjonalną do liczby osób uprawnionych do renty (decyzja z dnia 2 września 2021 r. – k. 10-11 a.r.).

W dniu 8 listopada 2021 r. A. M. (1) złożyła do organu rentowego oświadczenie o osiąganiu przychodu (k. 14 ar.). W następstwie tego, organ rentowy wydał w dniu 16 listopada 2021 r. decyzję o przeliczeniu renty rodzinnej od 1 grudnia 2021 r. z powodu osiągania przez ubezpieczoną przychodu powodującego zmniejszenie świadczenia. Wskazana decyzja również zawierała pouczenia tożsame z tymi zawartymi w decyzji z dnia 2 września 2021 r. (decyzja z dnia 16 listopada 2021 r. – k. 15 a.r.).

Ubezpieczona nie kwestionowała dokonanego ww. decyzją przeliczenia emerytury, skutkującego jej zmniejszeniem (bezsporne).

W dniu 23 listopada 2022 r. organ rentowy wydał decyzję o rozliczeniu renty rodzinnej w związku z przychodem uzyskanym przez A. M. (1) w poszczególnych miesiącach 2021 r. w okresie od 1 sierpnia 2021 r. do 31 grudnia 2021 r. Zakład ustalił, że ubezpieczona jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 5591,69 zł, informując o obowiązku jego zwrotu w ciągu miesiąca od otrzymania decyzji (decyzja z dnia 23 listopada 2022 r – k. 34 a.s.).

Ubezpieczona nie dokonała zwrotu świadczenia w kwocie i w terminie wynikającym z ww. decyzji ( bezsporne).

W dniu 9 grudnia 2022 r. A. M. (1) złożyła oświadczenie o osiąganiu przychodu (k. 39 a.r.). W dniu 16 grudnia 2022 r. organ rentowy wydał decyzję o wtrzymaniu wypłaty renty rodzinnej od 1 stycznia 2023 r., stwierdzając, że prawo do renty rodzinnej podlega zawieszeniu, ponieważ ubezpieczona osiągnęła przychody w kwocie wyższej niż 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS (decyzja z dnia 16 grudnia 2022 r. – k. 41 a.r.).

Ubezpieczona w dniu 21 grudnia 2022 r. złożyła wniosek o rozłożenie na raty nienależnie pobranego świadczenia (k. 43 a.r.). w kwocie 5.591,69 zł, określonego decyzją z dnia 23 listopada 2022 r

W dniu 30 stycznia 2023 r. A. M. (1) złożyła wniosek o emeryturę. Decyzją z dnia 21 lutego 2023 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej emeryturę od dnia 1 stycznia 2023 r. ( bezsporne). W dniu 21 lutego 2023 r. organ rentowy wydał decyzję, którą podjął wypłatę renty rodzinnej od 1 stycznia 2023 r., tj. od daty przyznania emerytury, wobec stwierdzenia, że emerytura z FUS jest zawieszona (decyzja z dnia 21 lutego 2023 r. – k. 56 a.s., zeznania A. M. (1) – k. 57 – 59 a.s., zeznania A. K. (1) – k. 55 – 56 a.s.).

Pismem z dnia 18 maja 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zwrócił się do (...) S.A. w W. – będącego pracodawcą A. M. (1) – z prośbą o przesłanianie zaświadczenia o łącznej kwocie przychodu uzyskanego przez nią z tytułu zatrudnienia w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. ( pismo organu rentowego – k. 62 a.r.).

Z informacji uzyskanej od (...) S.A organ rentowy powziął wiedzę co do tego, że A. M. (1) w 2022 r. z tytułu zatrudnienia u ww. pracodawcy osiągnęła przychód 99.970,00 zł, a w rozbiciu na poszczególne miesiące kształtował się on następująco: w styczniu i lutym – 6.900,00 zł, w marcu – 9.900,00 zł, w kwietniu – 6.900,00 zł, w maju – 10.220,00 zł, w czerwcu – 7.220,00 zł, w lipcu – 69.32,75 zł, w sierpniu – 10.220,00 zł, we wrześniu i październiku – 7.220,00 zł, w listopadzie 10.130,00 zł, w grudniu – 11.100,00 zł. (pismo z dnia 1 czerwca 2023 r. z (...) S.A. – k. 68 a.r.).

