Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lutego 2025r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: st. sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 stycznia 2025r. w Warszawie

sprawy M. M. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne

na skutek odwołania M. M. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 15 grudnia 2023 roku, nr (...)

uchyla zaskarżoną decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W..

UZASADNIENIE

M. M. (1), działając przez profesjonalnego pełnomocnika, w dniu 19 stycznia 2024r. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 15 grudnia 2023r., nr (...), którą organ rentowy stwierdził, że roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, opodatkowanej według stawki liniowej, za rok składkowy 2022 wynosi 524.001,12 zł.

Wskazaną decyzję odwołująca się zaskarżyła w całości, zarzucając jej:

1.  naruszenie art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w zw. z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c) i art. 5 ust. pkt 2 ww. ustawy oraz art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998r. o świadczeniach ubezpieczeń społecznych, poprzez ich błędną wykładnię i stwierdzenie w zaskarżonej decyzji, że roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia przez ubezpieczoną w roku 2022 pozarolniczej działalności opodatkowanej według stawki liniowej uwzględniać powinna dochód z tytułu bycia wspólnikiem w amerykańskich spółkach działających w formie prawnej limited partnership;

2.  naruszenie art. 32 oraz art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r., poprzez zastosowanie rozszerzająco wskazanych w punkcie 1 przepisów, co prowadziłoby do różnego traktowania na gruncie ustalania wymiaru obowiązkowej składki zdrowotnej od dochodu wspólnika mającego udziały w zagranicznych spółkach osobowych - w zależności od tego jaka metoda unikania podwójnego opodatkowania przewidziana jest w umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartej z danym krajem (oraz w zależności od tego, czy taka umowa została zawarta).

Podnosząc zaprezentowane zarzuty, M. M. (1) wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu za rok składkowy 2022 z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w odniesieniu do dochodu uzyskanego z związku z udziałami w zagranicznych spółkach osobowych , a tym samym wymiar podstawy składki zdrowotnej z tytułu działalności gospodarczej wynosi 134.300,99 zł. Ponadto, odwołująca się wniosła o zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Odnosząc się do regulacji art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, M. M. (1) wskazała, że organ rentowy, dokonując wykładni przepisu, zakwalifikował uzyskane przez nią dochody z amerykańskich spółek osobowych, jako uzyskane przez wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, tj. zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. N ie ma jednak żadnych podstaw prawnych, aby dochód wspólnika w amerykańskich spółkach limited partnership traktować jako dochód określony w art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, gdzie wskazano konkretne formy prawne działania spółek na gruncie prawa polskiego. Spółki amerykańskie należą do odrębnej jurysdykcji i są regulowane wewnętrznymi przepisami obowiązującymi w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Polskie przepisy, włączając zasady konstytucyjne oraz orzecznictwo sądów powszechnych, nie pozwalają na stosowanie przez ZUS rozszerzającej wykładni terminów wskazanych w ustawach, ani też nie pozwalają na wykładnię per analogiam w odniesieniu do nakładania danin publicznoprawnych. Podsumowując, odwołująca się wskazała, że organ rentowy dokonał błędnej wykładni wskazanych przepisów poprzez nieprawidłowe uznanie, że dochód uzyskany przez nią, jako wspólnika amerykańskich spółek limited partnership, stanowi podstawę wymiaru składki zdrowotnej. Zdaniem odwołującej się, jedynie dochód z jej polskiej działalności gospodarczej powinien stanowić podstawę wymiaru obowiązkowej składki zdrowotnej.

