Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2019 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Tadeusz Trojanowski
Protokolant:	sekretarz sądowy Anna Szpręgiel

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2019 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa S. S. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Aresztu Śledczego w G.

o zadośćuczynienie

1.  oddala powództwo;

2.  odstępuje od obciążenia powoda kosztami;

3.  przyznaje adwokatowi T. S. (1) od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach wynagrodzenie w kwocie 120 (sto dwadzieścia) złotych, podwyższonej o stawkę podatku od towarów i usług, za reprezentowanie powoda w postępowaniu jako pełnomocnik z urzędu.

SSO Tadeusz Trojanowski

Sygn. akt I C 50/17

UZASADNIENIE

Powód S. S. (1) wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego w G. kwoty 200 000 złotych w tym tytułem zadośćuczynienia na swoją rzecz w wysokości 150 000 zł oraz 50 000 zł na cel społeczny. W obszernym uzasadnieniu podniósł, że wskazanych kwot domaga się tytułem rekompensaty za złe warunki bytowe w celach do powstania których miał dopuścić pozwany pomimo złego stanu zdrowia powoda potwierdzanego przez służbę zdrowia działającą w pozwanym areszcie. Główny zarzut dotyczy zagrzybienia cel jednakże do warunków w każdej z 23 cel w jakich przebywał miał zastrzeżeń odnośnie panującej w nich temperatury, ogrzewania, wentylacji. Skutkiem przebywania w złych warunkach jest pogorszenie się stanu zdrowia zarówno tego fizycznego jak i psychicznego (depresja).

Pozwany w odpowiedzi wniósł o oddalenie powództwa oraz obciążenie powoda kosztami procesu. W uzasadnieniu wskazał, że strona powodowa nie wykazała ani nawet nie uprawdopodobniła zachodzenia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej po stronie powoda; ewentualnie przesłanek naruszenia dóbr osobistych (szkody, krzywdy; zachowanie sprawcy szkody/krzywdy; związku przyczynowego). Warunki bytowe jakie powód miał zapewnione w pozwanym areszcie były godziwe, a przede wszystkim zgodne z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych oraz aresztach śledczych. Ich ewentualne pogorszenie się jest spowodowane sposobem użytkowania cel przez samych osadzonych. Pozwany podniósł, iż cele nie są zagrzybione a ewentualna wilgoć spowodowana jest niewłaściwym użytkowaniem celi przez osadzonych. Cele mogą być wietrzone, zapewniają dostęp do światła dziennego. W każdej celi jest wentylacja. Powód podczas pobytu był leczony zgodnie z zasadami i sztuką medyczną stosownie do postawionego rozpoznania. Otrzymuje leki w tym sterydy. W związku z rozpoznanymi dolegliwościami był informowany o konieczności zaprzestania palenia i przebywania w celi dla niepalących. Do chwili złożenia odpowiedzi na pozew powód do tych zaleceń się nie stosował. Funkcjonariusze pozwanego aresztu działali w ramach swoich uprawnień ustawowych a zatem ich działaniu nie sposób przypisać bezprawności.

Sąd ustalił:

Powód przebywa w pozwanym areszcie od (...) kiedy to został przetransportowany do ZK S. a następnie do ZK R., gdzie przebywał w chwili składania zeznań w drodze pomocy prawnej. Okres pobytu objęty pozwem był przerwany na na czas pobytu w szpitalu przy Areszcie Śledczym w B. (okres jednego tygodnia). W chwili zamykania rozprawy powód ponownie przebywał w AŚ G..

U powoda rozpoznano astmę oskrzelową, przewlekły nikotynizm, deformację klatki piersiowej która ma wrodzony charakter. Deformacja ta ma wpływ na objętość jego płuc. Powód dysponuje orzeczeniem zaliczającym go do lekkiego stopnia niepełnosprawności ważnym do 30 czerwca bieżącego roku; niepełnosprawność datuje się od 8 maja 2017 roku; powód wymaga zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, pomoce techniczne ułatwiające funkcjonowanie. Powód jest pod opieką specjalistów; był konsultowany w poradni pulmonologicznej. Powód był leczony sterydami w formie wziewów oraz iniekcji – zarówno lekami oryginalnymi jak i zamiennikami ((...)). Niektóre z tych leków powód ma przy sobie w celi i zażywa je w razie konieczności; inne dostaje od lekarzy (pielęgniarek w ambulatorium). Jako osoba paląca był informowany przez zatrudnionych w pozwanym areszcie lekarzy o konieczności zaprzestania palenia; do tych zaleceń powód się nie zastosował. Powód nadto ignorował inne zalecenia lekarskie np. zwiększał sobie dawki leków, wypisał się na własne żądanie ze szpitala, odmawiał hospitalizacji. Zdarzało się, że odmawiał przyjmowania leków. Przy przyjęci do areszt zadeklarował się jako osoba niepaląca; następnie kilkukrotnie tą deklarację zmieniał. Powód generalnie uchodzi za osobę palącą. Generalnie powód był wielokrotnie przenoszony do innych cel z uwagi na niezadowolenie z warunków albo z osób współosadzonych; najczęściej używał argumentu, iż cela jest zagrzybiona. Powód złożył – według własnych szacunków – około 100 skarg na służbę zdrowia pozwanego do różnych podmiotów. Wszystkie te skargi zostały rozstrzygnięte negatywnie.