W dniu 30 czerwca 2023 r. organ rentowy zawiadomił A. M. (1), że dokonał rozliczenia renty rodzinnej wraz z dodatkami za rok 2022 r. i poinformował, że osiągnięty przez nią w 2022 r. przychód wynosił łącznie 100.862,75 zł i przekroczył o 6.020,75 zł wyższą kwotę graniczną przychodu tj. kwotę 94 842,00 zł ustaloną dla ww. okresu. Organ rentowy wskazał w zawiadomieniu, że osiągnięty przychód uzasadniał zawieszenie renty rodzinnej wraz z dodatkami oraz nadmienił, że łączna kwota na jaką powinno być zawieszone świadczenie w wyżej wymienionym okresie wynosi 29 392,82 zł. W wyżej wymienionym okresie renta rodzinna wraz z dodatkami była zawieszona na łączną kwotę 6 981,32 zł. Z powyższego zestawienia wynika, że A. M. (1) pobrała nienależnie świadczenie w kwocie 22.411,50zł. Organ rentowy zawiadamiał także, że w przypadku dokonania wpłaty na FUS kwoty przekroczenia przychodu pomniejszonej o kwotę pobranej zaliczki na podatek dochodowy, tj. kwoty 5.297,75 zł, przychód osiągnięty nie będzie przekraczał wyższej kwoty granicznej przychodu, natomiast będzie przekraczał niższą kwotę graniczną przychodu. Osiąganie przychodu w tej wysokości uzasadnia zmniejszenie renty rodzinnej o kwotę maksymalnego zmniejszenia, tj. łącznie o kwotę 6.981,32 zł za wyżej wymieniony okres rozliczeniowy. W konsekwencji, jak wskazywał Zakład, jeżeli ubezpieczona dokona wpłaty na FUS kwoty 5.297,75 zł przychód osiągnięty przez nią w wyżej wymienionym okresie nie będzie powodował zawieszenia renty rodzinnej tylko jej zmniejszenie o kwotę maksymalnego zmniejszenia, tj. 6.981,32 zł. Zawiadomienie zawierało także informację, że po dokonaniu wpłaty kwoty przekroczenia przychodu 5.297,75 zł Oddział ZUS wyda decyzję o rozliczeniu renty rodzinnej, w której uzna, że w wyżej wymienionym okresie renta rodzinna podlega zmniejszeniu o kwotę maksymalnego zmniejszenia, tj. 6.981,32 zł oraz ustali, że świadczenie było wypłacone w prawidłowej wysokość. Natomiast, jeżeli w terminie do 20 lipca 2023 r. ubezpieczona nie dokona wpłaty na FUS, Oddział ZUS wyda decyzję w sprawie nienależnie pobranych świadczeń i będzie dochodził ich zwrotu (zawiadomienie z dnia 30 czerwca 2023 r. o rocznym rozliczeniu przychodu – k. 71 a.r.).

W dniu 26 lipca 2023 r. wpłynęło do organu rentowego pismo zatytułowane „odwołanie” w którym A. M. (1) zakwestionowała okoliczności wynikające z zawiadomienia, a ponadto podniosła – że w związku z prawem do emerytury błędem organu rentowego było rozliczanie pobieranej renty za lata 2021 i 2022. (pismo ubezpieczonej z dnia 26 lipca 2023 r.– k. 73 a.r., zeznania A. M. (1) – k. 57 – 59 a.s., zeznania A. K. (1) – k. 55-56 a.s.).