Uzasadniając drugi z podniesionych zarzutów, odwołująca się podkreśliła, że nastąpiło naruszenie art. 32 oraz art. 217 Konstytucji poprzez zastosowanie wykładni, w oparciu o którą kwestia ustalenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej, w odniesieniu do wspólników zagranicznych spółek, została zróżnicowana na podstawie rodzaju metody unikania podwójnego opodatkowania wynikającej z umów międzynarodowych zawartych przez Polskę z innymi krajami. Podkreśliła, że skutki zastosowania konkretnej metody unikania podwójnego opodatkowania wiążą się z zupełnie różnymi konsekwencjami dla podatnika. W jej przypadku, ze względu na uzyskiwanie dochodów z działalności gospodarczej w Stanach Zjednoczonych Ameryki, metodą unikania podwójnego opodatkowania jest zaliczenie proporcjonalne, co zdaniem ZUS – jako, że dochody w tym wypadku podlegają opodatkowaniu w Polsce - daje podstawę do wyliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne. M. M. (1) wskazała, że w przypadku, w którym podatnik uzyskałby identyczne dochody, jak ona, jednakże w kraju, z którym w oparciu o umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania, metodą unikania podwójnego opodatkowania jest wyłącznie z progresją, takie dochody, przyjmując wykładnię stosowaną przez ZUS, nie stanowiłyby podstawy do wyliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne w Polsce. Brak jest jednak podstaw do stwierdzenia, że takie rozróżnienie wynika z przepisów prawa, a dodatkowo interpretacja ZUS prowadzi do naruszenia konstytucyjnej zasady równości, ponieważ zakłada, że ustawodawca dopuszcza do zróżnicowania sytuacji wspólników zagranicznych spółek w zakresie zasad ustalenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej w zależności od kraju uzyskania dochodu - według zastosowanej metody unikania podwójnego opodatkowania (odwołanie M. M. (1) - k. 3-10 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz o zasądzenie od odwołującej się na rzecz organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając przedstawione stanowisko, organ rentowy wskazał na treść art. 79a ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2022r. poz. 2561 ze zm.), zgodnie z którym składka na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących działalność pozarolniczą, o których mowa w art 8 ust. 6 pkt 1, 3, 4 i 5 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018r. - Prawo przedsiębiorców, opłacających podatek dochodowy na zasadach określonych w art. 30c ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych wynosi 4,9% podstawy wymiaru składki, jednak nie mniej niż kwota odpowiadająca 9%:

1)  minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego, o którym mowa w art. 81 ust. 2, w przypadku składki obliczanej od miesięcznej podstawy jej wymiaru;

2)  iloczynu liczby miesięcy w roku składkowym, o którym mowa w art. 81 ust. 2, i minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu tego roku składkowego, w przypadku składki obliczanej od rocznej podstawy jej wymiaru.

Ponadto organ rentowy powołał się na przepis art. 81 ust. 2 ww. ustawy, w myśl którego roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących działalność pozarolniczą, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, 3, 4 i 5 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018r. - Prawo przedsiębiorców, opłacających podatek dochodowy na zasadach określonych w art. 27, art. 30c lub art. 30ca ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, stanowi dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami, w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, z wyłączeniem przychodów niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym innych niż określone w art. 21 ust. 1 pkt 63a, 63b, 152-154 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów, w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, z uwzględnieniem art. 24 ust. 1- 2b ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, pomniejszony o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Podstawa wymiaru składki w nowej wysokości obowiązuje od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego, zwanego dalej "rokiem składkowym".

Organ rentowy podsumował, że podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób prowadzących działalność opodatkowaną na zasadach ogólnych (podatkiem liniowym) stanowi dochód z działalności gospodarczej. Dochód z działalności gospodarczej ustalany jest jako różnica między osiągniętymi przychodami w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów w rozumieniu powyższej ustawy. Dochód pomniejszany jest o kwotę opłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały one zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Do ustalenia wysokości dochodów stosuje się art. 24 ust. 1-2b i nie uwzględnia się przychodów niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym innych niż określone w art. 21 ust. 1 pkt 63a. 63b, 152-154 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. W przypadku osób prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów dochód ustala się z uwzględnieniem art. 44 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

