Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lipca 2023r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Joanna Andrzejak-Kruk

po rozpoznaniu w dniu 14 lipca 2023r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) SA z siedzibą w W.

przeciwko P. T.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z dnia 20 grudnia 2022r.,

sygn. akt I.C.1122/21

oddala apelację.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym 11.06.2021r. w postępowaniu nakazowym powód (...) SA z siedzibą w B. ( obecnie w W. ) wystąpił o zasądzenie od pozwanego P. T. kwoty 5.369,41zł z umownymi odsetkami za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od 14.04.2021r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu według norm przepisanych. Powód opierał roszczenie na wekslu wystawionym przez pozwanego na zabezpieczenie zwrotu udzielonej mu pożyczki, podnosząc, że weksel ten wypełnił zgodnie z deklaracją wekslową i wynika z niego zobowiązanie pozwanego do zapłaty w dniu 13.04.2021r. sumy wekslowej w wysokości 5.369,41zł. Powód wezwał pozwanego do wykupu weksla, do czego pozwany się nie zastosował, a zatem suma wekslowa jest wymagalna i nieprzedawniona.

Zarządzeniem z 28.06.2021r. referendarz sądowy stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym.

Pozwany w odpowiedzi na pozew oświadczył, że chciałby spłacić zaległość w ratach w chwili, gdy pozwoli ma na to jego sytuacja, gdyż obecnie jest osadzony w zakładzie karnym, gdzie wykonuje jedynie nieodpłatne prace.

Wyrokiem z dnia 20.12.2022r., sygn. akt I.C.1122/21 Sąd Rejonowy Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w Poznaniu oddalił powództwo.

Apelację od wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie:

1)  art. 10 w zw. z art. 48 ustawy Prawo wekslowe i art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że ciężar dowodu w niniejszej sprawie spoczywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco, a tym samym sprawa niniejsza nosiła charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazania, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem obarcza stronę pozwaną a nie powodową, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa;

2)  art. 36a ustawy z dnia 12.05.2011r. o kredycie konsumenckim poprzez jego nie zastosowanie co doprowadziło do odmowy zasądzenia przez Sąd I instancji całości kwot z tytułu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, podczas gdy koszty mieszczące się w limicie wprowadzonym przez ww. przepis wyłączone są spod możliwości badania, czy stosowne postanowienia stanowią niedozwolone klauzule umowne;

3)  art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość prowizji i opłaty za (...) zawartej w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony jest niedopuszczalna, podczas gdy łączna kwota powyższych kosztów wraz z opłatą przygotowawczą nie przekracza limitu kosztów pozaodsetkowych zawartych w w art. 36a ustawy;

4)  art. 58 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i n. k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c., art. 5 k.c. poprzez błędne ich zastosowania do stosowanych przez stronę powodową opłat w postaci prowizji i opłaty za (...) i uznanie wskazanych wyżej opłat za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a także stanowiące niedozwolone klauzule umowne, co prowadzi do naruszenia interesów konsumenta, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa;

5)  art. 58 § 1 i k.c. w zw. z art. 359 § 2 ¹ poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że powód, naliczając opłatę prowizyjną zmierzała do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych, co doprowadziło do oddalenia powództwa;

6)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, polegający na błędnym przyjęciu przy ocenie stanu faktycznego, że dowody przedłożone przez powoda, a załączone do pozwu oraz pism procesowych powoda nie wykazuję skutecznego wypowiedzenia umowy, co w konsekwencji skutkowało brakiem przyjęcia przez Sąd I instancji, że weksel został prawidłowo wypełniony i że w ogóle zaszły przesłanki do jego wypełnienia;

7)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że powód nie miał możliwość wezwania pozwanego do zapłaty i w konsekwencji nie miał możliwości wypowiedzenia umowy, gdyż nie było zadłużenia w wymaganej wysokości, co doprowadziło do uznania przez Sąd, że wierzytelność wekslowa nie powstała i powództwo o zasądzenie sumy wekslowej było niezasadne;

8)  art. 3 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 101 ustawy Prawo wekslowe poprzez nieuwzględnienie powództwa w całości w przypadku, gdy powód oparł swoje roszczenie na przedstawionym do zapłaty, prawidłowo wypełnionym i ważnym dokumencie wekslowym, a pozwany nie złożył skutecznie wniosków dowodowych przeciwko żądaniu pozwu, a tym samym nie wykazał, że żądanie pozwu jest niezasadne, co miało wpływ na rozstrzygnięcie i w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa.