W dniu 16 sierpnia 2023 r. – w odpowiedzi na pismo ubezpieczonej – organ rentowy poinformował ubezpieczoną, że zawiadomienie o rocznym rozliczeniu renty rodzinnej z dnia 30 czerwca 2023 r., które otrzymała nie jest decyzją w sprawie rozliczenia pobieranej przez Panią renty rodzinnej i nie przysługuje na nie odwołanie. Nadto organ rentowy poinformował o tym, że wobec faktu nie dokonania przez A. M. (3) dobrowolnej wpłaty na FUS kwoty 5.297,75 zł, wydał decyzję o miesięcznym rozliczeniu świadczeń (pismo organu rentowego z dnia 16 sierpnia 2023 r. – k. 75 a.r.)

W tym samym dniu – 16 sierpnia 2023 r. – organ rentowy wydał decyzję znak: (...), którą dokonał rozliczenia renty rodzinnej A. M. (1) w związku z osiąganym przychodem w roku 2022 r., ustalając że przychód osiągnięty przez nią w poszczególnych miesiącach 2022 r. przekroczył wyższą kwotę graniczną przychodu ustaloną dla roku 2022 i uzasadniał zawieszenie świadczenia w 2022 r w kwocie 17.971,60 zł. Świadczenie w poszczególnych miesiącach rozliczanego okresu podlegało zmniejszeniu wraz z dodatkami łącznie o kwotę 6.981,32 zł, zaś kwota nienależnie pobranych przez A. M. (1) świadczeń w 2022 r. wynosi 10.990,28 zł (decyzja z 16 sierpnia 2023 r. – k.77).

Ubezpieczona odwołała się od ww. decyzji, co zainicjowało postępowanie sądowe (odwołanie – k . 3-8 a.s.).

Powyższy stan faktyczny, Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach rentowych oraz zeznań świadka A. K. (2), a także częściowo w oparciu o zeznania odwołującej się A. M. (1). Zdaniem Sądu powołane dokumenty, w zakresie w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Nie były one przez strony kwestionowane w zakresie ich autentyczności, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów należało uznać za mające wysoki walor dowodowy dla ustalenia faktów sprawy. Odnosząc się do zeznań A. M. (1) i A. K. (2) – Sąd zauważa, że relacja ww. osób koresponduje z materiałem dowodowym w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach rentowych i z tego powodu zeznania złożone przez ww. osoby, stanowiące właściwie chronologiczną relację z czynności podejmowanych przed organem rentowym – znajdującą poparcie w dowodach dokumentarnych – należało ocenić jako wiarygodne. W kwestii pouczenia A. M. (1) przez organ rentowy stwierdzić należy – co istotne w realiach sprawy – że już z zeznań odwołującej się wynika, że nie neguje ona faktu zawarcia pouczeń w decyzji o przyznaniu renty rodzinnej, jednak nie jest w stanie z całą stanowczością stwierdzić, że zapoznała się z nimi do końca. W powyżej wskazanym zakresie sąd oparł się na twierdzeniach odwołującej. Co zaś tyczy części zeznań odwołującej, w jakiej negowała okoliczność, że renta rodzinna jest świadczeniem nienależnym oraz kwestionowała konieczność zwrotu świadczenia – to w tym zakresie sąd nie dał wiary zeznaniom ubezpieczonej – oceniając, że przeciwne okoliczności wynikają z dokumentów zgromadzonych w aktach rentowych, a twierdzenia ubezpieczonej w tym zakresie są odosobnione, brak im obiektywizmu i mają jedynie polemiczny charakter.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia czy zasadnie zaskarżoną decyzją organ rentowy zobowiązał A. M. (1) do zwrotu renty rodzinnej w kwocie 10.990,28 zł za rok 2022 r., uznając, że świadczenie to było nienależne.

