Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Krzysztof Szewczak

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 października 2024 r.

w L.

sprawy W. C.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa

Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek apelacji W. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 26 września 2023 r. sygn. akt VIII U 365/23

zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z dnia 31 maja 2017 r., znak: (...), w ten sposób, że ustala od dnia 1 października 2017 r. wysokość policyjnej renty inwalidzkiej W. C. z pominięciem art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. 2024 r., poz. 1121).

Krzysztof Szewczak

III AUa 844/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 maja 2017 r., znak: (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., na podstawie art. 22 a zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. 2016 r. poz. 708 ze zm.), zwanej dalej „ustawą zaopatrzeniową” albo „ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin”, oraz na podstawie otrzymanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji nr (...) z dnia 19 kwietnia 2017 r., ponownie ustalił od dnia 1 października 2017 r. wysokość policyjnej renty inwalidzkiej W. C.. Zgodnie z tą decyzją podstawę wymiaru świadczenia odwołującego się stanowiła kwota 2 827,39 zł, a renta inwalidzka z tytułu zaliczenia do I grupy – 30,83% podstawy wymiaru. Łączna wysokość renty inwalidzkiej odwołującego wyniosła kwotę 871,68 zł i z uwagi na okoliczność, że była niższa od kwoty odpowiedniego świadczenia w najniższej wysokości jej wysokość została podwyższona do kwoty 1 000,00 zł.

W odwołaniu od powyższej decyzji W. C., zaskarżając ją w całości, podniósł, że jest ona niezgodna z przepisami oraz stanem faktycznym. W uzasadnieniu wskazał, że od 1990 r. podjął służbę w Policji jako funkcjonariusz plutonu patrolowego, a następnie jako dzielnicowy. W dniu 27 listopada 1992 r. w trakcie służby został brutalnie pobity i na skutek tego zdarzenia już nigdy nie wrócił do pełnego zdrowia. W dalszej części odwołania wskazał na swoją trudną sytuację materialną. Wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przywrócenie prawa do renty w poprzedniej wysokości.

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. wnosił o jego oddalenie. Wskazał, że z informacji o przebiegu służby nr (...) z dnia 19 kwietnia 2017 r. sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej wynika, że skarżący w okresie od 16 stycznia 1985 r. do 15 stycznia1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13 b ustawy zaopatrzeniowej. Organ rentowy podniósł, że informacja o przebiegu służby jest dla niego wiążąca i na jej podstawie dokonał ponownego przeliczenia renty inwalidzkiej skarżącego.

Wyrokiem z dnia 26 września 2023 r. Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że W. C., urodzony w dniu (...), z wykształcenia jest technikiem mechanikiem.

Z dniem 16 stycznia 1985 r. odwołujący się został przyjęty do służby w Milicji Obywatelskiej i mianowany funkcjonariuszem na okres służby przygotowawczej na stanowisko inspektora grupy (...) we W.. W. C. ubiegał się o zatrudnienie w Milicji Obywatelskiej, ponieważ funkcjonariuszom MO przysługiwało mieszkanie służbowe. Wcześniej odwołujący się pracował jako sanitariusz w pogotowiu ratunkowym.

Sąd I instancji dalej ustalił, że Wydział(...) zajmował się ochroną przemysłu. Odwołującego na początku przydzielono do ochrony operacyjnej (...). Jego zadaniem było pilnowanie i sprawdzanie czy w zakładzie tym nie dochodzi do nieprawidłowości w wydatkowaniu paliwa i do kradzieży. Odwołujący następnie wykonywał zadania związane z ochroną operacyjną także huty szkła w D. i w W.. W D. pilnował, aby produkty przeznaczone na eksport nie trafiały do sprzedaży na rynek krajowy. W hucie w W., gdzie produkowano kafle, odwołujący sprawdzał czy nie dochodzi do kradzieży, ponieważ w tym czasie towar ten był deficytowy. Odwołujący pozyskiwał informacje o nadużyciach w ochranianych zakładach głównie w trakcie rozmów z dyrektorem zakładu. Oprócz powyższego do zadań odwołującego należała „ochrona ustroju” przed działalnością opozycyjną. W. C. miał w trakcie służby czterech informatorów, którzy przekazywali mu tajne wiadomości. Oprócz tego „podpytywał” o znajdujące się w kręgu zainteresowania władzy kwestie osoby przypadkowo spotkane na mieście, głównie te będące pod wpływem alkoholu. Ponadto Milicja przekazywała mu informacje o konkretnych osobach, które były źle ustosunkowane do ustroju PRL. Na podstawie uzyskanych informacji odwołujący pisał raporty służbowe lub notatki do przełożonych, które przekazywał do Wydziału (...) w C.. Przeprowadzał też „rozmowy profilaktyczne”.

