Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z 22 sierpnia 2023 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Dyrektor Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji po rozpoznaniu wniosku z dnia 11 sierpnia 2023 r. odmówił B. M. ponownego ustalenia wysokości policyjnej emerytury.

Organ wyjaśnił, iż na podstawie sporządzonej przez IPN z dnia 3 kwietnia 2017 r. informacji określającej okres pełnienia przez niego służby na rzecz totalitarnego państwa, decyzją z dnia 8 czerwca 2017 r. ponownie ustalono wysokość przysługującej B. M. emerytury od dnia 1 października 2017 roku zgodnie z przepisami ustawy zmieniającej. Od powyższej decyzji ubezpieczony nie wniósł odwołania. W wyniku zmiany przepisów emerytalnych dla Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji decydująca jest treść informacji wskazanej ustawy przez IPN. Zatem wniosek ubezpieczonego o ponowne ustalenie wysokości policyjnej emerytury w ocenie organu emerytalnego nie zawiera nowych dowodów lub nowych okoliczności, które miałyby wpływ na wysokość jego świadczenia.

(decyzja w załączonych do sprawy akt MSWiA)

B. M., reprezentowany przez pełnomocnika w osobie adwokata, odwołał się od powyższej decyzji, zarzucając, że została ona wydana:

1)  na podstawie przepisów ustawy niezgodnych z Konstytucją RP z 2 kwietnia 1997 r., a także Konwencją Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzoną w R. 4 listopada 1950 r. (dalej EKPC) i prawem UE, w tym w szczególności art. 13b ust. 1 i art. 15 c ustawy są sprzeczne z art. 2, art. 10, art. 30, art. 32 ust. 1 i ust. 2, art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 42 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a także z art. 6 i 8, art. 14 EKPC, art. 1 Protokołu Nr (...) do EKPC, co powoduje oczywistą niezgodność z wymienionymi przepisami skarżonej decyzji;

2)  z naruszeniem art. 13 b ust. 1 i art. 15 c ustawy zaopatrzeniowej poprzez błędną ich interpretację, polegającą na dokonaniu wykładni pojęcia „służby na rzecz totalitarne­go państwa" określonego w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej bez uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy, w tym także indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka;

3)  z naruszeniem art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864, dalej (...)), art. 1 Karty Praw Podstawowych (dalej KPP) w zw. z art. 6 (...), art. 4 KPP w zw. z art. 6 (...), art. 20-21 KPP w zw. z art. 6 (...), art. 25 KPP w zw. z art. 6 (...), art. 4 ust. 3 i art. 6 i w zw. z art. 9 i art. 91 Konstytucji RP, zgodnie z którymi prawa podstawowe Unii Europejskiej mają charakter praw bezpośrednio stosowalnych, a więc każdy sędzia krajowy z powołaniem na zasadę efektywnej kontroli sądowej ma nie tylko prawo, ale obowiązek pominąć w procesie sądowego stosowania prawa, ustawy oraz tyki sprzeczne z zasadami podstawowymi UE, a więc także z tego względu art. 13b, 15c ustawy zaopatrzeniowej, jako sprzeczne z zasadami podstawowymi Unii Europejskiej powinny zostać pominięte,

4)  z naruszeniem art. 33 ust. 1 pkt 1 i pkt 6 ustawy zaopatrzeniowej, poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy w sprawie niniejszej zachodzi przesłanka, o której mowa w art. 33 ust. 1 pkt 1 i pkt 6 ustawy zaopatrzeniowej.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez nakazanie pozwanemu ponownego przeliczenia przysługujących mu świadczeń z pomi­nięciem art. 15c ustawy zaopatrzeniowej od dnia 11 sierpnia 2023 r. oraz o zasądzenie kosztów postepowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu strona skarżąca argumentowała m.in., że w sprawie zachodzi przesłanka z art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej „nowe okoliczności i nowe dowody”, powołując się na wyrok SA w Warszawie z 5.11.2015 r., III AUa 1889/14, a także na wytyczne przedstawione przez SN w uchwale 7 sędziów z 16.09.2020 r., III UZP 1/20 przy dokonywaniu wykładni pojęcia służby na rzecz państwa totalitarnego. Podniosła też, że brak uwzględnienia okoliczności i dowodów wynikających z akt IPN koniecznych dla oceny zaistnienia przesłanki służby na rzecz państwa totalitarnego stanowi błąd, o jakim mowa w art. 33 ust. 1 pkt 6 ustawy zaopatrzeniowej.