Cele w jakich przebywał powód były wyposażone zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie warunków bytowych w zakładach karnych oraz aresztach śledczych (łóżko, krzesło, szafka, stolik, półka na środki czystości, lusterko, kosz na śmieci, szufelka, zmiotka, miska, szczotka do czyszczenia WC, suszarkę na bieliznę). Dbanie o czystość w celach jest obowiązkiem osadzonych którego nikt za nich nie wykonuje. Często zdarza się, że sami osadzeni nie dbają o cele, dewastują je, zaniedbują ich wietrzenia. Areszt zapewnia nadto środki czystości do utrzymania porządku w postaci płynu do mycia naczyń czy proszku do szorowania. Cele wyposażone są w okna jednoczęściowe lub dwuczęściowe. Niemożliwość ich pełnego otwierania wynika ze złego ułożenia łózek w celach. Cele nie są zagrzybione. W marcu 2017 roku jedna z cel (nr 140) w pozwanym areszcie została poddana kontroli w związku ze zgłoszeniem przez powoda faktu jej zawilgocenia. Kontrola ta nie wykazała żadnych uchybień. W szczególności „ (…) nie stwierdzono organoleptycznie typowego zapachu towarzyszącego zawilgoceniu pomieszczeń.” (k. 35). W razie konieczności pozwany zakład dysponuje preparatami przeciwwilgociowymi (Savo).

(dowody: protokół kontroli k. 34 – 35; dokumentacja medyczna k. 72, 81 - 83; zeznania świadków: T. N. k. 76, M. G. k. 77; przesłuchanie stron k. 164 – 166, 259 - 261; )

Za niewiarygodne Sąd uznał zeznania świadka T. S. (2) (k. 210 - 212) w zakresie w jakim opisywał on warunki bytowe w pozwanym areszcie. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż świadek wyraźnie podkreślił iż w jednej celi z powodem nie przebywał na stałe a zatem nie mógł w sposób wiarygodny potwierdzić warunków bytowych jakie zapewniane miał powód. Świadek głównie opisywał swoje przeżycia z okresu pobytu w pozwanym areszcie jednakże nie potwierdził, czy negatywne zjawiska o jakich zeznawał oddziaływały również na powoda. Sąd miał na uwadze, iż istniała potencjalna możliwość noszenia się przez świadka z zamiarem złożenia swojego pozwu przeciwko pozwanemu aresztowi przez co istniało ryzyko, iż zeznania te są składane przede wszystkim w interesie samego świadka i niekoniecznie mogą one być prawdziwe.

Analizując zeznania powoda wskazać należy, iż potwierdził on twierdzenia świadka – lekarza odnośnie swojego stanu zdrowia; uwzględniono również podawane przez powoda nazwy leków albowiem fakt ten nie został zakwestionowany przez stronę przeciwną. Sąd nie dał natomiast wiary jego zeznaniom w zakresie w jakim twierdził, iż jego warunki bytowe zostały pogorszone po tym, gdy poskarżył się na wychowawcę, że administracja pozwanego ignorowała jego skargi. Za niewiarygodne nadto uznano jego twierdzenia odnośnie istnienia zagrzybień w celach w jakich był osadzany, niefunkcjonowania grzejników; że celowo umieszczono go w celi z osadzonym z którym był skonfliktowany, że jedną z cel spryskano chemikaliami w jego obecności, że pozwany zagubił jego dokumentację medyczną z wolności, że lekarze z pozwanego aresztu odmawiali umieszczenia go w szpitalu i sfałszowali jego dokumentację medyczną wpisując w niej, że powód sam odmówił hospitalizacji. W wyżej przytoczonym zakresie zeznania powoda były odosobnione, nie były potwierdzone żadnymi przekonującymi dowodami. Oceniając zeznania D. M. (k. 256 - 257) należy zaznaczyć , że osoba ta przebywała z powodem tylko w jednej celi i to przez krótki czas; świadek potwierdził zły stan zdrowia powoda, opisał warunki w celi a opis ten pokrywał się z innymi dowodami uznanymi za wiarygodne; potwierdził nadto fakt wydawania środków czystości oraz korzystania z opieki lekarskiej. W pozostałym zakresie zeznania świadka sprowadzają się do opisywania jego odczuć co jest nieprzydatne dla sprawy. W pozostałym zakresie zeznania tego świadka uznano za niewiarygodne z tych samych przyczyn z jakich uczyniono tak z zeznaniami świadka S..

Wobec poczynionych na podstawie osobowych źródeł dowodowych oraz dokumentacji medycznej stanu zdrowia powoda oddaleniu podlegał wniosek o dopuszczenie oraz przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu pulmonologii. Bezspornym w sprawie było, iż powód jest osobą chorą, podlegającą leczeniu i objętą leczeniem. Jego stan zdrowia był zły w chwili przyjmowania do Aresztu. Przeprowadzone dowody nie uwiarygadniały w żadnym stopniu, iż twierdzenia jakie miały być tą opinią wykazane (pogorszenie się stanu zdrowia, uszczerbek na zdrowiu, rokowania na przyszłość, proces prawidłowego leczenia) polegają w jakimkolwiek zakresie na prawdzie. Stąd też dopuszczenie oraz przeprowadzenie tego dowodu było w ocenie Sądu niecelowe; prowadziłoby do niepotrzebnego przedłużenia postępowania oraz generowało zbędne jego koszty.

Sąd zważył:

Roszczenia powoda nie zasługiwały na uwzględnienie. Zgodnie z art. 415, 417 par. 1 oraz art. 448 kc Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej jest zatem bezprawne działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy w tym wypadku przez jednostkę samorządu terytorialnego, szkoda (rzeczywista bądź utracone korzyści) związek przyczynowy pomiędzy bezprawnym zachowaniem a szkodą. Przy określeniu zasady odpowiedzialności podstawowe znaczenie ma treść art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którą odpowiedzialność za niezgodne z prawem działania organów władzy publicznej nie wymaga zawinienia sprawcy szkody. Tę regułę przejął przepis art. 417 k.c., który również uniezależnia od winy władz publicznych przypisanie im obowiązku naprawienia szkody. W piśmiennictwie przypisanie odpowiedzialności za sam skutek bezprawnego zachowania, a więc niezależnie od oceny strony podmiotowej, określane jest mianem odpowiedzialności na zasadzie ryzyka (przez autorów szerzej definiujących tę zasadę odpowiedzialności) albo odpowiedzialności na zasadzie bezprawności. Jeżeli niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej wyrządziło uszczerbek w dobrach osobistych, ale nie stanowi deliktu ujętego w przepisie art. 445 k.c. nie jest konieczne ustalenie winy podmiotu dla przypisania mu odpowiedzialności na podstawie art. 417 w zw. z art. 448 k.c. W orzecznictwie SN przyjmuje się, iż wprawdzie wina stanowi przesłankę zastosowania przepisu art. 448 k. c. jednakże nie dotyczy sytuacji, w której oparte na nim roszczenie kierowane jest przeciwko Skarbowi Państwa na tej podstawie, że źródłem naruszenia dóbr osobistych było niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Jeżeli więc źródłem odpowiedzialności jest szkoda pozostająca w normalnym związku przyczynowym z wykonywaniem władzy publicznej, to jest ona oparta wyłącznie na przesłance (zasadzie) bezprawności (uchwała SN z dnia 18 października 2011 r. (III CZP 25/11, OSNC 2012, nr 2, poz. 15).