Sąd uznał, że zaskarżona decyzja odpowiada prawu i znajduje podstawę w przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 504). Zgodnie z art. 138 ust. 1 ww. ustawy osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Z kolei zgodnie z art. 138 ust. 2 ww. ustawy za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z treścią przepisu art. 104 ust. 1 powyższej wskazanej ustawy prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. pkt 4 i 6 ustawy emerytalnej; dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3, co stanowi przepis art. 104 ust. 2 ww. ustawy.

Zgodnie zaś z brzmieniem art. 104 ust. 7 powołanej ustawy prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

W myśl art. 104 ust. 8 ustawy w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia obowiązująca w dniu 31 grudnia 1998 r. w wysokości:

1) 24% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. - dla emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;

2) 18% kwoty bazowej, o której mowa w pkt 1 - dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy;

3) 20,4% kwoty bazowej, o której mowa w pkt 1 - dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba.

Zaś w myśl art. 104 ust. 10 pkt 2 ustawy, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" w terminie do 14 roboczego dnia listopada - kwoty graniczne przychodu dla mijającego roku kalendarzowego.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa ZUS z dnia 14 listopada 2022 r. (Monitor Polski z 2022 r., poz.1096) w sprawie granicznych kwot przychodu dla 2022 r. stosowanych przy zawieszaniu albo zmniejszaniu emerytur i rent, kwoty graniczne przychodu dla 2022 r. wynoszą odpowiednio:

51.069,00 zł – co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 70% przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w wysokości:



3960,20 zł – od 1 stycznia 2022 r. do 28 lutego 2022 r.,



4196,60 zł – od 1 marca 2022 r. do 31 maja 2022 r.,



4364,70 zł – od 1 czerwca 2022 r. do 31 sierpnia 2022 r.,



4309,40 zł – od 1 września 2022 r. do 30 listopada 2022 r.,



4536,50 zł – od 1 grudnia 2022 r. do 31 grudnia 2022 r.;

94.842,00 zł – co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 130% przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w wysokości:



7354,50 zł – od 1 stycznia 2022 r. do 28 lutego 2022 r.,



7793,70 zł – od 1 marca 2022 r. do 31 maja 2022 r.,



8105,80 zł – od 1 czerwca 2022 r. do 31 sierpnia 2022 r.,



8003,20 zł – od 1 września 2022 r. do 30 listopada 2022 r.,



8424,90 zł – od 1 grudnia 2022 r. do 31 grudnia 2022 r.

W niniejszej sprawie zastosowanie znajdują również przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty (Dz. U. z 1992 r. Nr 58, poz. 290 z późn. zm.) wydane w myśl delegacji ustawowej art. 106 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Zgodnie z § 7 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia organ rentowy ustala łączną kwotę dochodu osiągniętego przez emeryta lub rencistę w okresie ubiegłego roku kalendarzowego i porównuje go z sumą kwot obliczonych od kwoty bazowej dla kolejnych miesięcy tego roku kalendarzowego: wskaźnikiem 60%, zwaną dalej „niższą kwotą graniczną dochodu”, wskaźnikiem 120%, zwaną dalej "wyższą kwotą graniczną dochodu". Okres, z którego ustala się łączną kwotę dochodu osiągniętego przez emeryta lub rencistę oraz kwoty graniczne dochodu, ulega odpowiedniemu skróceniu w roku kalendarzowym, w którym powstało lub ustało prawo do świadczeń.

Stosownie zaś do treści § 8 ust. 2 powyższego rozporządzenia, jeżeli łączna kwota dochodu osiągniętego przez emeryta lub rencistę w okresie ubiegłego roku kalendarzowego przekroczyła niższą kwotę graniczną, organ rentowy ustala

1.  że dochód osiągnięty przez emeryta lub rencistę uzasadniał:

a)  zmniejszenie świadczeń wypłaconych za okres ubiegłego roku kalendarzowego, jeżeli dochód nie przekroczył wyższej kwoty granicznej dochodu;

b)  zawieszenie świadczeń wypłaconych za okres ubiegłego roku kalendarzowego, jeżeli dochód przekroczył wyższą kwotę graniczną dochodu.

