Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 marca 2025 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Sędzia: Irena Grymuza

Protokolant: stażysta Karolina Szafranek

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 marca 2025 roku w L.

sprawy W. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o wysokość emerytury i wyrównanie

na skutek odwołania W. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

z dnia 22 sierpnia 2024 roku znak (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję i ustala wysokość emerytury W. W. z pominięciem artykułu 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631 ze zm.) od dnia 1 sierpnia 2024 roku;

II.  oddala odwołanie w pozostałej części;

III.  koszty procesu pomiędzy stronami wzajemnie znosi.

Sygn. akt VIII U 1784/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 sierpnia 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. odmówił W. W. ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W uzasadnieniu wskazano, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku nie jest przesłanką zmiany lub uchylenia decyzji, wskazaną w treści tego przepisu (decyzja – k. 144 t. I akt ZUS).

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła W. W., zaskarżając ją w całości. Zarzuciła:

1)  naruszenie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy z uwagi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku w sprawie sygn. akt SK 140/20 zachodzą przesłanki do uchylenia lub zmiany decyzji i ponownego ustalenia wysokości świadczenia;

2)  naruszenie art. 190 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polski poprzez nierespektowanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zasad powszechnego obowiązywania i ostateczności wyroków Trybunału Konstytucyjnego.

W konsekwencji wniosła o zmianę decyzji i nakazanie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych ponownego obliczenia wysokości emerytury z wieku powszechnego z pominięciem art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (odwołanie k. 3-4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zaprezentowaną w zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie k. 6 a.s.).

Pismem procesowym z dnia 31 stycznia 2024 roku pełnomocnik wnioskodawczyni (radca prawny) sprecyzował zawarty w odwołaniu zarzut i wskazał, że zaskarżonej decyzji zarzuca naruszenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego niezastosowanie w sytuacji gdy z uwagi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku SK 140/20 zachodziły przesłanki do uchylenia lub zmiany decyzji oraz ponownego ustalenia wysokości świadczenia z powodu nieprawidłowego obliczenia wysokości emerytury na skutek błędu organu rentowego. Nadto wniósł o zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego (pismo k. 15-16 i 18 a.s.).

Na rozprawie w dniu 3 marca 2025 roku pełnomocnik wnioskodawczyni popierał odwołanie oraz wnosił o wyrównanie emerytury W. W. za okres od przejścia przez nią na emeryturę z wieku powszechnego, podnosząc, iż wnioskodawczyni domagała się takiego wyrównania już we wniosku o przeliczenie świadczenia, złożonym do ZUS (protokół rozprawy k. 27v. a.s.).

Pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. wnosił o oddalenie odwołania i wskazał, że odmawiając w zaskarżonej decyzji przeliczenia emerytury odmówił tym samym jej wyrównania (protokół rozprawy k. 28 a.s.).

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, o następuje:

W. W. urodziła się w dniu (...). W dniu 28 grudnia 2010 roku złożyła wniosek o ustalenie prawa do emerytury, dołączając dokumenty potwierdzające pracę w warunkach szczególnych (wniosek k. 29-31 t. I akt ZUS).

Decyzją z dnia 20 stycznia 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. przyznał W. W. prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Świadczenie przyznano od dnia 29 grudnia 2010 roku, to jest od dnia następującego po dniu rozwiązania stosunku pracy. Powyższe świadczenie było wypłacane wnioskodawczyni do chwili przyznania emerytury z powszechnego wieku emerytalnego (bezsporne, decyzja k. 39-40 t. I akt ZUS).

W. W. ukończyła (...) lat życia w dniu(...) roku. Wniosek o emeryturę z wieku powszechnego złożyła 15 stycznia 2020 roku (wniosek k. 104-106 t. I akt ZUS).

Decyzją z 23 stycznia 2020 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury w wieku powszechnym i ustalił jej wysokość na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na kwotę (...) złotych brutto. Wysokość emerytury ustalono w ten sposób, że podstawę obliczenia emerytury - stanowiącą sumę kwoty (...)złotych (kwota zewidencjonowanych i zwaloryzowanych składek na koncie) i(...)złotych (kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego) podzielono przez 220,30 miesięcy (obowiązujący w dacie ustalania emerytury wskaźnik średniego dalszego trwania życia). Nadto organ rentowy dokonał pomniejszenia tak wyliczonej emerytury o kwotę (...) złotych, to jest o sumę kwot pobranej emerytury wcześniejszej, stosując art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który wszedł w życie od 1 stycznia 2013 roku (bezsporne, decyzja k. 108-110 t. I akt ZUS).

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 4 czerwca 2024 roku w sprawie o sygn. akt SK 140/20, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 roku, poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 roku, jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. Powyższy wyrok nie został ogłoszony (opublikowany) w dzienniku urzędowym (okoliczność bezsporna, treść wyroku zawarta na stronie internetowej TK: trybunal.gov.pl).

W dniu 6 sierpnia 2024 roku W. W. złożyła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. wniosek o przeliczenie emerytury w trybie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku. Nadto wniosła o wypłatę wyrównania (wniosek k. 143 t. I akt ZUS).

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z dnia 22 sierpnia 2024 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. odmówił W. W. ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wskazując, iż przepis ten nie wymienia, jako podstawy do uchylenia lub zmiany decyzji, wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny (decyzja – k. 144 t. I akt ZUS).

Stan faktyczny nie był sporny pomiędzy stronami i został ustalony na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego. Wobec powyższego Sąd obdarzył także wiarą zeznania wnioskodawczyni, w zakresie odnoszącym się do tak ustalonego stanu faktycznego.

Sąd Okręgowy w Lublinie zważył, co następuje:

Odwołanie W. W. zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Nie jest trafne stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L., iż art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631) nie może stanowić podstawy do uchylenia lub zmiany prawomocnej decyzji organu rentowego, w przypadku wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku stwierdzającego niezgodność z konstytucją przepisu prawa, w oparciu o który została wydana taka decyzja.

Na wstępie należy wskazać, że ustawa emerytalna nie zawiera regulacji, która expressis verbis określałaby zasady uchylenia decyzji opartej o niekonstytucyjny przepis, czyli odpowiednika instytucji wznowienia postępowania uregulowanej w art. 401 ¹ k.p.c. Z art. 124 ustawy emerytalnej wynika natomiast, iż w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w ustawie stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej. Podstawę prawną dla organu rentowego do wznowienia postępowania zakończonego prawomocną decyzją emerytalną stanowią zatem, co do zasady, przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.

Zgodnie z treścią art. 145a §1 k.p.a. można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. Jak wynika z zapisu §2 tego artykułu skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Termin wejścia w życie wyroku TK wynika zaś z art. 190 ust. 2 i 3 Konstytucji, z których wynika, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego (ustęp 3 tego artykułu) przy czym chodzi o ogłoszenie w dzienniku urzędowym (ustęp 2 tego artykułu).

Podzielić zatem można stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L., znane Sądowi z urzędu z innych toczących się postępowań, iż organ rentowy nie ma podstawy do wznowienia postępowań na podstawie art. 145a k.p.a. w przypadku wydania przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia, które nie zostało opublikowane w dzienniku ustaw, gdyż „nie weszło w życie” w sposób przewidziany w ustawie. Z taką sytuacją mamy do czynienia w sprawie niniejszej, gdyż wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20 nie został opublikowany w dzienniku urzędowym (w tym wypadku w dzienniku ustaw) a zatem nie może on obligować Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do wznawiana postępowań na podstawie art. 145a k.p.a.

Jak już zasygnalizowano na wstępie, brak możliwości wznowienia postępowania administracyjnego na podstawie przepisu art. 145a k.p.a nie stoi jednak na przeszkodzie aby dokonać zmiany lub uchylenia prawomocnej decyzji organu rentowego na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. W doktrynie ubezpieczeń społecznych i orzecznictwie wskazuje się, że przepis art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie stanowi wprawdzie sensu stricto wznowienia postępowania, jest natomiast podstawą ”swoistego wznowienia postępowania” lub „quasi wznowienia postępowania” (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03, OSNP 2003 Nr 18, poz. 442).

Za ugruntowany także w orzecznictwie sądowym należy uznać pogląd, iż nieopublikowany wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niekonstytucyjność przepisu ustawy obala domniemanie konstytucyjności zakwestionowanej normy prawnej, co zobowiązuje każdy organ państwowy i sąd do dokonania samodzielnej oceny zgodności tego przepisu z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Szczególny obowiązek w tym zakresie ciąży na sądach powszechnych, które nie mogą oddalić powództwa czy odwołania strony, powołując się na brak istnienia orzeczenia TK. Przeciwnie, sądy są w takiej sytuacji zobligowane do dokonania samodzielnej i autonomicznej kontroli zgodności z Konstytucją zakwestionowanej normy prawnej w ramach tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności.

Warto w tym zakresie odwołać się do uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2016 roku w której stwierdzono: „Zgodnie z art. 190 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego podlegają niezwłocznemu opublikowaniu. Nieopublikowany wyrok Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzający niezgodność z Konstytucją określonego przepisu uchyla domniemanie jego zgodności z Konstytucją z chwilą ogłoszenia wyroku przez Trybunał Konstytucyjny w toku postępowania”.

Na gruncie ubezpieczeń społecznych za szczególnie istotny należy uznać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2020 roku sygn. akt III UZP 4/20, w którym przyjęto: „W sprawach niewykonywania wyroku Trybunału Konstytucyjnego działającego jako sąd ustanowiony zgodnie z ustawą, niezależny i niezawisły, podstawę prawną wzruszenia przez organ rentowy - tylko i wyłącznie - na korzyść ubezpieczonego prawomocnej decyzji ustalającej wysokość świadczenia stanowi art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, gdy nie jest możliwe uchylenie decyzji organu rentowego z przyczyny określonej w art. 145a k.p.a. z powodu upływu terminu, o którym mowa w art. 146 k.p.a. Nową okolicznością istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego jest nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego potwierdzone późniejszym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego w składzie zgodnym z przepisami prawa”.

W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd ten wyjaśnił, iż użyty w art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej zwrot „okoliczności" występuje w dwóch znaczeniach:

1) w znaczeniu okoliczności faktycznych oraz

2) w znaczeniu okoliczności sprawy, ustalonych następczo w kolejnym postępowaniu wyjaśniającym prowadzonym przez organ rentowy w sprawie. Wobec tego nową okolicznością istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego jest także nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego potwierdzone późniejszym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego w składzie zgodnym z przepisami prawa. Z kolei w wyroku z dnia 14 sierpnia 2024 roku sygn. III USKP 113/23 (uchylającym niekorzystny dla ubezpieczonego wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie) Sąd Najwyższy wprost wyraził pogląd o konieczności samodzielnego zbadania przez sąd powszechny czy art. 25 ust.1 b ustawy emerytalnej nie narusza standardów konstytucyjnych.

Tym samym zaprezentowaną linię orzeczniczą należy uznać za stabilną i w pełni aktualną, zwłaszcza na gruncie ubezpieczeń społecznych. Z kolei odmienne poglądy, dotyczące natychmiastowej mocy wiążącej wyroków TK nawet bez ich opublikowania lub przeciwnie - braku jakiegokolwiek znaczenia takich orzeczeń i konieczności ich zignorowana (por. przykładowo uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego - Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z dnia 27 czerwca 2024 r. I NWW 99/24) trzeba uznać za odosobnione i nieprzekonujące w świetle brzmienia art. 190 ust. 2 i 3 Konstytucji |RO.

Powyższe oznacza, iż wnioskodawczyni słusznie oparła żądanie przeliczenia jej emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20 o art. 114 ust 1 ustawy emerytalnej, z tymże podstawę tego przeliczenia stanowi (co wykazano już wyżej) pkt 1 tego ustępu, nie zaś, jak wskazywał pełnomocnik wnioskodawczyni w piśmie procesowym z dnia 3 stycznia 2025 roku, pkt 6 tego ustępu. Art. 114 ust 1 przewiduje że, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1)  po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2)  decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3)  dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4)  decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5)  decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6)  przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie nie można przyjąć, że wydanie zaskarżonej decyzji nastąpiło na skutek błędu organu. Jakkolwiek w orzecznictwie sądowym szeroko traktuje się pojęcie błędu organu, zaliczając do niego niewłaściwą wykładnię przepisów prawa (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2023 r. sygn. akt I USKP 59/23 oraz z dnia 7 czerwca 2022 r. sygn. akt II USKP 41/22) to nie można traktować za błąd organu wydania decyzji w oparciu o przepis, który wówczas obowiązywał, jego interpretacja nie nasuwała wątpliwości oraz - co istotne - korzystał wówczas z domniemania konstytucyjności.

W analizowanym stanie faktycznym Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. w decyzji z dnia 23 stycznia 2020 roku zastosował obowiązujący wówczas przepis art. 25 ust 1b ustawy emerytalnej i wyliczając wysokość emerytury wnioskodawczyni z wieku powszechnego, pomniejszył ją o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur. Przepis ten, w stosunku do kręgu osób do jakich należy wnioskodawczyni, został zakwestionowany dopiero w analizowanym wyroku TK z 4 czerwca 2024 roku i od tej daty, co już wyjaśniono, zostało „obalone” domniemanie jego zgodności z konstytucją. Nie można zatem, w takiej sytuacji, przypisać organowi rentowemu, że wydał decyzję na skutek błędu. Okoliczność, czy organ rentowy przy przyznawaniu prawa do świadczenia dopuścił się błędu, powinna być wynikiem odpowiedzi na pytanie „czy organ rentowy miał możliwość w dacie wydania decyzji dokonać innej, prawidłowej oceny normy prawnej”.

W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, ze wskazanych już względów, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, nawet przy zachowaniu maksymalnej staranności w działaniu, nie miał takiej możliwości.

Powyższe oznacza, że organ nie ponosi odpowiedzialności za wydanie nieprawidłowej decyzji a ubezpieczonej nie przysługuje także wyrównanie za okres wsteczny, o czym będzie jeszcze mowa. Warto w tym zakresie odwołać się do uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 marca 2020 roku sygn. akt III AUa 66/20, w którym Sąd ten, wyraził pogląd, iż podstawę prawną przeliczenia emerytury ubezpieczonej po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku sygn. akt P 20/16 (odnoszącego się do kobiet urodzonych w 1953 roku) stanowił art. 114 ust.1 pkt 1 ustawy emerytalnej, w konsekwencji nie zachodziły przesłanki do zastosowania art.114 ust. 1 pkt 6 tej ustawy i przyjęcia błędu organu przy wydaniu decyzji.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawczyni może domagać się przeliczenia jej emerytury na podstawie art. 114 ust. 1 pkt. 1 ustawy emerytalnej z pominięciem zakwestionowanego przez TK art. 25 ust. 1b tej ustawy. Oceniając merytorycznie zasadność jej odwołania, w pierwszej kolejności należało odpowiedzieć na pytanie czy wnioskodawczyni należy do kręgu osób wymienionych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20 zaś w przypadku pozytywnej odpowiedzi na to pytanie, czy istotnie zakwestionowany przez TK przepis art. 25 ust.1 b ustawy emerytalnej należy ocenić jako naruszający zasady i standardy tworzenia i stosowania prawa, wynikające z Konstytucji RP oraz naruszający, zagwarantowane Konstytucją, prawo do zabezpieczenia społecznego tej grupy ubezpieczonych.

Przypomnieć należy, iż w analizowanym wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 roku, poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 roku, jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Zakwestionowany przepis art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej przewiduje, że jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e lub 184, a także art. 88 lub art. 88a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24 , ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Z kolei art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Natomiast art. 67 ust. 1 Konstytucji przewiduje, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. Warto przy tym wskazać, iż z art. 2 Konstytucji wyprowadzana jest zasada zaufania obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa, zasada ochrony praw nabytych i niedziałania prawa wstecz (zob. Komentarz do rozdziału I Konstytucji RP 2012, wyd. 2 pod red. prof. dr hab. Bogusława Banaszaka).

Bezspornym w niniejszej sprawie jest, że wnioskodawczyni należy do kręgu osób wymienionych w sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20, gdyż wniosek o wcześniejszą emeryturę (na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej) złożyła w dniu 28 grudnia 2010 roku i emeryturę taką organ rentowy przyznał jej od dnia 29 grudnia 2010 roku. Z kolei emeryturę z wieku powszechnego nabyła od dnia 1 stycznia 2020 r. i tę emeryturę pomniejszono na podstawie art. 25 ust. 1b o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur.

Składając zatem wniosek o wcześniejszą emeryturę nie mogła mieć wiedzy, że w przyszłości jej emerytura z powszechnego wieku emerytalnego zostanie pomniejszona o pobrane kwoty wcześniejszych emerytur, bo przepis art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej, dający prawo takiego pomniejszenia, wszedł w życie od 1 stycznia 2013 roku, a jego treść została opublikowana w dzienniku ustaw z dnia 6 czerwca 2012 roku. Dopiero zatem od dnia 6 czerwca 2012 roku ubezpieczeni mogli uzyskać wiedzę, że jeśli złożą wniosek o wcześniejszą emeryturę i będzie ona im wypłacana, spowoduje to w przyszłości obniżenie ich emerytury z wieku powszechnego.

W ocenie Sądu orzekającego w niniejszym postępowaniu, taka regulacja narusza wynikającą z art. 2 Konstytucji RP zasadę zaufania obywateli do państwa i tworzonego przez niego prawa. Wnioskodawczyni została pozbawiona przez ustawodawcę możliwości dokonania świadomego wyboru - czy złożyć wniosek i pobierać wcześniejszą emeryturę czy też zrezygnować z niej i zachować prawo do niepomniejszonej emerytury z wieku powszechnego. Nie wiedziała i nie mogła się spodziewać, że przepis pozwalający na pomniejszenie jej świadczenia zostanie wprowadzony w 2013 roku. Spowodowało to także naruszenie prawa do uzyskania właściwego zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, o jakim mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji RP.

Wprawdzie w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego podkreśla się, że przed przejściem na emeryturę przysługującą z racji uzyskanego wieku, ubezpieczony nie ma prawa do otrzymania świadczenia w określonej wysokości, bo do jego ustalenia jeszcze nie doszło (brak ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej), to jednak istotą analizowanego problemu nie jest samo ustalenie wysokości świadczenia, ale zmiana mechanizmu jego ustalenia.

Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20, zmiana ta nastąpiła w trakcie pobierania jednego z enumeratywnie wymienionych świadczeń, co zgodnie z zakwestionowanym przepisem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej stanowi podstawę do obniżenia świadczenia. Zmiana ta nastąpiła w momencie, w którym ubezpieczony nie mógł już podjąć żadnych kroków zapobiegających wystąpieniu skutków, których nie mógł się spodziewać, korzystając z jednego ze świadczeń wymienionych w tym przepisie. Sąd orzekający w niniejszym postępowaniu podziela w tym zakresie w całości obszerną argumentację przedstawioną w uzasadnieniu nieopublikowanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20 i przyjmuje ją za własną, nie znajdując tym samym potrzeby jej powtarzania.

Mając to na uwadze Sąd Okręgowy w Lublinie uznał, że wnioskodawczyni przysługuje prawo do przeliczenia emerytury z wieku powszechnego na podstawie art. 114 ust. 1 pkt. 1 ustawy emerytalnej bez zastosowania niekonstytucyjnego przepisu art. 25 ust. 1 b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jak wynika bowiem ze stanowiska organu rentowego (pismo k. 23 a.s.) emerytura skarżącej obliczona na dzień jej przyznania tj. 1 stycznia 2020 roku, bez pomniejszania o kwoty wcześniejszych emerytur, jest korzystniejsza od emerytury pobieranej.

W niniejszej sprawie pełnomocnik wnioskodawczyni domagał się przeliczenia świadczenia od dnia przyznania ubezpieczonej prawa do emerytury z wieku powszechnego. W ocenie Sądu zmiana decyzji na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej może nastąpić tylko w terminach wynikających z art. 133 ust. 1 i 2 tej ustawy, określającego okresy przeliczenia świadczeń. Przepis art. 133 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, że w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3;

2) za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Z kolei ustęp 2 tego przepisu przewiduje, że przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio również w razie ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości wskutek wznowienia postępowania przed organami odwoławczymi albo wskutek kasacji, z tym że za miesiąc zgłoszenia wniosku przyjmuje się miesiąc wniesienia wniosku o wznowienie postępowania lub o kasację. Tak więc przepis ten wprowadza jako zasadę przeliczenie świadczenia od miesiąca w którym złożono wniosek o ponowne ustalenie jego wysokości lub też wniosek o wznowienie postepowania.

Jak już wskazano, Sąd orzekający w niniejszej sprawie stoi na stanowisku, że w analizowanym stanie faktycznym i prawnym nie można przyjąć zasadności ponownego ustalenia wysokości świadczenia za okres 3 lat wstecz, gdyż nie można przyjąć, że przyznanie zaniżonego świadczenia było wynikiem błędu organu (art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy, art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy). Tym bardziej nie jest możliwe ustalenie ponownej wysokości emerytury skarżącej zgodnie z wnioskiem jej pełnomocnika, tj. od dnia przyznania emerytury z wieku powszechnego. Stoi to w sprzeczności z jednoznacznym brzmieniem art. 133 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej. Warto ponownie odwołać się do orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Lublinie i cytowanego już wyroku tegoż Sądu z dnia 27 marca 2020 roku sygn. akt III AUa 66/20 w którym zaakceptował on stanowisko Sądu I instancji, ustalające wysokość emerytury skarżącej od miesiąca w którym ubezpieczona złożyła wniosek o jego przeliczenie po wyroku TK.

Irrelewantne zatem dla niniejszej sprawy jest odnoszenie się do okresu za jaki organ rentowy może przeliczyć świadczenie w przypadku wznowienia postępowania na podstawie art. 145a k.p.a, gdyż z taką sytuacją nie mamy do czynienia w sprawie niniejszej. W niniejszym postępowaniu, co już wyjaśniono, nie ma podstaw do wznowienia postępowania na tej podstawie prawnej, z uwagi na nieopublikowanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20. Nie ma zatem także potrzeby odnoszenia się do retroaktywnej mocy niektórych wyroków Trybunału Konstytucyjnego (ich skuteczności ex tunc).

Mając to wszystko na uwadze, Sąd dokonał ponownego ustalenia wysokości emerytury skarżącej z pominięciem niekonstytucyjnego artykułu 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych począwszy od dnia 1 sierpnia 2024 roku tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożyła wniosek o przeliczenie świadczenia wraz z wyrównaniem (pkt I wyroku). W konsekwencji wnioskodawczyni nie przysługuje wyrównanie za okres od dnia przyznania jej emerytury z wieku powszechnego i w tym zakresie odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu (pkt II wyroku). O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., którego treść pozwala na wzajemne zniesienie kosztów w przypadku tylko częściowego uwzględnienia żądań stron, tak jak to miało miejsce w niniejszej sprawie (pkt III wyroku).

Z tych względów i na podstawie powołanych przepisów oraz na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c. Sąd Okręgowy w Lublinie orzekł jak w wyroku.