W oparciu o te zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu w obu instancjach według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy nie przeprowadzał postępowania dowodowego, a zatem niniejsze uzasadnienie zawiera jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa ( art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. ).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Nie budziło wątpliwości Sądu Okręgowego, że – jak podkreślał powód w apelacji – podstawę dochodzonego przez niego roszczenia stanowił weksel. Wynikało to już z treści pozwu, w którym powód domagał się rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym i wydania nakazu zapłaty przeciwko pozwanemu jako zobowiązanemu z weksla ( art. 484 ¹ k.p.c., art. 485 § 2 k.p.c. ). W orzecznictwie uznaje się, że dochodząc wierzytelności wekslowej wierzyciel może w pozwie, niezależnie od powołania się na treść weksla, przytoczyć także fakty i dowody uzasadniające roszczenie wynikające ze stosunku podstawowego i tym samym oprzeć żądanie pozwu na dwóch podstawach faktycznych i prawnych, a jeżeli w takiej sytuacji okaże się, że zobowiązanie wekslowe nie istnieje, sąd musi rozpoznać żądanie wynikające z drugiej, dodatkowej podstawy przytoczonej przez powoda ( por. wyrok SN z 14.11.2006r., II CSK 205/06, publ. OSNC 2007/9/139 czy wyrok SN z 11.02.2015r., I CSK 133/14 ). Z pozwu w niniejszej sprawie nie wynika jednak, aby powód dochodził zapłaty na dwóch podstawach faktycznych i prawnych, a powołanie się przez niego na umowę pożyczki miało jedynie na celu wyjaśnienie, że przedstawiony weksel było to weksel gwarancyjny in blanco, który został wypełniony przez powoda w granicach, jak uznawał, wynikających z deklaracji wekslowej. Wypada zresztą zauważyć, że powód nawet nie dołączył do pozwu umowy pożyczki z 1.10.2019r., a jedynie weksel, deklarację wekslową i wezwanie do wykupu weksla ( zawierające jednocześnie wypowiedzenie umowy pożyczki ). Powód wprawdzie następnie, na wezwanie referendarza sądowego, złożył umowę pożyczki, a już po doręczeniu pozwu pozwanemu złożył, na zarządzenie Przewodniczącego, pismo przygotowawcze z 11.05.2022r., w którym przedstawił twierdzenia i dowody odnoszące się do stosunku podstawowego, natomiast nie można tego odczytywać jako rozszerzenia podstawy powództwa. Taka intencja nie daje się wywieść z treści pisma powoda, ponadto sprawa podlegała rozpoznaniu w postępowaniu uproszczony, w którym zmiana powództwa jest niedopuszczalna ( art. 505 ⁴ § 1 k.p.c. ). Trzeba zaś podkreślić, że zobowiązanie wekslowe powstające na skutek wypełnienia weksla in blanco ma charakter odrębny i niezależny od zobowiązania, którego źródło tkwi w stosunku podstawowym. Przedmiotem powództwa opartego na wekslu nie jest stosunek podstawowy, lecz zobowiązanie wekslowe, choć zarzuty oparte na stosunku podstawowym mogą służyć obronie pozwanego ( por. np. wyrok SN z 8.02.2018r., II CSK 166/17 ).