(odwołanie – k. 5-8)

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., reprezentowany przez radcę prawnego, wniósł o jego oddalenie podtrzymując w całości stanowisko, jak w zaskarżonej decyzji i przytoczoną na jego poparcie argumentację, a ponadto wniósł także o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podkreślił, że nowej okoliczności nie stanowi odmienna niż w pierwotnym postępowaniu ocena znanych wówczas temu organowi okoliczności. Podniósł też, że warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczenia na podstawie art. 33 ustawy zaopatrzeniowej jest ujawnienie nowych okoliczności i dowodów, które istniały w dacie decyzji przyznającej prawo do emerytury, a nie zostały uwzględnione przez organ rentowy. Pozwany zaznaczył, że w n/n sprawie ubezpieczony nie przedstawił jakichkolwiek nowych dowodów lub okoliczności faktycznych mających wpływ na prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczenia z tego tytułu.

(odpowiedź na odwołanie – k. 10-10 verte)

Postanowieniem z dnia 19 stycznia 2024 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, na podstawie art. 461 §3 k.p.c., przekazał sprawę do rozpoznania i rozstrzygnięcia Sądowi Okręgowemu w Łodzi. (postanowienie – k. 31)

Na rozprawie z 24 października 2024 r. pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie i wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

(stanowisko końcowe wnioskodawcy na rozprawie z dnia 24 października 2024 r. pełnomocnik e-protokół (...):11:34-00:11:39 – koperta k. 79)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołujący B. M. urodził się (...) W 1965 r. ukończył Liceum Ogólnokształcące, a następnie ukończył Szkołę Oficerską MO w S..

(bezsporne, a nadto dokumenty w aktach osobowych na płycie CD – k. 60)

Przebieg służby ubezpieczonego był następujący: od dnia 1 stycznia 1962 r. był milicjantem (...) Ł., od 1 lutego 1962 r. był milicjantem K. Ruchu Drogowego, następnie od 1 sierpnia 1968 r. objął funkcję inspektora Wydziału II, od 16 grudnia 1968 r. był dowódcą plutonu (...) Ł., od 16 grudnia 1971 r. był inspektorem (...) Ł., od 1 lipca 1973 r. pełnił rolę inspektora Wydziału dw. z P.. G.. (...) w Ł., a od 16 września 1978 r. pełnił funkcję st. inspektora.

(bezsporne, a nadto dokumenty w aktach osobowych na płycie CD – k. 60)

W okresie od 1 sierpnia 1968 r. do 15 grudnia 1968 r. ubezpieczony pełnił służbę w II Wydziale Służby Bezpieczeństwa (...) w Ł., który był terenowym odpowiednikiem Departamentu II MSW. Do zadań jednostek terenowych pionu II Służby Bezpieczeństwa należało m.in. organizowanie pracy operacyjnej w zakresie międzynarodowej wymiany osobowej (rozpoznanie operacyjne obywateli polskich wyjeżdżających do państw kapitalistycznych oraz przyjeżdżających do Polski obywateli tych państw i posiadaczy polskich paszportów konsularnych), kontrola operacyjna obiektów wojskowych, rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie „działalności służb wywiadowczych (...) (zwłaszcza USA i RFN) oraz innych krajów kapitalistycznych, skierowanej przeciwko podstawowym interesom PRL i krajom wspólnoty socjalistycznej” m.in. kontrolę operacyjną placówek dyplomatyczno - konsularnych państw kapitalistycznych oraz „określonych cudzoziemców (…) oraz wyselekcjonowanych obywateli polskich”.

