Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29.12.2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu skargi T. M. o wznowienie postępowania wniesionej w dnu 13.12.2023 na podstawę art. 83b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 149 § 3 kpa odmówił wznowienia postępowania w sprawie emerytury.

W uzasadnieniu decyzji podniesiono, iż Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 15.11.2023 r P 7/22 orzekł, że art. 17 ustawy zmieniającej (ustawy z dnia 24.06,2021 o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w związku z art. 25a ust 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed dniem 1.06 2021 jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w zw. z art 67 ust. 1 Konstytucji RP.

Organ wskazał, iż powyższy wyrok dotyczy wyłącznie emerytów którzy zgłosili wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury na podstawie art. 17 ustawy zmienianej i którym wydano decyzje odmowna ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie wskazanego przepisu. W dniu 13.12.2023 r. T. M. wniosła skargę o wznowienie postępowania na podstawie art. 145 a kpa. W związku z tym że ww. nie jest osoba której dotyczy wspomniany wyrok Trybunału brak jest podstaw do wznowienia postępowania w sprawie.

/ decyzja k. 25 akt ZUS/

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła T. M. wskazując, iż ZUS w sposób nieuprawniony odmówił jej ponownego przeliczenia emerytury w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15.11.2023 r. Skarżąca wskazała, iż wnosiła o ponowne ustalenie jej emerytury zgodnie ze stanowiskiem T. Konstytucyjnego.

/ odwołanie k. 3/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentacje zawartą w zaskarżonej decyzji. Podkreślił, że wnioskodawczyni jest uprawniona do emerytury od 5.08.2011 r. Nadto wyrok dotyczy pominięcia prawodawczego i nie skutkuje uchyleniem ani w całości ani w części art. 17 ust. zmieniającej. Brak więc podstaw do wznowienia postępowania.

/odpowiedź na odwołanie k . 4/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni T. M. urodziła się (...)

/okoliczność bezsporna/

Decyzją z dnia 3.07.2012r. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 18.06.2012 Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od 1.06.2012 r. tj od pierwszego dnia miesiąca kiedy złożyła wniosek podejmując wypłatę od 1.07.2012r. od rozwiązania stosunku pracy.

/ bezsporne decyzja k. 15 akt ZUS/

W dniu 13.12.2023 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15.11.2023 r. ponieważ przeszła na emeryturę 1.06.2012 r.

/ wniosek k. 23 akt ZUS/

W rozpoznaniu wskazanego wniosku wydano zaskarżoną decyzję.

/ bezsporne/

Jednocześnie pozwany ZUS potraktował wniosek z 13 grudnia 2023r. jako wniosek om ponowne przeliczenie wysokości emerytury. Organ rentowy dostrzegł swój błąd w wyliczeniu emerytury wnioskodawczyni w dacie jej przyznania, gdyż wysokość emerytury powinna być ustalona na datę wypłaty tj. 1 lipca 2024r. a nie 1 czerwca 2024r. W związku z powyższym decyzją z dnia 7 lutego 2024r. przeliczono emeryturę wnioskodawczyni z uwzględnieniem jej wysokości pierwotnej na dzień 1 lipca 2012r. co spowodowało, że jej składki podlegały waloryzacji zarówno roczne jak i kwartalnej. Jednocześnie przyznano wnioskodawczyni prawo do wypłaty wyrównania za okres 3 lat wstecz od złożenia wniosku.

/decyzja k 28-29 akt rentowych/

Wnioskodawczyni nie występowała z wnioskiem o ponowne ustalenie wysokości świadczenia na podstawie art. 17 ustawy zmieniającej ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych oraz nie otrzymała decyzji odmownej, w związku z takim wnioskiem.

/bezsporne/

Na rozprawie przed Sądem wnioskodawczyni popierała swoje odwołania a niezależnie od tego wniosła o wyrównanie prawidłowo wyliczonej emerytury od początku jej przyznania tj. od 2012 r. do 2019r. a nie tylko za 3 lata wstecz.

/protokół rozprawy 00:00;15 – 00:07:02 k.28/

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 145 a § 1 KPA można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja.

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się KPA, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Procedura wznowienia postępowania wobec wydania decyzji organu rentowego w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, następuje w sposób uregulowany art. 145a i nast. KPA, wobec braku stosownej procedury w przepisach dotyczących ubezpieczeń społecznych, natomiast orzekanie merytoryczne po uchyleniu decyzji odbywa się z zastosowaniem właściwych regulacji dotyczących tych ubezpieczeń. /Wyrok Sądu Okręgowego w Łomży - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 września 2019 r., III U 321/19/

R. legis istnienia instytucji wznowienia postępowania administracyjnego wynika z faktu, że po podjęciu decyzji ostatecznej, może wyjść na jaw wadliwość postępowania, w którym orzeczenie takie zapadło albo też mogą pojawić się okoliczności podważające znaczenie przesłanek, na których oparto rozstrzygnięcie sprawy. Wznowienie postępowania ma ściśle określone granice, wyznaczone treścią decyzji ostatecznej oraz podstawą wznowienia.

/Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 lipca 2020 r., I OSK (...)/

Art. 190 ust. 4 Konstytucji RP stanowi, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Przepis ten wprost odnosi się do możliwości wzruszania w trybach nadzwyczajnych prawomocnych orzeczeń sądowych, ostatecznych decyzji administracyjnych lub rozstrzygnięć w innych sprawach. Wprawdzie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP odnosi się wprost do postępowań prawomocnie zakończonych, ale skoro nawet prawomocne rozstrzygnięcia sądowe powinny podlegać weryfikacji z tego powodu, to tym bardziej sąd powinien uwzględnić istniejący stan niekonstytucyjności w postępowaniu niezakończonym prawomocnym rozstrzygnięciem./Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 marca 2018 r, . (...) 855/16/

W zakresie interpretacji art. 190 ust. 3 Konstytucji RP trzeba rozróżnić kwestie obowiązywania aktu od jego stosowania oraz utraty domniemania konstytucyjności aktu, o którym Trybunał Konstytucyjny orzekł o jego niekonstytucyjności, choć pozostawił go w obrocie prawnym. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w zakresie obowiązywania prawa materialnego wywiera skutki na przyszłość, lecz w zakresie stosowania odnosi skutek retroaktywny, wsteczny, wpływając na ocenę prawną stanów faktycznych powstałych w okresie poprzedzającym wejście w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Związane jest to z tym - po pierwsze - że w art. 190 ust. 3 Konstytucji RP zawarta jest zasada wyłączenia z obrotu prawnego niekonstytucyjnego przepisu ustawy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego tą niekonstytucyjność. Po drugie, skoro według art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jest podstawą do wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wydaną przy zastosowaniu przepisu ustawy uznanego za niekonstytucyjny (art. 145a KPA) i do uchylenia przez wojewódzki sąd administracyjny takiej decyzji [art. 145 § 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1302 ze zm.)] oraz do wznowienia postępowania w sprawie prawomocnie rozstrzygniętej wyrokiem sądu administracyjnego w oparciu o taki przepis ustawy (art. 272 § 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnym), to także w toczącym się postępowaniu przepis taki nie może mieć już (od daty urzędowej publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego) zastosowania. /Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w O. z dnia 18 września 2018 r., (...) SA/Op 256/18/

Retroaktywny skutek orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego derogujących konkretne przepisy jako niezgodne z Konstytucją RP, należy rozumieć w ten sposób, że uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepis prawa nie może być stosowany przez sądy i inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00, OSNAPiUS 2001 Nr 10, poz. 331 i z dnia 10 stycznia 2014 r., III UZP 3/13, LEX nr 1455747 oraz wyroki: z dnia 5 września 2001 r., II UKN 542/00, OSNP 2003 nr 2, poz. 36; z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 419/01, OSNAPiUS 2002 Nr 23, poz. 58; z dnia 27 września 2002 r., II UKN 581/01, OSNP 2003 Nr 23, poz. 581; z dnia 18 grudnia 2002 r., I PKN 668/01, OSNP 2004 Nr 3, poz. 47, z dnia 24 stycznia 2006 r., I PK 116/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 353; z dnia 4 lipca 2012 r., III UK 132/11, LEX nr 1288700)./por . w tym zakresie wyrok SN z dnia 26.10.2016, III UK 5/16 wraz z uzasadnieniem/

Przy tym należy mieć na uwadze, iż orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego może dotyczyć też tzw. pominięć prawodawczych to jest sytuacji gdy zakres regulacji jest zbyt wąski lub gdy w określonym akcie normatywnym występuje pominięcie istotnych kwestii mających znaczenie z perspektywy koniecznego poszanowania zasad i wartości konstytucyjnych. Zarzut niekonstytucyjności może bowiem dotyczyć zarówno tego, co ustawodawca w danym akcie unormował, jak i tego, co w nim pominął, a powinien unormować, mając na względzie wymogi ustawy zasadniczej. W tych przypadkach Trybunał wydaje wyrok afirmatywny i postanowienie sygnalizacyjne. Wyrok zakresowy o pominięciu prawodawczym nie powoduje -jak w przypadkach wyżej wymienionych- zmiany normatywnej, w szczególności nie oznacza derogacji przepisu (wyeliminowania z obrotu prawnego zdyskwalifikowanych konstytucyjnie regulacji). Do wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego niezbędna jest ingerencja ustawodawcy. Nie leży zaś w kompetencji ani organów administracji, ani sądu rozszerzenie zakwestionowanego przez Trybunał unormowania. /Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego we W. z dnia 22 marca 2017 r. SKO (...) konsekwencji wyrok Trybunału Konstytucyjny o pominięciu ustawodawczym, nie ma skutku derogacyjnego (przepis pozostaje w mocy) i zasadniczo ogranicza się do skutku zobowiązującego – zobowiązuje ustawodawcę do wydania przepisów odpowiednio chroniących procesowe prawa obywateli.

W przypadku pominięć prawodawczych nawet wyrok TK stwierdzający niekonstytucyjność pominięcia nie zmienia stanu normatywnego. Bez odpowiedniej reakcji prawodawcy sąd i tak będzie musiał zastosować ten przepis. / por T. P., Wpływ przesłanki funkcjonalnej na sposób rozpoznania pytania prawnego przez Trybunał Konstytucyjny PS 2017/6/7-22 - Artykuł/

W doktrynie prawa konstytucyjnego wskazuje się, że "orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające zaniechanie (pominięcie) prawodawcze mają przede wszystkim skutek ustalający. /Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia 10 marca 2016 r. SKO. (...), OwSS (...)-45/

W wyroku z dnia 15 listopada 2023 r. sygn. akt P 7/22 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że artykuł 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621) w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251, ze zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W uzasadnieniu wskazanego rozstrzygnięcia Trybunał stwierdził, że nie sam mechanizm waloryzacji kwartalnej tzw. emerytur czerwcowych jest nieodpowiedni, lecz zbyt wąskie ujęcie art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. Przepis ten rozstrzyga, że nowe – wprowadzone ustawą nowelizującą z 2021 r. – zasady waloryzacji składek w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu mają zastosowanie nie tylko na przyszłość, lecz także do sytuacji sprzed wejścia w życie ustawy, przy czym tylko do niektórych z nich, a mianowicie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r. lub przyznanych na podstawie art. 24a u.e.r.FUS osobom, które wiek emerytalny ukończyły po 31 maja 2021 r. Tymczasem, takiej samej sytuacji, jak emeryci, którzy zgłosili wniosek w czerwcu 2021 r. lub którym, w tym miesiącu, przyznano emeryturę z urzędu, są także osoby, które wystąpiły z wnioskiem lub którym przyznano emeryturę z urzędu, w czerwcu, w latach poprzednich (Rzecznik wskazuje na lata 2009-2019). To podobieństwo sytuacji powoduje, że nowy mechanizm waloryzacji kwartalnej „emerytur czerwcowych” powinien mieć szersze, niż przyjęto, zastosowanie do sytuacji (zdarzeń) przeszłych.

W obrębie wyróżnionej wyżej grupy podmiotów – wskutek postanowienia wyrażonego w art. 17 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej z 2021 r. – doszło do zróżnicowania: część osób uzyskała możliwość przeliczenia wcześniej przyznanej emerytury z uwzględnieniem nowego korzystniejszego sposobu waloryzacji kwartalnej, natomiast części osób takiej możliwości od-mówiono.

Zdaniem Trybunału oceniane rozwiązanie nie ma charakteru relewantnego, ponieważ nie pozostaje w bezpośrednim związku z deklarowanym celem jego wprowadzenia, którym były naprawa wcześniej obowiązującego stanu prawnego i przyjęcie jednolitych zasad waloryzacji składek także dla osób, które występują z wnioskiem o emeryturę w czerwcu, w szczególności wobec osób, które z takim wnioskiem wystąpiły również przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r.

Sąd Okręgowy mając na uwadze powyższe zważył, że omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 roku wydany w sprawie o sygn. akt P 7/22, ma charakter wyroku zakresowego dotyczący pominięcia prawodawczego a zatem skutkiem tego typu wyroku nie jest choćby częściowa utrata mocy obowiązującej przepisu art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. Utrata mocy obowiązującej, jako skutek orzeczenia negatoryjnego w tym przypadku, nie dotyka całego przepisu, który nadal pozostaje elementem ustawy (zob. np. wyr. TK z 18.12.2008 r., K 19/07, OTK-A 2008, Nr 10, poz. 182).

Zakresowe wyeliminowanie ograniczeń o charakterze podmiotowym (nie tylko co do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31.05.2021 r.) nie powoduje dysfunkcjonalności ustawy, gdyż możliwe jest odnalezienie w treści art. 17 ustawy nowelizującej i przepisów z nim skorelowanych wszystkich elementów podmiotowych, przedmiotowych i czasowych koniecznych dla zrekonstruowania normy (norm) prawnej określającej prawo do określonego mechanizmu waloryzacji .

Treść tego wyroku przede wszystkim jest skierowana do ustawodawcy, którego obowiązkiem jest znowelizowanie przepisu, którego treść Trybunał Konstytucyjny uznał za niepełną (art. 17 ustawy z dnia 24.06.2021 o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ). Sam wyrok nie spowodował żadnej zmiany normatywnej, a jedynie spowodował nałożenie na ustawodawcę obowiązku uzupełnienia wskazanej luki prawnej. W szczególności z wyroku nie wynika, iż mechanizm waloryzacji przewidziany w art. 17 może być wprost zastosowany do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony przed 1.06.2021 r.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy wnioskodawczyni faktycznie nowo wydana decyzja z dnia 7 lutego 2024r. przeliczyła wysokość świadczenia wnioskodawczyni i mogła ona skorzystać z podwójnej waloryzacji składek o co jej chodziło a więc jej odwołanie stało się tym sensie bezprzedmiotowe.

Jeszcze raz wskazać należy , że przepisy te służą wzruszeniu decyzji wydanej m.in w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, a zatem do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji i ponownego, merytorycznego rozstrzygnięcia. Jednakże możliwość wznowienia postępowania istnieje tylko w takim zakresie, w jakim Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności danego przepisu z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Organ administracji publicznej, czy sąd wydając postanowienie o wznowieniu postępowania, a w konsekwencji decyzję lub wyrok, jest związany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. Nie można w takiej sytuacji przez analogię zastosować instytucji wznowienia w innej chociażby podobnej sytuacji por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 29 stycznia 2020 r., III AUa 890/19, Legalis Numer 2327829/. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15.11.2023 r. dotyczy tzw. pominięcia prawodawczego i nie skutkuje uchyleniem ani w całości ani w części art. 17 ust zmienianej. Wyliczenie wnioskodawczyni należnych świadczeń z pominięciem tych przepisów choćby przez analogię nie jest zatem możliwe.

W kontekście wszystkich podniesionych rozważań zaskarżona decyzja odpowiadała prawu i mając powyższe na uwadze Sąd oddalił na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w pkt. 1 wyroku odwołania od decyzji z dnia 29 grudnia 2023r. .

Natomiast z uwagi na dostrzeżony błąd organu rentowego świadczenie wnioskodawczyni zostało przeliczone decyzją z 7 lutego 2024r. i wyrównane decyzją z dnia 19 lutego 2024r. za trzy lata wstecz tj. za okres od 1.12.2020r. do 29 lutego 2024r.

Mając na uwadze, że wnioskodawczyni na rozprawie przed Sądem Okręgowy złożyła wniosek o wyrównanie świadczenie za okres od 2012 do 2019 roku który to wniosek nie był przedmiotem rozpoznania przez organ rentowy na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. Sąd przekazał w pkt. 2 wyroku ten wniosek do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł. do rozpoznania.

/Jacek Chrostek/