W tym czasie W. C. był oceniany jako funkcjonariusz sumienny, zdyscyplinowany i zaangażowany. W opiniach służbowych podkreślano jego aktywność w pracy operacyjnej. Był nagradzany nagrodami pieniężnymi za dobre wyniki na odcinku rozbudowy osobowych źródeł informacji.

Z dniem 1 listopada 1989 r. W. C. został mianowany na stanowisko inspektora na wolnym etacie starszego inspektora Grupy(...) we W..

W związku z likwidacją rejonowego ogniwa SB, z dniem 16 stycznia 1990 r. odwołujący został przeniesiony do MO na stanowisko milicjanta Plutonu Patrolowego (...) we W..

Z dniem 31 lipca 1990 r. W. C. został zwolniony ze służby w organach (...). Początkowo nie został pozytywnie zweryfikowany. O możliwości ubiegania się przez niego o zatrudnienie w Policji zdecydowano dopiero w trybie odwoławczym. Z dniem 1 sierpnia 1990 r. został przyjęty do służby w Policji na stanowisko policjanta Plutonu Patrolowego (...) we W., zaś w listopadzie 1990 r. został przeniesiony na stanowisko dzielnicowego.

W dniu 27 listopada 1991 r. ,w czasie służby, odwołujący został pobity przez nieznanych sprawców, w wyniku czego doznał złamania podstawy i sklepienia czaszki oraz stłuczenia mózgu .

Odwołujący kontynuował służbę w Policji do dnia 10 grudnia 1993 r., kiedy to został z niej zwolniony w związku z wymierzeniem kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby.

Na dzień zwolnienia ze służby w Policji wysługa lat W. C. wynosiła 3 lata, 5 miesięcy i 20 dni, natomiast wysługa rewaloryzacyjna – 12 lat, 4 miesiące i 3 dni.

Decyzją z dnia 9 czerwca 1995 r. policyjny organ rentowy ustalił odwołującemu prawo do policyjnej renty inwalidzkiej z tytułu zaliczenia do III grupy inwalidów, której wysokość z tytułu ustalonego inwalidztwa wyniosła 40% podstawy wymiaru.

Decyzją z dnia 7 grudnia 2010 r., w związku z prawomocnym orzeczeniem (...) MSWiA w L. nr (...) zaliczającym wnioskodawcę od dnia 15 października 2010 roku do pierwszej grupy inwalidzkiej w związku ze służbą w Policji oraz uznającej go za niezdolnego do samodzielnej egzystencji, organ rentowy ustalił W. C. prawo do policyjnej renty inwalidzkiej I grupy i dodatku pielęgnacyjnego. Wysokość świadczenia wyniosła 80% podstawy wymiaru.

Po uwzględnieniu kolejnych waloryzacji, zwaloryzowana podstawa wymiaru policyjnej renty inwalidzkiej odwołującego na dzień 1 marca 2017 r. wynosiła 2 827,39 zł, a wysokość świadczenia 2 261,91 zł brutto.

W dniu 19 kwietnia 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej sporządził informację o przebiegu służby nr (...), zgodnie z którą W. C. w okresie od 16 stycznia 1985 r. do 15 stycznia 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin.

Organ rentowy dokonał ponownego ustalenia wysługi emerytalnej odwołującego, przyjmując:

- okres służby w Policji w wymiarze 3 lat, 11 miesięcy i 6 dni;

- okres zatrudnienia przed służbą w wymiarze 3 lat, 5 miesięcy i 8 dni;

- okres służby na rzecz totalitarnego państwa od 16 stycznia 1985 r. do 31 lipca 1990 r. w wymiarze 4 lat, 11 miesięcy i 19 dni.

Informacja o przebiegu służby stała się podstawą do wydania zaskarżonej decyzji z dnia 31 maja 2017 r.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego oraz aktach sprawy, w tym dokumentów znajdujących się w teczkach personalnych odwołującego się przedstawionych przez IPN w wersji elektronicznej zapisanej na płycie CD, jak również częściowo w oparciu o zeznania W. C..