W przypadku odwołującej się, jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne stanowi dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy, jako różnica między osiągniętymi przychodami w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zdaniem organu rentowego, jeżeli do tak ustalonego dochodu z tytułu prowadzenia działalności zalicza się dochód uzyskany za granicą, dochód taki stanowi również podstawę do ustalenia podstawy składek na ubezpieczenie zdrowotne. Organ rentowy zwrócił także uwagę, że w świetle obowiązujących przepisów dochody uzyskane poza terytorium Polski z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie zaliczają się do czynników pomniejszających dochód do wyliczenia rocznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne na rok 2022. Powyższe doprowadziło do wniosku, że roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne za 2022r. z tytułu prowadzenia przez M. M. (1) pozarolniczej działalności gospodarczej wynosi 524.001,12 zł, przy formie opodatkowania podatkiem liniowym, a należna roczna składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 25.676,05 zł (odpowiedź na odwołanie z dnia 14 lutego 2024r. - k. 14 - 15 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Płatnik składek M. M. (1) prowadzi w Polsce pozarolniczą działalność gospodarczą. W 2022 roku uzyskała z tego tytułu dochód w kwocie 134.300,99 zł. Jako formę opodatkowania wybrała podatek liniowy. Dodatkowo ubezpieczona jest wspólnikiem w amerykańskich spółkach limited partnership. Za 2022r. złożyła w Urzędzie Skarbowym zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) – PIT-36 oraz dodatkowo PIT/O, PIT-38, PIT-36L, PIT/B i PIT/ZG. W złożonych dokumentach wykazała, że poza dochodami w Polsce, uzyskała dochody w Stanach Zjednoczonych Ameryki, które wyniosły 389.700,13 zł. Podatek od tych dochodów za granicą nie został opłacony (okoliczności bezsporne, a ponadto dokument (...) za rok 2022 – nienumerowana karta akt ZUS; zeznanie podatkowe złożone w Urzędzie Skarbowym za rok 2022 z potwierdzeniem złożenia – nienumerowane karty akt ZUS).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. uzyskał z Urzędu Skarbowego informację, że M. M. (1) wykazała za 2022r. dochód z tytułu prowadzenia działalności w łącznej kwocie 524.001,12 zł Organ rentowy porównał te dane z danymi wynikającymi ze złożonej przez płatnika deklaracji ZUS RCA za kwiecień 2023r., wykazującej roczne rozliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne, gdzie wykazano dochód w kwocie niższej, tj. 134.300,99 zł (okoliczności bezsporne). W związku z tym z urzędu wszczęte zostało postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne za rok składkowy 2022. O wszczęciu postępowania M. M. (1) została poinformowana pismem z dnia 18 października 2023r., w którym organ rentowy wezwał do złożenia wyjaśnień dotyczących ustalenia dochodu do wyliczenia rocznej składki na ubezpieczenie zdrowotne za rok 2022 oraz do przedłożenia wszelkich dokumentów stanowiących podstawę tych wyliczeń (zawiadomienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego z dnia 18 października 2023r. – nienumerowana karta akt ZUS). M.-M. M. w dniu 17 listopada 2023r. poinformowała organ rentowy, że roczna składka zdrowotna została wyliczona na podstawie przychodów z indywidualnej działalności gospodarczej. Dla potwierdzenia kwoty uzyskanego przychodu przedstawiła księgę przychodów i rozchodów za okres od 1 stycznia 2022r. do 31 grudnia 2022r. Wskazała ponadto, że różnica pomiędzy danymi z PIT-36 a podstawą do wyliczenia rocznej składki zdrowotnej wynika z faktu uzyskiwania przychodów z zagranicy ( informacja zawarta na formularzu do kontaktu z ZUS z dnia 17 listopada 2023r. – nienumerowana karta akt ZUS; dokument (...) za rok 2022 – nienumerowana karta akt ZUS).

Pismem z dnia 23 listopada 2023r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. poinformował o zakończeniu postępowania wyjaśniającego, wskazując, że ubezpieczona, jako strona postępowania, ma prawo do czynnego udziału w każdym jego stadium, a przed wydaniem decyzji ma możliwość wypowiedzenia się co do zebranych dowodów oraz możliwość wglądu do zebranego w sprawie materiału dowodowego i przedłożenia dodatkowych dokumentów i wyjaśnień w terminie 7 dni od daty odbioru pisma (pismo organu rentowego z dnia 23 listopada 2023r. – nienumerowana karta akt ZUS).