Zarzuty naruszenia prawa materialnego i przepisów postępowania zgłoszone w pkt 1. i 8. apelacji, w tym zarzut naruszenia art. 6 k.c. i art. 10 ustawy z dnia 28.04.1936r. Prawo wekslowe ( t.j. Dz.U. 2016/160 ) oraz art. 232 k.p.c. powód wiązał z nieprawidłowym, jego zdaniem, rozłożeniem przez Sąd Rejonowy ciężaru i obowiązku dowodu w niniejszej sprawie. Niewątpliwie prawidłowe jest stanowisko apelacji, że jeżeli wierzyciel potwierdza swe prawo dokumentem o cechach określonych w art. 101 Prawa wekslowego, to na dłużniku spoczywa ciężar udowodnienia zarzutów tamujących lub niweczących, wynikających ze stosunku podstawowego, jak również zarzutów związanych z wypełnieniem weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym. Taki rozkład ciężaru dowodu wynika z ogólnej reguły wyrażonej w art. 6 k.c., a także art. 10 i 17 Prawa wekslowego. Ponieważ wierzyciel wywodzi swe roszczenie z faktu wystawienia na jego rzecz weksla własnego, powinien ten fakt udowodnić. Ze względu na zastrzeżone w Prawie wekslowym wymagania co do formy oraz uregulowania nadające wekslowi własnemu charakter papieru wartościowego ( tj. ucieleśniające wierzytelność pieniężną remitenta i jego następców prawnych w dokumencie, tak że okazanie dokumentu jest nieodzowne dla jej realizacji ) fakt ten może być wykazany tylko przez przedłożenie dokumentu weksla. Natomiast dłużnik, mogący za pomocą podniesionych zarzutów doprowadzić do oddalenia powództwa, powinien udowodnić te właśnie zarzuty, w tym że roszczenie wierzyciela ze stosunku podstawowego w całości lub w części nie istnieje. Wydanie wierzycielowi weksla stwarza domniemanie istnienia, w chwili wydania, wierzytelności w wysokości sumy wekslowej i przerzuca w ten sposób ciężar dowodu przeciwnego na dłużnika, gdy tymczasem w braku weksla dowód istnienia i wysokości wierzytelności obciąża wierzyciela ( por. np. wyrok SN 18.11.1999r., I CKN 215/98, publ. OSN 2000/7-8/128; wyrok SN z 20.07.2008r., V CK 9/06; uchwała SN z 7.01.1967r., III CZP 19/66, publ. OSN 1968/5/79 ).

Zasady te, ugruntowane orzecznictwie, ulegają jednak przełamaniu w przypadku dochodzenia roszczenia opartego na wekslu własnym służącym zabezpieczeniu wierzytelności wynikającej z umowy łączącej przedsiębiorcę z konsumentem. Wynika to z regulacji krajowych i unijnych dotyczących ochrony konsumentów oraz ich wykładni opartej zwłaszcza na dorobku orzecznictwa TSUE, która sprowadza się do konieczności zapewnienia efektywnej ochrony praw konsumenta.

W świetle poglądów TSUE na tle dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ( Dz.U.UE.L. 1993/95/29 ) sąd krajowy jest zobowiązany zbadać z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy mają nieuczciwy charakter, a dokonawszy takiego badania – zniwelować brak równowagi między konsumentem i przedsiębiorcą ( zob. np. wyroki: z 21.04.2016r., C-377/14 pkt 52; z 21.12.2016r., C-154/15, C-307/15 i C-308/15 pkt 57; z 13.09.2018r., C-176/17 pkt 42 ). W celu realizacji tego obowiązku sąd musi posiadać niezbędne informacje dotyczące stanu prawnego i faktycznego, a więc może także zażądać od przedsiębiorcy przedstawienia pisemnego zapisu postanowień umownych czy też innych dokumentów, tak aby móc zapewnić poszanowanie praw konsumenta wynikających z dyrektywy ( por. wyrok z 7.11.2019r., C-419/18 i C-483/18 pkt 67 i 77 ).

Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące nieuczciwych postanowień umownych ( art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. ) stanowią implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy 93/13. Sąd krajowy, stosując prawo krajowe, zobowiązany jest zaś tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu tej dyrektywy, tak by osiągnąć przewidziany w niej rezultat ( por. wyrok TSUE z 21.04.2016r., C-377/14 pkt 79 ), a – w razie braku możliwości wykładni i stosowania przepisów krajowych zgodnie z wymogami dyrektywy 93/13 – zobowiązany jest nawet nie stosować przepisów krajowych lub orzecznictwa, które uniemożliwiają mu zbadanie z urzędu, czy postanowienia umowy mają nieuczciwy charakter ( por. wyroki TSUE: z 4.06.2009r., C-243/08, pkt 32, 34, 35; z 14.06.2012r., C-618/10 pkt 42; z 18.02.2016r., C-49/14 pkt 46 ).

Pomimo więc że roszczenie powoda opierało się na wekslu, Sąd Rejonowy słusznie uznał, że powinien zbadać z urzędu, czy suma wekslowa znajduje uzasadnienie w treści umowy pożyczki, której wykonanie zabezpieczał weksel in blanco, z uwagi na potencjalne istnienie w tej umowie klauzul abuzywnych. Sąd Rejonowy nie mógł interpretować powołanych w apelacji przepisów odnoszących się do obowiązków dowodowych i ciężaru dowodu z pominięciem wskazań wynikających z dyrektywy 93/13 i orzecznictwa TSUE, a zatem prawidłowo zobowiązał powoda do przedstawienia dokumentu umowy pożyczki z 1.10.2019r. oraz umożliwił powodowi zgłoszenie, w wyznaczonym terminie, twierdzeń i dowodów dotyczących stosunku podstawowego, który zabezpieczał weksel. Materiał ten pozwolił Sądowi Rejonowemu na poczynienie ustaleń umożliwiających zrealizowanie obowiązku badania postanowień umowy z punktu widzenia art. 385 ¹ i nast. k.c.

W wyniku tego badania Sąd Rejonowy uznał, że postanowienia zawarte w pkt (...) umowy pożyczki, przewidujące obowiązek poniesienia przez pożyczkobiorcę kosztów pożyczki w postaci wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 3.071,-zł i wynagrodzenia w wysokości 800,-zł z tytułu przyznania pożyczkobiorcy na jego wniosek dodatkowych uprawnień określonych jako (...) stanowią klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego w tym zakresie, uznając za niezasadne zarzuty apelacji ( pkt 2-5 ) zmierzające do jego podważenia.

Sąd Rejonowy słusznie uznał, że przedmiotowa umowa pożyczki jest umową o kredyt konsumencki w rozumieniu art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12.05.2011r. o kredycie konsumenckim ( t.j. Dz.U. 2023/1028 ) oraz że skoro wiązała przedsiębiorcę z konsumentem ( art. 22 ¹ k.c. ), a jej postanowienia odnoszące się do wysokości prowizji i opłaty za (...) nie były uzgodnione indywidualnie ( art. 385 ¹ § 3 i 4 k.c.), to podlegały one kontroli pod kątem art. 385 ¹ § 1 k.c. Wbrew także zarzutom apelacji, prowizja stanowiąca wynagrodzenie z tytułu udzielenia pożyczki, przewidziana w umowie pożyczki, do której mają zastosowanie przepisy u.k.k.k., a także opłata za (...) nie są świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c., co zostało wyjaśnione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wraz z odwołaniem do poglądów orzecznictwa i nie wymaga dalszego omawiania ( można natomiast odwołać się dodatkowo do uchwały SN z 27.10.2021r., III CZP 43/20 ).