(pismo IPN – k. 49-49 verte)

Ubezpieczony przez cały czas pracował w wydziale karnym. Zajmował się ściganiem złodziei. Przez pewien czas zajmował stanowisko w kontrwywiadzie, gdzie obserwował pracę pracowników w tym wydziale. W zasadzie tylko przyglądał się tej pracy. Nie brał natomiast udziału w żadnych czynnościach w tym wydziale, ponieważ nie posiadał odpowiednich umiejętności i wiedzy. Był tam ok. 4-5 miesięcy, ale w tym czasie przebywał również na urlopie. Odwołujący złożył wniosek o przeniesienie go do innej jednostki. Od tego momentu otrzymywał niższe wynagrodzenie. Przeniesiono go do milicji kryminalnej.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie z dnia 24 października 2024 r. e-protokół (...):03:48-00:11:09 – koperta k. 79)

Orzeczeniem Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej WUSW nr 462/87 z dnia 21 października 1987 r. stwierdzono, że schorzenia ubezpieczonego ograniczają zdolność do pracy i zarobkowania, co uzasadnia zaliczenie badanego do trzeciej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia i do trzeciej grupy inwalidów w związku ze służbą w MO.

(orzeczenie – k. 49-52 akt osobowych na płycie CD – k. 60)

Decyzją z dnia 22 grudnia 1987 r. przyznano wnioskodawcy prawo do emerytury milicyjnej. Nadto decyzją z tego samego dnia przyznano skarżącemu prawo do milicyjnej renty inwalidzkiej.

(decyzja o ustaleniu prawa do emerytury milicyjnej – k. 53 akt osobowych na płycie CD – k. 60, decyzja o ustaleniu prawa do milicyjnej renty inwalidzkiej – k. 57-59 akt osobowych na płycie CD – k. 60)

Z informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w W. z dnia 25 czerwca 2009 r. sporządzonej dla organu rentowego wynika, że wnioskodawca, w okresie od 1 sierpnia 1968 r. do 15 grudnia 1968 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm.).

(informacja w załączonych do sprawy akt MSWiA)

Decyzją z dnia 8 czerwca 2017 roku, Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalił B. M. wysokość emerytury od dnia 1 października 2017 r.

W uzasadnieniu organ wskazał, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 4 531,48 zł. Łączna wysokość emerytury stanowi 75,00 % podstawy wymiaru i wynosi kwotę 3 398,61 zł.

Ustalona wysokość emerytury jest wyższa od kwoty 2 069,02 zł, tj. przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS, wobec tego wartość emerytury ogranicza się do kwoty 2 069,02 zł. Do emerytury przysługuje dodatek pielęgnacyjny w kwocie 209,59 zł.

(decyzja z dnia 8 czerwca 2017 r. w załączonych do sprawy akt MSWiA)

B. M. nie wniósł odwołania od w/w decyzji.

(bezsporne)

W dniu 11 sierpnia 2023 r. B. M. wniósł o ponowne przeliczenie przysługującego mu świadczenia emerytalnego z uwzględnieniem wytycznych wyrażonych w uchwale składu 7 sędziów SN z 16 września 2020 r. (III UZP 1/20) tj. przyjęciu, że ubezpieczony nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa. W ocenie ubezpieczonego wymieniona uchwała jest nową okolicznością, która powinna skutkować przeliczeniem świadczenia.

(wniosek o ponowne przeliczenie świadczeń w załączonych do sprawy akt MSWiA)

Zaskarżoną decyzją z dnia 22 sierpnia 2023 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji odmówił B. M. ponownego ustalenia wysokości emerytury.

(decyzja z dnia 22 sierpnia 2023 r. w załączonych do sprawy akt MSWiA)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na postawie powołanych dowodów.

Strony postępowania nie zakwestionowały zebranego w sprawie materiału dowodowego w zakresie zgromadzonej dokumentacji, dlatego należało przyjąć wiarygodność zawartych w niej treści.

Koniecznym staje się również podkreślenie, że organ rentowy nie przedstawił w toku procesu żadnych rzetelnych dowodów na okoliczność przestępczej działalności wnioskodawcy w spornym okresie jego służby w jednostkach wymienionych w treści ustawy zaopatrzeniowej.

Analiza akt osobowych oraz przekonujące zeznania B. M. wskazują, że wnioskodawca nie dopuścił się żadnych czynów, które mogłyby dać podstawę do obniżenia mu świadczenia emerytalnego.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin ( t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1622 ze zm.; dalej ustawa o zaopatrzeniu) decyzja organu emerytalnego ustalająca prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia ulega uchyleniu lub zmianie na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli:

1)  zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności faktyczne, które mają wpływ na prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia;

2)  decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3)  dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4)  decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu emerytalnego przez osobę pobierającą świadczenie;

5)  decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6)  przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu emerytalnego.

Wnioskodawca w odwołaniu wskazał, jako podstawę wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury art. 33 ust. 1 pkt 1 i pkt 6 cytowanej ustawy, podając, że nową okolicznością według niego jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 roku wydana w sprawie o sygn. akt III UZP 1/20, natomiast jako błąd organu rentowego wskazał brak uwzględnienia okoliczności i dowodów wynikających z akt IPN, a koniecznych dla ustalenia zaistnienia przesłanki służby na rzecz totalitarnego państwa .

W przypadku weryfikacji ostatecznych decyzji „nowe okoliczności faktyczne”, o których mowa w powołanym przepisie dotyczą tylko tych nowo odkrytych dowodów, czy też okoliczności, które po raz pierwszy zostały zgłoszone w postępowaniu, a więc takich, o których organ nie wiedział bez względu na przyczyny braku takiej wiedzy. Nowej okoliczności nie stanowi odmienna niż w pierwotnym postępowaniu ocena znanych wówczas temu organowi okoliczności (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 maja 2023 r., sygn.. akt III AUa 285/23, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 31 marca 2016 r., sygn. akt III AUa 332/16).

"Nowe okoliczności i nowe dowody", o których mowa w artykule 33 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...) to okoliczności i dowody, które istniały w dacie wydania decyzji przyznającej prawo do świadczeń z ubezpieczenia (zabezpieczenia) emerytalnego, lecz nie zostały uwzględnione przez organ rentowy (tak przykładowo wyrok SA w Warszawie z dnia 5 listopada 2015 r., III AUa 1889/14).

Przywołaną regulację art.33 ustawy zaopatrzeniowej (ponowne ustalenie) należy rozumieć analogicznie jak w przypadku art.114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jako nadzwyczajną kontrolę postępowania w tej samej sprawie - kontrolę , która może nastąpić po uprawomocnieniu się decyzji, gdy wystąpią przesłanki warunkujące jej przeprowadzenie; w świetle powyższego, skoro wniosek niespornie został złożony po uprawomocnieniu się decyzji z dnia 1 sierpnia 2017 roku, to zasadnie w pierwszej kolejności należało zbadać spełnienie przesłanki z art.33 ust.1 pkt.1 ustawy zaopatrzeniowej .

W ocenie Sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę w judykaturze nie ma wątpliwości co do tego , iż „prawidłowa wykładnia obowiązującego przepisu, odmienna od przyjmowanej uprzednio jest nową okolicznością (…), ujawniona po uprawomocnieniu się decyzji stanowi podstawę do wznowienia postępowania (…).” (por. uchwała SN z 26 listopada 1997 roku III ZP 40/97, co do odmiennej wykładni przepisów jako nowej okoliczności patrz także wyrok SN z 7 czerwca 2022 r. (...) 41/22, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 maja 2023 r., sygn. akt III AUa 285/23).

Zwrócić także należy uwagę na treść postanowienia SN z 29 października 2020 roku (III UZP 4/20), w którym stwierdzono także, że nową okolicznością istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego jest także nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego

Ma zatem rację odwołujący akcentując treść art.33 ust.5 ustawy zaopatrzeniowej w zakresie problematyki temporalnej, jak również przypomnienie, że błąd organu, który może przybrać postać błędnej wykładni prawa materialnego może stanowić samodzielną podstawę ponownego ustalenia prawa lub wysokości świadczenia (por. SN wyrok z 8 grudnia 2021 r. I (...) 92/21), zwracając jednakże uwagę na treść wniosku zwartego w odwołaniu zakreślającego datę początkową żądanej zmiany .

W niniejszej sprawie spełniona zatem została przesłanka z art.33 ust.1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej - wskazane przez wnioskującą okoliczności spełniały warunek „nowości”, o której mowa w przepisie - nie chodziło we wniosku o sam fakt podjęcia w określonej dacie uchwały lecz o wykładnię normy art.13 b tejże ustawy, zgodnie z którą dla zastosowania normy art.15c nie można poprzestać na treści zaświadczenia z IPN i samej formalnej przynależności do danej struktury, lecz konieczna jest indywidualna ocena służby.

Sąd Okręgowy dokonał zatem weryfikacji zastosowania w decyzji z 1 sierpnia 2017 roku normy art.13 b i art.15 c ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz.), która weszła w życie 1 stycznia 2017 roku.

Ustawą tą wprowadzono przepis art. 13b ustalający katalog cywilnych i wojskowych instytucji i formacji, w których służba od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. jest uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Ustawa zmieniająca wprowadziła także zasady ustalania wysokości policyjnej emerytury i renty inwalidzkiej nakazując stosowanie art. 15c i 22a ustawy. Przepisy te stanowią, iż w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4. Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z tymi przepisami nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 15c).

Powołany, a zastosowany wobec wnioskodawczyni w decyzji z dnia 1 sierpnia 2017 roku przepis art. 15c wprowadzono na mocy art. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur osób, które pełniły "służbę w organach bezpieczeństwa PRL", które to pojęcie obecnie zastąpiono pojęciem "służby na rzecz państwa totalitarnego".

Wskazany przepis art. 15c obecnie stanowi, iż w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4; wysokość emerytury ustalonej zgodnie z tymi przepisami nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Ustawodawca zobowiązał też organ rentowy do wszczynania z urzędu postępowania w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczeń i wysokości świadczeń stosownie do wyżej wymienionych przepisów (art. 2 ustawy nowelizującej z dnia 16 grudnia 2016 r.).

Na wstępie wskazać należy, iż w dniu 16 września 2020 r. wydana została uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego, w której wskazano, iż - kryterium "służby na rzecz totalitarnego państwa" określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 723) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Oceniając sprawę pod tym kątem brak było podstaw do uznania spornej decyzji odmawiającej wnioskodawcy prawa do ponownego przeliczenia świadczenia za słuszną.

Nie było bowiem sporne w sprawie, że zebrany materiał dowodowy nie zawiera żadnej informacji wskazującej, aby działalność odwołującego w okresie jej służby faktycznie polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowna i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli. Analiza akt osobowych wnioskodawcy nie prowadzi do przeciwnego wniosku.

Poza sporem było również w tej sprawie, że jego służba w powoływanym wyżej okresie, była służbą w jednostce organizacyjnej wymienionej w art. 13b ust. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. i tylko z tej przyczyny ubezpieczony został uznany przez organ rentowy za osobę pełniącą służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Poza sporem w tej sprawie było również, iż obniżenie świadczenia nastąpiło nie w rezultacie zmian w osobistej sytuacji wnioskodawcy, ale w rezultacie zmian w przepisach i sposobie ich stosowania.

W toku postępowania organ emerytalny nie ujawnił żadnych dowodów przestępczej działalności ubezpieczonego, ani też żadnej innej działalności sprzecznej z zasadami współżycia społecznego i ludzkiej przyzwoitości. Jedynym dowodem miały być informacje pozyskane z Instytutu Pamięci Narodowej, oparte wyłącznie o akta osobowe wnioskodawcy oraz zawarta w nich informacja o przebiegu służby w spornym okresie.

Sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury czy renty policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest jednak związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu – do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury i renty policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r. sygn. akt II UZP 10/11, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 września 2016 roku, sygn. akt III AUa 1618/14, LEX nr 2148463)

Powyższy pogląd jest spójny ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego zgodnie z którym informacja o przebiegu służby nie jest władczym przejawem woli organu administracji publicznej (władczym rozstrzygnięciem). (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 stycznia 2018 roku, sygn. akt I OSK 2848/17, LEX nr 2445886).

Tak rozumiany skutek informacji o przebiegu służby oznacza, że sąd ma obowiązek oceny całego materiału dowodowego, łącznie z treścią informacji IPN. Informacja o przebiegu służby nie jest zatem władczym przejawem woli organu administracji publicznej (władczym rozstrzygnięciem), lecz jest oświadczeniem wiedzy i nie rozstrzyga konkretnej sprawy administracyjnej w stosunku do konkretnej osoby fizycznej. Wskazana czynność ma charakter stricte informacyjny i stanowi jedynie urzędowe potwierdzenie określonych faktów, zamieszczonych w aktach osobowych funkcjonariusza, celem ponownego ustalenia prawa do świadczeń emerytalnych. Władczym rozstrzygnięciem wobec ubezpieczonego jest decyzja organu emerytalnego w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego/rentowego i jego wysokości. Zatem dopiero decyzja organu emerytalnego podlega kontroli sądowej. Natomiast właściwym sądem dokonującym tej kontroli jest sąd powszechny, a ten podczas rozpoznawania istoty sprawy, będzie uprawniony do weryfikacji informacji z IPN w postępowaniu dowodowym (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2012 roku, sygn. akt K 36/09, OTK-A 2012 nr 1, poz. 3).

Podkreślić należy, że w niniejszej sprawie nie przedstawiono – poza samą informacją IPN o przebiegu służby – jakichkolwiek dowodów (przy czym ciężar dowodu w tym zakresie spoczywał na organie rentowym) na przestępczą działalność wnioskodawczy, ani nie dokonano oceny jego indywidualnych czynów poprzez ich weryfikację pod kątem naruszania podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu, wobec czego obniżenie należnych świadczeń nie było uzasadnione.

Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę zapoznał się z dokumentacją zgromadzoną w aktach sprawy oraz przesłuchał wnioskodawcę co do przebiegu jego służby, zaś dowód ten nie był podważany przez organ rentowy.

W ocenie Sądu Okręgowego, wskazanego okresu nie można także kwalifikować jako stricte okresu służby na rzecz państwa totalitarnego. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, by służba ubezpieczonego miała związek z działalnością organizacji niepodległościowych i demokratycznych, lecz raczej powszechny - typowy także w państwie, które nie ma nic wspólnego z działalnością antydemokratyczną. Trudno więc wnioskodawczynię za taką działalność w jakikolwiek sposób stygmatyzować. Co do tego zresztą nie przedstawiono żadnych dowodów przeciwnych.

Reasumując wskazać należy, że B. M. niewątpliwie pełnił służbę w organach bezpieczeństwa PRL - w okresie od 1 sierpnia 1968 r. do 15 grudnia 1968 r. Niemniej jednak, we wskazanym spornym okresie niecałych 5 miesięcy nie dopuścił się jakichkolwiek przewinień w stosunku do obywateli. Okres ten nie może być więc uznany za prowadzący bezpośrednio do działań antydemokratycznych.

Oznacza to, że po zmianach dokonanych drugą ustawą nowelizacyjną z 16 grudnia 2016 r. nie wystarczy, że organ rentowy zmniejszając emeryturę lub rentę wykaże pełnienie służby w wymienionych przez ustawodawcę cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. Musi ponadto wykazać, że była to służba na rzecz totalitarnego państwa, która według legalnej definicji zawartej w preambule ustawy lustracyjnej polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków zawodowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli. Tylko taki sposób wykładni art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej zapewnia spójność i logiczność obowiązującego w tym zakresie prawa oraz to, że działanie, które nie zostało zakwalifikowane przez samego ustawodawcę jako działanie na rzecz totalitarnego państwa, nie spowoduje nieuzasadnionego obniżenia świadczenia emerytalnego (rentowego). Tylko wskazana powyżej wykładnia art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym zapewni również, że ingerencja w prawo do poszanowania mienia będzie miała charakter ingerencji racjonalnie uzasadnionej w rozumieniu art. 1 Protokołu Nr (...) do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W interesie publicznym jak wymaga tego standard konwencji leży bowiem, aby osoby które w sensie materialnym nie pełniły służby na rzecz państwa totalitarnego, co zresztą sam ustawodawca potwierdził, definiując służbę na rzecz tego państwa, nie ponosiły konsekwencji w postaci obniżenia świadczenia emerytalnego (rentowego). Tylko wtedy też ingerencja w prawo do poszanowania mienia będzie rozsądnie proporcjonalna do realizowanego celu. Zostanie też wówczas osiągnięta "sprawiedliwa równowaga" pomiędzy wymogami interesu powszechnego społeczeństwa a wymogami praw podstawowych przysługujących osobie. Tylko w ten sposób zostanie też zachowana systemowa spójność pomiędzy treścią art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, a treścią preambuły do ustawy lustracyjnej. Sąd Okręgowy w całości podzielił i uznał za własne powyższe stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich.

Na marginesie trzeba jednak podkreślić, iż niniejsze rozstrzygnięcie nie powinno w żaden sposób być odczytywane jako przejaw ochrony byłych funkcjonariuszy służb szeroko rozumianych organów państwa komunistycznego, działającej na rzecz ówczesnego reżimu komunistycznego, jako formacji dopuszczającej się łamania podstawowych praw i wolności obywateli, a jest tylko wynikiem realizacji prawa konkretnego obywatela demokratycznego państwa prawnego do rzetelnego rozpoznania jego zindywidualizowanej, kontradyktoryjnej sprawy, z zachowaniem jego podstawowych gwarancji procesowych i materialnych, w zakresie ochrony jego świadczeń – przyznanych w prawie krajowym i w wiążących Państwo Polskie umowach międzynarodowych.

A zatem rozpatrując zasadność odwołania na gruncie powoływanej ustawy, należy stwierdzić, że wskazane wyżej okoliczności nie dają żadnych podstaw do przyjęcia, aby wnioskodawca w spornym okresie niepełnych 5 miesięcy faktycznie podejmował jakiekolwiek zadania w zakresie zwalczania opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.

Nie można zatem apriorycznie zakładać, że każdy funkcjonariusz służb bezpieczeństwa działał na rzecz państwa totalitarnego, gdyż kłóci się to z ideą sprawowania sądowego wymiaru sprawiedliwości, opierającą się na indywidualnej winie i pozostającą w opozycji wobec przyjętej w omawianej ustawie koncepcji odpowiedzialności zbiorowej.

Mając powyższe na uwadze Sąd stwierdził, iż przeprowadzone postępowanie dowodowe nie wykazało, aby ubezpieczony w spornym okresie pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 15c w zw. z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej. Tym samym nie było podstaw do przeliczenia jego emerytury na podstawie wspomnianych przepisów, bowiem nie mają one bowiem w ogóle zastosowania do przedmiotowej sytuacji faktycznej.

Dlatego też słuszna okazała się teza skarżącej wyrażona w odwołaniu, że w niniejszej sprawie spełniona została przesłanka z art.33 ust.1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej - wskazane przez wnioskującego okoliczności spełniały warunek „nowości”, o której mowa w tym przepisie - chodziło w jego wniosku o wykładnię normy art.13 b tejże ustawy, zgodnie z którą dla zastosowania normy art.15c nie można poprzestać na treści zaświadczenia z IPN i samej formalnej przynależności do danej struktury, lecz konieczna jest indywidualna ocena służby.

W konsekwencji Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i nakazał pominięcie art.15c ustawy z 2016 roku, co oznacza konieczność przeliczenia emerytury policyjnej wnioskodawcy według zasad uprzednio obowiązujących - od daty wskazanej w odwołaniu, tj. od od dnia 11 sierpnia 2023 r.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art.98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust.2 i § 10 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz.1800 z późn.zm.)

Co do odsetek od kosztów procesu, Sąd orzekł zgodnie z dyspozycją art. 98 ¹ k.p.c.

SSO Paulina Kuźma