W dniu 5 grudnia 2023r. M. M. (1), działając przez pełnomocnika E. G., złożyła do organu rentowego pismo z dnia 4 grudnia 2023r., zawierające wyjaśnienia. Wskazała w nim, że w 2022r. uzyskiwała dochody z różnych źródeł, które podlegały opodatkowaniu w Polsce oraz że zeznanie podatkowe na formularzu PIT-36L za rok 2022, wskazuje w załącznikach PIT/B, oprócz dochodu z prowadzonej w Polsce działalności gospodarczej (kwota 134.300,99 zł), również dochody z tytułu bycia udziałowcem w zagranicznych spółkach osobowych ( wyjaśnienia płatnika z dnia 4 grudnia 2023r. – nienumerowana karta akt ZUS; zeznanie podatkowe złożone w Urzędzie Skarbowym za rok 2022 z potwierdzeniem złożenia – nienumerowane karty akt ZUS).

W dniu 15 grudnia 2023r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję nr (...), w której na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023r. poz. 1230 ze zm.) oraz art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022r. poz. 2561) stwierdził, że roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne za rok składkowy 2022 z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności opodatkowanej według stawki liniowej wynosi 524.001,12 zł (decyzja nr (...) z dnia 15 grudnia 2023r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Powyższy stan faktyczny, który nie był w sprawie sporny, Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS, których autentyczność i treść nie była kwestionowana.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przystępując do rozważań prawnych, na wstępie podkreślić należy, iż okoliczności faktyczne ustalone przez Sąd, nie były przedmiotem sporu. Spór koncentrował się wokół kwestii prawnych i wykładni przepisów, na które strony się powoływały. Sąd, analizując je, ocenił, że zaskarżona decyzja jest przedwczesna. Została wydana przez Zakład z rażącym naruszeniem norm prawnych i z racji tego, iż Sąd nie miał możliwości naprawienia tych naruszeń, to konieczne stało się jej uchylenie i przekazanie sprawy do rozpoznania organowi rentowemu.

Podstawą do dokonania przedstawionej oceny było stwierdzenie, że Zakład przy wydawaniu zaskarżonej decyzji nie uwzględnił art. 109 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych ( tekst jedn. Dz. U. z 2024r., poz. 146), który określa, że do kompetencji Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia należy rozpatrywanie indywidualnych spraw z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego. W dalszej części przepis wskazuje, że do indywidualnych spraw z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego należą sprawy dotyczące objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i ustalenia prawa do świadczeń. Z kolei w ustępie 2 powołanego przepisu wskazano, że do spraw, o których mowa w ustępie 1 nie należą sprawy z zakresu wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenia zdrowotne należące do właściwości organów ubezpieczeń społecznych. Konsekwencją takiej regulacji jest to, że inny organ rozstrzyga o objęciu ubezpieczeniem zdrowotnym, a inny o podstawie wymiaru i wysokości składki na to ubezpieczenie, inna też jest droga odwoławcza od decyzji tych organów. Organ rentowy nie może wydać decyzji dotyczącej podlegania lub niepodlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, ponieważ jest to zastrzeżone do wyłącznej kompetencji organów Narodowego Funduszu Zdrowia. Przed 1 października 2004r., a więc przed datą wejście w życie ww. ustawy, sytuacja wyglądała inaczej. Ówcześnie obowiązująca ustawa z dnia 6 lutego 1997r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 ze zm.) kwalifikowała sprawy dotyczące objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym oraz ustalenia prawa do świadczeń jako sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Analiza tej problematyki nie jest jednak obecnie konieczna. Konieczne jest natomiast zasygnalizowanie dokonania wskazanej zmiany, która znacząco przemodelowała schemat podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i zasady rozstrzygania o tym. Na ten aspekt zwrócił uwagę Sad Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 26 kwietnia 2018r., wydanej w sprawie o sygnaturze III UZP 9/17, w której wyraził stanowisko, że wspomniany dualizm kompetencyjny organów NFZ i ZUS nie budzi kontrowersji w aktualnym stanie prawnym, gdy objęcie obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym następuje z mocy prawa po spełnieniu określonych warunków i jest konsekwencją podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułów wskazanych w art. 66 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2014r., II UK 257/13, LEX nr 1438803) lub gdy decyzję organu rentowego wymierzającą składki na ubezpieczenie zdrowotne poprzedza wydana przez uprawniony organ deklaratoryjna decyzja o objęciu ubezpieczeniem zdrowotnym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 listopada 2009r., I UZ 84/09, LEX nr 1663529). W kontekście powyższego, Sąd Najwyższy zaznaczył, że przyjmuje się wtórny charakter obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, podkreślając, że objęcie nim z mocy prawa jest skutkiem podlegania obowiązkowi ubezpieczeń społecznych z konkretnego tytułu, zaś stwierdzenie braku przesłanek do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym powoduje skutek w postaci braku z mocy prawa podstaw do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym.