Jako zasadniczy argument przeciwko możliwości uznania ww. pozaodsetkowych kosztów kredytu za klauzule abuzywne powód wskazywał treść art. 36a u.k.k. Przepis ten ( w brzmieniu obowiązującym przed 18.12.2022r. i mającym zastosowanie do przedmiotowej umowy – art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6.10.2022r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, Dz.U. 2022/2339 ) określa sposób obliczenia maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu według przedstawionego w nim wzoru ( ust. 1 ) oraz przewiduje, że pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu ( ust. 2 ). Wbrew przekonaniu powoda, obowiązywanie ustawowego limitu kosztów pozaodsetkowych nie wyłącza kontroli konkretnych postanowień umowy, które odnoszą się do takich kosztów, pod kątem skuteczności ich inkorporacji do stosunku prawnego oraz pod względem ich abuzywności. Celem wprowadzenia regulacji o maksymalnych pozaodsetkowych kosztach kredytu było to, że ograniczenie możliwości pobierania nadmiernych odsetek wynikające z art. 359 § 2 ¹ k.c. nie stanowiło wystarczającego instrumentu ochrony interesów konsumenta w sytuacji, gdy przedsiębiorcy, przestrzegając regulacji dotyczących maksymalnej wysokości odsetek, jednocześnie zastrzegali wysokie prowizje i dodatkowe opłaty o charakterze pozaodsetkowym. W konsekwencji tego rodzaju praktyk łączne koszty obsługi długu niejednokrotnie przekraczały wysokość zaciągniętej pożyczki lub kredytu. Wysokie koszty pozaodsetkowe, w przypadku korzystania przez konsumenta z pożyczek i kredytów w kilku instytucjach jednocześnie, powodowały szybko rosnący obszar zadłużenia. Uwzględniając te przesłanki ustawodawca podjął działania regulacyjne, których celem było zapobieganie przypadkom pobierania przez kredytodawców kredytu konsumenckiego nieuzasadnionych ( zbyt wysokich ) opłat ( Uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej z dnia 5.08.2015r., VII kadencja, druk sejm. nr 3460, s.19 ). Nowa regulacja miała więc stanowić dodatkowe zabezpieczenie praw konsumentów, a nie instrument usprawiedliwiający ustalanie wysokości konkretnych kosztów kredytu na takim poziomie, aby łączna ich wysokość była wysokością maksymalną dopuszczoną przez ustawę o kredycie konsumenckim.

Prawidłowość tego kierunku wykładni jednoznacznie potwierdza orzecznictwo TSUE na tle dyrektywy 93/13, w szczególności wyroki TSUE z 26.03.2020r., C-779/18 i z 3.09.2020r., C-84/19, C-222/19, C-252/19. Dyrektywa przewiduje w art. 1 ust. 2, że warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są Państwa Członkowskie, nie będą podlegały przepisom niniejszej dyrektywy. TSUE stwierdził natomiast, że art. 1 ust. 2 dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że z zakresu jej stosowania nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście poniesione koszty. Cyt. wyżej wyroki TSUE zapadły na tle sprawy, w której zastosowanie znajduje art. 36a u.k.k., przy czym Trybunał podkreślił, że w jego ocenie przepis ten nie określa praw i obowiązków stron umowy, lecz poprzestaje na ograniczeniu ich swobody ustalenia pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej pewnego poziomu, co nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy sprawdził, czy takie ustalenie ma ewentualnie nieuczciwy charakter poniżej określnego prawnie pułapu ( pkt 57 uzasadnienia wyroku z 26.03.2020r., pkt 62 uzasadnienia wyroku z 3.09.2020r. ). Tożsame stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwałach z 26.10.2021r., III CZP 42/20 i z 27.10.2021r., III CZP 43/20 stwierdzając, że okoliczność, że pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie przekraczają wysokości określonej w art. 36a ust. 1 i 2 u.k.k., nie wyłącza oceny, czy postanowienia określające te koszty są niedozwolone ( art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. ).

