Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 czerwca 2024r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Joanna Andrzejak-Kruk

po rozpoznaniu w dniu 18 czerwca 2024r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) SA z siedzibą w W.

przeciwko E. G.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionych przez powoda i przez pozwaną

od wyroku Sądu Rejonowego w Gnieźnie

z dnia 4 października 2023r.,

sygn. akt I.C.277/23

1)  oddala obie apelacje,

2)  znosi wzajemnie koszty procesu w instancji odwoławczej.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego z dnia 18 czerwca 2024r.

Pozwem złożonym 29.03.2023r. w postępowaniu nakazowym powód (...) SA z siedzibą w W. wystąpił o zasądzenie od pozwanej E. G. kwoty 4.965,23zł z odsetkami umownymi za opóźnienie od 1.01.2023r. do dnia zapłaty i kosztami procesu według norm przepisanych. Powód opierał roszczenie na wekslu wystawionym przez pozwaną na zabezpieczenie zwrotu udzielonej jej pożyczki gotówkowej, podnosząc, że weksel ten wypełnił zgodnie z deklaracją wekslową i wynika z niego zobowiązanie pozwanej do zapłaty w dniu 31.12.2022r. sumy wekslowej w wysokości 4.965,23zł. Powód wezwał pozwaną do wykupu weksla, do czego pozwana się nie zastosowała, a zatem suma wekslowa jest wymagalna i nieprzedawniona.

W dniu 14.04.2023r. referendarz sądowy wydał przeciwko pozwanej nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym uwzględnił żądanie pozwu.

Pozwana złożyła sprzeciw od nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i domagając się oddalenia powództwa oraz zasądzenia od powoda kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwana zarzuciła, że powód wypełnił weksel gwarancyjny in blanco niezgodnie z deklaracją wekslową, gdyż wypowiedzenie umowy pożyczki było nieskuteczne, ponadto weksel uzupełniono i opatrzono terminem płatności przypadającym przed upływem terminu wypowiedzenia, gdy roszczenie nie było jeszcze wymagalne. Nieskuteczność wypowiedzenia pozwana wiązała z występującymi w umowie pożyczki postanowieniami dotyczącymi kosztów pozaodsetkowych, które były nieważne na podstawie art. 58 § 2 k.c. względnie nie wiązały pozwanej zgodnie z art. 385 ¹ k.c., przez co pozwana zobowiązana była spłacić niższą kwotę z tytułu pożyczki, co przekładało się także na niższe raty. Pozwana powołała się nadto na złożone powodowi oświadczenie o zastosowaniu sankcji kredytu darmowego z uwagi na nieprawidłowe określenie w umowie wysokości RRSO ( co było następstwem niedopuszczalnego naliczenia odsetek kapitałowych również od kredytowanych kosztów kredytu ). Pozwana kwestionowała także roszczenie odsetkowe z powołaniem na art. 48 ust. 1 pkt 2 Prawa wekslowego.

W odpowiedzi na sprzeciw powód, jak podał – z ostrożności procesowej, na wypadek, gdyby sąd uznał, że nie doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy, wniósł o zasądzenie na jego rzecz wymagalnych na dzień orzekania rat pożyczki.

Wyrokiem z dnia 4.10.2023r., sygn. akt I.C.277/23 Sąd Rejonowy w Gnieźnie: 1) zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.192,76zł z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie: od kwoty 162,38zł od 2.02.2023r. do dnia zapłaty, od kwoty 253,72zł od 2.03.2023r. do dnia zapłaty, od kwoty 253,72zł od 2.04.2023r. do dnia zapłaty, od kwoty 253,72zł od 2.05.2023r. do dnia zapłaty, od kwoty 253,72zł od 2.06.2023r. do dnia zapłaty, od kwoty 253,72zł od 2.07.2023r. do dnia zapłaty, od kwoty 253,72zł od 2.08.2023r. do dnia zapłaty, od kwoty 253,72zł od 2.09.2023r. do dnia zapłaty, od kwoty 253,72zł od 2.10.2023r. do dnia zapłaty; 2) w pozostałym zakresie oddalił powództwo; 3) zasądził od pozwanej na rzecz powoda z tytułu zwrotu kosztów procesu kwotę 65,96zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

Apelacje od wyroku złożyły obie strony.

Powód zaskarżył wyrok w punktach 2. i 3., zarzucając:

1)  naruszenie art 10 w zw. z art. 48 Prawa wekslowego i art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, iż ciężar dowodu w niniejszej sprawie spoczywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco, a tym samym sprawa nosiła charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazania, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem obarcza stronę pozwaną a nie powodową, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa;

2)  naruszenie art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez jego nie zastosowanie co doprowadziło do odmowy zasądzenia przez Sąd I instancji całości kwot z tytułu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, podczas gdy koszty mieszczące się w limicie wprowadzonym przez ww. przepis wyłączone są spod możliwości badania, czy stosowe postanowienia stanowią niedozwolone klauzule umowne;

3)  naruszenie art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość opłaty przygotowawczej i opłaty za (...) zawartej w umowie pożyczki wiążącej strony jest niedopuszczalna, podczas gdy łączna kwota powyższych kosztów wraz z prowizją - nie przekracza limitu kosztów pozaodsetkowych zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim w art. 36a ustawy;

4)  naruszenie art. 385 ¹ § 1 i n. k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. i art. 5 k.c. poprzez błędne ich zastosowania do stosowanych przez stronę powodową opłat w postaci opłaty przygotowawczej i opłaty za (...) i uznanie wskazanych wyżej opłat za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a także stanowiące niedozwolone klauzule umowne, co prowadzi do naruszenia interesów konsumenta, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa;

5)  naruszenie art. 359 § 1 k.c. w zw. z pkt 1.2 umowy pożyczki poprzez przyjęcie, że powodowi nie należą się odsetki umowne w pełnej wysokości, podczas gdy odsetki umowne wynikają z czynności prawnej tj. zawartej umowy pożyczki, która została wypowiedziana z winy strony pozwanej;

6)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, polegający na błędnym przyjęciu przy ocenie stanu faktycznego, że dowody przedłożone przez powoda, a załączone do pozwu oraz pism procesowych powoda nie wykazuję skutecznego wypowiedzenia umowy, co w konsekwencji skutkowało brakiem przyjęcia przez Sąd I instancji, że weksel został prawidłowo wypełniony i że w ogóle zaszły przesłanki do jego wypełnienia;

7)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że powódka nie miała możliwość wezwania pozwanego do zapłaty i w konsekwencji nie miała możliwości wypowiedzenia umowy, gdyż nie było zadłużenia w wymaganej wysokości, co doprowadziło do uznania przez Sąd że wierzytelność wekslowa nie powstała i powództwo o zasądzenie sumy wekslowej było niezasadne;

8)  naruszenie art. 3 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 101 Prawa wekslowego poprzez nieuwzględnienie powództwa w całości w przypadku, gdy powódka oparła swoje roszczenie na przedstawionym do zapłaty, prawidłowo wypełnionym i ważnym dokumencie wekslowym, a pozwany nie złożył skutecznie wniosków dowodowych przeciwko żądaniu pozwu, a tym samym nie wykazał, że żądanie pozwu jest niezasadne, co miało wpływ na rozstrzygnięcie i w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa.