Sąd Okręgowy ocenił zeznania odwołującego się jedynie częściowo jako wiarygodne. Sąd I instancji obdarzył wiarą zeznania odwołującego w zakresie, w jakim były zgodne z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, w szczególności z dowodami z dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych. Sąd Okręgowy co do zasady obdarzył wiarą zeznania odwołującego w zakresie, w jakim opisał czynności wykonywane w spornym okresie służby. Jako znamienne Sąd I instancji uznał, że odwołujący wprost przyznał, że zajmował się m.in. ochroną ustroju przed działaniami opozycyjnymi, współpracował z tajnymi informatorami oraz prowadził czynności o charakterze represyjnym w stosunku do osób źle ustosunkowanych do ustroju. Jednocześnie Sąd Okręgowy odmówił wiary zeznaniom W. C., że nie pełnił służby w grupie (...) we W.. W tym zakresie zeznania odwołującego były sprzeczne ze zgromadzonymi w jego aktach osobowych dokumentami, w tym z oświadczeniem z przebiegu służby, które odwołujący własnoręcznie sporządził w 1990 r. ubiegając się o możliwość przejścia do pracy w Policji.

Dokonując oceny informacji IPN o przebiegu służby odwołującego się Sąd I instancji uznał, że tego rodzaju informacja podlega weryfikacji w postępowaniu przed właściwym organem emerytalnym, jak również wszechstronnej kontroli sądowej w postępowaniu sądowym. W razie zaskarżenia decyzji organu emerytalnego o ostatecznym ukształtowaniu praw emerytalnych funkcjonariusza rozstrzyga co do istoty sąd powszechny, który nie jest prawnie związany treścią tej informacji. Sąd I instancji powołał przy tym pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2012 r., K 36/09 (OTK-A 2012, z. 1, poz. 3) oraz w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11 (OSNP 2012, nr 23-24, poz. 298), że „sąd powszechny (sąd ubezpieczeń społecznych), rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji organu emerytalnego (dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.) w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza (...), nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej – zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby”. Sąd Okręgowy zaznaczył, że w pełni podziela ten pogląd i podkreślił, że informacja IPN o przebiegu służby jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c., podlegającym weryfikacji przez pryzmat całokształtu materiału dowodowego.

We wstępie do oceny prawnej powyższego stanu faktycznego Sąd I instancji wskazał, że zaskarżoną decyzją Dyrektor Zakładu Emerytalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. obniżył wysokość policyjnej renty inwalidzkiej W. C. w wyniku zastosowania przepisów dodanych do ustawy zaopatrzeniowej jej nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2016 r., poz. 2270). Przepisy te (m.in. art. 15c i art. 22a), które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2017 r., określają nowe zasady ustalania wysokości emerytur i rent funkcjonariuszy, którzy pełnili służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin. Zgodnie z art. 22a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Zgodnie natomiast z art. 22a ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W sprawie niniejszej Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., stosownie do art. 13a ustawy zaopatrzeniowej, otrzymał informację o przebiegu służby odwołującego, zgodnie z którą pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b tej ustawy, w okresie od 16 stycznia 1985 r. do 15 stycznia 1990 r. i na tej podstawie zastosował powołane wyżej przepisy. Jak zostało już zaznaczone, ocena Instytutu Pamięci Narodowej nie wiąże jednak sądu powszechnego, w związku z czym sąd ten samodzielnie określa, czy w okresie spornym funkcjonariusz faktycznie pełnił taką służbę.

Sąd Okręgowy uznał, że dla pełnego zobrazowania sytuacji odwołującego konieczne jest poczynienie w pierwszej kolejności uwag natury ogólnej, które mają znaczenie fundamentalne dla porządku prawnego i rozpatrywanej sprawy, a zostały podniesione w treści odwołania i pism procesowych odwołującego. Sąd I instancji podkreślił, że celem poddanych analizie przepisów, dodanych ustawą nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016 r., nie było pozbawienie praw nabytych z zakresu zabezpieczenia społecznego z tytułu służby w latach 1944-1990 w totalitarnych organach bezpieczeństwa PRL przez emerytów korzystających z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy policji. Ustawodawca nie odebrał tej kategorii funkcjonariuszy prawa do korzystania z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych z uwzględnieniem także okresów pełnienia służby w organach bezpieczeństwa PRL. Zgodnie z konstytucyjnymi zasadami sprawiedliwości społecznej oraz elementarnej (zwykłej) przyzwoitości celem uchwalonej w 2016 r. nowelizacji było dostosowanie wysokości świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy służb mundurowych – tylko za okresy służby polegającej na sprzeniewierzeniu się wartościom niepodległościowym, wolnościowym i demokratycznym – do poziomu świadczeń nabywanych z powszechnego systemu emerytalnego, bez dalszej możliwości korzystania z przywilejów niesłusznie, niegodnie lub niegodziwie uzyskanych z tytułu i okresów pełnienia w latach 1944-1990 służby w organach bezpieczeństwa państwa totalitarnego. Podkreślić trzeba, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 3 marca 2011 r., III UZP 2/11 (OSNP 2011, nr 15-16, poz. 210), że poprzednia nowelizacja ustawy zaopatrzeniowej z 2009 r., która zaliczała okresy służby w organach bezpieczeństwa państwa do tzw. wysługi emerytalnej funkcjonariuszy służb mundurowych, co skutkowało przyznaniem po 0,7% podstawy wymiaru emerytury obliczanej od ostatniego, tj. z reguły najwyższego miesięcznego uposażenia na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym, w żaden sposób nie dyskryminowała tych osób. Przeciwnie, jak akcentował Sąd Najwyższy, nadal, pomimo tej nowelizacji i obniżenia współczynnika z 1,3% do 0,7%, świadczenia tej grupy funkcjonariuszy (adresatów nowelizacji ustawy zaopatrzeniowej z 2009 r.) były co najmniej porównywalne, a nawet korzystniejsze niż świadczenia ustalane w systemie nabywania świadczeń emerytalnych lub rentowych z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych. Sąd Najwyższy argumentował wówczas, że uprawnionym do świadczeń z systemu powszechnego ustala się podstawę wymiaru świadczeń nie od najwyższego dochodu osiąganego w jednym (ostatnim) miesiącu podlegania ubezpieczeniom społecznym, ale z wieloletniego okresu ubezpieczenia i od przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe według przepisów prawa polskiego z okresu kolejnych 10 kalendarzowych z ostatnich 20 lat kalendarzowych, albo z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia, poprzedzających bezpośrednio rok zgłoszenia wniosku o świadczenie (art. 15 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Odnosząc powyższą ocenę do obecnej regulacji prawnej należy uznać, że sporna legislacja (art. 15c, art. 22a ustawy zaopatrzeniowej) nie stanowi jakiegokolwiek naruszenia powszechnej zasady równości lub proporcjonalności świadczeń uzyskiwanych z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych przez osoby pełniące służbę na rzecz totalitarnego państwa, które stosowały bezprawne, niegodne lub niegodziwe akty lub metody przemocy politycznej wobec innych obywateli, w porównaniu do standardów świadczeń uzyskiwanych z powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego. Należy koniecznie dostrzec, co także podniósł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 marca 2011 r., III UZP 2/11, że nadal (po wprowadzeniu nowelizacją ustawy zaopatrzeniowej z 2009 r. nowych zasad ustalania wysokości świadczeń) mniej korzystne jest uregulowanie uprawnień emerytalno-rentowych ofiar systemu represji politycznych stosowanych przez organy bezpieczeństwa państwa totalitarnego, którym wprawdzie okresy uwięzienia z przyczyn politycznych uwzględnia się jako składkowe okresy ubezpieczenia, ale z „zerową” podstawą wymiaru świadczeń za konkretne lata (okresy) wobec nieuzyskiwania podlegającego obowiązkowi składkowemu dochodu wskutek poddania ich bezprawnym represjom politycznym ze strony tzw. aparatu bezpieczeństwa PRL. Zatem obecne przyjęcie „zerowego” wskaźnika podstawy wymiaru (z ostatniego, w normalnym biegu zdarzeń najwyższego uposażenia przysługującego na zajmowanym stanowisku służbowym) za okresy świadomej służby na rzecz totalitarnego państwa, tj. w organach bezpieczeństwa państwa stosujących totalitarną przemoc polityczną i represje polityczne jest społecznie sprawiedliwe. Służba w organach totalitarnej państwowej przemocy politycznej, w warunkach demokratycznego państwa prawnego nie może być tytułem do dalszego utrzymywania lub korzystania z przywilejów uzyskanych z nielegalnej, niegodnej lub niegodziwej służby z natury rzeczy i z punktu widzenia podstawowych, bo przyrodzonych naturze ludzkiej standardów prawnych i obywatelskich demokratycznego państwa prawnego, tj. przywilejów z tytułu służby w organach, które w istocie rzeczy były strukturami niebezpieczeństwa państwa totalitarnego, przeznaczonymi do zwalczania ruchów niepodległościowo-wolnościowych i demokratycznych dążeń oraz aspiracji do odzyskania lub przywrócenia podstawowych praw i wolności obywatelskich.

Powyższe znajduje także oparcie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20 (OSNP 2021, nr 3, poz. 28), akcentującej konieczność analizy służby funkcjonariuszy przez pryzmat naruszeń podstawowych praw i wolności innych osób, zwłaszcza osób walczących o niepodległość, suwerenność i o wolną Polskę, których dopuszczał się dany funkcjonariusz. Jednoznacznie krytycznie należy ocenić powoływanie się na jakiekolwiek argumenty zmierzające do utrzymania przywilejów nabytych z tytułu lub w związku z uczestnictwem w systemie zniewolenia i stosowania represji politycznych przez służby niebezpieczeństwa państwa komunistyczno-totalitarnego przez świadomych swej służby funkcjonariuszy (...). Powoływanie się na zasadę praw nabytych, które w istocie rzeczy zmierza do utrzymania przywilejów (bo w dalszym ciągu korzystniej liczonych świadczeń według nowelizacji ustawy zaopatrzeniowej z 2009 r., z uwagi na sposób ustalania wysokości świadczenia) nabytych niesłusznie, niegodnie lub niegodziwie z tytułu lub związku z uczestnictwem w strukturach organów bezpieczeństwa PRL, które zwalczały przyrodzone prawa człowieka i narodu oraz podstawowe wolności obywatelskie, nie stanowi prawnej, prawniczej ani etyczno-moralnej podstawy do kontestowania zgodnej z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej legalności zmian ustawodawczych zmierzających do zrównoważenia uprawnień zaopatrzeniowych byłych funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa państwa totalitarnego i co istotne – tylko za okresy takiej represyjnej służby – do standardów i poziomu powszechnych uprawnień emerytalno-rentowych ogółu ubezpieczonych obywateli. Odpowiada to konstytucyjnym zasadom urzeczywistniania nie tylko zasady sprawiedliwości społecznej, ale realizuje ustawodawczy i jurysdykcyjny obowiązek zapewnienia reguł elementarnej przyzwoitości, które wymagają, aby przywileje zaopatrzeniowe sprawców lub uczestników systemu zniewolenia i stosowania totalitarnych represji politycznych PRL, uzyskane w okresach i z takiego nielegalnego, niegodnego lub niegodziwego tytułu, nie odbiegały znacząco od standardów świadczeń emerytalno-rentowych wynikających z powszechnego systemu świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Z bezprawnego tytułu i okresów uczestnictwa w zwalczaniu przyrodzonych praw człowieka i narodu oraz podstawowych wolności obywatelskich nie sposób prawnie ani racjonalnie wywodzić żądania utrzymania niesłusznie, niegodnie lub niegodziwie nabytych przywilejów z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych. Tak uzyskane przywileje nie podlegają ochronie w demokratycznym porządku prawa krajowego, wspólnotowego i międzynarodowego, ponieważ osoby zwalczające przyrodzone prawa człowieka i narodu oraz podstawowe wolności obywatelskie nie mają prawa podmiotowego ani tytułu moralnego domagania się utrzymania przywilejów zaopatrzeniowych za okresy zniewalania dążeń niepodległościowych, wolnościowych i demokratycznych narodu polskiego (por. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 11 stycznia 2012 r., K 39/09; z dnia 24 lutego 2010 r., K 6/09; z dnia 11 lutego 1992 r., K 14/91; z dnia 23 listopada 1998 r., SK 7/98; z dnia 22 czerwca 1999 r., K 5/99).

Nie należy przy tym tracić z pola widzenia istotnej cechy różnicującej funkcjonariuszy służb mundurowych pełniących służbę przed 1990 r. i po tej dacie. Wspólną cechą wszystkich funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa Polski Ludowej, którą przyjął ustawodawca, uchwalając ustawę nowelizującą ustawę zaopatrzeniową także z 2016 r., podobnie jak poprzednio, jest ich służba w określonych w tej ustawie organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 24 lutego 2010 r., K 6/09, uznał tę cechę za istotną (relewantną) gdyż, jak wskazał, znajduje to podstawę w zasadzie sprawiedliwości społecznej i preambule Konstytucji, powołując obszerną argumentację, która w pełni zachowuje swą aktualność. Istotne jest w tym względzie także stanowisko sformułowane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 16 września 1996 r. w sprawie (...) przeciwko Austrii (Reports 1996-1V, s. 1141, § 36), w którym wyjaśnił, „że odmienne traktowanie jest dyskryminujące jeżeli nie ma usprawiedliwienia obiektywnego i racjonalnego, to znaczy gdy nie zmierza ono do osiągnięcia słusznego celu bądź jeżeli brak jest racjonalnej proporcji między użytymi środkami a celem jaki się chce osiągnąć”.

Sąd I instancji uznał, że przedstawione rozważania stały się konieczne z uwagi na wątpliwości podnoszone przez odwołującego się w uzasadnieniu odwołania, jak i kolejnych pismach procesowych. Powyższe wywody, w ocenie Sądu Okręgowego, te wątpliwości rozwiewają i pozwalają uznać, że państwo jest legitymowane do obniżenia wysokości renty inwalidzkiej funkcjonariuszom, którzy pełnili służbę na rzecz totalitarnego państwa. Parametry zastosowane przez ustawodawcę, określające obniżenie tych świadczeń, nie naruszają zwłaszcza godności człowieka, będącej źródłem wszelkich praw, ponieważ z jednej strony zapewniają środki wystarczające na zabezpieczenie emerytalne, a z drugiej pozwalają na sądową weryfikację, czy funkcjonariusz faktycznie pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa i w jakim zakresie.

Sąd Okręgowy następnie odniósł powyższe rozważania do sytuacji odwołującego, przez pryzmat zastosowanych wobec niego przepisów skutkujących obniżeniem wysokości przyznanej inwalidzkiej renty policyjnej. Stosownie do art. 22a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej policyjna renta inwalidzka odwołującego się została zmniejszona o 10% za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa. Sąd I instancji uznał w tym przypadku za kluczowe pytanie, czy wskazany okres od 16 stycznia 1985 r. do 15 stycznia 1990 r. można uznać za „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, co dopiero pozwoliłoby uruchomić mechanizmy przewidziane powołanym ostatnio przepisem. W indywidualnej sprawie odwołującego konieczne jest dokonywanie ustaleń i oceny przez pryzmat działań jakie podejmował w spornym okresie służby. Wymagają zatem analizy okoliczności faktyczne w aspekcie podejmowania świadomych działań w ramach takiej struktury, w tym pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka (por. szerzej powołana wyżej uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20), przy czym ustawa wprowadza domniemanie takiego stanu faktycznego. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 lutego 2010 r., K 6/09, podkreślił, że względy wykładni celowościowej prowadzą do wniosku, iż ograniczenie wysokości świadczeń emerytalnych nie może dotyczyć funkcjonariuszy, którzy tylko formalnie pozostawali w służbie w jednostce organizacyjnej kwalifikowanej jako organ bezpieczeństwa państwa, ale winno obejmować tych, którzy rzeczywiście pełnili służbę w tych organach realizując obowiązki przypisane do stanowisk, które mieściły się w danej strukturze.

Mając na uwadze ustalony w sprawie niniejszej stan faktyczny, oczywiste jest, że W. C. w spornym okresie w pełni świadomie pełnił służbę

w organach bezpieczeństwa PRL. Pełnił służbę najpierw w Wydziale (...) (...), a potem w Wydziale (...) (...). W swoich zeznaniach wprost potwierdził fakt zaangażowania w wykonywanie czynności operacyjnych godzących bezpośrednio w prawa i wolności obywatelskie. Sąd I instancji podkreślił, że w żadnym przypadku podjęcie i wykonywanie służby w tajnej policji politycznej państwa komunistycznego nie zasługuje na aprobatę, a jedynie na jednoznacznie negatywną ocenę. Powyższe przesądza zatem o konieczności uznania służby W. C. w okresie od 16 stycznia 1985 r. do 15 stycznia 1990 r. jako służby na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu ustawy zaopatrzeniowej i w konsekwencji uznania wskaźnika wymiaru podstawy za te lata na poziomie 0%, co w oczywisty sposób skutkuje w świetle obowiązującego prawa koniecznością obniżenia policyjnej renty inwalidzkiej odwołującego się W. C..

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie powołanych wyżej przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

W apelacji od powyższego wyroku, którą wniósł odwołujący się W. C., wyrok Sądu I instancji został zaskarżony w całości. Apelant nie przedstawił zarzutów w sposób spełniający wymagania określone w art. 368 § 1 k.p.c. Z treści apelacji można wnosić, że odwołujący zarzucił, iż Sąd I instancji oparł się jedynie na materiałach przesłanych przez IPN, pomijając przy tym jego zeznania, w których wyjaśnił charakter pracy wykonywanej w spornym okresie. Odwołujący podniósł, że w materiałach IPN są przedstawione jedynie fakty, gdzie i jak długo on pracował, z pominięciem faktu, że nie był oskarżony, jak również skazany za przestępstwo związane z przemocą zarówno fizyczną, jak i psychiczną nad obywatelami Polski. Apelant zarzucił również, że Sąd Okręgowy nie uwzględnił tego, że jest on rencistą I grupy inwalidzkiej z niepełnosprawnością wymagającą opieki osób trzecich. Podkreślił, że został brutalnie pobity w trakcie pełnienia służby jako funkcjonariusz Policji – dzielnicowy pełniący służbę w mundurze. Apelant podniósł, że nie pobito go za to, że pełnił służbę w (...), lecz jako policjanta pełniącego służbę w mundurze, mającą na celu ochronę mieszkańców miasta. Przyznana renta inwalidzka, zdaniem odwołującego się, jest swego rodzaju zadośćuczynieniem za utracenie w znacznym stopniu zdrowia oraz sprawności fizycznej i intelektualnej. Powołując się na te okoliczności, odwołujący się W. C. w istocie wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego poprzez przyznanie mu renty inwalidzkiej w wysokości sprzed wejścia w życie znowelizowanych przepisów ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie których organ rentowy obniżył mu wysokość tego świadczenia.

W odpowiedzi na apelację Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wnosił o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od odwołującego się na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Istota sporu w sprawie niniejszej sprowadzała się do zagadnienia, czy wysokość policyjnej renty inwalidzkiej byłego funkcjonariusza, który pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa i który stał się inwalidą po dniu 31 lipca 1990 r., może być ustalona z pominięciem art. 22a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin. Na tak postawione pytanie należy udzielić jednoznacznie twierdzącej odpowiedzi z przyczyn, o których niżej będzie mowa.

Jeżeli chodzi o ustalenie wysokości policyjnej renty inwalidzkiej odwołującego się W. C., należało uznać, że zastosowany mechanizm obniżenia podstawy wymiaru o 10% za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa nie znajduje zastosowania w jego przypadku. Wynika to z faktu, że inwalidztwo W. C. istnieje od dnia grudnia 1993 r., co zostało potwierdzone orzeczeniem nr (...) Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej przy (...) w L. z dnia 10 maja 1995 r. Istnienie trwałego inwalidztwa od grudnia 1993 r. zostało również potwierdzone orzeczeniem nr (...) Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej MSWiA w L. z dnia 15 października 2010 zaliczającym W. C. od dnia 15 października 2010 r. do pierwszej grupy inwalidów. Z orzeczenia tego wynika, że inwalidztwo pozostaje w związku ze służbą w Policji, istnieje od grudnia 1993 r. i jest trwałe.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, jest to element przesądzający, ponieważ nie istnieją żadne racjonalne przesłanki, aby powiązać wysokość policyjnej renty inwalidzkiej W. C. ze służbą, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, przypadającą przed dniem 1 sierpnia 1990 r. Analizując zasady przyznawania tego świadczenia należy wskazać, że w myśl art. 19 pkt 1-3 ustawy zaopatrzeniowej, policyjna renta inwalidzka przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który stał się inwalidą wskutek stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu w czasie pełnienia służby albo w ciągu 18 miesięcy po zwolnieniu ze służby, jeżeli inwalidztwo jest następstwem urazów doznanych w czasie pełnienia służby lub chorób powstałych w tym czasie, bądź w ciągu 3 lat po zwolnieniu ze służby, jeżeli inwalidztwo jest następstwem wypadku pozostającego w związku z pełnieniem służby albo choroby powstałej w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby. Jednocześnie wysokość renty, stosownie do art. 22 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, ustalana jest w zależności od grupy inwalidztwa i stanowi 40%, 70% lub 80% podstawy wymiaru. Z kolei art. 5 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej stanowi, że podstawę wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej stanowi uposażenie należne funkcjonariuszowi na ostatnio zajmowanym stanowisku.

W przeciwieństwie zatem do ustalania wysokości emerytury policyjnej, gdzie każdy okres służby (w tym okres służby na rzecz totalitarnego państwa) liczony jest według określonego przelicznika procentowego składającego się na sumaryczny wwpw, to w przypadku ustalania wysokości renty inwalidzkiej istotne jest wyłącznie uposażenie i grupa inwalidzka. Dodatkowo niezbędną przesłanką jest powiązanie niezdolności ze służbą, przy czym w przypadku odwołującego wysokość policyjnej renty inwalidzkiej jest pochodną służby pełnionej w demokratycznym państwie, kiedy realizował on zadania Policji, a nie w państwie totalitarnym. Co więcej, odwołujący w całym okresie służby systematycznie przechodził badania lekarskie umożliwiające mu dalsze pełnienie służby. Suma tych okoliczności sprawia, że nie sposób uznać, aby jego uprawnienie do świadczenia rentowego w jakikolwiek sposób wiązało się z okresem służby od dnia 16 stycznia 1985 r. do dnia 15 stycznia 1990 r., który został wskazany w w/w informacji IPN o przebiegu służby. W tym czasie nie stał się inwalidą w rozumieniu ustawy zaopatrzeniowej, a okres ten nie wpływa na sposób ustalania prawa i wysokości policyjnej renty inwalidzkiej. Wysokość tego świadczenia została ustalona przy przyjęciu uposażenia pobieranego w obecnym, a nie w poprzednim ustroju. Zastosowanie art. 22a ustawy zaopatrzeniowej byłoby uprawnione wówczas, gdyby istniał związek (czasowy, przyczynowy) pomiędzy służbą na rzecz totalitarnego państwa a powstaniem niezdolności do służby, bowiem tylko wtedy ustalenie wysokości świadczenia można by odnieść do uposażenia otrzymywanego w trakcie służby, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej (przywileju jaki można by zasadnie kwestionować jako wynikającego ze służby na rzecz totalitarnego państwa). Odwołujący w spornym okresie służby nie nabył natomiast żadnych niesłusznych przywilejów w zakresie świadczenia rentowego. Nie można powiązać jego niezdolności do służby z okresem spornym, przez co zarówno wykładnia literalna, jak i cel ustawy przemawiają za brakiem możliwości zastosowania w jego przypadku obniżenia świadczenia przewidzianego w art. 22a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin. Należy podkreślić, że nowelizacja ustawy zaopatrzeniowej dokonana ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r., jak wynika z uzasadnienia projektu tej ostatniej ustawy, miała na celu likwidację niesłusznie nabytych przywilejów – ustalenie wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych na zasadach znacznie korzystniejszych, wynikających z ustawy zaopatrzeniowej w stosunku do sposobu ustalania emerytur i rent zdecydowanej większości obywateli na podstawie ustawy o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawodawca za ten przywilej w zakresie wysokości świadczeń rentowych uznał przyjęcie jako podstawy wymiaru policyjnej renty inwalidzkiej uposażenia należnego na ostatnio zajmowanym stanowisku. Jednakże w realiach sprawy niniejszej brak jest podstaw do przyjęcia, że odwołujący nabywając świadczenie rentowe, którego wysokość została ustalona jako pochodna należnego uposażenia na ostatnio zajmowanym stanowisku, korzysta z nienależnego przywileju. Ustalony w sprawie niniejszej stan faktyczny uzasadnia twierdzenie, że stosując bezkrytycznie zasadę obniżenia wysokości świadczenia rentowego o 10% za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, w sytuacji kiedy odwołujący nabywa prawo do świadczenia w czasie służby w wolnej, demokratyczniej Polsce, stosowane byłyby środki charakterystyczne dla totalitarnego reżimu, który ma zostać całkowicie zlikwidowany. Demokratyczne państwo oparte na rządach prawa dysponuje wystarczającymi środkami, aby zagwarantować, że sprawiedliwości stanie się zadość, a winni zostaną ukarani. Nie może ono jednak i nie powinno zaspokajać żądzy zemsty, zamiast służyć sprawiedliwości (por. powołana wyżej uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20).

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 31 maja 2017 r., znak: (...), poprzez ustalenie od dnia 1 października 2017 r. wysokości policyjnej renty inwalidzkiej W. C. z pominięciem art. 22a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin, tj. w kwocie tego świadczenia obowiązującej do dnia 30 września 2017 r., czemu dał wyraz w sentencji wyroku.