Podsumowując, przepis art. 36a u.k.k. nie określa liczby, charakteru i konkretnej wysokości kosztów składających się na pozaodsetkowe koszty kredytu, a jedynie wytycza ramy, w których postanowienia umowy kredytu konsumenckiego określające te koszty muszą się mieścić. Korzystając ze swobody kontraktowej, którą zapewniają te ramy, strony ( w praktyce przedsiębiorca ) nie mogą natomiast pomijać dodatkowych, ustawowych ograniczeń swobody kontraktowej wynikających z art. 385 ¹ i nast. k.c. W samej treści art. 353 ¹ k.c. ( do którego powód nawiązał w apelacji wskazując, że pozwany dobrowolnie zgodził się na warunki umowy ) wyznaczono granice swobody umów stanowiąc, że strony zawierające umowę mogą co prawda ułożyć stosunek prawny według swego uznania, ale tylko tak, aby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości ( naturze stosunku ), ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednym z ustawowych ograniczeń kompetencji stron do swobodnego kształtowania treści zobowiązań umownych są właśnie przepisy dotyczące klauzul abuzywnych zawarte w art. 385 ¹ -385 ³ k.c. Umowa obejmująca postanowienie niedozwolone jest więc – z punktu widzenia art. 353 ¹ k.c. – umową, której treść sprzeciwia się ustawie ( zob. m.in. P. Machnikowski, „Swoboda umów wg. art. 353 ¹ k.c. Konstrukcja prawna”, Warszawa 2005, s. 187-188; Cz. Żuławska, „Zasady prawa gospodarczego prywatnego”, Warszawa 1999, s. 63 ). Prawdą jest, jak podnosi powód, że ustawa o kredycie konsumenckim wprost uznaje, m.in. w art. 5 pkt 6a, możliwość pobierania przez instytucje pożyczkowe innych opłat niż odsetki. Nie oznacza to jednak, że ustawa ta pozwala na ustalanie wysokości dodatkowych opłat w dowolnej wysokości.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., dla uznania danej klauzuli za abuzywną konieczne jest kumulatywne spełnienie przesłanek: kształtowania praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta. Z dobrymi obyczajami kłóci się takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. Chodzi więc o postępowanie, które potocznie jest rozumiane jako nieuczciwe, nierzetelne, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania ( por. np. wyrok SN z 8.06.2004r., I CK 635/03 czy wyrok SN z 15.01.2016r., I CSK 125/15 ). „Rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Chodzi zatem o zachwianie równowagi kontraktowej wyrażające się w tym, że kontrahent konsumenta zastrzega dla siebie nadmierne korzyści lub uprzywilejowaną pozycję, wyraźnie i w znacznym stopniu przewyższające korzyści uzyskane przez konsumenta lub pod innym względem znacznie pogarszające sytuację konsumenta ( por. np. wyrok SN z 13.07.2005r., I CK 832/04 ). Określenie „rażąco” należy przy tym interpretować jako znaczne odbieganie przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta oraz jego nierzetelnym traktowaniem. W celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy więc wziąć pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym mających charakter dyspozytywny ( por. uzasadnienie uchwały (7) SN z 20.06.2018r., III CZP 29/17, publ. OSNC 2019/1/2 ).

W pkt (...) umowy pożyczki o kapitale wynoszącym 4.000,-zł ustalono wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 3.071,-zł. Z treści umowy nie wynika cel pobrania prowizji, natomiast powód określił go w apelacji jako ekwiwalent ponoszonych przez niego kosztów operacyjnych i kosztów ryzyka wiążącego się z udostępnieniem środków. Powód przytoczył także dane, z których wynika, że koszty operacyjne i koszty ryzyka w segmencie pożyczek udzielanych na dłuższe okresy szacuje się na 49,5-76% kwoty pożyczki. Ustalona przez powoda w przedmiotowej umowie prowizja stanowi jednak ponad 76% kapitału pożyczki, przekraczając maksymalny pułap wynikający z danych szacunkowych, które sam przytoczył, a przecież oprócz prowizji powód pobrał także inne opłaty ( opłatę przygotowawczą 129,-zł i opłatę za (...) 800,-zł ), tak że łączna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu była równa kapitałowi pożyczki. Nie ma wątpliwości, że powód ponosi koszty prowadzonej działalności, które może mu rekompensować prowizja, nie sposób także negować, że prowizja może przybrać formę ryczałtu, natomiast ustalenie jego wysokości nie może być dowolne i oderwane od ponoszonych przez powoda w związku z udzieleniem pożyczki kosztów. Brak jakichkolwiek danych dotyczących tych kosztów ( choćby wewnętrznych danych liczbowych obrazujących, jakie powód przeciętne ponosi koszty związane z udzielanie danego rodzaju pożyczek i jak przekładają się one na wysokość prowizji ) nie pozwala natomiast na zanegowanie stanowiska Sądu Rejonowego co do nieekwiwalentności prowizji, mającej na celu w istocie obejście przepisów zabraniających ustawianie kar umownych za niewykonanie zobowiązania pieniężnego oraz przepisów o odsetkach maksymalnych.