Sąd Najwyższy, we wspominanej uchwale wyjaśnił również, że wtórny charakter ubezpieczenia zdrowotnego podkreśla się z tego względu, że temu ubezpieczeniu podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, a obowiązek ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego (albo ich brak) powstaje z mocy prawa i trwa przez cały czas spełniania warunków objętych dyspozycją normy prawnej. Moment powstania i ustania obowiązku ubezpieczenia został określony w sposób ścisły w przepisach prawa i jest niezależny od woli lub świadomości stron (por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2014r., II UK 257/13, LEX nr 14388030). W konsekwencji, jeżeli objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym następuje z mocy ustawy, a nie na wniosek, to nie wymaga decyzji Narodowego Funduszu Zdrowia, a uzyskanie prawa do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego jest uzależnione tylko od dokonania czynności zgłoszeniowych określonych w art. 74-76 ustawy o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 26 marca 2007r., I UK 284/04, Monitor Prawa Pracy 2007 nr 8, s. 432). Jeśli natomiast w wyniku postępowania sądowego zostanie stwierdzony brak przesłanek do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, to skutkiem tego jest również brak z mocy prawa podstaw do objęcia osoby zainteresowanej obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym.

Dodatkowo, jak podkreśla Sąd Najwyższy, konieczność wydania decyzji przez Narodowy Fundusz Zdrowia na podstawie art. 109 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych występuje w praktyce w przypadku ubiegania się o dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne lub w sytuacjach wątpliwych, to jest wtedy, gdy decyzja może rozstrzygnąć istniejące wątpliwości co do podlegania przez daną osobę obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2015r., I UK 231/14, OSNP 2016 nr 10, poz. 131).

W ocenie Sądu Okręgowego, do takiej wyjątkowej sytuacji – skutkującej potrzebą wydania przez Prezesa NFZ decyzji o podleganiu lub nie ubezpieczeniu zdrowotnemu - należy zaliczyć przypadek M. M. (1), albowiem bezsporne jest, że dotychczas ubezpieczona, jako osoba posiadająca udziały w amerykańskich spółkach limited partnership, nie została objęta ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu. Z całą pewnością podlega ubezpieczeniom społecznym w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej w Polsce, ale ten tytuł podlegania ubezpieczeniom, co nie budzi wątpliwości w świetle brzmienia art. 8 ust. 6 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. z 2024r., poz. 497), nie obejmuje jej działalności prowadzonej w Stanach Zjednoczonych Ameryki i dochodów tam osiąganych w związku z udziałami w zagranicznych spółkach. Przywołany art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, definiując kogo uważa się za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, wymienia:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018r. - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, z wyjątkiem ust. 6a;

2) twórcę i artystę;

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;

4a) akcjonariusza prostej spółki akcyjnej wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług;

4b) komplementariusza w spółce komandytowo-akcyjnej;

5) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900, 1672, 1718 i 2005).