W oparciu o te zarzuty powód wniósł o zmianę wyroku i zasądzenie od pozwanej dalszej kwoty 2.772,47zł z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od 1.01.2023r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania za I i II instancję według norm przepisanych. Ewentualnie powód wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I Instancji.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwana zaskarżyła wyrok w punktach 1. i 3., zarzucając naruszenie:

1)  art. 10 w zw. z art. 101, art. 102 i art. 104 Prawa wekslowego, art. 720 i art. 359 k.c. w zw. z art. 3, art. 54 ust. 2 i art. 47 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 58 § 1,2 i 3 i art. 353 ¹ w zw. z art. 385 ¹ i art. 385 ² k.c., art. 353 i art. 354 w zw. z art. 720 k.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. z uwagi na: (1) błędne pominięcie i nierozważenie roszczenia formułowanego w oparciu o weksel, mimo że powód dochodził zapłaty z uzupełnionego weksla in blanco o charakterze gwarancyjnym oraz treści deklaracji wekslowej, (2) błędne przyjęcie, że powód uzupełnił weksel zgodnie z deklaracją wekslową co do zasądzonego roszczenia, podczas gdy: (a) odsetki umowne i in. koszty są nienależne, (b) zasądzenie powództwa z uwagi na wypowiedzenie umowy pożyczki chociaż jest ono nieskuteczne, (c) pominięcie treści deklaracji wekslowej, wezwania do zapłaty i wypowiedzenia oraz daty wymagalności roszczenia wekslowego (płatności weksla), (d) pominięcie sumy wpłat pozwanego, przyjęcie, że miał zadłużenie w chwili wezwania do zapłaty (wypowiedzenia umowy);

2)  art. 3, art. 5 pkt 7 i 12, art. 25 ust. 1 pkt 1, art. 54 ust. 1 i 2, art. 30 ust. 1 pkt 6 i 7, art. 47 w zw. z art. 45 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim w zw. z art. 353 ¹ i art. 353(2) k.c. w zw. z art. 720, art. 395 i art. 481 § 1 i 2 k.c., art. 385 ¹ - art. 385 ² k.c., art. 210 § 2 i art. 316 § 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie z urzędu, mimo że umowa pożyczki w pkt 1.1, 1.2 i 1.4 obejmuje naliczanie odsetek od kredytowanych kosztów pożyczki i przyjęcie za zasadne zadłużenia podawanego przez powoda w zakresie części odsetek i ich rozliczenia, a także pominięcie oświadczenia o kredycie darmowym;

3)  art. 385 ¹ i art. 385 ² k.c. w zw. z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim i art. 3 ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że koszt prowizji nie wynika z klauzuli abuzywnej;

4)  na skutek obrazy ww. przepisów prawa błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nieustaleniu: (1) treści umowy pożyczki (pkt 1.1,1.2 i 1.4) w zakresie naliczenia odsetek od kredytowanych kosztów, (2) treści deklaracji wekslowej w zakresie przyczyn uzupełnienia weksla i treści umowy w zakresie przyczyn wypowiedzenia, (3) treści wypowiedzenia umowy pożyczki, z którego wynikało, że w jego dacie weksel był już uzupełniony, (4) wysokości spłat pozwanego na rzecz powoda na datę wezwania do zapłaty umowy pożyczki, (5) ilości i wysokości rat pożyczki wymagalnych na chwilę wezwania do zapłaty i wypowiedzenia umowy pożyczki, (6) kwoty zadłużenia wskazanej w wezwaniu do zapłaty i wskazanych w nim rat zdaniem powoda nieuregulowanych oraz ich wysokości, (7) terminu płatności weksla przedstawionego w nin. sprawię, (8) złożenia oświadczenia o kredycie darmowym i wysokości zadłużenia na skutek oświadczenia o kredycie darmowym.

5)  art. 98 k.p.c. poprzez obciążenie pozwanego kosztami procesu, podczas gdy koszami należy obciążyć w całości powoda.

W oparciu o te zarzuty pozwana wniosła o zmianę wyroku i oddalenie powództwo w całości oraz zasądzenie się od powoda kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy nie przeprowadzał postępowania dowodowego, a zatem niniejsze uzasadnienie zawiera jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa ( art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. ).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Z uwagi na treść art. 505 ⁹ k.p.c. apelacja w postępowaniu uproszczonym ma charakter ograniczony, a jej funkcją nie jest ponowne rozpoznanie sprawy przez sąd drugiej instancji w granicach apelacji ( art. 378 § 1 k.p.c. ), lecz wyłącznie kontrola wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji i to pod kątem tego, co w apelacji zarzuci skarżący ( art. 505 ⁹ § 1 ¹ k.p.c. ). Rozpoznając apelację w postępowaniu uproszczonym sąd drugiej instancji jest więc związany podniesionymi w niej zarzutami naruszenia zarówno prawa procesowego, jak i materialnego ( por. uzasadnienie uchwały (7) SN z 31.01.2008r., III CZP 49/07, publ. OSNC 2008/6/55 ).

Apelacje stron nie były zasadne.

Odnośnie do apelacji powoda:

Podstawę dochodzonego przez niego roszczenia stanowił weksel, co wynikało z treści pozwu, w którym powód domagał się rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym i wydania nakazu zapłaty przeciwko pozwanej jako zobowiązanej z weksla ( art. 484 ¹ k.p.c., art. 485 § 2 k.p.c. ), a powołanie się na umowę pożyczki i jej dołączenie do pozwu stanowiło jedynie realizację obowiązku określonego w art. 485 § 2 zd. 2 k.p.c., gdyż weksel gwarancyjny in blanco zabezpieczał wykonanie umowy zawartej z konsumentem.