W pkt (...) umowy pożyczki ustalono wynagrodzenie w wysokości 800,-zł z tytułu przyznania pożyczkobiorcy na jego wniosek dodatkowych uprawnień określonych jako (...). Z umowy wynika, że w ramach tego pakietu pożyczkobiorca był uprawniony do: 1) bezpłatnego odroczenia maksymalnie dwóch kolejnych terminów płatności rat albo bezpłatnego obniżenia o 50% maksymalnie czterech kolejnych rat; 2) skrócenia maksymalnego 14-dniowego okresu postawienia pożyczki do jego dyspozycji do 10 dni; 3) pakietu powiadomień SMS. Abuzywność tego postanowienia należy wiążać z brakiem ekwiwalentności świadczeń, a mianowicie wynagrodzenie za usługę dodatkową było nieadekwatne do kosztów jej zrealizowania, gdy tymczasem opłata powinna odpowiadać kosztom czynności, za które ją pobrano. Zapewnienie pozwanemu dodatkowych uprawnień nie powodowało powstania dla pożyczkodawcy kosztów, które swoim rozmiarem choćby zbliżyły się do wysokości opłaty, a jednocześnie wynagrodzenie za (...) stanowiło aż 20% kapitału pożyczki. Powód nie wskazał, czym kieruje się obliczając przedmiotową opłatę, a jej wysokość w zestawieniu z zaoferowanymi w zamian uprawnieniami jest rażąco wygórowana. Sprzecznością samą w sobie jest zaś przyznanie pożyczkobiorcy uprawnienia do „bezpłatnego” odroczenia czy obniżenia raty i jednoczesne pobranie za to opłaty ( skorzystanie z tego uprawnienia nie daje więc pożyczkobiorcy żadnych korzyści finansowych, tylko generuje kolejne koszty ). Wątpliwości budzić musi zresztą rzeczywisty charakter wynagrodzenia za (...), skoro w umowie przewidziano, że nieskorzystanie z przyznanych w jego ramach uprawnień z części czy też z jakichkolwiek dodatkowych uprawnień pozostaje bez wpływu na zobowiązanie pożyczkobiorcy z tytułu zapłaty jego ceny. Możliwości oceny tego postanowienia pod katem art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. nie wyłącza przy tym eksponowana w apelacji okoliczność, że usługa miała charakter fakultatywny i jej wybór zależał od swobodnej decyzji pożyczkobiorcy.

Podsumowując, łączący strony stosunek zobowiązaniowy w zakresie obciążenia pozwanego kosztami pozaodsetkowymi obejmującymi prowizję i wynagrodzenie za (...) ukształtowano w sposób nierównorzędny, rażąco niekorzystny dla konsumenta, naruszając jego interes ekonomiczny. Niekorzystne ukształtowanie sytuacji ekonomicznej konsumenta jest natomiast traktowane w orzecznictwie jako jeden z możliwych przejawów rażącego naruszenia jego interesów ( por. wyrok SN z 15.11.2019r., V CSK 347/18 ).