Spółki zagraniczne, w tym spółki amerykańskie, w jakich udziały posiada M. M. (1), nie są wymienione w cytowanym przepisie, a zatem ubezpieczona jako wspólnik spółek limited partnership, prowadzonych w Stanach Zjednoczonych Ameryki i utworzonych według tam obowiązujących reguł, nie jest osobą podlegającą ubezpieczeniom społecznym, zresztą organ rentowy w żadnej fazie toczącego się sporu takiego twierdzenia nie prezentował. Wobec tego – w myśl tego, o czym była mowa na początku rozważań – nie ma podstaw do zastosowania schematu, że podleganie ubezpieczeniu społecznemu automatycznie oznacza podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu. W przypadku M. M. (1) ten automatyzm nie działa w odniesieniu do jej działalności podlegającej na posiadaniu udziałów w spółkach zagranicznych.

Organ rentowy, wydając zaskarżoną decyzję, która jest już decyzją wymiarową - bowiem określa, że roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności opodatkowanej wynosi za rok składkowy 2022 – 524.001,12 zł – naruszył opisany powyżej schemat rozstrzygania o podleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Zakład wszedł w kompetencję zastrzeżoną dla Prezesa NFZ i rozstrzygając w decyzji o wymiarze składki na ubezpieczenie zdrowotne M. M. (1), jednocześnie – nie mając ku temu uprawnień – rozstrzygnął o podleganiu przez nią temu ubezpieczeniu w związku z podsiadaniem udziałów w zagranicznych spółkach limited partnership. Zdaniem Sądu, po stronie organu rentowego nie było takich uprawnień, ponieważ, jak wynika ze cytowanego art. 109 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, to Prezes NFZ rozstrzyga o podleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Dopiero w konsekwencji tego rozstrzygnięcia, organ rentowy może ustalić podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, gdyż ten właśnie aspekt został mu przekazany przez ww. ustawę.

Bez uzyskania wskazanej decyzji Prezesa NFZ organ rentowy nie miał podstaw, by dokonać wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne M. M. (1) z uwzględnieniem dochodów osiągniętych z tytułu udziału w zagranicznych spółkach limited partnership. Decyzja, którą wydał, kwestii podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu w ogóle nie analizuje. Zakład, stosując powołane w decyzji i w odpowiedzi na odwołanie przepisy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, przystąpił od razu do kwestii wymiaru podstawy tej składki i obliczenia jej wysokości. Tymczasem podstawa wymiaru składki i jej wysokość są pochodną, mającego znaczenie pierwszorzędne, ustalenia samego faktu podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu z określonego tytułu. W przedmiotowej sprawie tego zabrakło, przy czym co już było przedmiotem szerokich rozważań, analizę kwestii podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu ustawodawca przekazał do kompetencji Prezesa NFZ. Organ rentowy zatem powinien był, zgodnie z art. 109 ww. ustawy, wystąpić z wnioskiem właśnie do Prezesa NFZ o wydanie decyzji stwierdzającej, czy M. M. (1) podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu jako osoba posiadająca udziały w zagranicznych spółkach, a ponieważ tego zaniechał, to zaskarżoną decyzję wydał przedwcześnie. Naruszył tym samym w sposób rażący obowiązujące przepisy.

W takiej sytuacji zastosowanie ma przepis art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c., zgodnie z którym sąd uchyla decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu – co też w przedmiotowej sprawie nastąpiło.

Pobocznie wskazania wymaga, że sąd rozpoznający sprawę, jako sąd powszechny właściwy w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, uprawniony jest jedynie do kontroli prawidłowości wydania decyzji przez organ ubezpieczeń społecznych w zakresie wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenie zdrowotne. Oznacza to, że nie był władny, by brak decyzji Prezesa NFZ uzupełnić w toczącym się postępowaniu sądowym, ponieważ do kompetencji sądu powszechnego nie należy ani ustalanie podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, ani kontrola decyzji w tym przedmiocie – te podlegają kontroli w postępowaniu administracyjnym.