Zarzuty naruszenia prawa materialnego i przepisów postępowania zgłoszone w pkt 1. i 8. apelacji, w tym zarzut naruszenia art. 6 k.c. i art. 10 ustawy z dnia 28.04.1936r. Prawo wekslowe ( t.j. Dz.U. 2016/160 ) oraz art. 232 k.p.c. powód wiązał z nieprawidłowym, jego zdaniem, rozłożeniem przez Sąd Rejonowy ciężaru i obowiązku dowodowego w niniejszej sprawie. Niewątpliwie prawidłowe jest stanowisko apelacji, że jeżeli wierzyciel potwierdza swe prawo dokumentem o cechach określonych w art. 101 Prawa wekslowego, to na dłużniku spoczywa ciężar udowodnienia zarzutów tamujących lub niweczących, wynikających ze stosunku podstawowego, jak również zarzutów związanych z wypełnieniem weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym. Taki rozkład ciężaru dowodu wynika z ogólnej reguły wyrażonej w art. 6 k.c., a także art. 10 i 17 Prawa wekslowego. Ponieważ wierzyciel wywodzi swe roszczenie z faktu wystawienia na jego rzecz weksla własnego, powinien ten fakt udowodnić. Ze względu na zastrzeżone w Prawie wekslowym wymagania co do formy oraz uregulowania nadające wekslowi własnemu charakter papieru wartościowego ( tj. ucieleśniające wierzytelność pieniężną remitenta i jego następców prawnych w dokumencie, tak że okazanie dokumentu jest nieodzowne dla jej realizacji ) fakt ten może być wykazany tylko przez przedłożenie dokumentu weksla. Natomiast dłużnik, mogący za pomocą podniesionych zarzutów doprowadzić do oddalenia powództwa, powinien udowodnić te właśnie zarzuty, w tym że roszczenie wierzyciela ze stosunku podstawowego w całości lub w części nie istnieje. Wydanie wierzycielowi weksla stwarza domniemanie istnienia, w chwili wydania, wierzytelności w wysokości sumy wekslowej i przerzuca w ten sposób ciężar dowodu przeciwnego na dłużnika, gdy tymczasem w braku weksla dowód istnienia i wysokości wierzytelności obciąża wierzyciela ( por. np. wyrok SN 18.11.1999r., I CKN 215/98, publ. OSNC 2000/7-8/128; wyrok SN z 20.07.2008r., V CK 9/06; uchwała SN z 7.01.1967r., III CZP 19/66, publ. OSNC 1968/5/79 ).

Przytaczając te zasady powód zdaje się jednak nie pamiętać, że: 1) pozwana w sprzeciwie od nakazu zapłaty powołała się na uzupełnienie przez powoda weksla in blanco niezgodnie z deklaracją wekslową i przedstawiła argumenty przemawiające za takim stanowiskiem, do których Sąd Rejonowy zobowiązany był się odnieść; 2) w odpowiedzi na sprzeciw ( pismo z 27.06.2023r. ) powód, na wypadek uznania, że nie doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy pożyczki i w związku z tym nie było podstaw do wypełniania weksla na sumę wekslową odpowiadającą całej pozostałej do spłaty kwocie pożyczki, wniósł o zasądzenie na jego rzecz wymagalnych na dzień orzekania rat pożyczki ( k.38v ); 3) reguły dotyczące ciężaru dowodu wynikające ze wskazanych w apelacji przepisów ulegają przełamaniu w przypadku dochodzenia roszczenia opartego na wekslu własnym służącym zabezpieczeniu wierzytelności wynikającej z umowy łączącej przedsiębiorcę z konsumentem, co wynika z regulacji krajowych i unijnych dotyczących ochrony konsumentów oraz ich wykładni opartej zwłaszcza na dorobku orzecznictwa TSUE, która sprowadza się do konieczności zapewnienia efektywnej ochrony praw konsumenta.

W świetle poglądów TSUE na tle dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ( Dz.U.UE.L. 1993/95/29 ) sąd krajowy jest zobowiązany zbadać z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy mają nieuczciwy charakter, a dokonawszy takiego badania – zniwelować brak równowagi między konsumentem i przedsiębiorcą ( zob. np. wyroki: z 21.04.2016r., C-377/14 pkt 52; z 21.12.2016r., C-154/15, C-307/15 i C-308/15 pkt 57; z 13.09.2018r., C-176/17 pkt 42 ). Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące nieuczciwych postanowień umownych ( art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. ) stanowią implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy 93/13. Sąd krajowy, stosując prawo krajowe, zobowiązany jest zaś tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu tej dyrektywy, tak by osiągnąć przewidziany w niej rezultat ( por. wyrok TSUE z 21.04.2016r., C-377/14 pkt 79 ), a – w razie braku możliwości wykładni i stosowania przepisów krajowych zgodnie z wymogami dyrektywy 93/13 – zobowiązany jest nawet nie stosować przepisów krajowych lub orzecznictwa, które uniemożliwiają mu zbadanie z urzędu, czy postanowienia umowy mają nieuczciwy charakter ( por. wyroki TSUE: z 4.06.2009r., C-243/08, pkt 32, 34, 35; z 14.06.2012r., C-618/10 pkt 42; z 18.02.2016r., C-49/14 pkt 46 ).

Pomimo więc że roszczenie powoda opierało się na wekslu, Sąd Rejonowy – nawet gdyby pozwana w ogóle nie powołała się na to w sprzeciwie od nakazu zapłaty – musiałby i tak zbadać, czy suma wekslowa znajduje uzasadnienie w treści umowy pożyczki, której wykonanie zabezpieczał weksel in blanco, z uwagi na potencjalne istnienie w tej umowie klauzul abuzywnych. Sąd Rejonowy nie mógłby interpretować powołanych w apelacji przepisów odnoszących się do obowiązków dowodowych i ciężaru dowodu z pominięciem wskazań wynikających z dyrektywy 93/13 i orzecznictwa TSUE. Niezależnie od tego, na skutek zarzutów pozwanej zgłoszonych w sprzeciwie od nakazu zapłaty ( dopuszczalnych w świetle art. 10 i 17 Prawa wekslowego ), spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przeniósł się na płaszczyznę stosunku prawa cywilnego.

W wyniku dokonanej kontroli umowy pożyczki z 18.12.2020r. Sąd Rejonowy uznał, że postanowienia zawarte w pkt 1.4.a,c) umowy, przewidujące obowiązek poniesienia przez pożyczkobiorcę kosztów pożyczki w postaci opłaty przygotowawczej w wysokości 528,-zł i wynagrodzenia w wysokości 900,-zł z tytułu przyznania pożyczkobiorcy na jego wniosek dodatkowych uprawnień określonych jako „(...)”, stanowią klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego w tym zakresie, uznając za niezasadne zarzuty apelacji ( pkt 2.-4. ) zmierzające do jego podważenia.