Z art. 385 ^{( 1)} § 1 i 2 k.c. wynika, że jeżeli postanowienia umowy zostaną uznane za abuzywne i nie wiążą konsumenta, to strony są związane umową w pozostałym zakresie. Wyeliminowanie z umowy pożyczki zawartej przez strony postanowień dotyczących pozaodsetkowych kosztów kredytu powodowało, że pozwany zobowiązany był zwrócić pożyczkę w kwocie 4.000,-zł oraz zapłacić opłatę przygotowawczą w wysokości 129,-zł i odsetki kapitałowe wynoszące 9,91% w stosunku rocznym – i to w 36 równych ratach miesięcznych, płatnych do 11. dnia każdego miesiąca począwszy od listopada 2019r. Sąd Rejonowy dokonał stosowanego przeliczenia wysokości miesięcznej raty na kwotę 131,21zł ( a nie 258,-zł ), przy czym ustalenie innej wysokości raty niż wynikająca z umowy było prostą konsekwencją zastosowania art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c., a zatem nie można zgodzić się z podniesionym w apelacji zarzutem nieuprawnionej, pozbawionej podstawy prawnej, ingerencji sądu w treść stosunku umownego. Pozaodsetkowe koszty pożyczki były kredytowane ( pkt 1.3.c umowy ), zatem każda z zakwestionowanych opłat wchodziła w skład kolejnych rat pożyczki ( nic innego nie wynika z postanowień umowy i dołączonego do niej harmonogramu spłat, w którym wyróżniono jako elementy rat jedynie „pożyczkę” i „odsetki umowne” – k.21 ).

Z umowy pożyczki wynikało uprawnienie powoda do jej wypowiedzenia m.in. w przypadku gdy opóźnienie pozwanego w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni ( pkt 8.1.a. umowy ). Po wypowiedzeniu, gdyby pozwany nadal opóźniał się ponad 30 dni w płatności kwoty co najmniej równiej jednej racie, powód mógł zaś wypełnić weksel in blanco na sumę odpowiadającą wymagalnemu wówczas zadłużeniu pozwanego ( pkt 8.2 umowy i pkt a) deklaracji wekslowej ).

Powód miał rację zarzucając w apelacji ( pkt 6 ) naruszenie przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i pominięcie przedłożonych przez powoda dowodów potwierdzających formalne zachowanie procedury wypowiedzenia. Sąd Rejonowy przeoczył, że powód dołączał do pisma procesowego z 11.05.2022r. dokumenty potwierdzające, że pismem z 11.02.2021r. wezwał pozwanego do zapłaty dwóch zaległych rat pożyczki wymagalnych 11.01.2021r. i 11.02.2021r. w łącznej wysokości 345,-zł ( k.83; pismo wysłano pocztą i doręczono pozwanemu 17.02.2021r. – k.85 ), zaś pismem z 14.03.2021r. złożył pozwanemu oświadczenie o wypowiedzeniu umowy ( k.87, pismo wysłano pocztą i doręczono pozwanemu 12.04.2021r. – k.89 ). O tyle uchybienia Sądu Rejonowego nie przełożyły się natomiast na treść zaskarżonego wyroku, że ostatecznie Sąd uwzględnił oba ww. pisma, a nadto ustalił, że na dzień sporządzenia przez powoda oświadczenia o wypowiedzeniu umowy pozwany dokonał wpłat w łącznej wysokości 3.658,-zł, co wystarczyło na pokrycie pełnych 27 rat pożyczki ( wymagalnych do 11.01.2022r. włącznie ) i części 28. raty ( wymagalnej 11.02.2022r. ). Oznacza to, że pozwany nie miał wówczas zaległości i w konsekwencji dokonane na tej podstawie przez powoda wypowiedzenie umowy było nieskuteczne i nie mogło doprowadzić do rozwiązania umowy pożyczki oraz postawienia całej pożyczki w stan wymagalności. Tym samym nie zachodziły przesłanki do wypełnienia przez powoda weksla in blanco na kwotę 5.369,41zł ani na jakąkolwiek inną.

Wypełnienie przez wierzyciela weksla in blanco niezgodnie z porozumieniem powoduje, że zobowiązanie wekslowe nie powstaje ( wystawca weksla in blanco staje się bowiem zobowiązany wekslowo tylko w granicach, w których tekst weksla odpowiada porozumieniu wekslowemu, por. np. wyroki SN: z 26.01.2001r., II CKN 25/00, publ. OSNC 2001/7-8/117 i z 9.12.2004r., II CK 170/04 ). Roszczenie powoda wywodzone z weksla było zatem bezzasadne i powództwo zostało w związku z tym słusznie oddalone w zaskarżonym wyroku.

W tym stanie rzeczy i na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda jako bezzasadną.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk