Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia (del.) Łukasz Bobek

Protokolant: sekretarz sądowy Joanna Trybulec

po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2024 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa I. K.

przeciwko Skarbowi Państwa – Instytutowi Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

1.  nakazuje stronie pozwanej Skarbowi Państwa – Instytutowi Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zaniechanie naruszania dóbr osobistych powódki I. K., tj. jej dobrego imienia i kultu pamięci po jej zmarłym mężu K. K. (1), poprzez zamieszczenie w terminie czternastu dni od dnia uprawomocnienia się nin. wyroku w rekordzie inwentarza archiwalnego, prowadzonego przez stronę pozwaną pod adresem strony internetowej https://inwentarz.ipn.gov.pl, który odnosi się do (tytuł): „Teczki personalnej kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1), imię ojca: T., ur. (...)” (sygn. IPN: IPN Kr (...)), informacji o następującej treści: „Istnienie teczki o takim tytule nie przesądza o tym, że K. K. (1) współpracował z organami bezpieczeństwa państwa, gdyż w oparciu o posiadane przez IPN materiały nie można potwierdzić takiego ustalenia”;

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3.  nie obciąża powódki kosztami procesu na rzecz strony pozwanej.

Sygn. akt I C 1721/22

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 kwietnia 2024 r.

Powódka I. K. wniosła o nakazanie Skarbowi Państwa – Instytutowi Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu zaniechania naruszeń dóbr osobistych powódki w postaci czci i dobrego imienia jej zmarłego męża K. K. (1) oraz dobrego imienia jej samej poprzez usunięcie z rekordu inwentarza archiwalnego prowadzonego przez stronę pozwaną wyrażenia „teczka personalna kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1), imię ojca: T., ur. (...)”, ewent. poprzez zamieszczenie w tym rejestrze, obok tytułu teczki, sprostowania wyjaśniającego, że „istnienie teczki o takim tytule nie przesądza o tym, że K. K. (1) naprawdę był kontaktem operacyjnym, gdyż w oparciu o posiadane przez IPN materiały nie sposób potwierdzić takiego zarzutu”, a nadto opublikowanie w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku i utrzymanie przez 14 dni na stronach internetowych www.ipn.gov.pl i www.inwentarz.ipn.gov.pl w sposób czytelny oświadczenia o następującej treści: „Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu oświadcza, że opublikowana w inwentarzu archiwalnym informacja, iż Pan K. K. (1) pseudonim (...) był kontaktem operacyjnym jest nieuzasadniona i wprowadza w błąd co do stanu faktycznego, gdyż IPN nie posiada niewątpliwych dowodów na potwierdzenie tego faktu. Instytut Pamięci Narodowej przeprasza osobę, której dobra osobiste zostały naruszone w związku z opublikowaniem takiej informacji. Niniejsze oświadczenie publikuje się w wyniku przegranego procesu sądowego” oraz o zasądzenie kwoty 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę i kosztów procesu (k. 3-7, 86-87).

Powódka podała, że na stronie internetowej IPN udostępniane są materiały sugerujące, że mąż powódki był tzw. kontaktem operacyjnym Służby Bezpieczeństwa PRL. Z uwagi na to K. K. (1) złożył oświadczenie lustracyjne przeczące współpracy z komunistycznymi organami bezpieczeństwa oraz zainicjował postępowanie lustracyjne, które zostało umorzone wskutek jego śmierci. Wg powódki, część dokumentów znajdujących się w teczce personalnej została jej mężowi skradziona, zaś pozostała – została sfałszowana przez SB, dlatego nie było podstaw do stwierdzenia, że K. K. (1) współpracował ze służbą bezpieczeństwa PRL. Powyższe informacje stanowiły pomówienie zmarłego męża powódki, zasłużonego patrioty, godząc w kult jego pamięci oraz w dobre imię jego i powódki.

Strona pozwana Skarb Państwa – Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu (k. 44-51).

Zarzuciła, że publikacja danych dot. K. K. (1) nie dotyczyła bezpośrednio powódki i w żaden sposób ją nie poniżała i nie miała znaczenia dla osobistej relacji powódki z mężem, skoro nie miała ona wątpliwości co do jego przeszłości. Podniosła, że publikowanie na stronie internetowej IPN danych personalnych pochodzących z inwentarza archiwalnego (bez odniesienia się do zawartości konkretnych akt i materiałów) miało ustawową podstawę i było oparte o dokumenty z teczki odnoszącej się do K. K. (1). Strona pozwana zakwestionowała też wysokość żądanego zadośćuczynienia pieniężnego.

Niesporne w sprawie było:

Inwentarz archiwalny prowadzony jest przez Instytut Pamięci Narodowej pod adresem strony internetowej: www.inwentarz.ipn.gov.pl. (...) ma służyć podaniu do publicznej wiadomości informacji o zgromadzonych przez IPN zbiorach dokumentów.

Na przedmiotowej stronie internetowej znajduje się wyszukiwarka. Po wpisaniu w niej danych: (...) pojawia się lista rekordów, w tym m.in. informacja o zbiorze z „Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K. [1945] 1983-1990”, w którym pod sygn. IPN Kr 009/9048 znajduje się Teczka personalna kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1), imię ojca: T., ur. (...) Po wybraniu tego zbioru wyświetlają się następujące dane:

„Przyporządkowanie

Podzespół: Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w K. 1983-1990

Seria: (...) operacyjne

P.: Sygnatura I

Opis zawartości

Nr rejestracyjny: (...) K. (...)

Tytuł: Teczka personalna kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1) , imię ojca: T., ur. (...)

Daty wytworzenia dokumentów

Data początkowa: 1974

Data końcowa: 1980

Opis zewnętrzny

Forma fizyczna: Dokumentacja aktowa

Liczba tomów: 1

Liczba kart: 34

Informacje identyfikujące

Sygnatura IPN: IPN Kr (...)

Sygnatura dawna (wytwórcy dokumentów): (...)

Miejsce przechowywania

Nazwa archiwum: O. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w K..”

Sąd ustalił, co następuje:

K. K. (1) urodził się w dniu (...) w L.. Z pierwszego małżeństwa ma syna (ur. w (...) r.). W 1980 r. zawarł związek z małżeński z powódką. Zmarł 30 stycznia 2022 r. w K..

dowód: odpisy aktów stanu cywilnego (k. 28-29), wniosek paszportowy (k. 303-308 akt Ppl/Kr 760/19), zeznania powódki (k. 114-115)

Przed II wojną światową K. K. (1) był związany z R.. Należał m.in. do organizacji narodowych.

Od września 1939 r. K. K. (1) brał udział w walkach II wojny światowej. W tym czasie należał do oddziałów partyzanckich. Po zakończeniu okupacji hitlerowskiej na (...) pozostał w konspiracji. Uczestniczył w akcjach zbrojnych przeciwko funkcjonariuszom NKWD. Wstąpił do Narodowych Sił Zbrojnych.

W dniu 18 maja 1946 r. K. K. (1) został aresztowany przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego (...). Następnie prowadzono wobec niego (i innych osób) naruszające standardy czynności śledcze (w sposób opisany w dalszej części stanu faktycznego). W sierpniu 1946 r. został skierowany m.in. przeciwko K. K. (1) akt oskarżenia, w którym został oskarżony o to, że wstąpił ochotniczo do nielegalnej organizacji (...) we wrześniu 1945 r. i otrzymał pseudonim (...) oraz pełnił funkcję zwykłego członka, zajmował się czytaniem nielegalnej prasy oraz był inicjatorem zwalczaniu rządu demokratycznego. Wyrokiem z dnia 24 września 1946 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie uniewinnił K. K. (1) od popełnienia przestępstwa dokonanego w ten sposób, że od września 1945 r. do 18 maja 1946 r. wchodził w porozumienie z członkami nielegalnych organizacji mających na celu przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego oraz czytał nielegalne pisma. W dniu 25 września 1946 r. zwolniono K. K. (1) z aresztu.

dowód: postanowienie z 28.06.2018 r. (k. 338-361 akt Ppl/Kr 760/19), karta zwolnienia (k. 66 akt VI K 92/19), repertorium Pr G (k. 111-112 akt Ppl/Kr 760/19), księga aresztowanych (k. 113-114 akt Ppl/Kr 760/19), kwestionariusz osobowy z 29.01.1980 r. (k. 117 akt Ppl/Kr 760/19), protokół przesłuchania K. K. (1) (k. 83-91 akt VI K 92/19), zeznania powódki (k. 114-115)

W późniejszym okresie K. K. (1) przeprowadził się do K.. Tu ukończył studia wyższe, Studium (...) przy Wydziale Prawa i Administracji UJ oraz kurs dla rewidentów, ekonomiczny i księgowości. Pracował naukowo.

Od 10 marca 1974 r. K. K. (1) był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w K. ( (...)9) na stanowisku specjalisty ds. koordynacji kontroli wewnętrznej, do którego obowiązków należało m.in.: ukierunkowywanie, inspirowanie oraz ocenienie kontroli funkcjonalnej realizowanej przez kierowników działów i kontrole doraźne zlecone przez kierownictwo. Był oceniany jako pracownik sumienny, zdyscyplinowany, fachowy, taktowny i koleżeński.

W dniu 15 października 1976 r. rozwiązano z K. K. (1) umowę o pracę za porozumieniem i przekazaniem go z dniem 16 października 1976 r. do pracy w (...) Zjednoczeniu Budownictwa, w którym pracował do osiągnięcia wieku emerytalnego (do ok. 1983 r.).

dowód: opinia z 11.10.1976 r. (k. 53 akt VI K 92/19), protokół przesłuchania K. K. (1) (k. 83-91 akt VI K 92/19), zeznania powódki (k. 114-115)

Po odzyskaniu suwerenności przez Polskę K. K. (1) pełnił funkcję prezesa O. (...) Związku (...) Sił Zbrojnych. Otrzymał legitymację (...) o (...) Rzeczypospolitej Polskiej oraz uzyskał stopień wojskowy kapitana. Otrzymał szereg odznaczeń państwowych, a w ostatnich latach: medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości i medal „Obrońcy Ojczyzny 1939-1945”.

K. K. (1) i powódka byli zaangażowani w krzewienie postaw patriotycznych i propaństwowych. Założyli m.in. Izbę Pamięci (...) w J. poświęconą kultywowaniu pamięci żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.

dowód: protokół przesłuchania z 12.05.2021 r. (k. 83-91 akt VI K 92/19), protokół przesłuchania K. K. (1) (k. 83-91 akt VI K 92/19), zeznania powódki (k. 114-115)

Postanowieniem z 20 lipca 2010 r. Sąd Rejonowy Katowice-Zachód w Katowicach umorzył postępowanie przeciwko I. P. w związku z jego śmiercią, któremu w akcie oskarżenia zarzucono, że w okresie od 18 maja do 2 sierpnia 1946 r. w R., będąc oficerem (...) w R., a tym samym funkcjonariuszem państwa komunistycznego, dopuścił się podczas i w związku z urzędowaniem, zbrodni komunistycznej, będącej również zbrodnią przeciwko ludzkości, albowiem przekraczając swą władzę, w celu wymuszenia na K. K. (1) (pozbawionym wolności oraz przetrzymywanym w areszcie (...)), złożenia określonych wyjaśnień znęcał się nad mim fizycznie i moralnie, dokonując wielokrotnych przesłuchań o różnych porach, głównie nocą, w trakcie których świecił mu lampką w oczy, raził prądem, wielokrotnie uderzał pałką po całym ciele, wiązał ręce, a następnie podciągał go do góry, po czym uderzał wiele razy pałką po całym ciele, zmuszał do siadania na nóżce od taboretu, długotrwałego stania z ręką uniesioną do góry, a gdy stracił równowagę bił go, wielokrotnie wyzywał słowami wulgarnymi i obraźliwymi, umieszczał trzykrotnie nago w karcerze, jednocześnie polecając podległym funkcjonariuszom polewanie go co jakiś czas wodą i niepodawanie pożywienia.

Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2018 r. prokurator O. Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w R. umorzył postępowanie (w związku ze skazaniem ww. sprawcy oraz niewykryciem pozostałych sprawców) w sprawie zbrodni komunistycznej, będącej jednocześnie zbrodnią przeciwko ludzkości, popełnionej między 18 maja 1946 r. a 27 lipca 1946 r. w R. przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego (...), polegającej na przekroczeniu swoich uprawnień oraz działaniu na szkodę interesu prywatnego poprzez fizyczne i psychiczne znęcanie się nad K. K. (1), które polegało na wykopywaniu przez I. P. stołka, na którym siedział K. K. (1), co powodowało jego upadki, biciu go przez I. P. pięściami oraz pejczem, przywiązywaniu go do stołka i zapinaniu na palcach jego rąk i nóg przewodów elektrycznych, połączonych z induktorem i rażeniu go prądem elektrycznym, znieważaniu go wulgarnymi słowami, zleceniu innym funkcjonariuszom umieszczania go na 72 godziny w pomieszczeniu zwanym karcerem, w którym był polewany wodą, oraz grożeniem mu pozbawieniem życia poprzez przykładanie do jego głowy nienabitego pistoletu i pociąganiu go za spust, a nadto biciu go przez innych funkcjonariuszy tego (...), co stanowiło naruszenie jego prawa do zdrowia oraz represję i poważne prześladowanie z powodu podejrzenia go o przynależność do Narodowych Sił Zbrojnych.

dowód: postanowienie z 28.06.2018 r. (k. 338-361 akt Ppl/Kr 760/19)

W styczniu 2019 r. organizacje kombatanckie złożyły wniosek w Urzędzie do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych o nadanie K. K. (1) odznaczenia – Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski. Wniosek został rozpatrzony negatywnie z uwagi na przeprowadzoną analizę materiałów IPN, o czym K. K. (1) zawiadomiono pismem z 5 marca 2019 r.

W maju 2019 r. powódka zwróciła się Prezydenta RP z prośbą o pomoc w sprawie awansowania jej męża, które, pomimo jego zasług dla kraju, napotkało trudności w związku z istnieniem dokumentu, który został mu skradziony w czasie jego pracy w Przedsiębiorstwie (...) w K., i miał stanowić dowód współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa, co było całkowitą niedorzecznością. W odpowiedzi na powyższe poinformowano powódkę, że mianowanie na wyższy stopień oficerski w odniesieniu do K. K. (1) nie było możliwe przez Prezydenta RP (tylko przez Ministra Obrony Narodowej), natomiast uhonorowanie go odznaczeniem państwowym nie mogło nastąpić w związku z negatywnym zaopiniowaniem wniosku przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

dowód: pismo powódki z 3.05.2019 r. (k. 130), pismo Kancelarii Prezydenta RP z 5.07.2019 r. (k. 131), pismo Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z 5.03.2019 r. (k. 10 akt VI K 92/19), zdjęcie (k. 54 akt VI K 92/19), protokół przesłuchania K. K. (1) (k. 83-91 akt VI K 92/19), zeznania powódki (k. 114-115)

Następnie, za sprawą powódki, K. K. (1) powziął informacje, że na stronie internetowej www.inwentarz.ipn.gov.pl bez trudu można znaleźć materiały sugerujące jego współpracę ze organami bezpieczeństwa PRL. Powyższa informacja wywołała u małżonków poczucie niesprawiedliwości oraz potrzebę ochrony dobrego imienia męża, który traktował przedmiotowe zarzuty jako ujmę na honorze.

W związku z wnioskiem K. O. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w K. prowadziła postępowanie w sprawie możliwości popełnienia przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego przestępstwa poświadczenia nieprawdy w dokumentach personalnych na jego szkodę. K. K. (1), zaznajomiony ze zbiorem dokumentów zawartych w aktach kontaktu operacyjnego, oświadczył, że dokumenty te stwierdzały nieprawdę, gdyż nigdy nie zgodził się na współpracę w charakterze kontaktu operacyjnego lub w jakiejkolwiek innej formie. Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2019 r. prokurator ww. Komisji odmówił – wobec przedawnienia karalności czynu zabronionego – wszczęcia śledztwa w sprawie zbrodni komunistycznej polegającej na poświadczeniu nieprawdy okoliczności mającej znaczenie prawne w dokumentacji osobowej dot. rejestracji tzw. „kontaktu operacyjnego” przez funkcjonariusza państwa komunistycznego – Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w K. Wydziału (...) w okresie od 23 września 1974 r. do 7 marca 1980 r. na szkodę K. K. (1), który to czyn stanowił represję polegającą na indywidualnym naruszeniu praw człowieka, wg ustawy karnej obowiązującej w czasie jego popełnienia.

dowód: postanowienie z 14.06.2019 r. (k. 190-193 akt Ppl/Kr 760/19), protokół przesłuchania K. K. (1) (k. 83-91 akt VI K 92/19), zeznania powódki (k. 114-115)

W dniu 17 czerwca 2019 r. K. K. (1) złożył wniosek do Sądu Okręgowego w Krakowie o wszczęcie postępowania autolustracyjnego, przedkładając podpisane przez siebie oświadczenie o braku współpracy z organami bezpieczeństwa PRL. Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2019 r. wszczęto postępowanie lustracyjne celem ustalenia zgodności z prawdą oświadczenia lustracyjnego złożonego przez K. K. (1) (sygn. akt VI K 92/19).

Pismem z dnia 15 kwietnia 2020 r. O. Biuro Lustracyjne IPN w K. zawiadomiło o gromadzeniu materiału dowodowego pozwalającego na ocenę prawdziwości analizowanego oświadczenia K. K. (1). W związku z monitami K. K. (1) kwestionującymi informację zamieszczoną na stronie internetowej IPN dotyczącą jego osoby jako kontaktu operacyjnego, pismem z 2 czerwca 2020 r. O. Biuro Lustracyjne IPN w K. zawiadomiło Sąd, że zamieszczona na stronie internetowej IPN informacja nie była stwierdzeniem, iż lustrowany był kontaktem operacyjnym SB, lecz jedynie informacją o istnieniu w zasobach archiwalnych IPN Teczki personalnej kontaktu operacyjnego ps. (...) dot. K. K. (1).

Pismem z dnia 28 lipca 2020 r. prokurator Oddziałowego Biura Lustracyjnego IPN w K. przedłożył stanowisko w sprawie zgodności z prawdą oświadczenia lustracyjnego złożonego przez K. K. (1) wskazując, że budziło ono wątpliwości, zaś zachowanie lustrowanego zrealizowało wszystkie znamiona współpracy z organami bezpieczeństwa PRL.

W toku postępowania sądowego przesłuchano K. K. (1) oraz 2 świadków: E. F. i Z. R.. Przeprowadzono także dowód z opinii biegłego ds. kryminalistycznej ekspertyzy dokumentów.

Postanowieniem z 15 lutego 2022 r. Sąd umorzył postępowanie wobec K. K. (1) wobec jego śmierci.

dowód: stanowisko IPN z 28.07.2020 r. (k. 39-44 akt VI K 92/19, k. 53-58), wniosek z 17.06.2019 r. (k. 4-9, 18-21 akt VI K 92/19), postanowienie z 12.12.2019 r. (k. 22-23 akt VI K 92/19), pismo IPN z 15.04.2020 r. (k. 29 akt VI K 92/19), pismo z 30.04.2020 r. (k. 31 akt VI K 92/19), pismo IPN z 2.06.2020 r. (k. 35 akt VI K 92/19), protokoły rozpraw (k. 74-76, 99-103 akt VI K 92/19), protokół przesłuchania (k. 83-91 akt VI K 92/19), opinia (k. 118-124 akt VI K 92/19), postanowienie z 15.02.2022 r. (k. 138 akt VI K 92/19)

Informacja IPN o teczce kontaktu operacyjnego organów bezpieczeństwa PRL dot. K. K. (1) spowodowała, że zrezygnował on z zajmowanej funkcji prezesa O. (...) Związku (...) Sił Zbrojnych i z prowadzenia działalności społecznej mającej na celu krzewienie idei narodowych i patriotycznych w społeczeństwie. Wg K. K. (1), istnienie powyższej informacji IPN sugerowało, że współpracował on z organami bezpieczeństwa PRL, co zdecydowanie niekorzystanie rzutowało na aktualną i uprzednią jego działalność patriotyczną. K. K. (1) miał poczucie skrzywdzenia takim przedstawieniem jego osoby.

dowód: protokół przesłuchania K. K. (1) (k. 83-91 akt VI K 92/19), zeznania powódki (k. 114-115)

Powódka pełni funkcję prezesa stowarzyszenia Instytut (...), którego celem statutowym jest dbałość o rozwój świadomości narodowej, aktywności obywatelskiej i zachowanie tożsamości kulturowej. Powódka jest bardzo dumna z dokonań swojego męża oraz uważa go za wielkiego patriotę. J., sama utożsamia się także z takimi wartościami jak patriotyzm, szacunek i ochrona ustroju demokratycznego. Z uwagi na śmierć męża, powódka zamierza kultywować jego pamięć oraz przekazać społeczeństwu ideały, którymi się kierował. Temu celowi służyć ma pośmiertne wydanie jego pamiętników oraz przeniesienie I. Pamięci do K.. Jednakże, istniejące wobec K. K. (1) zarzuty o współpracę z organami bezpieczeństwa PRL, uniemożliwiają powódce realizację ww. zamiarów.

dowód: dyplom (k. 26), informacja z KRS (k. 27), zeznania powódki (k. 114-115)

Nadto na podstawie dokumentów znajdujących w skoroszycie – teczce kontaktu operacyjnego (...) – nr rejestr. (...) (nr archiwalny (...)) (k. 60-81 akt gł., k. 51-92 akt Ppl/Kr 760/19) Sąd ustalił, co następuje:

Teczka ma 34 karty. Znajdują się w niej dokumenty zapisane maszynowo i odręcznie – bezpośrednio wytworzone dla potrzeb prowadzenia teczki kontaktu operacyjnego, a także dokumenty pozyskane z innych źródeł związane z działalnością kontaktu. Chronologicznie te dokumenty mogły mieć następujący układ (wpływ do teczki).

(1)  Wnioskiem z 12 sierpnia 1974 r. Naczelnik Wydziału (...) w K. zwrócił się do Wydziału C tej K. o udzielenie informacji dot. K. K. (1) w celu sprawdzenia obiektu. W informacji zwrotnej z dnia następnego podano, że K. K. (1) „po wyzwoleniu członek N. ujawnił się w 1947 r., materiały w archiwum Wydziału – (...)” (k. 65).

(2)  Wnioskiem z 12 sierpnia 1974 r. Naczelnik Wydziału (...) w K. zwrócił się do wydziału paszportowego w sprawie K. K. (1) o wypożyczenie akt (k. 64).

(3)  W obszernej notatce służbowej z 20 sierpnia 1974 r. F. W. wskazał, że przeprowadził rozmowę z K. K. (1), zatrudnionym w (...)9, z której wynikało istnienie szeregu nieprawidłowości w działalności przedsiębiorstwa, w tym w zakresie: (-) zabezpieczania materiałów budowalnych np. w Lokomotywowni w R., (-) opóźnień związanych ze złą organizacją pracy oraz brakiem kontroli przy budowie magistrali kolejowej w Z. oraz (-) rozliczania kart drogowych pojazdów w Samodzielnym Kierownictwie Budów w K. (opisano konkretne nieprawidłowości co do 5 rachunków zatwierdzonych przez kierownictwo, w tym Z., który czerpał z tego korzyści materialne). KO-KK wskazał, że na szczególne zainteresowanie organów zasługiwał D. – zastępca dyrektora Zarządu Zakładów (...), który traktował przedsiębiorstwo jak własny folwark i wyjeżdżał za granicę w sprawach zakupu licencji i zawierania innych umów; jego syn prawdopodobnie nielegalnie wyjechał (...) a przebywał (...) dlatego mógł wystąpić problem płacenia D. pewnych profitów przez firmy zachodnie, które wykorzystywał jego syn. Jako przedsięwzięcia F. W. określił: przesłanie do Zjednoczenia (...) w W. pisma co do zawyżania obliczeń za pracę na rzecz kółek rolniczych i zgłębienie z rozmówcą sprawy D. na następnym spotkaniu, a jako wnioski podał, że K. K. (1) posiadał możliwości zdobywania materiałów dot. nieprawidłowości w (...)9 na odcinku wykonawstwa zadań planowych, zabezpieczenia mienia i innych problemów interesujących Służbę Bezpieczeństwa, dlatego zaproponował wykorzystanie go na płaszczyźnie KO (k. 77-78).

(4)  W notatce służbowej z 22 sierpnia 1974 r. F. W. przedstawił życiorys K. K. (1), w tym że: (-) miał pochodzenie inteligenckie, (-) był rozwiedziony, (-) był bezpartyjny, (-) znał 4 języki obce, (-) w czasie okupacji pracował przy rodzicach na ich gospodarstwie rolnym w L., (-) w 1946 r. rozpoczął studia, (-) pracował zawodowo w prezydiach rad narodowych w referatach księgowo-budżetowych (1947-1954) oraz w: Zjednoczeniu (...) w K. (1954-1958), IV LO w K. (1958-1965), Zakładach (...) w D. (1966-1967), Branżowym Laboratorium (...) w K. (1968-1970) i Zarządzie Zakładów (...) w K. (1970-1974); wg opinii wystawionych przez ostatnie 2 zakłady, K. K. (1) był pracownikiem sumiennym i zdyscyplinowanym, koleżeńskim. F. W. odnotował również, że K. K. (1) nie budził zastrzeżeń pod kątem moralnym, nie figurował jako osoba karana i był w trakcie pracy doktorskiej ( Organizacja i zarządzanie a funkcjonowanie samorządu robotniczego”) (k. 79v-80).

(5)  Wnioskiem z 26 sierpnia 1974 r. Naczelnik Wydziału (...) w K. zwrócił się do Biura C MSW o udzielenie informacji dot. K. K. (1) w celu sprawdzenia obiektu. W informacji zwrotnej wskazano na materiały w Wydziale C (...) R. – (...) i w Wydziale C (...) K. – (...). Na wniosku umieszczono pieczęć z informacją o zarejestrowaniu sprawy w wydziale C (...) K. za nr. (...) w dniu 23 września 1974 r. (k. 63).

(6)  W notatce służbowej z 11 października 1974 r. F. W. podał, że w dniu 10 października 1974 r. spotkał się z KO-KK (zatrudnionym w (...)9), który stwierdził, że w przedsiębiorstwie występowało szereg nieprawidłowości natury organizacyjnej i nadzorczej, które prowadziły do powstania nadużyć na szeregu budowach. KO-KK wymienił przykład 2 pracowników (w tym Z.), opisując proceder nadużyć w zakresie eksploatacji pojazdów, oraz nieprawidłowego wykorzystania dźwigu na budowie w M.. Według KO-KK taka gospodarka doprowadziła do dwukrotnego pozbawienia załogi premii oraz mogła spowodować niewykonanie założonego planu, co nie wpływało pozytywnie na atmosferę wśród załogi (pojawiały się narzekania na brak premii i oburzenie w razie tłumaczenia tego stanu). KO-KK wskazał na wyrażanie zadowolenia i uznania przez pracowników dla polityki towarzysza Gierka w związku z jego wizytą w USA. F. W. jako przedsięwzięcia określił: (-) przekazanie do Wydziału (...) w K. informacji o działalności ww. pracownika Z., (-) uzupełnienie informacji dot. działalności w M. oraz (-) wykorzystanie w grupie I informacji o wizycie Gierka (k. 76, 78v-79).

(7)  W (...) operacyjnej z 29 maja 1976 r. W. M. podał, że w tym dniu nawiązał kontakt z KO-KK – K. K. (1) zatrudnionym w (...)9 na stanowisku specjalisty ds. koordynacji i kontroli wewnętrznej, który wyraził zgodę na dalszą współpracę i informowanie o sprawach interesujących Służbę Bezpieczeństwa; informacje miał podawać na wskazany nr telefonu, a spotkania miały się odbywać w jego pomieszczeniu służbowym lub na mieście. Z rozmowy z KO-KK wynikało m.in., że: (-) za przekroczenie funduszu płac była winna dyrekcja (...) („zasiedziała stara klika”), (-) chcąc uzyskać poprawę należałoby najpierw zmienić część dyrekcji, (-) kierownicy odcinków wyrażali jawnie niezadowolenie z powodu nieotrzymania premii, (-) nadal przyjmowano nowych pracowników, mimo braku wolnych etatów, co m.in. ujemnie wpływało na fundusz płac, (-) wielu kierowców oraz operatorów sprzętu dopisywało sobie do kart pracy godziny nieprzepracowane, co zwiększało ich wynagrodzenie; KO-KK był w stanie ustalić imiennie fałszerzy kart pracy i przekazać te dane do 10 czerwca 1976 r. W. M. zwrócił się do KO-KK o sprawdzenie kart pracy koparki C. ze wskazaniem przyczyn pozostawienia jej bez zabezpieczenia przed korozją i szabrownictwem części. Jako przedsięwzięcia określił: (-) wyjaśnienie z dyrektorem kwestii nieotrzymania premii przez kierownictwo, (-) sporządzenie notatki i przesłanie jej do (...) po otrzymaniu wykazu fałszowania kart pracy, (-) uzupełnienie informacji dot. koparki o inne sposoby marnotrawstwa maszyn oraz urządzeń w celu założenia sprawy operacyjnego sprawdzenia (k. 75).

(8)  W notatce służbowej z 8 czerwca 1976 r., napisanej na maszynie, podpisany pod nią W. M. podał, że na spotkaniu z KO-KK w tym dniu uzyskał informacje m.in. o tym, że operatorzy i pracownicy maszyn ciężkich z oddziału w B. fałszowali raporty pracy maszyn celem uzyskania większego wynagrodzenia, co dotyczyło 21 pracowników; ich wykaz sporządził KO-KK i przekazał W. M.; ponadto KO-KK przekazał zadanie z poprzedniego spotkania na temat wykorzystania dwóch koparek C. i Białoruś w oddziale w B.. Informacje od KO-KK dotyczyły także niezadowolenia wśród grupy kierowniczej (...)9 z powodu nieotrzymania premii. W. M. określił również przedsięwzięcia: przekazanie informacji o fałszowania raportów pracy przez pracowników oddziału w B. do Wydziału (...) w K. oraz uzupełnienie informacji co do 2 koparek w celu założenia sprawy operacyjnego sprawdzenia na niewykorzystanie oraz marnotrawstwo maszyn i urządzeń w oddziale (...)9 (k. 70).

(9)  W odręcznym zapisku (bez daty, niepodpisanym), nawiązującym do treści ww. notatki z 8 czerwca 1976 r. była zawarta informacja na temat 2 koparek C. i Białoruś (k. 70v).

(10)  W maszynopisie (bez daty, niepodpisanym), nawiązującym do treści ww. notatki z 8 czerwca 1976 r., znajdował się wykaz za okres od 1 stycznia do 15 kwietnia 1976 r. nadpłat wynagrodzenia 21 operatorów i ich pomocników zatrudnionych w oddziale w B., którzy sfałszowali raporty pracy maszyn (ze wskazaniem m.in. wysokości nadpłaty oraz opisu przestępstwa) (k. 71v-74).

(11)  W odręcznie sporządzonej przez W. M. (...) operacyjnej” z 24 czerwca 1976 r. wskazał, że spotkał się w kawiarni (...) z KO-KK i uzyskał m.in. informacje, że: (-) atmosfera wśród pracowników (...)9 nie budziła zastrzeżeń, nie było jakiś kontrowersyjnych wypowiedzi na temat przyszłej podwyżki, (-) wśród załogi (...)9 chodziła anegdota o wzmożonym poborze rezerwistów na przeszkolenie wojskowe, (-) studenci w czasie wakacji nie mieli prawa przebywać w domach studenckich (ewentualnie za zgodą rektora), co było celowym posunięciem, aby nie dopuścić do dyskusji grupowej lub manifestacji przez studentów, (-) samochody F. (...) i 126p miały podrożeć, (-) odcinek magistrali kolejowej Huty (...) miał być oddany w terminie (k. 69).

(12)  W odręcznie sporządzonej przez W. M. (...) operacyjnej” z 25 czerwca 1976 r. odniesiono się do kwestii płacowych w (...)9. Wg W. M., KO-KK informował, że niezadowolenie z podwyżek mogło pojawić się tylko w grupach osób pracujących bezpośrednio na odcinkach budowlanych, a ponadto zobowiązał się powiadomić telefonicznie SB w razie uzyskania interesujących informacji i być wyczulonym na wszelakie wypowiedzi wiążące się z ostatnią podwyżką, które mogłyby zakłócić na terenie zakładu lub w miejscu jego pobytu. Na (...) uczyniona jest odręczna dekretacja z 28 czerwca 1976 r. o treści: „informacja jest bezwartościowa i w dodatku po (nieczytelne)” (k. 66).

(13)  W odręcznym zapisku bez daty (z dopiskiem sporządzonym innym charakterem pisma – „inf. operacyjna”) zawarto informację dotyczącą K. C. – magazyniera (...) R. w związku z kradzieżą w magazynie w 1974 r. o wartości 342.377 zł, co do którego Sąd Najwyższy obniżył karę i pozostawił jako nierozpoznaną kwestię kwoty do zwrotu – „ktoś ukradł, (…), przedsiębiorstwo poniosło stratę (…), kto ukradł, jeśli nie C.” (k. 62v).

(14)  W załączonym do teczki (bez informacji przez kogo) maszynopisie z 6 lipca 1976 r. było zawarte zestawienie przygotowane przez Samodzielną Sekcję (...) Prawnej (...)9 o dokonanych przestępstwach gospodarczych i stanie załatwienia tych spraw (w tym nadużyciu w magazynie spowodowanym przez K. C.) (k. 67).

(15)  W załączonym do teczki (bez informacji przez kogo) maszynopisie z 10 lipca 1976 r. (bez wskazania autora) był meldunek z ilościowego wykonania kontroli wewnętrznej oraz wyników za II kwartał 1976 r., zawierający także wykaz pracowników, wobec których zostały zastosowane kary (k. 68).

(16)  W załączonym do teczki druku – informacji Biura C MSW z 4 kwietnia 1979 r., które skierowano do Naczelnika Wydziału (...) w K., wskazano, że K. K. (1) ubiegał się o wydanie paszportu na wyjazd turystyczny do Danii w okresie 7-10 maja 1979 r. (k. 80v).

(17)  W zatwierdzonym raporcie z 7 marca 1980 r. dot. eliminacji kontaktu operacyjnego (...) Z. R. podał w szczególności, że: (-) KO-KK do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa został pozyskany w dniu 23 września 1974 r., kiedy pracował w (...)9, (-) w okresie współpracy pracownik, który utrzymywał z nim kontakt, uzyskał kilka informacji na temat nieprawidłowości w (...)9, (-) od czerwca 1976 r. kontakt z KO został ograniczony na skutek zmiany przez niego miejsca pracy, (-) obecnie KO pracował w centrali (...) Zjednoczenia Budownictwa i miał znikome możliwości w przekazywaniu informacji, które interesowały Służbę Bezpieczeństwa. Dlatego Z. R. proponował zrezygnować ze współpracy w K. K. (1) oraz złożyć posiadane materiały do archiwum Wydziału C K. z propozycją przechowywania ich przez okres 10 lat (k. 81).

(18)  W tabeli – przeglądzie akt sporządzonym przez Z. R. podano zawartość teczki kontaktu operacyjnego (...) (data 23 sierpnia 1974 r.) wskazując na 14 pozycji na 32 kartach (k. 61v).

(19)  W notatce informacyjnej (tabeli) z 11 kwietnia 1980 r. dot. opracowania ewidencyjno-operacyjnego i archiwalnego akt sprawy KO nr rej. (...) (nr archiwalny (...)) podano, że wypisano na figurantów do KOI i skorowidzów archiwalnym kartę figuranta K. K. (1) – wzory kart E-14 (k. 61).

Sąd ustalił również następujące okoliczności:

Do lat siedemdziesiątych ub. wieku K. K. (1) pozostawał w zainteresowaniu organów bezpieczeństwa w związku z jego działalnością w czasie II wojny światowej (nr archiwalny: (...)) oraz jego udziałem w spotkaniu byłych członków N. w L. w 1956 r., podczas którego analizowano okoliczności aresztowania kierownictwa organizacji oraz komentowano bieżącą sytuację krajową i międzynarodową (nr archiwalne: (...), (...)).

dowód: karty E-14, E-16, zagadnieniowa (k. 14-16, 27, 29, 42-45 akt Ppl/Kr 760/19), dziennik archiwalny (k. 33 akt Ppl/Kr 760/19), notatka służbowa z 14.02.2020 r. (k. 93 akt Ppl/Kr 760/19), notatka służbowa z 10.11.1956 r. (k. 315 akt Ppl/Kr 760/19), doniesienie z 15.11.1956 r. (k. 316-318 akt Ppl/Kr 760/19), pismo z 18.03.1957 r. (k. 319 akt Ppl/Kr 760/19), pismo z 26.04.1957 r. (k. 321 akt Ppl/Kr 760/19), pisma z 8.05.1957 r. (k. 323, 324 akt Ppl/Kr 760/19), pismo z 13.05.1957 r. (k. 325 akt Ppl/Kr 760/19), karta wypożyczania akt (k. 328-329 akt Ppl/Kr 760/19)

W dzienniku rejestracyjnym (...) w K. zarejestrowano przez Wydział (...) w dniu 23 września 1974 r. (...) do nr. (...).

dowód: dziennik rejestracyjny (k. 32 akt Ppl/Kr 760/19)

F. W. wypożyczył akta nr 119052/II w dniu 19 sierpnia 1974 r., zwrócił je w dniu 2 lipca 1975 r.

dowód: karta wypożyczania akt (k. 328-329 akt Ppl/Kr 760/19)

W sprawie obiektowej (...) dotyczącej (...)9 wskazano (w charakterystyce operacyjnej sporządzonej przez W. M. w lipcu 1976 r.), że zabezpieczenie operacyjne obiektu było realizowane poprzez utrzymywane kontakty z KO ps. (...), który posiadał możliwości informowania o wszelkiego rodzaju przejawach wrogiej działalności z całego terenu prowadzonych budów i oddziałów (...)9 ze względu na jego stanowisko inspektora kontroli, a nadto utrzymywano kontakty obywatelskie z 2 wymienionymi osobami oraz kontakty służbowe z 4 dyrektorami. W kierunkach przedsięwzięć wskazano, że z uwagi na prowadzoną sprawę operacyjnego sprawdzenia ( Oddział) należało pozyskać tajnego współpracownika z Oddziału (...) i (...) i jednego KO na poszczególnych bazach. W sprawie o krypt. Oddział przedmiotem sprawdzenia były przyczyny marnotrawstwa maszyn budowlanych i wysokości poniesionych z tego tytułu strat i ustalenie osób winnych powyższych zaniedbań. W związku z wynikami sprawdzenia, do (...)9 została skierowana kontrola z NIK, która wykazała szereg nieprawidłowości w gospodarce maszynami Oddziału (...) i (...), co doprowadziło m.in. do zmiany dyrekcji Oddziału, którą zobowiązano do wprowadzenia w życie programu właściwego wykorzystania sprzętu. Sprawę Oddział postanowiono zakończyć, a realizacja wniosków pokontrolnych NIK miała być sprawdzona operacyjnie w ramach sprawy obiektowej (...).

dowód: charakterystyka operacyjna obiektu (k. 208-213 akt Ppl/Kr 760/19), meldunki operacyjne (k. 214-224 akt Ppl/Kr 760/19)

F. W. był funkcjonariuszem SB w latach 1968-1990. Od 1973 r. był st. inspektorem w Wydziale III (...) w K., od 1975 r. – st. inspektorem w Wydziale (...) (od 1978 r. był jego kierownikiem). Był oceniany jako pracownik zdyscyplinowany, odpowiedzialny i obowiązkowy.

W. M. był funkcjonariuszem SB w latach 1972-1981. Od czerwca 1976 r. był inspektorem w Wydziale (...) w K.. W marcu 1976 r. przełożony wyraził opinię, że od sierpnia 1975 r. W. M. na kontakcie nie posiadał żadnego tajnego współpracownika. W opinii przełożonego z 19 listopada 1976 r. stwierdzono, że W. M. m.in. posiadał zdolność szybkiego nawiązywania znajomości i kontaktów, ale cechy te wykorzystywał do prywatnych celów, w czasie pracy załatwiał sprawy prywatne oraz odnotowano przypadki nadużywania alkoholu, a ponadto od maja 1976 r. założył 3 sprawy operacyjne, z których jedną zakończył wynikiem pozytywnym, a na kontakcie posiadał jednego tajnego współpracownika; wymagał systematycznej kontroli przełożonych. W 1978 r. odmówiono W. M. przeniesienia do innego Wydziału (...) z uwagi na negatywną ocenę jego pracy. W opiniach z 1978 r. wskazano m.in., że W. M. był pracownikiem posiadającym trudności z prawidłową analizą dokumentów operacyjnych oraz z wyciąganiem wniosków, a w pracy z osobowymi źródłami informacji nie wykazywał aktywności i własnej inicjatywy, zaś częstotliwość spotkań z osobowymi źródłami informacji oceniono na niedostateczną. Wyjaśniane przez niego w sprawach operacyjnych zagrożenia nie posiadały właściwego udokumentowania i ukierunkowania działań. Z dniem 9 lutego 1981 r. W. M. został zawieszony w czynnościach służbowych wobec ustalenia, że udzielał pomocy przy załatwianiu spraw niewchodzących w zakres jego obowiązków, a nadto dał podstawę do pomówienia go o nakłanianie do sfałszowania dokumentów wymaganych do uzyskania paszportu w zamian za przyjęcie korzyści majątkowej. Wobec potwierdzenia ww. ustalenia i składania przez W. M. kłamliwych i pokrętnych wyjaśnień został ukarany karą wydalenia ze służby z obniżeniem stopnia milicyjnego do sierżanta (rozkaz z 3 kwietnia 1981 r.).

Z. R. był funkcjonariuszem SB w latach 1968-1989. Od czerwca 1975 r. pracował jako starszy inspektor w Wydziale (...) w K.. Był oceniany jako pracownik sumienny i obowiązkowy.

dowód: informacje z (...) (k. 96-101 akt Ppl/Kr 760/19), notatka służbowa z 7.04.2020 r. (k. 137 akt Ppl/Kr 760/19), akta osobowe F. W. (k. 138-154 akt Ppl/Kr 760/19), akta osobowe W. M. (k. 155-171 akt Ppl/Kr 760/19), akta osobowe Z. R. (k. 172-183 akt Ppl/Kr 760/19), protokół przesłuchania E. F. (k. 285-288 akt Ppl/Kr 760/19), protokół przesłuchania K. K. (2) (k. 290-291 akt Ppl/Kr 760/19), protokół przesłuchania Z. R. (k. 293-295 akt Ppl/Kr 760/19), zeznania świadka K. K. (2) (k. 111v-112), zeznania świadka Z. R. (k. 112v-113), zeznania świadka E. F. (k. 113-114)

W kwietniu 1979 r. wydano K. K. (1) paszport z prawem jednokrotnego wyjazdu w celach turystycznych do Danii. Przed wydaniem decyzji paszportowej uzyskano informację z Biura C MSW o zarejestrowaniu K. K. (1) do nr. (...).

dowód: podanie paszportowe (k. 305-308 akt Ppl/Kr 760/19), pismo z 9.04.1979 r. (k. 80v)

W materiałach funduszu operacyjnego Wydziału (...) w K. znajdują się m.in. raporty z 14 lutego oraz 4 i 14 marca 1978 r., 2 marca, 25 lipca, 26 września i 16 listopada 1979 r. oraz 4 marca 1980 r. stwierdzające wydatkowanie na rzecz KO (KS) (...) określonych środków na: konsumpcję oraz wiązanki kwiatów i koniaki, podpisane przez E. F., F. W. i T. K..

dowód: raporty (k. 225-227, 276 akt Ppl/Kr 760/19), notatka służbowa z 18.06.2020 r. (k. 234 akt Ppl/Kr 760/19), rachunek (k. 281 akt Ppl/Kr 760/19), protokół przesłuchania E. F. (k. 285-288 akt Ppl/Kr 760/19)

W związku ze złożeniem akt – teczki kontaktu operacyjnego do archiwum wypisano kartę M.-2 dotyczącą K. K. (1) z informacją o rejestracji do nr. (...) i złożeniu w dniu 11 kwietnia 1980 r. materiałów do archiwum Wydziału C (...) w K. do nr. (...) (ten numer powołano w dzienniku rejestracyjnym (...) w K. pod pozycją 15276). Przedmiotowa karta M.-2 została odnotowana także w Biurze C MSW w kartotece ogólnoinformacyjnej.

W dzienniku archiwalnym ww. akta zarejestrowano pod numerem (...) z podaniem, że dotyczyły one K. K. (1) – (pseudonim) (...), ilość teczek pers. – 1.

dowód: karta M.-2 (k. 28, 40-41 akt Ppl/Kr 760/19), dziennik archiwalny (k. 31 akt Ppl/Kr 760/19), dziennik rejestracyjny (k. 32 akt Ppl/Kr 760/19)

Według opinii kryminalistycznej sporządzonej w sprawie VI K 92/19 dokumenty w postaci: odręcznego zapisku bez daty z informacją dot. K. C. oraz odręcznego zapisku bez daty dot. koparek C. i Białoruś (poz. 13 i 9 stanu faktycznego dot. spornej teczki) zostały nakreślone przez K. K. (1).

dowód: opinia kryminalistyczna (k. 118-124 akt VI K 92/19

Stan faktyczny sprawy Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów i opinii, które w zakresie i w sposób, w jaki ich treść przedstawiono w stanie faktycznych, nie budziły wątpliwości Sądu i nie zostały skutecznie zakwestionowane przez żadną ze stron. W kwestii dokumentów dodatkowe uwagi zostaną poczynione w dalszej części rozważań, albowiem ich rozsądna ocena, zwłaszcza dokumentów z weryfikowanej teczki kontaktu operacyjnego (...), musiała uwzględniać szereg innych okoliczności ujawnionych w sprawie.

W tym miejscu należało jednak zwrócić uwagę, że powódka od początku procesu kwestionowała prawdziwość treści zawartych w teczce zatytułowanej „Kontakt operacyjny (...) nr rejestr. (...)” (k. 60-81) oraz powiązanie przedmiotowej dokumentacji z osobą zmarłego męża powódki – K. K. (1). W tym kontekście Sąd miał na względzie, że przesłuchiwani w sprawie świadkowie: K. K. (2), Z. R. i E. F. (k. 111v-114) – ówcześni funkcjonariusze wydziału (...) w K. zajmującego się ochroną operacyjną gospodarki narodowej, nie kojarzyli – z własnej działalności, czy też informacji uzyskanych od innych pracowników K. – osoby K. K. (1). Tym bardziej nie posiadali oni jakiejkolwiek wiedzy, czy wskazana osoba była zarejestrowana jako kontakt operacyjny (zob. też protokoły ich przesłuchań, k. 285-288, 290-291, 293-295 akt Ppl/Kr 760/19 oraz protokół rozprawy z 17.06.2021 r., k. 99-103 akt VI K 92/19). Powyższe nie było zaś wykluczone, skoro, uwzględniając zawartość spornej teczki, żaden ze świadków w rzeczywistości nie miał bezpośredniej styczności z kontaktem operacyjnym o pseudonimie (...), nigdy też nie poznał samego K. K. (1). Zresztą ewentualne nieścisłości i braki w pamięci można było ocenić jako naturalne, biorąc pod uwagę poziom zaawansowania wiekowego przesłuchiwanych świadków oraz fakt, iż od spornych wydarzeń minęło prawie 50 lat. Ponadto z materiałów zawartych w aktach Ppl/Kr 760/19 nie wynikało, aby działalność kontaktu operacyjnego była na tyle znacząca, aby samo źródło jako takie, czy kryjąca się pod nim osoba, musiała zapisać się w pamięci, przynajmniej w zarysie. Nie umknęło przy tym Sądowi, że wskazani świadkowie, biorąc pod uwagę przedmiot ich ówczesnej działalności zawodowej, zwłaszcza w kontekście obecnej oceny historycznej i politycznej tej działalności, mogli mieć skłonność do negowania czy obniżania rangi podejmowanych przedsięwzięć, w tym ujawniania wiedzy o osobowych źródłach ich informacji.

W tej zatem perspektywie Sąd analizował również rozbieżności zachodzące pomiędzy wyjaśnieniami wskazanych wyżej świadków. Z jednej strony K. K. (2) i Z. R. podkreślili, że zasadniczo nie prowadziło się teczek dla kontaktów operacyjnych. Jednocześnie sugerowali, że zjawisko tworzenia notatek z fikcyjnych spotkań oraz rozmów istniało i służyło funkcjonariuszom SB w uzyskaniu dodatkowej premii lub ratowaniu posady pracownika słabo wywiązującego się ze swoich obowiązków (np. W. M.). Z drugiej jednak strony, świadek E. F. zeznał, że kontakt operacyjny wiedział, iż kontaktuje się z nim pracownik SB, dla takiej osoby także prowadziło się odrębną teczkę, zaś istnienie notatki o odbytym spotkaniu dawało podstawę domniemania, że rzeczywiście miało ono miejsce. W tej sytuacji należało uwzględnić treść dokumentów zgromadzonych w aktach Ppl/Kr 760/19 (k. 198-199, 225-227, 276-281) i protokołu przesłuchania E. F. (k. 285-288 akt Ppl/Kr 760/19). W sposób jednoznaczny wynikało z nich bowiem, że kontakt operacyjny (ewent. służbowy) o ps. (...) otrzymywał w latach 1978-1980 nagrody rzeczowe wręczane przez funkcjonariuszy SB za dobrą współpracę z SB. E. F. jako osoba bezpośrednio wręczająca nagrodę (będąca jedynym świadkiem, którego dotyczyły dokumenty związane z wręczaniem nagród, k. 277) kategorycznie wykluczył zaś, aby obdarowanym był K. K. (1); wskazał przy tym na pracownika (...) o imieniu K.. Do tego, jak wynikało ze spornej teczki, w okresie od października 1976 r. do 1980 r. K. K. (1) nie pracował już w przedsiębiorstwie będącym obiektem zainteresowania SB, a ponadto w teczce nie było żadnych śladów „jego” działalności w latach 1978-1980 (nie stwierdzono też, aby jakieś dokumenty usunięto z teczki personalnej). W tej sytuacji, według Sądu, trudno było przyjąć, że K. K. (1) jako kontakt operacyjny konsekwentnie otrzymywał nagrody rzeczowe za dobrą współpracę z SB, pomimo jej faktycznego braku. Jednocześnie, biorąc pod uwagę ewidentnie niską „jakość” pracy wykonywanej przez W. M. (o czym świadczyły opinie służbowe z teczki osobowej, k. 155 i n. akt Ppl/Kr 760/19), za racjonalne należało uznać sugestie świadków K. K. (2) i Z. R. (k. 112, 112v) o możliwości tworzenia notatek i informacji z fikcyjnych spotkań celem ukrycia niedomagań tego pracownika. Powyższe przesądzało zaś o istnieniu zasadniczych wątpliwości co tego, czy kontakt operacyjny o pseudonimie (...) w osobie K. K. (1) faktycznie był autorem lub przekazującym informacje odzwierciedlone w notatkach służbowych oraz informacjach operacyjnych, oraz co do tego, czy materiały zgromadzone w spornej teczce dokumentowały rzeczywiste spotkania i rozmowy z K. K. (1).

Sąd uznał za wiarygodne zeznania powódki I. K. (k. 114-115, 132) w zakresie, w jakim wykorzystano je w stanie faktycznym, w szczególności dotyczące własnego stosunku i postawy męża względem władz komunistycznych, a także wątpliwości co do prawdziwości dokumentów znajdujących się w spornej teczce oraz wpływu informacji o istnieniu tej teczki na życie oraz prowadzoną przez małżonków działalność społeczną. W tej części wyjaśnienia powódki należało ocenić jako wyważone, logiczne, niebędące w sprzeczności z treścią zeznań świadków i pozostające w logicznym związku z zeznaniami jej męża złożonymi w sprawie VI K 92/19 (k. 88-91 akt VI K 92/19).

Sąd zważył co następuje:

Powództwo było uzasadnione w części.

Pomimo braku legalnej definicji dóbr osobistych, pojęcie to rozumie się jako wartości niemajątkowe powszechnie przywiązywane do fizycznej i psychicznej integralności człowieka i jego twórczej działalności. Art. 23 k.c. zawiera tylko przykładowy katalog dóbr osobistych, do których wprost zalicza cześć człowieka (zarówno w aspekcie wewnętrznym jako godność, jak i zewnętrznym, tj. dobre imię). Ochrona dobrego imienia dotyczy renomy człowieka oraz dobrej sławy, jaką cieszy się w społeczeństwie w odniesieniu do różnych sfer życia ludzkiego – osobistej, rodzinnej, społecznej czy zawodowej. O naruszeniu tego dobra osobistego można zatem mówić w przypadku zniesławiającej wypowiedzi (ustnej, pisemnej lub w innej formie) odnoszącej się zarówno do życia rodzinnego człowieka, jak i jego aktywności zawodowej lub gospodarczej, która może narazić go na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub innej działalności.

Przedmiotem ochrony na gruncie art. 23 i 24 k.c. jest również, niewymienione w nim wprost, dobro osobiste w postaci kultywowania pamięci osoby zmarłej. Jest ono samoistnym, jurydycznie samodzielnym dobrem osobistym bliskich zmarłego, które ma własne źródło (więzy rodzinne uprawnionego ze zmarłym) oraz własną treść (niezakłócone kultywowanie pamięci o zmarłym jako uczciwym człowieku i prawnym obywatelu). Jego istota sprowadza się do ochrony bliskiej relacji, szczególnej więzi emocjonalnej i uczuciowej, jaka istnieje między osobą dochodzącą ochrony a zmarłym – bliskim tej osobie. Jednym z przejawów tego prawa przysługującego osobie bliskiej zmarłego jest prawo do niczym niezakłóconego kultywowania pamięci o zmarłym. Z tak ogólnie określonego prawa podmiotowego możliwe jest wywiedzenie dwóch zasadniczych uprawnień, a to: prawa do „dobrej pamięci” o zmarłym oraz prawa do „pamięci prawdziwej”, czyli niezafałszowanej i nieprzekłamanej. Pierwszemu z tych uprawnień odpowiada obowiązek osób trzecich respektowania dobrego imienia osoby zmarłej, drugiemu zaś – obowiązek podawania zgodnych z prawdą informacji dotyczących zmarłego (zob. np. wyrok SN z 23.09.2009 r., I CSK 346/08, LEX nr 533526 i wyrok SA w Warszawie z 19.09.2018 r., VI ACa 595/17, LEX nr 2593593).

Roszczenie o usunięcie skutków dokonanego naruszenia dobra osobistego, w tym o zadośćuczynienie powstałej na skutek tego krzywdy, uzależnione jest od kumulatywnego spełnienia trzech przesłanek: (-) dobro osobiste musi w ogóle istnieć, (-) ma zostać naruszone lub być zagrożone naruszeniem (-) na skutek bezprawnego działania. Co istotne, powód musi wykazać jedynie, że dochodzi ochrony istniejącego dobra osobistego oraz że zostało ono przez działanie pozwanego zagrożone lub naruszone (pomijając inne przesłanki np. z art. 448 k.c.). Nie ma natomiast obowiązku udowodnienia bezprawności naruszenia czy zagrożenia dobra osobistego. Istniejące domniemanie prawne przerzuca bowiem na sprawcę (pozwanego) ciężar wykazania, że naruszenie dobra osobistego nie było bezprawne. Pojęcie bezprawności jest przy tym rozumiane szeroko; obejmuje nie tylko zachowanie sprzeczne z obowiązującymi normami prawnymi, ale również naruszające zasady współżycia społecznego – i to niezależnie od winy sprawcy.

Podstawą formułowanych w nin. sprawie roszczeń o usunięcie i zaniechanie dalszych naruszeń dóbr osobistych powódki był art. 24 § 1 k.c., z kolei roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę miało podstawę w art. 24 § 1 zdanie 3 k.c. w zw. z art. 448 § 1 k.c.

W ocenie Sądu, powódka udowodniła pierwszą z przywołanych przesłanek – istnienie dóbr osobistych podlegających ochronie prawnej. Powódka wskazała na potrzebę ochrony jej dobrego imienia i prawa do kultu pamięci po osobie zmarłej (jej mężu), które stanowią dobra osobiste. Pomijając w tym miejscu kwestię wydźwięku, jaki niosła za sobą publikacja – bez żadnego komentarza – informacji o istnieniu w zbiorach IPN Teczki personalnej kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1) (…), należało stwierdzić, że dobre imię powódki zostało naruszone w rezultacie występowania ścisłego powiązania powódki z osobą jej męża, z którego poglądami, historią, działalność patriotyczną i społeczną utożsamiała się w pełni, prowadząc swoje życie osobiste i zawodowe oraz własną działalność społeczną na czynach i postawie jej męża. Sporna informacja rzutowała niekorzystnie na ocenę jej osoby i opinie innych osób na jej temat, albowiem można było rozsądnie założyć, że mogła zacząć być postrzegana – w związku z istnieniem spornej teczki personalnej – jako osoba mogąca posiadać wiedzę o działalności męża w jej wątpliwym wymiarze, a mimo to przedstawiająca go w idealnym (a więc niewiarygodnym) świetle. To mogło zaś niekorzystnie oddziaływać na pozytywne wyobrażenie otoczenia o powódce i jej działalności. Aktywne propagowanie przez nią wartości patriotycznych i demokratycznych, przy jednoczesnym kultywowaniu zasług męża, posądzonego o pełnienie funkcji kontaktu operacyjnego w aparacie bezpieczeństwa PRL, mogło wywołać u postronnego obserwatora poczucie sprzeczności i nieszczerości, co narażało powódkę na deprecjonowanie prowadzonej przez nią działalności społecznej, a co za tym idzie na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania przez nią tej aktywności.

W przedmiotowej sprawie doszło również do naruszenia dobra osobistego powódki w postaci kultu pamięci osoby zmarłej. W tym zakresie Sąd miał na uwadze, że zatytułowanie przez stronę pozwaną (na jej platformie www.inwentarz.ipn.gov.pl.) zbioru dokumentów jako: Teczki personalnej kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1) , imię ojca: T., ur. (...) w sposób jednoznaczny i w zasadzie oczywisty sugerowało (przede wszystkim w potocznym rozumieniu) współpracę tej osoby ze Służbą Bezpieczeństwa PRL. Tego rodzaju postępowanie jest zaś obecnie (i od ponad 3 dekad) uważane za nieprzyzwoite (najłagodniej rzecz ujmując). W polskich realiach negatywnie ocenia się bowiem osobę, która współpracowała z organami bezpieczeństwa państwa komunistycznego (PRL), zwłaszcza jeśli ta współpraca odbywała się w sposób niejawny (tajny), co sugerowała m.in. „operacyjność” kontaktu. Szczególnie ujemna ocena dotyczy zwłaszcza osób w przeszłości zaangażowanych w działalność niepodległościową, którzy „przechodząc” na stronę władz komunistycznych w ten sposób niejako zaprzeczyli dotychczas wyznawanym wartościom. W tym kontekście publiczna forma zatytułowania przez stronę pozwaną spornej teczki personalnej, pozbawiona jakiegokolwiek wyjaśnienia, stanowiła niewątpliwą ingerencję w prawo powódki do kultu pamięci osoby zmarłej w jego aspekcie zewnętrznym (prawa do tzw. „dobrej pamięci”). Nie sposób było bowiem racjonalnie zakładać, że osoby korzystające z internetowego inwentarza archiwalnego, ale niedysponujące profesjonalną wiedzą odnośnie jego zasobów i charakteru, i niezaznajomione z dokumentami znajdującymi się w teczce, będą interpretowały fakt istnienia tego rodzaju tajnej teczki – Teczka personalna kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1) , co można rozumieć jako teczka (…) kontaktu operacyjnego o pseudonimie (...) dotyczącego K. K. (1), być może zatytułowanej tak przez SB – inaczej niż jako potwierdzenie współpracy K. K. (1) z organami bezpieczeństwa (zob. wyrok SA w Katowicach z 25.10.2023 r., I ACa 1125/23, LEX nr 3672959). W przypadku sugerowania przez stronę pozwaną tak negatywnego postępowania zmarłego męża powódki, trudno było mówić o możliwości pielęgnowania przez nią dobrego imienia męża wobec społeczeństwa.

W tej sytuacji, wobec istnienia odwróconego ciężaru dowodu, to na stronie pozwanej ciążył obowiązek udowodnienia, że jej zachowanie polegające na opublikowaniu informacji o spornej teczce pozbawione było cech bezprawności. W przedmiotowej sprawie taka sytuacja jednak nie nastąpiła.

Podstawą dla przygotowania i opublikowania katalogu jednostek archiwalnych był art. 5 ustawy z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. nr 79, poz. 522). Właściwy do zrealizowania opisanej tam kompetencji ustawowej był Prezes IPN, który miał „opublikować inwentarz archiwalny Instytutu (…), zapewniający opis zasobu na poziomie jednostek archiwalnych, w terminie do 31 grudnia 2012 r., w formie, o której miała zdecydować (...). Kompetencja Prezesa IPN została więc ograniczona w sposób ścisły do tego, aby stworzyć i upublicznić katalog. Zgodnie z tym przepisem o formie tego opisu i szczegółach jego treści miała zdecydować w formie uchwały (...), do której zadań należało m.in.: ustalanie zasad (…) opracowywania, zabezpieczenia, udostępniania i publikowania dokumentów (art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu). (...) podjęła taką uchwałę w dniu 3 lutego 2012 r. (uchwała nr 2/2012), w której w odniesieniu do jednostek archiwalnych o charakterze akt osobowych podano, że tytuł jednostki winien być organiczny wyłącznie do imienia i nazwiska oraz daty i miejsca urodzenia, jeśli można je określić (§ 3 ust. 2 załącznika nr 1 do uchwały). Rozszerzenia kompetencji do publikacji wskazanych danych w ramach inwentarza (dla Kolegium IPN, które zastąpiło Radę IPN) nie stworzyła kolejna nowelizacja wprowadzona ustawą z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 749), w szczególności dotycząca art. 23 ust. 2 pkt 4 i art. 29 ust. 2 zmienianej ustawy. Podjęta w oparciu o pierwszy z tych przepisów uchwała Kolegium IPN nr (...) z dnia 25 października 2016 r. stanowiła (§ 3 ust. 1 pkt 6 i 7), że opis jednostki archiwalnej powinien zawierać tytuł jednostki oraz (jeżeli istnieje) kryptonim, co oznaczało, że co do zasady opis ten nie zawierał danych osobowych.

Uwzględniając możliwy stopień ingerencji w prawo jednostki do prywatności (w tym autonomii informacyjnej), w odniesieniu do wskazanego stanu prawnego zwrócono uwagę, że dane zawarte w inwentarzu archiwalnym miały być ograniczone do tych, które pozwalały na odszukanie, w oparciu o nie dokumentów źródłowych przez osobę zainteresowaną. Tym samym, inwentarz miał być zatem jedynie rodzajem przewodnika po zasobach archiwalnych, pozwalający na dotarcie do nich (np. poprzez wskazanie sygnatury archiwalnej, nazwę zbioru archiwalnego czy też jego wytwórcy). Poza zakresem kompetencji ustawowej wynikającej z tego przepisu, znajdowało się więć uprawnienie do zamieszczania w publicznym inwentarzu danych osobowych osób, których dokumenty źródłowe danej jednostki archiwalnej dotyczyły, w tym danych jednoznacznie określających te personalia w sposób wykluczający w tym zakresie jakiekolwiek wątpliwości (zob. np. wyrok SA w Krakowie z 24.05.2021 r., I ACa 1287/19, LEX nr 3211334 i wyrok SA w Warszawie z 24.09.2020 r., I ACa 111/20, LEX nr 3102212). Powyższe mogło mieć znaczenie w kontekście oceny przedmiotowej sprawy, z tym że zasadniczo, z uwagi na zakres twierdzeń pozwu wniesionego w 2022 r. i osobę domagającą się ochrony prawnej (powódka, a nie jej mąż), istotny był stan prawny opisany poniżej.

Istniejące wątpliwości związane z zawartością publikowanego przez IPN inwentarza archiwalnego doprowadziły do uchwalenia ustawy z dnia 12 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz niektórych innych ustaw (zob. uzasadnienie projektu ustawy – druk sejmowy nr VIII.3270 wraz z oceną skutków regulacji przygotowaną przez Biuro Analiz Sejmowych z 3 kwietnia 2019 r.), która weszła w życie 12 czerwca 2019 r. (Dz.U. poz. 992). Art. 1 pkt 2 nowelizacji wprowadził przepis art. 28a o treści: (ust. 1) Instytut (...) publikuje na stronie internetowej inwentarz archiwalny zawierający opis całego zasobu na poziomie jednostki archiwalnej w sposób pozwalający na identyfikację zagadnień lub osób, których dotyczą dokumenty; (ust. 2 i ust. 3) opis jednostki archiwalnej zawiera: 1) sygnaturę archiwalną, 2) nazwę zespołu (zbioru) archiwalnego lub wytwórcy materiałów archiwalnych; 3) tytuł jednostki archiwalnej identyfikujący rodzaj materiałów archiwalnych ze wskazaniem danych osobowych osób, takich jak: imię, nazwisko, data urodzenia, imię ojca, bądź zagadnień, których dotyczą, 4) formę fizyczną, 5) liczbę tomów i 6) miejsce przechowywania akt, nadto opis jednostki archiwalnej może być uzupełniony o: 1) nazwę podzespołu archiwalnego, 2) nazwę serii, 3) nazwę podserii, 4) sygnaturę mikrofilmu, 5) sygnatury dawne, 6) regest lub dodatkowe informacje o zawartości jednostki, 7) kryptonim, 8) liczbę kart lub stron, 9) daty skrajne i 10) numer rejestracyjny.

Po przedmiotowej zmianie podstawę prawną publikacji inwentarza archiwalnego IPN oraz jej zasady określa w całości art. 28a ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Powołany artykuł (w ust. 2) ustala zakres dopuszczalnego opisu jednostek archiwalnych w przedmiotowym inwentarzu. Opis ten może być dość obszerny, pozwala też na powiązanie konkretnego zasobu archiwalnego z konkretną osobą, podaną m.in. z imienia i nazwiska oraz daty urodzenia, której ten zasób dotyczy. Tego rodzaju powiązanie może mieć różną postać, w szczególności może ono wynikać z autorstwa (współautorstwa) zasobu lub jego źródła czy też może określać podmiot zainteresowania ze strony wytwórcy zasobu.

Istotą inwentarza archiwalnego jest dostarczenie informacji o zawartości określonego zasobu archiwalnego. Opis tych informacji nie powinien jednak naruszać praw oraz wolności jednostki bez usprawiedliwionej potrzeby; w przeciwnym razie inwentarz przestaje być tylko pomocą archiwalną, a staje się niejako nośnikiem prawd i swoistym świadectwem moralności lub jej braku. Dane archiwalne, zgromadzone przez IPN, dotyczą przecież niejednokrotnie tych obszarów życia, które stanowią o dobrym imieniu osoby, której dotyczą, a w sytuacji, gdy są one nieprawdziwe lub co najmniej mocno wątpliwe, dochodzi w istocie do naruszenia tych, konstytucyjnie chronionych, wartości.

Trzeba zauważyć, że przepis art. 71 ustawy o IPN stanowi normatywną podstawę do stosowania regulacji rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) (...) z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE względem danych, które co do zasady pozostawały poza jego zakresem; należy go zatem postrzegać jako przewidziane prawem odstępstwo od generalnej zasady niestosowania rozporządzenia względem osób zmarłych (zob. wyrok NSA z 17.04.2024 r., III OSK (...), LEX nr 3711149). W cyt. rozporządzeniu wskazano, że przetwarzanie danych osobowych do celów archiwalnych w interesie publicznym, do celów badań naukowych lub historycznych lub do celów statystycznych powinno podlegać odpowiednim zabezpieczeniom praw i wolności osoby, której dane dotyczą, zgodnie z rozporządzeniem. Zabezpieczenia te powinny polegać na wdrożeniu środków technicznych oraz organizacyjnych zapewniających w szczególności poszanowanie zasady minimalizacji danych.

W orzecznictwie zwrócono uwagę, że wynikająca obecnie z art. 28a ustawy o IPN prawna możliwość publikowania w inwentarzu archiwalnym danych osobowych osób, dla których istnieją archiwalne teczki, nie oznacza uprawnienia dla IPN do formułowania opisów inwentarza w sposób wywołujący u odbiorców fałszywe przekonanie o współpracy tych osób ze służbami bezpieczeństwa. Przeciwnie, uprawniony do publikacji danych osobowych w opisach pozycji inwentarzowych, IPN musi tym większą wagę przykładać do publikowania tych informacji w sposób nienaruszający innych dóbr osobistych, a w szczególności dobrego imienia. Wskazany przepis uzasadnia bowiem jedynie ingerencję IPN w prawo prywatności (autonomii informacyjnej) jednostek w powyższym zakresie, nie daje natomiast Instytutowi prawa do naruszania m.in. godności i dobrego imienia innych osób. IPN powinien zatem tak formułować opisy inwentarzowe, aby wykluczyć ryzyko wywołania u odbiorcy przekonania o współpracy ze służbami bezpieczeństwa osoby, która takiej współpracy nigdy nie podjęła, a jej teczkę służby PRL sfałszowały. Fakt, że ustawodawca przewidział obecnie dodanie danych osobowych do inwentarzowego opisu jednostek archiwalnych, nie może być odczytywane jako prawo IPN do kreowania opisu teczek w sposób bezpodstawnie sugerujący współpracę ze służbami bezpieczeństwa. Dbałość o nienaruszanie godności oraz dobrego imienia osób wskazanych w inwentarzu archiwalnym nie przekracza przy tym możliwości IPN; przeciwnie, może być osiągnięta bez trudu. Wystarczy, aby do opisu każdej teczki (jednostki archiwalnej) dodać wyraźną informację, czy fakt współpracy został zweryfikowany przez IPN i jaki jest wynik tej weryfikacji. Utrzymywanie opisu jako „teczka personalna tajnego współpracownika pseudonim...” z następczym podaniem danych osobowych nie może być bowiem uznane za działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego, jeżeli dana teczka nie została przez IPN zweryfikowana pod kątem rzeczywistej współpracy wskazanej osoby ze służbami PRL. Jest bowiem oczywiste, że tak sformułowany opis wywołuje u odbiorcy przekonanie, że dana osoba zhańbiła się taką współpracą. Nawet obecne brzmienie ustawy o IPN nie upoważnia zaś Instytutu do publikowania informacji nieprawdziwych lub niepełnych, tj. do formułowania opisów w sposób sugerujących zachowania niegodziwe, a przez to zniesławiających pewne osoby fizyczne. Wskazany art. 28a ustawy o IPN pozwala wprawdzie posługiwać się danymi osobowymi przy opisie zasobów archiwalnych, jednak nie stanowi podstawy do publikowania tych danych w sposób bezpodstawnie sugerujący współpracę ze służbą bezpieczeństwa. IPN dysponuje przy tym wiedzą, że funkcjonariusze SB posuwali się w niektórych przypadkach do fałszowania teczek. Skoro zatem publikowany jest inwentarz podający dane osobowe, to obowiązkiem IPN jest jednoczesne wskazanie, że dana teczka została sfałszowana, a podana osoba nie złożyła oświadczenia o współpracy z SB, w każdym wypadku, gdy IPN taką wiedzę posiada. W przypadku teczek, których wiarogodność nie została zweryfikowana, IPN powinien zamieszczać przy danych pozycjach katalogowych stosowne wzmianki o braku weryfikacji. Tego wymaga ogólny obowiązek działania legalnego oraz zgodnego z zasadami współżycia społecznego. Nie daje się pogodzić z tymi zasadami konstrukcja inwentarza, która zrównuje wszystkie osoby, dla których służby założyły teczki; prowadzi to bowiem w oczywisty sposób do pokrzywdzenia osób, dla których założono teczki fikcyjne, a które nigdy takiej współpracy nie podjęły (wyrok SA w Warszawie z 24.09.2020 r., I ACa 111/20, LEX nr 3102212).

Uwzględniając dotychczasowe uwagi, należało przypomnieć, że zawarty w rekordzie inwentarza archiwalnego na temat (...) opis jednostki archiwalnej w postaci Teczki personalnej kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1), imię ojca: T., ur. (...) w sposób oczywisty sugerował, że teczka personalna dotyczyła K. K. (1) (identyfikowanego jednoznacznie z uwagi na imię ojca i datę urodzenia) jako kontaktu operacyjnego Służby Bezpieczeństwa (k. 25). Użyta do opisu jednostki formuła zawierała elementy przewidziane w art. 28a ust. 2 pkt 3 ustawy o IPN, jednakże sam tytuł jednostki nie odzwierciedlał rzeczywistego tytułu teczki, który brzmiał: Kontakt operacyjny (...) nr rejestr. (...) (k. 60). W związku z tym poprzez wskazanie przez IPN w opisie jednostki, że kontakt operacyjny miał pseudonim (...) i dotyczył („dot.”) on K. K. (1), doszło nie tylko do sprecyzowania rodzaju zasobu („teczka personalna”), ale i do jednoznacznego uściślenia osoby o statusie kontaktu operacyjnego, a zatem to strona pozwana odpowiadała w pełnym zakresie za sporne oznaczenie materiału archiwalnego.

Wskazany opis jednostki nie zawierał żadnego komentarza, objaśnienia czy uwagi co do rzeczywistego statusu osoby, której dotyczyła sporna teczka, ewentualnie co do istnienia wątpliwości w tym przedmiocie. Zatem tylko pozornie opis ww. jednostki nie wyrażał oceny kwalifikacji K. K. (1), który ją zakwestionował we wnioskach kierowanych do IPN w 2019 r.

Analiza Teczki personalnej kontaktu operacyjnego pseudonim (...) dot. K. K. (1) (…), zakładająca weryfikację prawdziwości informacji w niej zawartych, nie stanowiła dla Sądu czynności dowodowo prostej, co było też udziałem samego IPN (a więc podmiotu wyspecjalizowanego w tej dziedzinie), który w postępowaniu lustracyjnym końcowo zajął dość ogólne stanowisko, zgodnie z którym „zgodność z prawdą oświadczenia lustracyjnego K. K. (1), w zakresie, w jakim zaprzeczył współpracy z organami bezpieczeństwa PRL, budziła wątpliwości” (k. 58). Należało bowiem zgodzić się z oceną, że „materiały służb specjalnych to źródło specyficzne, szczególne, wyjątkowo niewdzięczne przy krytycznej, analitycznej obróbce. Nie wystarcza zasiąść do lekturowej symbolicznej „teczki”, będąc uzbrojonym jedynie w standardowe wyposażenie, bez niezbędnej wiedzy o strukturze urzędu, ludziach, którzy go tworzyli, kierunkach i technice działań operacyjnych. To prawda, że „bezpieka” z reguły nie fałszowała swoich materiałów. Wcale nie oznacza to jednak, że informacje w nich zawarte to szczera, najprawdziwsza prawda” (za: M. Lewandowski, Akta tajnych współpracowników kategorii B-10, Przegląd Archiwalny IPN, tom 9, Warszawa 2016, s. 118). Starając się zatem tylko przybliżyć prawdopodobną formę uczestnictwa K. K. (1) w działaniach SB, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu opisanego we wstępnej części rozważań, należało zważyć na następujące kwestie.

Wpierw wymagało zauważenia, że zespolenie różnych okoliczności nie pozwalało na stwierdzenie całkowitej fikcyjności rejestracji K. K. (1) jako kontaktu operacyjnego oraz zdarzeń, które były związane z jego osobą. Przede wszystkim była zachowana w całości teczka personalna KO, a nadto zawierała ona informacje jednoznacznie identyfikujące kontakt operacyjny. Założenie sprawy poprzedziły wnioski o sprawdzenie kontaktu w Biurze C MSW oraz w wydziałach C i ds. paszportów tamt. (...), które zostały zrealizowane adekwatnie do rzeczywistych faktów, jakie związane były z działalnością K. K. (1) w latach 40-tych XX w. (k. 63-66). Inicjujący sprawę F. W. przedstawił w notatce służbowej z 22 sierpnia 1974 r. (k. 79v-80) istotne, także rzeczywiste, okoliczności z życia K. K. (1), które oparł na innych aktach personalnych, które faktycznie uprzednio wypożyczył (19 sierpnia 1974 r.), co potwierdzały adnotacje zawarte w aktach tamt. sprawy (nr (...), k. 329). Jako realne jawiły się również okoliczności przytoczone w notatkach służbowych z 20 sierpnia i 11 października 1974 r. (k. 76, 77-78), z których część wiązała się z wiedzą, jaką posiadał K. K. (1) (np. co do działalności zastępcy dyrektora – D. w zakładzie (...), w którym uprzednio pracował K. K. (1); protokół przesłuchania, k. 89v akt VI K 902/19). Występowanie kontaktu operacyjnego było stwierdzone w aktach sprawy operacyjnego sprawdzenia Oddział (k. 213 akt Ppl/Kr 760/19). W końcu fakt rejestracji KO i zakończenia sprawy (złożenia do archiwum) został odnotowany w dzienniku rejestracyjnym (pod nr. (...)) i w dzienniku archiwalnym (...) w K. (pod nr. (...)) oraz w kartotece ogólnoinformacyjnej prowadzonej w Biurze C MSW (k. 28, 31, 32, 40-41 akt Ppl/Kr 760/19).

Powyższe było jednak niewystarczające do stwierdzenia, że K. K. (1) podjął – tajną i świadomą – współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa PRL. Stwierdzenie to uwzględniało następujące uwarunkowania.

Po pierwsze, wykorzystanie zeznań powódki i protokołu przesłuchania K. K. (1) z postępowania lustracyjnego nie pozwalało na wyjaśnienie większości okoliczności faktycznych istotnych dla weryfikacji spornej teczki. Należało jednak dodać, że braki te dało się usprawiedliwić wiekiem i stanem zdrowia K. K. (1) oraz datą poznania przez niego powódki i zawarcia przez nich związku małżeńskiego (lata 1978-1980, k. 114).

Po drugie, zeznania przesłuchanych w sprawie świadków – byłych funkcjonariuszy SB należało ocenić bardzo ostrożnie, biorąc pod uwagę wątpliwości wynikające z charakteru ich pracy oraz aktualnej oceny ówczesnej działalności SB (o czym była już mowa przy ocenie materiału dowodowego). Świadkowie niektóre kwestie byli bowiem w stanie przedstawić w sposób dość stanowczy, inne zaś, o podobnej naturze, pozostawały poza ich obecną pamięcią. Niewątpliwie jednak z zeznań tych dało się wyciągnąć wniosek, że K. K. (1) nie był w zasięgu ich zainteresowania, a jego ewentualne uczestnictwo w działaniach SB nie mogło być istotne.

Po trzecie, dokumentacja archiwalna, zawarta w dwóch tomach akt Ppl/Kr 760/19, a dotycząca okresu sprzed 1974 r. nie budziła większych wątpliwości, przy czym jednoznacznie wynikała z niej pozytywna ocena K. K. (1) jako działacza niepodległościowego. Nie mogło to pozostać bez znaczenia, skoro ówczesna postawa K. K. (1) stanowiła czy mogła stanowić o formacji jego charakteru, wartości czy poglądów, do których człowiek odwołuje się na kolejnych etapach życia, stając wobec różnych, często trudnych wyzwań.

Po czwarte, zgodnie z Instrukcją o pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych, stanowiącej załącznik do zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych nr 006/70 z dnia 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej (…), kontakty operacyjne z obywatelami były nawiązywane w celu organizowania dopływu wstępnych informacji interesujących SB w tych wszystkich przypadkach, gdy nie zachodziła potrzeba angażowania tajnych współpracowników; kontakty te mogły być również wykorzystywane do sprawdzania wstępnych informacji z innych źródeł; funkcjonariusz utrzymujący kontakty operacyjne z obywatelami, prowadził teczki, które powinny były zawierać pisemne informacje i notatki służbowe z otrzymanych ustnych informacji i przeprowadzonych rozmów oraz rozliczenia z ewentualnych kosztów związanych z utrzymywaniem kontaktu (§ 19 ust. 3); wskazane osoby mogły być pozyskiwane w charakterze tajnych współpracowników tylko w przypadku ważnej potrzeby operacyjnej. Z Instrukcji nie wynikało, aby pozyskany kontakt operacyjny musiał być świadomy swojej roli i charakteru instytucji będącej odbiorcą jego informacji (inaczej niż np. tajny współpracownik), aczkolwiek z reguły taka świadomość występowała u wskazanych osób. Trzeba jednak zauważyć, że w orzecznictwie wypowiedziano pogląd, zgodnie z którym osoby określane mianem (...) i tak traktowane przez funkcjonariuszy SB często nie zdawały sobie sprawy z faktu bycia kontaktem operacyjnym i nie były świadome, że treści różnego typu, jakie mogły się w trakcie nierzadko towarzyskich rozmów pojawić, znajdowały później przełożenie w treści notatek operacyjnych sporządzanych przez funkcjonariuszy SB (zob. np. orzeczenie SA w K. z 18.05.2017 r., II AKa 140/17, Biul.SAKa 2017/3/11-12).

Po piąte, w odniesieniu do K. K. (1) nie było dokumentów stwierdzających chęć współpracy z SB i zobowiązanie do zachowania tajemnicy, ani adnotacji o przyczynach odstąpienia od pobrania zobowiązania, z tym że sporządzenie takich dokumentów w ramach kontaktu operacyjnego nie było konieczne.

Po szóste, treść dokumentów znajdujących się w spornej teczce pozwalała na uznanie, że rejestracja K. K. (1) jako kontaktu operacyjnego odbyła się bez jego wiedzy i zgody.

Po siódme, wyłącznie z jednego dokumentu zawartego w Teczce personalnej kontaktu operacyjnego pseudonim (...) , a to informacji operacyjnej z dnia 24 czerwca 1976 r. (k. 69), wynikało, że spotkanie funkcjonariusza SB z KO miało miejsce w kawiarni, co pozwalało na przypuszczenie, że pozostałe spotkania odbyły się w miejscu pracy KO (tak też w informacji operacyjnej z 29 maja 1976 r., k. 75), co z kolei mogło – ważąc rzecz rozsądnie – oznaczać, że relacje tych osób nie był tajne i że traktowano je jako naturalną konsekwencję zajmowania danego stanowiska przez KO.

Po ósme, w spornej teczce nie było raportów i innych dokumentów podpisanych przez K. K. (1) ani potwierdzenia przez K. K. (1) faktu pozyskania od niego dokumentów wytworzonych przez (...)9 (jego komórki). Przy czym należało uzupełnić, że w teczce znajdowały się dwa dokumenty nakreślone przez K. K. (1) (k. 62v, 70v) i trzy maszynopisy dotyczące (...)9 (k. 67, 68, 71v-74), co do których jednak nie dało się z pewnością wykluczyć faktu ich zaboru bez wiedzy i zgody K. K. (1), na co powołał się on podczas przesłuchania w postępowaniu lustracyjnym (k. 90 akt VI K 92/10; podobnie zeznała powódka w nin. procesie, k. 114v).

Po dziewiąte, w spornej teczce nie było żadnych informacji o udzieleniu K. K. (1) jakiejkolwiek gratyfikacji materialnej związanej ze współpracą, choć ich rozliczenie powinna była zawierać teczka zgodnie z § 19 ust. 3 powołanej Instrukcji o pracy operacyjnej (…). Miało to swoją doniosłość, albowiem o zaangażowaniu KO-KK mogły, według strony pozwanej, świadczyć także znajdujące się w aktach Ppl/Kr 760/19 raporty o wydatkach z lat 1978-1980 (k. 225-227, 276-280). Pomijając jednak wskazaną okoliczność braku rozliczeń w Teczce personalnej kontaktu operacyjnego (…) należało zauważyć, że wydatki te poniesiono w okresie, gdy nie stwierdzono żadnych efektów współpracy z kontaktem operacyjnym, oraz na rzecz funkcjonariuszy SB, którzy także w żaden sposób nie byli powiązani z działalnością tego kontaktu. Zeznający w sprawie lustracyjnej świadek E. F. (jeden z tych funkcjonariuszy) nie potwierdził też, aby okazany mu raport z wydatku dotyczył K. K. (1) (k. 287-288 akt Ppl/Kr 760/19).

Po dziesiąte, mocno wątpliwe były działania funkcjonariusza SB W. M. odnotowane w informacjach operacyjnych i notatkach służbowych z dnia 29 maja 1976 r. oraz 8, 24 i 25 czerwca 1976 r. (k. 66, 69, 70-71, 75), choć to one miały zasadniczo potwierdzać współpracę K. K. (1) z SB. I tak, w pierwszej informacji operacyjnej (k. 75) była mowa o „wyrażeniu zgody na dalszą współpracę” przez K. K. (1), choć na etapie działalności sprzed maja 1976 r. w ogóle kwestia współpracy się nie pojawiła. Dalej, w samej ww. informacji zostało ujawnione imię i nazwisko kontaktu operacyjnego. Nie było również wiadome, w jaki sposób doszło do przejęcia tego kontaktu operacyjnego przez W. M. i dlaczego wystąpiła tak długa przerwa we współpracy KO z SB (od 12 października 1974 r., k. 76 do 28 maja 1976 r.). Dość zaskakujące było też skumulowanie całej działalności kontaktu operacyjnego i W. M. jedynie w okresie niespełna miesiąca (od 29 maja do 25 czerwca 1976 r.) z intensywnością spotkań co kilka dni (tak w czerwcu 1976 r.). Sprawiało to wrażenie raczej nieudolnej próby wykazania się aktywnością przez W. M., o czym przesądzało również i to, że: w marcu 1976 r. nie posiadał on na kontakcie żadnego tajnego współpracownika (opinia służbowa, k. 161 akt Ppl/Kr 760/19), jego ostatnią informację operacyjną (z 25 czerwca 1976 r., k. 66) uznano za „bezwartościową” (dekretacja odręczna na tej informacji), a w opiniach służbowych od listopada 1976 r. jego przełożeni stwierdzali, że W. M. nadużywał alkoholu i wykorzystywał pracę do załatwiania spraw prywatnych, a dalej, że miał trudności z analizą dokumentów operacyjnych, nie miał inicjatywy, był nieaktywny, a w końcu został zawieszony w czynnościach służbowych (luty 1981 r.) i wydalony ze służby (kwiecień 1981 r.) w związku z ustaleniem, że podjął starania w uzyskaniu dla znajomej paszportu (mimo decyzji odmownej), uczestnicząc w wypełnianiu kwestionariusza paszportowego informacjami nieprawdziwymi, prawdopodobnie w zamian za korzyść majątkową (k. 162, 165-170 akt Ppl/Kr 760/19). O W. M. zeznali także świadkowie przesłuchani w nin. sprawie i ich ocena tego funkcjonariusza niewątpliwie nie była pozytywna.

Po jedenaste, stwierdzona w spornej teczce działalność kontaktu operacyjnego, poza krótką aktywnością w okresie współpracy z W. M., była ograniczona także w okresie współpracy z poprzednim funkcjonariuszem SB, zamykając się wyłącznie w dwóch rozmowach – w dniach 20 sierpnia i 11 października 1974 r. (k. 76, 77-78 akt Ppl/Kr 760/19). Należało zatem uznać tę działalność za epizodyczną i incydentalną.

Po dwunaste, analizując treść wszystkich, zawartych w spornej teczce informacji oraz notatek służbowych, uwzględniając nawet dokumenty wytworzone przez pracownika (...)9, należało dojść do wniosku, że ich wartość była w zasadzie niewielka, czego potwierdzeniem było nikłe zainteresowanie kontaktem operacyjnym i jego informacjami.

Po trzynaste, przedmiotowa treść dokumentów ze spornej teczki nie pozwalała uznać za nieracjonalne wypowiedzi K. K. (1) (k. 90v, 91 akt VI K 92/19) oraz powódki (k. 114v, 132), które zmierzały do stwierdzenia, że K. K. (1) przedstawiał informacje o działalności (...)9 tylko: (-) prawdziwe, (-) służące przedsiębiorstwu oraz (-) pozyskane i przekazane w ramach jego obowiązków pracowniczych, a ponadto (-) wobec instytucji uprawnionych do oceny nieprawidłowo działających przedsiębiorstw. W związku z tym nawet gdyby przyjąć, że doszło w tym zakresie do udzielenia pomocy organom bezpieczeństwa państwa komunistycznego, to pomoc ta nie polegała na „zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli”, a zatem nie była ona „trwale związana z łamaniem praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego” (preambuła do ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów; t.j.: Dz.U. z 2024 r., poz. 1632).

W ocenie Sądu, przedstawione zastrzeżenia w sposób jednoznaczny i pewny obniżały wartość i wymowę „działalności” K. K. (1) odzwierciedlonej w spornej teczce. Nie dało się przyjąć, ważąc rozsądnie wszystkie ujawnione w sprawie okoliczności, że nawiązał on współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa oraz przekazywał informacje jej funkcjonariuszom w warunkach, które pozwalałyby uznać jego zachowanie za niegodziwe, nieetyczne i naganne.

Jak już zauważono, w przypadku teczek, których wiarygodność nie została przez IPN potwierdzona Instytut powinien zamieszczać przy danych pozycjach inwentarza archiwalnego stosowne wzmianki o braku weryfikacji. Tego wymaga bowiem ogólny obowiązek działania legalnego oraz zgodnego z zasadami współżycia społecznego. Nie daje się pogodzić z tymi zasadami taka konstrukcja inwentarza, która zrównuje wszystkie osoby, dla których służby państwa komunistycznego założyły teczki; prowadzi to bowiem do pokrzywdzenia ujętych w tych teczkach osób, które nie współpracowały z tymi służbami lub których działania żadną miarą nie mogły zostać uznane za taką współpracę.

Zaniechanie powyższego – w sytuacji istnienia wyraźnych sygnałów wskazujących na wadliwość (niepełność) opisu jednostki archiwalnej i wynikających z tego konsekwencji dla K. K. (1) i samej powódki – pozwalało na zakwalifikowanie postępowania strony pozwanej jako bezprawnego. Oceny tej nie zmieniał fakt, że wobec śmierci K. K. (1) umorzone zostało postępowanie lustracyjne, które pozwoliłoby rozstrzygnąć kwestię współpracy wymienionego z organami bezpieczeństwa PRL. Z uwagi na brak prawomocnego orzeczenia w tym zakresie, Sąd był uprawniony do poczynienia własnych ustaleń faktycznych niezbędnych do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.

Działania strony pozwanej doprowadziły do tego, że potencjalny użytkownik strony internetowej IPN, działający w zaufaniu do instytucji publicznej, mógł wyprowadzić błędny wniosek, że (zmarły) K. K. (1) był bez wątpienia kontaktem operacyjnym, a zatem że współpracował ze Służbą Bezpieczeństwa. Przeciętny użytkownik nie ma bowiem dostępu do pełnej dokumentacji archiwalnej, która nie jest upubliczniona i tym samym nie może od razu, bez nadzwyczajnego zaangażowania, zweryfikować prawdziwości informacji wynikającej z samego tylko tytułu jednostki. Z pewnością też nie każdy zainteresowany użytkownik posiada wiedzę o sposobie tworzenia inwentarza dokumentów.

Powyższa publikacja oraz związaną z nią interpretacja miały zaś w oczywisty sposób charakter krzywdzący dla powódki, ograniczając możliwość niezakłóconego kultywowania dobrej pamięci jej męża. Jednocześnie, godziła w dobre imię samej powódki, dyskredytując prowadzoną przez nią działalność społeczną oraz umożliwiając wywołanie u postronnego obserwatora poczucia nieszczerości w zakresie promowanych przez powódkę wartości. W rezultacie, powódka mogła co do zasady żądać usunięcia skutków naruszenia przez Instytut wskazanych dóbr osobistych na podstawie art. 24 § 1 k.c.

Jak wyjaśniono, w obecnym stanie prawnym umieszczenie w inwentarzu archiwalnym danych osobowych K. K. (1) miało podstawę prawną w art. 28a ust. 2 pkt 3 ustawy o IPN. Zamieszczenie danych osobowych w opisie jednostki archiwalnej inwentarza było bowiem wyrazem usankcjonowanej prawnie ingerencji w autonomię informacyjną jednostki. W związku z tym roszczenie powódki o usunięcie tych informacji – całego tytułu jednostki archiwalnej (pkt 1 pozwu) nie znajdowało należytego usprawiedliwienia.

Zgodnie z art. 51 ust. 4 Konstytucji RP, każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. Wynikająca stąd norma przewiduje swoiste roszczenie o modyfikację lub usunięcie danych nieprawdziwych, niepełnych lub zgromadzonych niezgodnie z ustawą, jednocześnie kreując po stronie organów lub podmiotów administrujących bazami danych obowiązek uwzględnienia słusznych oczekiwań obywatela, jeśli rzeczywiście informacje te są obarczone wskazanymi wyżej wadami.

Według art. 35b ustawy o IPN, każdy ma prawo załączyć do zbioru dotyczących go dokumentów własne uzupełnienia, sprostowania, uaktualnienia, wyjaśnienia oraz dokumenty lub ich kopie. Dane już zawarte w dokumentach nie ulegają zmianie (ust. 1). Uzupełnienia, sprostowania, uaktualnienia, wyjaśnienia oraz dokumenty lub ich kopie dołącza się do zbioru dokumentów z oznaczeniem ich w sposób pozwalający na ich odróżnienie od dokumentów zgromadzonych przez Instytut. Uprawnienia wynikające z art. 35b może wykonywać osoba najbliższa zmarłego w rozumieniu art. 115 § 11 k.k. (art. 35a ust. 4 cyt. ustawy).

Uwzględniając powyższe i treść art. 28a ustawy o IPN, należy uznać za dopuszczalne uzupełnienie zakresu danych odnoszących się do opisów jednostek archiwalnych o informację (wzmiankę), która pozwala usunąć wątpliwości wynikające z samego brzmienia tytułu danej jednostki. W ten sposób daje się pogodzić obowiązek publikacji inwentarza archiwalnego IPN wraz z danymi wymienionymi w art. 28a ustawy o IPN z obowiązkiem nienaruszania dóbr osobistych osób, których te dane dotyczą (zob. np. wyrok SA w Katowicach z 25.10.2023 r., I ACa 1125/23, LEX nr 3672959).

Zgłoszone przez powódkę w pkt. 2 pozwu roszczenie wpisywało się w przedmiotową formułę, dlatego Sąd uwzględnił to roszczenie, dokonując jedynie uściślenia czasu i miejsca publikacji dodatkowej informacji oraz doprecyzowania jej treści w związku z poczynionymi w sprawie ustaleniami faktycznymi. W sprawie o ochronę dóbr osobistych sąd może bowiem kształtować treść oświadczenia przez ograniczenie jego zakresu, uściślenie, wyeliminowanie określonych sformułowań, nadanie przejrzystości i poprawności pod względem językowym i stylistycznym, ponieważ w ten sposób nadaje woli powoda określonej zakresem zgłoszonego żądania poprawną jurydycznie formę. W ocenie Sądu, taki sposób usunięcia naruszenia dóbr osobistych powódki był w pełni adekwatny do okoliczności wystąpienia i trwania naruszenia, właściwie oddawał w odniesieniu do działalności K. K. (1) stan rzeczy ustalony w toku postępowania, nie niweczył znaczenia i roli zawartości inwentarza archiwalnego oraz zapewniał należytą ochronę praw powódki w przyszłości.

W ocenie Sądu, przyjęty wyżej sposób ochrony naruszonych dóbr osobistych powódki był wystarczający dla odwrócenia skutków tego naruszenia, czyniąc zadość także krzywdzie doznanej przez powódkę wskutek zachowania strony pozwanej. Należało uwzględnić, że IPN był zobowiązany do opublikowania inwentarza archiwalnego. Po jego stronie nie stwierdzono działania zawinionego, polegającego na zaprzeczaniu wymowie oczywistych faktów. Nadto fakty te, w świetle treści spornej teczki, wymagały przeprowadzenia szerokiego postępowania dowodowego, którego rezultaty stanowiły wyraz ostrożnej, racjonalnej oceny wydarzeń, które miały miejsce prawie 50 lat temu. Dlatego Sąd, uwzględniając te okoliczności, interesy obu stron oraz ustalone w sprawie fakty, a także zakres udzielonej już powódce ochrony prawnej, uznał powództwo w pozostałym zakresie za nieuzasadnione.

Z podanych przyczyn orzeczono, jak w pkt. 1 i 2 wyroku na podstawie powołanych przepisów.

O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął w pkt. 3 wyroku na podstawie art. 102 k.p.c. W związku z zakresem uwzględnienia powództwa powódka byłaby zobowiązana zwrócić stronie pozwanej część kosztów nin. procesu. Sąd uznał jednakże, że takie rozstrzygnięcie nie byłoby słuszne, biorąc pod uwagę co najmniej kilka okoliczności. Po pierwsze, aby bronić racji swoich i zmarłego męża powódka musiała wytoczyć nin. proces, albowiem postępowanie lustracyjne zostało umorzone w związku ze śmiercią jej męża i powódka nie mogła go kontynuować. Po drugie, proces dotyczył osoby zasłużonej dla Państwa Polskiego, której od tego Państwa należało się prawo do wyważonego rozstrzygnięcia sporu. Po trzecie, powódka w tym sporze miała szereg racji i uzyskała satysfakcjonujące ją orzeczenie, oddające istotę jej stanowiska procesowego. Po czwarte, powódka prowadziła ważną dla Państwa działalność patriotyczną. Po piąte, powódka miała 80 lat, jej sytuacja finansowa była trudna. W końcu, po szóste, powódka prowadziła proces lojalnie, nie mnożyła czynności dowodowych, aktywnie, z zachowaniem dobrych obyczajów uczestniczyła w kolejnych etapach postępowania, które objęło jedynie dwie rozprawy.

sędzia (del.) Łukasz Bobek