Sąd Rejonowy słusznie uznał, że przedmiotowa umowa pożyczki jest umową o kredyt konsumencki w rozumieniu art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12.05.2011r. o kredycie konsumenckim ( t.j. Dz.U. 2023/1028 ) oraz że skoro wiązała przedsiębiorcę z konsumentem ( art. 22 ¹ k.c. ), a jej postanowienia odnoszące się do opłaty przygotowawczej i opłaty za „(...)” nie były uzgodnione indywidualnie ( art. 385 ¹ § 3 i 4 k.c.), to podlegały one kontroli pod kątem art. 385 ¹ § 1 k.c. Wbrew także zarzutom apelacji, postanowienia te nie określają głównych świadczeń pożyczkobiorcy, co w świetle art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. wyłączałoby możliwość uznania ich za klauzule abuzywne ( o ile by oczywiście przyjąć, że zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ). W orzecznictwie i doktrynie kwalifikacja świadczeń głównych z perspektywy tego przepisu nie jest jednolita, przy czym w przypadku umów nazwanych odnosi się to pojęcie najczęściej przez odwołanie do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Badana umowa pożyczki jest jednocześnie umową o kredyt konsumencki, zatem jest umową nazwaną, a do jednej z jej cech należy odpłatność ( z art. 4 ust. 1 u.k.k. wynika bowiem, że ustawy nie stosuje się m.in. do umów, w których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania oraz innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego ). Wśród świadczeń obciążających konsumenta u.k.k. wymienia m.in. odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże czy koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń ( art. 5 pkt 6 ), natomiast spośród tych kosztów w sposób szczególny wyróżnia odsetki, nie zaliczając ich do tzw. pozaodsetkowych kosztów kredytu ( art. 5 pkt 6a ). To wyróżnienie jest eksponowane w dalszych przepisach u.k.k. ( art. 7, art. 13, art. 24, art. 30 ). Z tego względu w orzecznictwie uznaje się, że głównym świadczeniem po stronie konsumenta są należności odsetkowe ( odsetki kapitałowe oraz odsetki naliczane od kwoty przeterminowanej ), które są typowym świadczeniem, do którego spełnienia konsument jest obowiązany w przypadku każdej umowy podlegającej przepisom u.k.k., natomiast pozostałe koszty związane z udzieleniem kredytu konsumenckiego, niezdefiniowane w ustawie i mające różnorodny charakter, stanowią świadczenia uzupełniające ( por. uchwałę SN z 27.10.2021r., III CZP 43/20 ). Sąd Okręgowy przychyla się do tego kierunku wykładni, który jest uzasadniony także przez wzgląd na cel art. 385 ¹ i nast. k.c., jakim jest ochrona konsumentów; przepisy u.k.k., w kontekście kodeksowych reguł wyłączenia oceny abuzywności postanowień umów zawieranych z udziałem konsumentów, nie mogą być interpretowane w sposób, który powoduje pogorszenie położenia prawnego konsumentów, a do takiego skutku prowadziłaby konstrukcja wielu świadczeń głównych w jednym stosunku prawnym unormowanym w ustawie szczególnej.

Jako zasadniczy argument przeciwko możliwości uznania ww. pozaodsetkowych kosztów kredytu za klauzule abuzywne powód wskazywał treść art. 36a u.k.k. Przepis ten ( w brzmieniu obowiązującym przed 18.12.2022r. i mającym zastosowanie do przedmiotowej umowy – art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6.10.2022r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, Dz.U. 2022/2339 ) określa sposób obliczenia maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu według przedstawionego w nim wzoru ( ust. 1 ) oraz przewiduje, że pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu ( ust. 2 ). Wbrew przekonaniu powoda, obowiązywanie ustawowego limitu kosztów pozaodsetkowych nie wyłącza kontroli konkretnych postanowień umowy, które odnoszą się do takich kosztów, pod kątem skuteczności ich inkorporacji do stosunku prawnego oraz pod względem ich abuzywności. Celem wprowadzenia regulacji o maksymalnych pozaodsetkowych kosztach kredytu było to, że ograniczenie możliwości pobierania nadmiernych odsetek wynikające z art. 359 § 2 ¹ k.c. nie stanowiło wystarczającego instrumentu ochrony interesów konsumenta w sytuacji, gdy przedsiębiorcy, przestrzegając regulacji dotyczących maksymalnej wysokości odsetek, jednocześnie zastrzegali wysokie prowizje i dodatkowe opłaty o charakterze pozaodsetkowym. W konsekwencji tego rodzaju praktyk łączne koszty obsługi długu niejednokrotnie przekraczały wysokość zaciągniętej pożyczki lub kredytu. Wysokie koszty pozaodsetkowe, w przypadku korzystania przez konsumenta z pożyczek i kredytów w kilku instytucjach jednocześnie, powodowały szybko rosnący obszar zadłużenia. Uwzględniając te przesłanki ustawodawca podjął działania regulacyjne, których celem było zapobieganie przypadkom pobierania przez kredytodawców kredytu konsumenckiego nieuzasadnionych ( zbyt wysokich ) opłat ( Uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej z dnia 5.08.2015r., VII kadencja, druk sejm. nr 3460, s.19 ). Nowa regulacja miała więc stanowić dodatkowe zabezpieczenie praw konsumentów, a nie instrument usprawiedliwiający ustalanie wysokości konkretnych kosztów kredytu na takim poziomie, aby łączna ich wysokość była wysokością maksymalną dopuszczoną przez ustawę o kredycie konsumenckim.

Prawidłowość tego kierunku wykładni jednoznacznie potwierdza orzecznictwo TSUE na tle dyrektywy 93/13, w szczególności wyroki TSUE z 26.03.2020r., C-779/18 i z 3.09.2020r., C-84/19, C-222/19, C-252/19. Dyrektywa przewiduje w art. 1 ust. 2, że warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są Państwa Członkowskie, nie będą podlegały przepisom niniejszej dyrektywy. TSUE stwierdził natomiast, że art. 1 ust. 2 dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że z zakresu jej stosowania nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście poniesione koszty. Cyt. wyżej wyroki TSUE zapadły na tle sprawy, w której zastosowanie znajduje art. 36a u.k.k., przy czym Trybunał podkreślił, że w jego ocenie przepis ten nie określa praw i obowiązków stron umowy, lecz poprzestaje na ograniczeniu ich swobody ustalenia pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej pewnego poziomu, co nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy sprawdził, czy takie ustalenie ma ewentualnie nieuczciwy charakter poniżej określnego prawnie pułapu ( pkt 57 uzasadnienia wyroku z 26.03.2020r., pkt 62 uzasadnienia wyroku z 3.09.2020r. ). Tożsame stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwałach z 26.10.2021r., III CZP 42/20 i z 27.10.2021r., III CZP 43/20 stwierdzając, że okoliczność, że pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie przekraczają wysokości określonej w art. 36a ust. 1 i 2 u.k.k., nie wyłącza oceny, czy postanowienia określające te koszty są niedozwolone ( art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. ).

Podsumowując, przepis art. 36a u.k.k. nie określa liczby, charakteru i konkretnej wysokości kosztów składających się na pozaodsetkowe koszty kredytu, a jedynie wytycza ramy, w których postanowienia umowy kredytu konsumenckiego określające te koszty muszą się mieścić. Korzystając ze swobody kontraktowej, którą zapewniają te ramy, strony ( w praktyce przedsiębiorca ) nie mogą natomiast pomijać dodatkowych, ustawowych ograniczeń swobody kontraktowej wynikających z art. 385 ¹ i nast. k.c. W samej treści art. 353 ¹ k.c. ( do którego powód nawiązał w apelacji wskazując, że pozwana dobrowolnie zgodziła się na warunki umowy ) wyznaczono granice swobody umów stanowiąc, że strony zawierające umowę mogą co prawda ułożyć stosunek prawny według swego uznania, ale tylko tak, aby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości ( naturze stosunku ), ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednym z ustawowych ograniczeń kompetencji stron do swobodnego kształtowania treści zobowiązań umownych są właśnie przepisy dotyczące klauzul abuzywnych zawarte w art. 385 ¹ -385 ³ k.c. Umowa obejmująca postanowienie niedozwolone jest więc – z punktu widzenia art. 353 ¹ k.c. – umową, której treść sprzeciwia się ustawie ( zob. m.in. P. Machnikowski, „Swoboda umów wg. art. 353 ¹ k.c. Konstrukcja prawna”, Warszawa 2005, s. 187-188; Cz. Żuławska, „Zasady prawa gospodarczego prywatnego”, Warszawa 1999, s. 63 ). Prawdą jest, jak podnosi powód, że ustawa o kredycie konsumenckim wprost uznaje, m.in. w art. 5 pkt 6a, możliwość pobierania przez instytucje pożyczkowe innych opłat niż odsetki, a ustawodawca nie nałożył na nie wymogu specyfikowania w umowie sposobu ich wyliczenia. Nie oznacza to jednak, że ustawa ta pozwala na ustalanie wysokości dodatkowych opłat w dowolnej wysokości.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., dla uznania danej klauzuli za abuzywną konieczne jest kumulatywne spełnienie przesłanek: kształtowania praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta. Z dobrymi obyczajami kłóci się takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. Chodzi więc o postępowanie, które potocznie jest rozumiane jako nieuczciwe, nierzetelne, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania ( por. np. wyrok SN z 8.06.2004r., I CK 635/03 czy wyrok SN z 15.01.2016r., I CSK 125/15 ). „Rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Chodzi zatem o zachwianie równowagi kontraktowej wyrażające się w tym, że kontrahent konsumenta zastrzega dla siebie nadmierne korzyści lub uprzywilejowaną pozycję, wyraźnie i w znacznym stopniu przewyższające korzyści uzyskane przez konsumenta lub pod innym względem znacznie pogarszające sytuację konsumenta ( por. np. wyrok SN z 13.07.2005r., I CK 832/04 ). Określenie „rażąco” należy przy tym interpretować jako znaczne odbieganie przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta oraz jego nierzetelnym traktowaniem. W celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy więc wziąć pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym mających charakter dyspozytywny ( por. uzasadnienie uchwały (7) SN z 20.06.2018r., III CZP 29/17, publ. OSNC 2019/1/2 ).

W pkt 1.4.a) umowy pożyczki o kapitale wynoszącym 5.000,-zł ustalono opłatę przygotowawczą w wysokości 528,-zł, a więc na poziomie przekraczającym 10% kapitału pożyczki. Z treści umowy nie wynika cel pobrania opłaty przygotowawczej, natomiast powód określił go w odpowiedzi na sprzeciw jako ekwiwalent kosztów ( osobowych i materiałowych ) związanych z przygotowaniem umowy, które obejmuje zgromadzenie koniecznych dokumentów i weryfikację zdolności kredytowej oraz uruchomienie środków ( k. 40 ). Nie ma wątpliwości, że powód ponosi koszty prowadzonej działalności, które może mu rekompensować opłata przygotowawcza, nie sposób także negować, że może ona przybrać formę ryczałtu, natomiast ustalenie jego wysokości nie może być dowolne i oderwane od ponoszonych przez powoda w związku z zawarciem umowy kosztów. Brak jakichkolwiek danych dotyczących tych kosztów ( choćby wewnętrznych danych liczbowych obrazujących, jakie powód przeciętne ponosi koszty związane z zawarciem umowy ) nie pozwala natomiast na weryfikację jego twierdzenia, że wysokość opłaty przygotowawczej została skalkulowana tak, by odpowiadać rzeczywistym poniesionym kosztom wykonania czynności. Sąd Rejonowy słusznie zauważył, że w przypadku instytucji parabankowych czynności poprzedzające udzielenie pożyczki ( jak weryfikacja zdolności kredytowej konsumenta ) mają zupełnie minimalny zakres, co czyni niezrozumiałym zastrzeganie za nie odrębnego świadczenia w sytuacji, gdy powód pobiera także prowizję za udzielenie pożyczki określoną na relatywnie wysokim poziomie.

W pkt 1.4.c) umowy pożyczki ustalono wynagrodzenie w wysokości 900,-zł z tytułu przyznania pożyczkobiorcy na jego wniosek dodatkowych uprawnień określonych jako „(...)”. Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że w ramach tego pakietu pożyczkobiorca był uprawniony do: 1) bezpłatnego odroczenia maksymalnie dwóch kolejnych terminów płatności rat albo bezpłatnego obniżenia o 50% maksymalnie czterech kolejnych rat ( ewentualne odroczone raty lub części obniżonych rat miały zostać spłacone w przedłużonym okresie pożyczki bez naliczania odsetek ); 2) skrócenia maksymalnego 14-dniowego okresu postawienia pożyczki do jego dyspozycji do 10 dni; 3) pakietu powiadomień SMS. Abuzywność tego postanowienia Sąd Rejonowy słusznie powiązał z brakiem ekwiwalentności świadczeń, a mianowicie wynagrodzenie za usługę dodatkową było nieadekwatne do kosztów jej zrealizowania, gdy tymczasem opłata powinna odpowiadać kosztom czynności, za które ją pobrano. Zapewnienie pozwanej dodatkowych uprawnień nie powodowało powstania dla pożyczkodawcy kosztów, które swoim rozmiarem choćby zbliżyły się do wysokości opłaty, a jednocześnie wynagrodzenie za „(...)” stanowiło prawie 20% kapitału pożyczki. Powód nie wskazał, czym kieruje się obliczając przedmiotową opłatę, a jej wysokość w zestawieniu z zaoferowanymi w zamian uprawnieniami jest rażąco wygórowana. Sprzecznością samą w sobie jest zaś przyznanie pożyczkobiorcy uprawnienia do „bezpłatnego” odroczenia czy obniżenia raty i jednoczesne pobranie za to opłaty ( skorzystanie z tego uprawnienia nie daje pożyczkobiorcy wymiernych korzyści finansowych, tylko generuje kolejne koszty ). Wątpliwości budzić musi zresztą rzeczywisty charakter wynagrodzenia za „(...)”, skoro w umowie przewidziano, że nieskorzystanie z przyznanych w jego ramach uprawnień z części czy też z jakichkolwiek dodatkowych uprawnień pozostaje bez wpływu na zobowiązanie pożyczkobiorcy z tytułu zapłaty jego ceny. Możliwości oceny tego postanowienia pod kątem art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. nie wyłącza przy tym eksponowana w apelacji okoliczność, że usługa miała charakter fakultatywny i jej wybór zależał od swobodnej decyzji pożyczkobiorcy.

Podsumowując, łączący strony stosunek zobowiązaniowy w zakresie obciążenia pozwanego kosztami pozaodsetkowymi obejmującymi opłatę przygotowawczą i wynagrodzenie za „(...)” ukształtowano w sposób nierównorzędny, rażąco niekorzystny dla konsumenta, naruszając jego interes ekonomiczny. Niekorzystne ukształtowanie sytuacji ekonomicznej konsumenta jest natomiast traktowane w orzecznictwie jako jeden z możliwych przejawów rażącego naruszenia jego interesów ( por. wyrok SN z 15.11.2019r., V CSK 347/18 ).

Z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. wynika, że jeżeli niektóre postanowienia umowy są abuzywne i nie wiążą konsumenta, to strony są związane umową w pozostałym zakresie. Wyeliminowanie z umowy pożyczki zawartej przez strony opisanych wyżej postanowień dotyczących pozaodsetkowych kosztów kredytu powodowało więc, że w wykonaniu umowy pozwana zobowiązana była zwrócić pożyczkę w kwocie 5.000,-zł oraz zapłacić prowizję w kwocie 3.572,-zł i odsetki kapitałowe wynoszące 6,99% w stosunku rocznym – i to w 36 równych ratach miesięcznych, płatnych do 1. dnia każdego miesiąca począwszy od lutego 2021r. Sąd Rejonowy dokonał stosownego przeliczenia wysokości miesięcznej raty, przy czym ustalenie innej wysokości raty niż wynikająca z umowy było prostą konsekwencją zastosowania art. 385 ¹ § 2 k.c., a zatem nie można zgodzić się z podniesionym w apelacji zarzutem nieuprawnionej, pozbawionej podstawy prawnej, ingerencji sądu w treść stosunku umownego. Pozaodsetkowe koszty pożyczki były kredytowane ( pkt 1.3.c umowy – łączna kwota 5.000,-zł kosztów pozaodsetkowych została potrącona z pożyczki na ich pokrycie w momencie wypłaty pożyczki ), zatem każda z zakwestionowanych i podlegających wyeliminowaniu opłat wchodziła w skład kolejnych rat pożyczki ( nic innego nie wynika z postanowień umowy i dołączonego do niej harmonogramu spłat, w którym wyróżniono jako elementy rat jedynie „pożyczkę” i „odsetki umowne” – k.6 ).

Sąd Rejonowy uznał, że odsetki kapitałowe mogą być naliczane wyłącznie od kwoty faktycznie wypłaconej pożyczkobiorcy ( w tym wypadku była to kwota 5.000,-zł ), nie zaś także od kredytowanych kosztów pozaodsetkowych ( wynoszących łącznie z kapitałem pożyczki 10.000,-zł ) i dlatego stosując art. 47 u.k.k. wyliczył należne powodowi odsetki na kwotę 562,-zł. Podstawę takiego stanowiska Sądu Rejonowego stanowił art. 5 pkt 10 u.k.k. oraz art. 353 ¹ k.c. ( Sąd Rejonowy zwrócił mianowicie uwagę, że naliczanie odsetek od środków, którymi pożyczkobiorca faktycznie nigdy nie dysponował, nie znajdowałoby żadnego ekonomicznego uzasadnienia i jako takie byłoby sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego ). Sąd Rejonowy nie uznał zatem postanowień umowy przewidujących naliczenie odsetek kapitałowych za abuzywne, jak sugeruje to powód w uzasadnieniu apelacji. W związku z rozstrzygnięciem Sądu Rejonowego powód zgłosił jedynie zarzuty naruszenia art. 359 § 1 k.c. w zw. z pkt 1.2 umowy pożyczki ( pkt 5. apelacji ), z tym że do takich naruszeń z pewnością nie doszło. Sąd Rejonowy miał przecież na uwadze, że strony w pkt 1.2 umowy ustaliły oprocentowanie pożyczki w wysokości 6,99% w skali roku, a więc uwzględnił art. 359 § 1 k.c., który stanowi, że odsetki od sumy pieniężnej należą się m.in. gdy wynika to z czynności prawnej. Powód nie zarzucał natomiast naruszenia żadnego z tych przepisów prawa materialnego, które stanowiły podstawę zasądzenia w zaskarżonym wyroku odsetek – jak ujął to w apelacji – „w niepełnej wysokości”.