2.  kwotę różnicy między należną a wypłaconą kwotą świadczeń, która podlega zwrotowi.

W rozpatrywanej sprawie A. M. (1) kwestionowała zasadność żądania przez organ rentowy zwrotu świadczenia. Negowała dokonane przez organ rentowy ustalenia, z których wynikała ocena, że świadczenie nie jest jej należne. Podniosła również, że nie była świadoma pobierania nienależnego świadczenia – na skutek udzielenia jej błędnej informacji przez pracownika Zakładu, że renta jej przysługuje. Akcentowała także, że nie została pouczona przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o okolicznościach wyłączających prawo do renty rodzinnej i koniczności informowania o zatrudnieniu oraz kwocie uzyskanego przychodu.

Sąd stoi na stanowisku, że w świetle całokształtu okoliczności sprawy, wszystkie twierdzenia ubezpieczonej oraz argumentacja mająca je wspierać, są pozbawione słuszności.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do twierdzeń ubezpieczonej, w których podnosi brak pouczenia jej przez organ rentowy. W myśl powołanego już art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się między innymi świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Zwrot "była pouczona o braku prawa" nie może być rozumiany dosłownie; chodzi tu o klasyczne pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami spowodują utratę tego prawa (wyrok Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2005 r., III UK 63/05). Pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, by pobierający świadczenie mógł odnieść je do swojej sytuacji, jednak nie musi odnosić się do indywidualnie pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy.

Sąd miał na uwadze, że pierwsza decyzja z dnia 2 września 2021 r. o przyznaniu renty rodzinnej zawierała pouczenia. Bezsporne jest, że ubezpieczona odebrała ww. decyzję. Z zeznań ubezpieczonej wynika, że nie ma ona pewności czy zapoznała się z treścią pouczeń, co nie zmienia faktu, że obiektywnie możliwość taką miała. Należy także podkreślić, że wymóg pouczenia ma charakter formalny. Oznacza to, że osoba, której umożliwiono zapoznanie się ze stosowną informacją (pouczeniem), nie może zasłaniać się okolicznością faktycznego braku zapoznania się z tą informacją. Nieodczytanie pouczeń znajdujących się na odwrotnych stronach decyzji ZUS obciąża świadczeniobiorcę. W ocenie Sądu, mając na uwadze powyższe, bez wątpienia ubezpieczona została należycie pouczona o zmniejszeniu prawa do świadczenia rentowego lub jego części w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej kwotę graniczną, a także zawieszeniu świadczenia, jeżeli dochód przekroczył wyższą kwotę graniczną. Jednocześnie Sąd stwierdził, że organ rentowy nie naruszył art. 138 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie dotyczącym prawidłowości pouczenia ubezpieczonej o zasadach zawieszania i zmniejszania świadczeń emerytalno - rentowych w związku z osiąganiem przychodu. Wykładnia tego przepisu była wielokrotnie przedmiotem orzecznictwa sądowego, czego przykładami mogą być wyroki z 20 sierpnia 2003 r. (II UK 13/03, OSNP 2004 nr 12, poz. 215), z dnia 11 stycznia 2005 r. (I UK 136/04, OSNP 2005 nr 16, poz. 252), z dnia 28 czerwca 2005 r. (III UK 63/05, niepublikowany) oraz z 14 marca 2006 r. (I UK 161/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 8). W tezie ostatniego z wymienionych wyroków Sąd Najwyższy trafnie wyraził pogląd, że pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie powoduje brak prawa do świadczenia (art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczona mogła je odnieść do własnej sytuacji. Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że z powyższego przepisu wynika jednoznacznie, że warunkiem uznania świadczenia za nienależne, jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia, powoduje utratę prawa do świadczeń. Nie chodzi tu zatem o pouczenie "o braku prawa do ich pobierania", jak stanowi powołany wyżej przepis, albowiem dyspozycja tego przepisu byłaby w istocie trudna do zrealizowania, gdyby opierać się jedynie na jego wykładni językowej. Według takiej interpretacji organ rentowy byłby obowiązany każdorazowo do ustalania z urzędu, czy ubezpieczona ma prawo do pobierania świadczeń i pouczenia, że ubezpieczona utraciła to prawo. Tymczasem chodzi tu o klasyczne pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa. Pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczeń, nie może przy tym odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności przewidzianych w licznych przepisach wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W takim sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia. Pouczenie - zgodnie z intuicją językową - zawiera element wyjaśnienia, jednakże nie można pouczeniu przypisywać cech uzasadnienia (prawnego i faktycznego) decyzji, w którym organ rentowy dokonuje wykładni stosownych przepisów. Celem pouczenia, o którym mowa, nie jest więc wyczerpujące wyjaśnienie sytuacji prawnej i faktycznej ubezpieczonego, lecz pouczenie o konsekwencjach prawnych niezastosowania się emeryta do dyspozycji normy prawnej.

Podzielając przedstawione stanowisko, Sąd Okręgowy przyjął, że ubezpieczona była prawidłowo pouczona, skoro doręczone jej decyzje organu rentowego zawierały szczegółowe informacje o wszystkich skutkach osiągania przychodu oraz o obowiązku i terminie informowania organu rentowego o osiąganiu owego przychodu. Wymieniały również wszystkie warunki, które decydowały o przewidzianym w art. 104 zawieszaniu i zmniejszaniu świadczenia w przypadku osiągania przychodu w kwocie przekraczającej jego wysokość graniczną. Co więcej, informowały one ubezpieczoną o konsekwencjach pobrania nienależnego świadczenia oraz dodatkowo o obowiązku powiadamiania ZUS o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo i wysokość świadczeń. Powinny być zatem przedmiotem zainteresowaniach ich adresatów, charakteryzujących się przeciętną przezornością, a więc i dla ubezpieczonej. W ocenie sądu pouczenia skierowane do A. M. (1) były sformułowane w sposób zrozumiały, a prawidłowe ich odczytanie nie wymagało żadnej szczególnej wiedzy, w tym wiedzy prawniczej. W tym miejscu dodatkowo należy zaakcentować, że pouczenia powinny być zrozumiałe dla przeciętnego adresata, a ubezpieczona z całą pewnością odbiega od tego przeciętnego wzorca, prezentując się jako osoba wykształcona, wieloletni pracownik sektora bankowego, umiejąca adekwatnie do sytuacji zająć stanowisko i prezentować swoje przemyślenia. W ocenie sądu nie było zatem przeszkód, by osoba o takich przymiotach jakie prezentuje ubezpieczona nie była zdolna do zrozumienia treści pouczeń – gdyby je przeczytała. Zaniechanie ubezpieczonej tym zakresie i niezapoznanie się z pouczeniami nie może być okolicznością usprawiedliwiającą brak wiedzy, co do informacji w nich zawartych.

Nadto, zwraca sąd uwagę, że ubezpieczona – abstrahując od tego czy zapoznała się z pouczeniami zawartymi w decyzji – świadomość konieczności przedkładania informacji o przychodach do ZUS i wynikającej z tego ewentualności zwrotu świadczenia, niewątpliwie miała już w 2021 r., ponieważ w dniu 8 listopada 2021 r. złożyła do organu rentowego oświadczenie o osiąganiu przychodu (k. 14 ar.). W następstwie tego, organ rentowy wydał w dniu 16 listopada 2021 r. decyzję o przeliczeniu renty rodzinnej od 1 grudnia 2021 r. z powodu osiągania przez ubezpieczoną przychodu powodującego zmniejszenie świadczenia. Oznacza to, że ubezpieczona nie może podnosić argumentu niewiedzy o konieczności złożenia informacji o przychodach za rok 2022 r., kiedy już w 2021 r. wiedzę o takim obowiązku miała i co więcej – wykonała go. Nadto, z powyższego wynika, że już wówczas – w roku 2021 r. – ubezpieczona miała również świadomość obwarowań prawnych uzasadniających zmniejszenie świadczenia, ponieważ ww. decyzji o zmniejszeniu emerytury w związku z uzyskanym przychodem – nie kwestionowała. Także w kolejnych latach, ubezpieczona powinna liczyć się z taką praktyką organu rentowego.

Z kolei, jeśli idzie o zarzut wprowadzenia ubezpieczonej w błąd przez pracownika organu rentowego to ubezpieczona nie wykazała w sposób zrozumiały na czym ten błąd miałby polegać. Jednak analiza zeznań ubezpieczonej i jej pisma do organu rentowego zaatutowanego „odwołanie” pozwala przyjąć, że ubezpieczona ma poczucie, że organ rentowy zbędnie dokonywał rozliczenia renty rodzinnej za lata 2021 i 2022 r., skoro ostatecznie – pomimo zawieszenia jej wypłaty przez ubezpieczoną i zobowiązania jej do zwrotu renty, jako świadczenia nienależnego – kontynuował wypłatę świadczenia od stycznia 2023 r. Ubezpieczona podniosła także, że organ rentowy winien był poinformować ją o tym, że korzystniejsze będzie dla niej złożenie wniosku o emeryturę w sytuacji pobierania renty rodzinnej. Sąd nie podziela stanowiska odwołującej się. Organ rentowy nie ma obowiązku udzielać informacji co do tego, które świadczenia są dla ubezpieczonego najkorzystniejsze i doradzać mu w tym zakresie, zaś generalną zasadą obowiązującą w postępowaniu przed organem rentowym jest działanie organu na wniosek osoby uprawnionej. Zasadę tę wyraża art. 116 ustawy emerytalnej, który przewiduje w ust. 1, że postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Postępowanie o emeryturę wszczyna się z urzędu, jeżeli wiek emerytalny dla uprawnionych do świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (ust. 1a). Jak widać ustawodawca przewidział wyjątek od działania organu na wniosek – z przytoczonych przepisów wynika, że organ winien działać z urzędu w przypadku osiągnięcia wieku emerytalnego (w przypadku mężczyzn – 65 lat, a w przypadku kobiet – 60 lat) przez osobę pobierającą zasiłek/świadczenie przedemerytalne. Wyjątek ten jest wyraźnie przez ustawodawcę unormowany i nie ma powodów, aby stosować go do innych świadczeń i dokonywać wykładni rozszerzającej. Stosownie zaś do treści przepisu art. 129 ust. 1 przywołanej ustawy, świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek

Przytoczone wyżej unormowania wskazują, że ustawodawca wiąże początek wypłaty świadczeń z datą złożenia o nie wniosku. Należy zatem dokonać rozróżnienia prawa do świadczenia, od prawa do jego wypłaty. Organ rentowy nie ma obowiązku wyjaśniać powyższego ubezpieczonym. Zgodnie z treścią art.100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego powstaje z urzędu, z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Ustalenie prawa do emerytury następuje na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dniu spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia uprawnień, a wypłata świadczenia następuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym ubezpieczony złożył wniosek, spełniwszy ustawowe przesłanki prawa do emerytury. Zatem, czym innym jest prawo do emerytury nabyte, a czym innym zaś prawo do określonej wysokości świadczenia, o którym mowa jest dopiero wówczas, gdy wysokość ta zostanie ustalona decyzją organu rentowego.

Mając powyższe na uwadze i odnosząc się do twierdzeń ubezpieczonej wskazać należy, że świadczenie renty rodzinnej było ubezpieczonej wypłacane od stycznia 2023 r. z uwagi na przyznanie emerytury, po złożeniu przez nią stosowanego wniosku, co nastąpiło dopiero dnia 30 stycznia 2023 r. Wcześniej, pomimo że A. M. (1) ukończyła powszechny wiek emerytalny – wniosku o emeryturę nie składała. Dopiero od daty przyznania emerytury – tj. od 1 stycznia 2023 r. i w związku z jej przyznaniem wypłata renty rodzinnej mogła być kontynuowana bez konieczności jej zawieszania i rozliczania w oparciu o uzyskiwany przychód. Wcześniej, w roku 2021 i 2022 okoliczność taka nie zachodziła, zatem prawidłowo organ rentowy rozliczał rentę za wskazane okresy a okoliczność, że ubezpieczona była już wówczas w powszechnym wieku emerytalnym pozostaje bez znaczenia, wobec niezłożenia przez nią wniosku o emeryturę. Wobec powyższego, organ rentowy w ramach corocznego rozliczenia świadczenia ustalił, że odwołująca przekroczyła kwoty graniczne dochodu w 2022 r., oparł się przy tym na informacji wynikających z przedłożonych zaświadczeń wystawionych przez pracodawcę (...) S.A. Przychód A. M. (1) wynosił łącznie 100.862,75 zł i przekroczył o 6.020,75 zł wyższą kwotę graniczną przychodu tj. kwotę 94.842,00 zł ustaloną dla ww. okresu zgodnie z Komunikatem Prezesa ZUS z dnia 14 listopada 2022 r. w sprawie granicznych kwot przychodu dla 2022 r. stosowanych przy zawieszaniu albo zmniejszaniu emerytur i rent, kwoty graniczne przychodu dla 2022 r. Dokonując rozbicia kwoty przychodu odwołującej na kolejne miesiące 2022 r. wywodził o uzasadnionym zawieszeniu bądź zmniejszeniu świadczenia – ostatecznie osiągnięty przychód uzasadniał zawieszenie w kwocie 17.971,60 zł., zaś wobec zmniejszenia w ciągu 2022 r. świadczenia o 6.981,32zł, różnica pomiędzy ww. kwotami stanowi kwotę nienależnie pobraną i wynosi 10.990,28zł.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy zważył, że skarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych była zgodna z prawem, gdyż żądanie zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia za sporny okres znajduje pełne oparcie w treści w cytowanych wyżej przepisów. Odwołująca nie przedstawiła natomiast materiału dowodowego pozwalającego na wzruszenie dokonanych przez ZUS ustaleń, przyjętych do faktyczno-prawnej podstawy wydania skarżonej decyzji, zaś same obliczenia matematyczne – z których wynikały kwoty podlegające zmniejszeniu lub zawieszeniu świadczenia za poszczególne miesiące 2022 r., jak i wysokość kwoty nienależnej i podlegającej obowiązkowi zwrotu – nie były przedmiotem sporu i w tym zakresie ubezpieczona nie podnosiła błędów po stronie organu rentowego. Całokształt powyższych rozważań nakazuje jednak przyjąć, że sposób procedowania organu rentowego pozbawiony był nieprawidłowości, zatem odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

W konsekwencji sąd je oddalił, o czym orzekł w punkcie 1 sentencji wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

W punkcie 2 wyroku Sąd orzekł kosztach postępowania na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 2 pkt 5) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Z powyższych przepisów wynika, że Sąd biorąc pod uwagę wartość przedmiotu sporu powinien zasądzić od odwołującej A. M. (1) – jako strony przegrywającej – na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 3.600,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd zasądził jednak kwotę 1.800,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Orzekł tak w oparciu o art. 102 k.p.c. biorąc pod uwagę, że kwota wartości przedmiotu sporu jedynie nieznacznie przekroczyła 10.000 zł, która stanowi górną granicę wartości przedmiotu sporu dla stawki minimalnej 1.8000 zł.

Sędzia Renata Gąsior