W myśl art. 6 k. c. oraz art. 232 kpc ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne; strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne (…). W ocenie Sądu powód nie wykazał, że zachodzą wszystkie wyżej wymienione przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej. Ciężar dowodzenia zachodzenia przesłanek odpowiedzialności pozwanego spoczywa, zgodnie z art. 6 kc, na stronie powodowej z tym, że domniemuje się bezprawność działania wskazywanego sprawcy. W ocenie Sądu brak było jakichkolwiek przesłanek do przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa a tym samym do uwzględnienia powództwa w jakimkolwiek zakresie. Przy czym roszczenia powoda podlegały oddaleniu z dwóch powodów. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż powód nie udźwignął wyżej opisanej zasady ciężaru dowodu i żadnych zarzutów nie wykazał, przez co należało uznać je za gołosłowne. W ocenie Sądu nie zostało wykazane, by dochodziło do naruszeń jego dóbr osobistych w zakresie warunków socjalno – bytowych w pozwanym Areszcie. Katalog niewykazanych przez powoda twierdzeń znajduje się w poprzedniej części uzasadnienia; nie ma potrzeby w tym miejscu przytaczania go ponownie; w powyższym zakresie wystarczy do niego odesłać. Strona pozwana z kolei obaliła domniemanie bezprawności działań w zakresie w jakim do obalenia się one – z uwagi na specyfikę zgłoszonych w postępowaniu roszczeń – nadawały. Nie można mówić o bezprawności pozwanego w zakresie warunków bytowych jako takich: zagrzybienie nie zostało wykazane; udowodniono natomiast zgodność wyposażenia kwaterunkowego cel z odpowiednimi przepisami (rozporządzenie w sprawie warunków bytowych). Umieszczenie powoda z osobami palącymi bądź niepalącymi wynikało z odpowiednich deklaracji powoda odnośnie palenia bądź niepalenia papierosów; odbywało się zgodnie z tymi deklaracjami i jako takie również charakteru bezprawnego nie miało. Nie świadczy o bezprawności negatywne załatwianie skarg powoda w szczególności ich załatwianie przez pozwany Areszt przy czym wskazać należy, iż od skarg osób pozbawionych wolności/tymczasowo aresztowanych przysługują odpowiednie środki odwoławcze przewidywane Kodeksem karnym wykonawczym. Sąd nie czuje się kompetentny w postępowaniu cywilnym o naruszenie dóbr osobistych oceniać sposób załatwiania skarg zarówno od strony materialnoprawnej jak i proceduralnej. Uznanie przez Sąd takiej kompetencji oznaczałoby ominięcie przepisów kkw o sposobach załatwiania tych skarg co jest niedopuszczalne.

Nie ulegało wątpliwości Sądu w chwili zamykania rozprawy, iż działanie funkcjonariuszy AŚ wobec powoda nie było bezprawne. w związku z czym nie sposób przypisywać pozwanemu odpowiedzialność za tą bezprawność. Opisywane czynności nie miały charakteru bezprawnego i nie stanowiły naruszenia jego dóbr osobistych. Marginalnie podkreślić należy, że przy ustaleniu, czy warunki pobytu w danej placówce penitencjarnej przekraczają zakres dolegliwości uzasadniających stwierdzenie, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda należy posłużyć się kryterium tzw. kumulatywnej oceny zaistniałych warunków polegającej na kompleksowej ocenie wszelkich aspektów warunków oraz rygorów pozbawienia wolności takich jak powierzchnia celi, liczba osadzonych osób w celi, warunki sanitarne, możliwość zapewnienia minimum prywatności, ilość czasu spędzanego poza celą, możliwość pracy, czas i częstotliwość zajęć sportowych i rekreacyjnych, wiek i płeć osadzonych, ich prawidłowy dobór itp. Zastosowanie tego kryterium ma to znaczenie, iż braki i nieprawidłowości w jednej z wymienionych okoliczności, jeżeli są „zrekompensowane” pewnymi udogodnieniami w zakresie innych, nie muszą powodować oceny negatywnej i stwierdzenia naruszenia praw człowieka. Tylko działania stwarzające niegodziwe, poniżające dla każdego osadzonego warunki lub ich tolerowanie przez dłuższy okres uznane są za bezprawne rodzące prawo do ochrony godności na podstawie art. 24 k.c. Zarówno przepisy Konstytucji, jak i przepisy prawa międzynarodowego, które zostało ratyfikowane przez Polskę dozwalają na pozbawienie wolności, choć tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie, tj. kodeksie postępowania karnego oraz w kodeksie karnym wykonawczym. Odbywający karę pozbawienia wolności musi się liczyć z pewnymi ograniczeniami swobód i praw, mieszczących się w granicach prawnych regulujących odbywanie kary pozbawienia wolności. Roszczenia z tytułu ochrony dóbr osobistych z art.24 k.c. można bowiem przyznać tylko w przypadkach działań bezprawnych, a bezprawność tę wyłącza działanie mające uznanie w przepisach prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2003r. wydany w sprawie o sygn. akt I CKN 480/01, LEX nr 137619 ).

W każdym wypadku o naruszeniu godności skazanego można mówić wtedy gdy cierpienia i upokorzenie przekraczają konieczny element cierpienia wpisanego w odbywanie kary pozbawienia wolności, zwłaszcza przy bierności zakładu karnego, który nie dba o poprawę warunków obywania kary i godzi się na przepełnienie cel, nie dba o zwiększenie ich ilości, o remonty, o polepszenie warunków racjonalnych, żywieniowych, czy wreszcie kulturalnych.

Powyższe okoliczności uzasadniały oddalenie powództwa. O kosztach sądowych orzeczono na zasadzie art. 113 ust. 4 uoksc mając na uwadze jego sytuację osobistą i materialną. Wynagrodzenie pełnomocnikowi powoda z urzędu przyznano na zasadzie art. 29 Prawa o adwokaturze w zw. z par. 14 ust. 1 pkt 26 oraz par. 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.