Nie można także uznać, aby Sąd Rejonowy dopuścił się zarzucanego w apelacji ( pkt 6. i 7. ) naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, czego konsekwencją miało być błędne uznanie nieskuteczności wypowiedzenia umowy pożyczki. Sąd Rejonowy uwzględnił przecież dokumenty przedłożone przez powoda i na ich podstawie poczynił ustalenia, z których wynika, że powód formalnie zachował procedurę wypowiedzenia umowy zgodnie z jej postanowieniami, wzywając pozwaną do zapłaty zaległości i następnie składając jej oświadczenie o wypowiedzeniu ( s.3 uzasadnienia wyroku ). Inną rzeczą jest natomiast ocena, czy oświadczenie powoda mogło wywołać oczekiwany przez niego skutek polegający na przedterminowym rozwiązaniu umowy. W związku z przyjętą abuzywnością postanowień umowy przewidujących zapłatę przez pozwaną opłaty przygotowawczej i opłaty za „(...)” oraz dopuszczalnością naliczenia odsetek umownych jedynie od kapitału pożyczki pozwana zobowiązana była, w wykonaniu umowy, spłacić niższą kwotę, co przekładało się na niższe raty. Z wyliczeń Sądu Rejonowego, niepodważanych w apelacji, wynika, że na dzień sporządzenia oświadczenia o wypowiedzeniu wymagalne były 23 raty pożyczki w wysokości 5.835,56zł, a w tym czasie pozwana dokonała wpłat na poczet pożyczki w łącznej wysokości 6.180,-zł. Tym samym po stronie pozwanej nie powstała zaległość uprawniająca powoda do wypowiedzenia umowy w trybie określonym w jej pkt 8.1., w którym przewidziano, że pożyczkodawca może wypowiedzieć umowę w przypadku opóźnienia w płatności kwoty równiej jednej racie przekraczającego 30 dni. Skoro nie doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy i roszczenie o zwrot pozostałej kwoty nie stało się wymagalne, powód nie mógł wypełnić weksla gwarancyjnego in blanco na sumę wekslową wynoszącą 4.965,23zł z terminem jej płatności określonym na 31.12.2022r.

Wypełnienie przez wierzyciela weksla in blanco niezgodnie z porozumieniem powoduje, że zobowiązanie wekslowe nie powstaje ( wystawca weksla in blanco staje się bowiem zobowiązany wekslowo tylko w granicach, w których tekst weksla odpowiada porozumieniu wekslowemu, por. np. wyroki SN: z 26.01.2001r., II CKN 25/00, publ. OSNC 2001/7-8/117 i z 9.12.2004r., II CK 170/04 ). Roszczenie powoda wywodzone z weksla było zatem bezzasadne, jak prawidłowo uznał Sąd Rejonowy. Sąd ten w zaskarżonym wyroku zasądził na rzecz powoda wymagalne wówczas raty pożyczki ( art. 316 § 1 k.p.c. ), natomiast w apelacji powód nie żądał zasądzenia dalszych rat, lecz kwoty 2.772,47zł z odsetkami umownymi za opóźnienie od 1.01.2023r., a zatem części sumy wekslowej. Żądanie to było jednak bezzasadne.

Odnośnie do apelacji pozwanej:

Pozwana popadła w sprzeczność zarzucając Sądowi Rejonowemu z jednej strony nierozważanie zasadności roszczenia dochodzonego w oparciu o weksel, z drugiej zaś – błędne przyjęcie, że powód w zakresie zasądzonego roszczenia uzupełnił weksel zgodnie z deklaracją wekslową ( pkt 1. apelacji ). Oba te zarzuty nie przystają zresztą do argumentacji Sądu Rejonowego, który wydając zaskarżony wyrok miał na uwadze podstawę dochodzonego roszczenia ( czemu dał wyraz na s. 1, 2, 4 i 8 uzasadnienia ), uznał także, zgodnie ze stanowiskiem procesowym pozwanej, że powód uzupełnił weksel in blanco niezgodnie z deklaracją wekslową ( s. 8 uzasadnienia ). Chybione okazały się w rezultacie także zarzuty dotyczące podstawy faktycznej wyroku w kontekście treści deklaracji wekslowej i dokonanego przez powoda wypowiedzenia umowy pożyczki ( pkt 4. apelacji ).

Jak już zostało to wcześniej wyjaśnione, w zaskarżonym wyroku zasądzone zostały na rzecz powoda wymagalne wówczas raty pożyczki, a rozstrzygniecie takie z pewnością nie narusza wskazanego w apelacji art. 316 § 1 k.p.c., który stanowi, że zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. Według pozwanej badanie stosunku podstawowego ma tylko takie znaczenie, że służy ustaleniu prawidłowości uzupełnienia weksla i tym samym istnienia i rozmiaru roszczenia wekslowego, nie powoduje natomiast możliwości zasadzenia roszczenia ze stosunku podstawowego, jeżeli roszczenie wekslowe nie istnieje. Sąd Rejonowy przyjął jednak, że jeżeli w pozwie lub w odpowiedzi na zarzuty pozwanego powód, obok weksla gwarancyjnego, przedstawia także fakty i dowody uzasadniające roszczenie podstawowe, to nie stanowi to zmiany powództwa i istnieje możliwość uwzględnienia roszczenia ze stosunku podstawowego. Sąd Rejonowy uznał ponadto, że stwierdzenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy i tym samym braku wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki jako całości, nie uniemożliwia zasądzenia należności z tytułu rat, których termin płatności już upłynął i nie stoi temu na przeszkodzie art. 321 § 1 k.p.c. ( s. 9 uzasadnienia ). W apelacji nie zgłoszono zarzutów, które powodowałyby konieczność zbadania prawidłowości tego stanowiska, w szczególności zarzutu naruszenia art. 505 ⁴ § 1 k.p.c. i art. 321 § 1 k.p.c.

Liczne zarzuty apelacji ( pkt 2. i 4. ) miały na celu wykazanie, że Sąd Rejonowy pominął kwestię naliczania przez powoda odsetek umownych od kredytowanych kosztów pożyczki oraz złożone przez pozwaną oświadczenie o kredycie darmowym. Zarzuty te również nie przystawały do stanowiska Sądu Rejonowego zaprezentowanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ( s.7-8 ).

Sąd ten ( o czym już wcześniej była mowa ) przyjął przecież za pozwaną, że odsetki kapitałowe mogą być naliczane wyłącznie od kwoty faktycznie wypłaconej pożyczkobiorcy ( w tym wypadku była to kwota 5.000,-zł ), nie zaś także od kredytowanych kosztów pozaodsetkowych ( wynoszących łącznie z kapitałem pożyczki 10.000,-zł ) i dlatego stosując art. 47 u.k.k. wyliczył należne powodowi odsetki na kwotę 562,-zł. Nie można zgodzić się z poglądem pozwanej, że opisana wadliwość „czyni umowę pożyczki umową kredytu darmowego”, a niezgodność z art. 30 ust. 1 pkt 6, 7 i 10 u.k.k. sąd powinien wziąć pod uwagę z urzędu. Art. 45 ust. 1 u.k.k. stanowi, że w przypadku naruszenia przez kredytodawcę wskazanych tam regulacji konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie. Z przepisu nie wynika, aby sankcja kredytu darmowego powstawała z mocy prawa, wręcz przeciwnie – jej uruchomienie zależy od wykonania przez konsumenta uprawnienia prawokształtującego, a za takim jego ujmowaniem przemawia nie tylko treść art. 45 ust.1, ale także art. 45 ust. 5 u.k.k., który wyznacza konsumentowi termin do złożenia stosownego oświadczenia, po upływie którego jego uprawnienie w tym zakresie wygasa.

Sąd Rejonowy nie pominął złożonego przez pozwaną oświadczenia o kredycie darmowym. W swych ustaleniach faktycznych sąd istotnie nie wspomniał o piśmie pełnomocnika pozwanej z 9.05.2023r. skierowanym do powoda, w którym wskazano, że z uwagi na oprocentowanie umowne naliczone również od kredytowanych kosztów pożyczki nieprawidłowo podano w umowie RRSO oraz wysokość odsetek umownych, przez co pozwana składa oświadczenie na podstawie art. 45 ust. 1 u.k.k. ( k.21 ). Oświadczenie to Sąd Rejonowy miał natomiast niewątpliwie na uwadze, skoro rozważył jego skuteczność ( s. 8 uzasadnienia ). Bezprzedmiotowe były obszerne wywody apelacji na temat sposobu rozumienia zawartego w art. 45 ust. 5 u.k.k. pojęcia „wykonania umowy”, z którym ustawodawca wiąże początek biegu rocznego terminu zawitego do złożenia przez konsumenta oświadczenia uruchamiającego sankcję kredytu darmowego. Sąd Rejonowy nie przyjął przecież stanowiska innego niż pozwana i nie uznał, że jej oświadczenie z 9.05.2023r. było spóźnione. Sąd Rejonowy stwierdził natomiast, że oświadczenie pozwanej nie mogło być skuteczne, gdyż do naruszenia art. 30 ust. 1 pkt 7 u.k.k. doszłoby tylko wtedy, gdyby umowa w ogóle nie zawierała jednoznacznego wskazania RRSO, gdyby została ona obliczona przy zastosowaniu założeń niezgodnych z załącznikiem 3 do ustawy o kredycie konsumenckim albo gdyby jej obliczenie było rachunkowo błędne. Zdaniem Sądu Rejonowego nie można zaś stosować sankcji kredytu darmowego z tego powodu, że część zmiennych służących do obliczenia RRSO ostatecznie okazała się inna z uwagi na nieważność czy bezskuteczność względem konsumenta poszczególnych postanowień umowy. Oznaczałoby to bowiem de facto rozszerzenie zakresu zastosowania sankcji na naruszenia innych przepisów u.k.k. niż wymienione w jej art. 45 ust. 1 ( np. art. 5 pkt 10 ustawy ), czy nawet naruszenia przepisów innych ustaw ( jak choćby art. 385 ¹ § 1 k.c. ). W apelacji nie zgłoszono argumentów mających na celu podważenie tej oceny.

Wbrew zatem apelacji, pozwana nie jest zobowiązana jedynie do zwrotu kapitału pożyczki, bez odsetek i kosztów, zgodnie z art. 45 ust. 1 u.k.k.

Pozwana w ramach zarzutów naruszenia art. 385 ¹ i art. 385 ² k.c. w zw. z art. 3 i 36a u.k.k. kwestionowała stanowisko Sądu Rejonowego, który uznał, że postanowienia przedmiotowej umowy pożyczki przewidujące pobranie prowizji nie stanowią klauzuli abuzywnej. Z całą pewnością Sąd Rejonowy nie naruszył art. 36a u.k.k., gdyż nie kierował się sugerowanym w apelacji założeniem, że zgodność pozaodsetkowych kosztów kredytu z limitem ustanowionym w tym przepisie uniemożliwia ich badanie pod kątem art. 385 ¹ k.c. ( s. 4-5 uzasadnienia). Sąd Rejonowy nie uznał także prowizji za świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c., wyłączone spod możliwości kontroli, nie przyjął nadto, aby postanowienia umowy w tym zakresie były indywidualnie uzgodnione. Sąd Rejonowy obszernie wyjaśnił, z jakich względów uznał zastrzeżenie prowizji za dopuszczalne ( s. 4-6 uzasadnienia ), wskazując w szczególności, że postanowienia dotyczące prowizji nie zostały wprowadzone do umowy w sposób naruszający dobre obyczaje, gdyż świadomemu konsumentowi na podstawie samej treści umowy powinna być wiadoma wysokość i charakter tej opłaty. W apelacji nie zgłoszono argumentów mających na celu podważenie tej oceny. Pozwana poprzestała wyłącznie na wskazaniu na wysokość prowizji i jej odniesieniu do udostępnionej z tytułu pożyczki kwoty, co nie może być uznane za wystarczające. Nic do sprawy natomiast nie wnosi przedstawienie kopii licznych wyroków wydanych przez różne sądy w sprawach z powództwa (...) SA, skoro nie jest wiadome, jakie konkretnie okoliczności zadecydowały o sposobie rozstrzygnięcia poszczególnych spraw. Co istotne, uznanie postanowień umowy pożyczki przewidujących prowizję za klauzule abuzywne oznaczałoby niezwiązanie pozwanej tylko tymi postanowieniami, a jej związanie umową w pozostałym zakresie ( art. 385 ¹ § 2 k.c. ). Pozwana nadal zobowiązana byłaby więc zwrócić udostępniony jej kapitał wraz z odsetkami umownymi, przy czym apelacja nie zawierała wyliczenia wysokości zadłużenia pozwanej w tym zakresie, a żądanie oddalenia powództwa w całości było bezpodstawne.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił obie apelacje, zaś o kosztach procesu w instancji odwoławczej orzekł zgodnie z at. 100 zd. 1 k.p.c., znosząc je wzajemnie. Każda ze stron była wygrywającą w związku z oddaleniem apelacji przeciwnika ( art. 98 § 1 k.p.c. ) i każda w odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o zwrot kosztów ( art. 109 § 1 k.p.c. ), które obejmowały koszty zastępstwa procesowego ( art. 98 § 3 k.p.c. ). Z uwagi na zbliżoną wartość przedmiotu zaskarżenia wskazaną w obu apelacjach wynagrodzenie pełnomocnika było dla obu stron takie samo ( wynosiły 450,-zł ), co uzasadniało wzajemne zniesienie kosztów.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk