Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Protokolant: Patryk Gołubowski

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 stycznia 2025 r. w B.

sprawy z odwołania (...) Sp. z o.o. w B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z udziałem L. D.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym przez cudzoziemca

na skutek apelacji (...) Sp. z o.o. w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 czerwca 2024 r. sygn. akt III U 207/24

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od (...) Sp. o.o. w B. na rzecz

na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. kwotę 240 zł ( dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za okres od dnia uprawomocnienia się tego punktu wyroku do dnia zapłaty.

III AUa 354/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20.07.2023 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., powołując się na art. 83 ust. 1 pkt.1, art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2 i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022r. poz. 1009, z późn. zm.) stwierdził, że L. D. z tytułu wykonywania umowy zlecenia na rzecz (...) Sp. z o.o. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, tj. emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od 04.05.2022r. do 01.01.2023r. i obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, tj. emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 02.01.2023 r. Organ rentowy odwołał się do art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu podlegają osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej "zleceniobiorcami", oraz osobami z nimi współpracującymi. Wskazał nadto, ze zgodnie zaś z art. 13 ust. 2 powołanej ustawy osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

Z przeprowadzonej przez organ rentowy analizy dokumentów ubezpieczeniowych wynikało, że L. D. została zgłoszona wyłącznie do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania umowy zlecenia na rzecz (...) Sp. z o.o. od 04.05.2022 r. do 31.12.2022 r. i od 01.01.2023 r. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, tj. emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Od 04.05.2022 r. nie posiadała innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

W odwołaniu od tej decyzji płatnik składek zaskarżył ją w całości zarzucając przedwczesność wydania decyzji i naruszenie art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Na podstawie art. 467 § 4 k.p.c. domagał się zwrotu organowi rentowemu akt sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy, albowiem występują istotne braki w materiale, a także organ rentowy zastosował błędną podstawę prawną oraz faktyczną. W razie zaś uznania przez Sąd, iż nie jest konieczny zwrot akt sprawy do uzupełnienia materiału oraz prawidłowego ustalenia podstawy faktycznej i prawnej, wniósł o zmianę zaskarżanej decyzji poprzez uznanie, iż L. D. jako wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego oraz kosztów postępowania według norm prawem przepisanych. Argumentował, że uzyskał oświadczenie tej pracownicy, iż jej pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego oraz że nie ma zamiaru stałego pobytu. Wobec takiego oświadczenia zgłosił więc cudzoziemca tylko do ubezpieczenia zdrowotnego. Mając bowiem na uwadze dyspozycję art. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie miał obowiązku odprowadzania składek z ubezpieczenia społecznego w przypadku obecnie oraz w przyszłości zatrudnionych cudzoziemców, ponieważ zatrudnienie cudzoziemców następuje na pobyt czasowy, nie mający charakteru stałego, a zatrudnieni cudzoziemcy nie posiadają kart stałego pobytu.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie od odwołującego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2024 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach oddalił odwołanie i zasądził od (...) Sp. z o.o. w S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 180 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd Okręgowy w Suwałkach ustalił, że L. D. wykonywała umowę zlecenia w okresie czasu od 4.05.2022 r. Zgodnie zaś z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 z późn. zm.), obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są: osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o oświadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi "zleceniobiorcami", oraz osobami z nimi współpracującymi.

Przed przedstawieniem zasadniczych motywów rozstrzygnięcia należy wskazać również, że odwołująca się spółka w dniu 18.09.2020 r. wystąpiła do organu rentowego o wydanie interpretacji indywidualnej w trybie art. 34 ustaw Prawo przedsiębiorców, wskazując, że jest pracodawcą, działającym jako spółka prawa handlowego, posiada czynny wpis do Rejestru Przedsiębiorców. Na podstawie umów zleceń zatrudnia obywateli Ukrainy, Republiki Białorusi, Federacji Rosyjskiej, Republiki Gruzji, Republiki Mołdawii i ma zamiar zatrudniać w ramach umowy zlecenia obywateli z Ukrainy, Republiki Gruzji, Republiki Białorusi, Republiki Indonezji, Federacji Rosyjskiej, Republiki Mołdawii, Demokratycznej Republiki Nepalu, Ludowej Republiki Wietnamu, Republiki Indii, Republiki Uzbekistanu, Republiki Filipin, Republiki Kazachstanu, którzy nie posiadają i nie będą posiadać kart stałego pobytu na terytorium RP, w sposób opisany w pkt 1, 2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12 wniosku, z pobytem czasowym od 1 miesiąca do 3 lat. Pobyt zleceniobiorców nie będzie miał charakteru stałego i nie są oni rezydentami podatkowymi na terytorium Polski. Wskazała, iż w zależności od legalizacji pobytu cudzoziemcy przebywać będą na podstawie stosownych wiz lub na podstawie tzw. ruchu bezwizowego lub innych podstaw legalnego pobytu wymaganych przepisami prawa. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej ma zawarte oraz zawiera umowy handlowe oraz świadczenia usług pracowniczych z partnerami biznesowymi, których siedziba znajduje się na terytorium RP. Jej zleceniobiorcy wykonują oraz będą wykonywać czynności zlecenia zgodnie z zawartymi umowami z partnerami biznesowymi Spółki. Zawierając umowy zlecenia z cudzoziemcami zatrudnionymi w sposób opisany powyżej, a zatem z pobytem mającym charakter tymczasowy, dokonuje zgłoszenia tych osób do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odprowadza składki, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych tj. składki zdrowotne i zaliczki na podatek dochodowy.

Odwołująca się Spółka wniosła o wydanie interpretacji, czy obecnie zatrudniani oraz zatrudnieni w przyszłości przez niego obywatele osoby z Ukrainy, Republiki Gruzji, Republiki Białorusi, Republiki Indonezji, Federacji Rosyjskiej, Republiki Mołdawii, Demokratycznej Republiki Nepalu, Ludowej Republiki Wietnamu, Republiki Indii, Republiki Uzbekistanu, Republiki Filipin, Republiki Kazachstanu, w sposób opisany w punkcie 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12 z którymi ma zawarte umowy zlecenia oraz ma zamiar zawrzeć umowy zlecenia, których to pobyt w Polsce ma charakter czasowy (tj. pobyt nie ma charakteru stałego) podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w Polsce w świetle ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W tym zakresie wskazała na art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, że nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Zdaniem odwołującej się Spółki zakresem przedmiotowym art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych są objęci zarówno obywatele państw obcych zatrudnieni w placówkach wymienionych w tym przepisie (niezależnie od charakteru ich pobytu na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej), jak również obywatele państw obcych niezatrudnieni w takich placówkach, o ile tylko ich pobyt na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej nie ma i będzie miał charakteru stałego.

Organ rentowy decyzją z dnia 07.10.2020 r., powołując się na art. 34 ust. 1 i ust. 5 ustawy Prawo przedsiębiorców, uznał za nieprawidłowe stanowisko (...) sp. z o.o. w S. zwarte we wniosku z dnia 18.09.2020 r. w przedmiocie braku obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym przez cudzoziemców zatrudnionych przez polskiego przedsiębiorcę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Spółka złożyła odwołanie od tej decyzji i wyrokiem z dnia 29.06.2021 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach w sprawie III U 945/20 zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził brak obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym przez cudzoziemców: obywateli Ukrainy, Republiki Gruzji, Republiki Białorusi, Republiki Indonezji, Federacji Rosyjskiej, Republiki Mołdawii, Demokratycznej Republiki Nepalu, Ludowej Republiki Wietnamu, Republiki Indii, Republiki Uzbekistanu, Republiki Filipin, Republiki Kazachstanu, których pobyt w Polsce nie ma charakteru stałego, z którymi (...) Sp. z o.o. w S. zawarła oraz będzie zawierała umowy zlecenia.

W wyniku apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 17.08.2022r. w sprawie III AUa 1317/21 zmienił zaskarżony wyrok w całości, w ten sposób, że oddalił odwołanie.

W odniesieniu więc do niniejszej sprawy należy w pełni podzielić stanowisko i argumentację Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, które przestawił w uzasadnieniu wyroku w sprawie III AUa 1317/21, wskazując, że nie można z "góry" przewidzieć który przyjazd obcokrajowca do Polski w celu świadczenia pracy będzie uznany za podlegający ubezpieczeniom społecznym, a jaki nie będzie do tego wniosku prowadził. Charakter pobytu (stały albo niestały) należy odnosić w relacji do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia. Ten charakter nie zależy w konsekwencji od tego, jaki zamiar co do okresu przebywania w Polsce przejawia cudzoziemiec (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2009 r., II UK 11/09, OSNP 2011 nr 9-10, poz. 134). Uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony wcale nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, jako że nawet taki pobyt jest również stały w sensie niezmiennym w danym okresie.

Sąd Apelacyjny wskazał również, iż w myśl art. 2a ust. 1 i ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności: warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych; obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne; obliczania wysokości świadczeń; okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego opartym na kontestowanej przez organ rentowy wykładni art. 5 ust. 2 ustawy systemowej wyjaśniono, że o podleganiu albo niepodleganiu cudzoziemca ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu aktywności rodzącej taki obowiązek nie decyduje charakter dokumentu pobytowego, jakim legitymuje się cudzoziemiec ani nawet długość pobytu cudzoziemca, lecz okoliczność, czy w okresie prowadzenia działalności stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym faktyczny pobyt na terytorium Rzeczypospolitej miał charakter stały czy też czasowy. Wyłączenie z ubezpieczeń społecznych cudzoziemców, którzy zatrudnieni są na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umowy zlecenia tylko z tego powodu, że owe osoby nie mają tutaj miejsca stałego pobytu nie realizowałoby zasady równego traktowania ubezpieczonych oraz postulatu powszechności ubezpieczeń społecznych, nie mówiąc już o relacji w tym zakresie z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Prowadziłoby to raczej do dyskryminacji cudzoziemskich zleceniobiorców, w szczególności w przypadku faktycznego wystąpienia ryzyk ubezpieczeniowych.

Sąd Najwyższy opowiedział się wyraźnie za tym, by o zastosowaniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej decydowało to, gdzie w okresie wykonywania czynności stanowiących tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym znajduje się centrum interesów życiowych i zawodowych danej osoby, co z kolei należy analizować z perspektywy sposobu realizacji działalności, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym (wyroki Sądu Najwyższego: z 6 września 2011 r., I UK 60/11, LEX nr 1102994; z 17 września 2009 r., II UK 11/09, OSNP 2011 nr 9-10, poz. 134). W tym ujęciu stały pobyt, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, to pobyt niezmienny w okresie realizacji tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Formalny status pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest zatem nieistotny. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 07.10.2020r. II UK 317/19 z wykładni art. 5 ust. 2 ustawy systemowej wynika, że zarówno w przypadku pracowniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym jak i tytułu wynikającego z wykonywania umowy zlecenia sam zamiar czasowego przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czy też legitymowanie się jedynie zezwoleniem na pobyt czasowy nie mają rozstrzygającego znaczenia. Istotne jest jedynie, czy podczas wykonywania wyżej wymienionych działalności można mówić o stałym przebywaniu danej osoby na terytorium Polski.

Mając powyższe na uwadze oraz poczynione w sprawie ustalenia, należało zatem potwierdzić prawidłowość zaskarżonej decyzji organu rentowego. Uczestniczka postępowania L. D. w rzeczywistym czasie realizowania umowy zlecenia przebywała bowiem na terytorium Polski. Straż Graniczna, jak wynika z jej informacji nie odnotowała przekroczenia granicy Polski przez uczestniczkę postępowania w trakcie wykonywania umowy zlecenia.

Wszystkie przedstawione przez organ rentowy okoliczności w sposób oczywisty i jednoznaczny wskazują, że uczestnika postępowania winna być objęta obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym w trybie art. 6 ust. 1 pkt. 4 ustawy systemowej z racji zawartej umowy zlecenia.

W okresie wskazanym w zawartej umowie zlecenia zamieszkiwała w Polsce i cały czas pracowała, legalnie osiągając dochody. Jej pobyt w Polsce był stały w tym sensie, że niezmienny w danym okresie (jak w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 17.09.2009r., II UK 11/09). Pobyt uczestniczki postępowania w czasie wykonywania umowy zlecenia nie miał charakteru przypadkowego i okazjonalnego. Był ściśle związany z podjęciem pracy w Polsce w ramach umowy zlecenia. Taki stan rzeczy rodzi zatem obowiązek objęcia jej ubezpieczeniem społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jeżeli bowiem zleceniobiorca z innego państwa, w ramach wykonywanej pracy z tytułu zlecenia przebywał cały czas podczas jej wykonywania na terytorium Polski, winien zostać objęty ubezpieczeniem społecznym. Nie może temu stać na przeszkodzie oświadczenie cudzoziemca, że jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i że nie ma zamiaru stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Poza tym należy zauważyć, że jeżeli uczestniczka postępowania była obywatelką Ukrainy to w kwestii jej ubezpieczenia społecznego ma zastosowanie umowa zawarta między Rzecząpospolitą Polską, a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym z dnia 18.05. 2012 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 1373). Zgodnie z przepisami tej umowy obywatele Ukrainy podejmujący pracę w Polsce podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Wynika to zwłaszcza z art. 6 tej umowy, który stanowi, że jeżeli artykuły 7 i 8 niniejszej Umowy nie stanowią inaczej, osoba, co do której stosuje się niniejsza Umowa podlega ustawodawstwu tej Umawiającej się Strony, na której terytorium wykonuje pracę. Artykuły 7 i 8 Umowy nie dotyczą osób wykonujących zwykłe umowy zlecenia w tym dotyczące uczestników postępowania.

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. i orzekł o kosztach procesy stosownie do jego wyniku na podstawie art. 98 §1, §1 ¹, § 3, §4, art. 99 k.p.c. w zw. z §9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018r. poz. 265 ze zm.).

Spółka (...) (płatnik) wywiodła apelację od powyższego wyroku zaskarżając go w całości i zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego, przez błędną wykładnię art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, polegającą na wadliwym zdefiniowaniu pojęcia stałego pobytu, odnoszącego się bezpośrednio do sytuacji ubezpieczonego.

2. błąd w ustaleniach faktycznych, poprzez wadliwe przyjęcie, iż L. D. wykonując pracę w oparciu o umowę zlecenia miał zamiar stałego pobytu na terytorium Polski, podczas gdy z treści złożonego oświadczenia będącego załącznikiem do umowy wynika, iż jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego oraz to, że nie ma on zamiaru stałego pobytu oraz niezwłocznie po wykonaniu pracy wróci do kraju ojczystego.

W oparciu o wskazane wyżej zarzuty apelacja wnosiła o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach i uznanie, że brak jest obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym przez L. D., obywatela Ukrainy, którego pobyt w Polsce nie ma charakteru stałego, a z którym (...) Sp. z o.o. zawarł umowę zlecenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie wskazanym przez ZUS, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania. W obu przypadkach z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja podlegała oddaleniu

Apelacja w pierwszej kolejności zarzuca naruszenie prawa materialnego tj. art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 497 z późn. zm.). Sąd Apelacyjny stoi jednak na stanowisku, iż zarzut naruszenia prawa materialnego w zasadzie można podnosić jedynie wówczas, gdy nie kwestionuje się dokonanych przez sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych. Zarzut naruszenia prawa materialnego musi być bowiem odnoszony do określonego stanu faktycznego - który skarżący akceptuje - a do którego to stanu faktycznego wadliwie zastosowano prawo materialne. Wynika to z istoty - naruszenia prawa materialnego, które jak wiadomo może nastąpić bądź poprzez jego błędną wykładnię, - czyli poprzez mylne rozumienie treści określonej normy prawnej, albo poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, czyli poprzez błędne uznanie, iż do danego ustalonego stanu faktycznego ma zastosowanie dany przepis prawa materialnego, albo też odwrotnie, tzn. przepis, który winien mieć zastosowanie w danym stanie faktycznym – nie został zastosowany (szerzej w tym zakresie por. postanowienie SN z 15 października 2001 r. I CKN 102/99; wyrok SN z 05 października 2000 r. II CKN 300/00; postanowienie z 28 maja 1999r. I CKN 267/99 Prok. i Pr. 1999/11-12/34; wyrok SN z 19 stycznia 1998 r. I CKN 424/97OSNC 1998/9/136 i inne). W niniejszej sprawie nie jest trafny zarzut naruszenia prawa materialnego z tej przyczyny, iż skarżący zarzut ten odnosi nie do ustaleń faktycznych rzeczywiście przyjętych przez Sąd Okręgowy za podstawę faktyczną swego orzeczenia, lecz do ustaleń faktycznych postulowanych dopiero w apelacji, w ramach który ubezpieczona nie miała w Polsce stałego miejsce pobytu, a których Sąd Okręgowy bynajmniej nie przyjął za podstawę swego orzeczenia.

Przechodząc zatem najpierw do podniesionego zarzutu procesowego tj. błędu w ustaleniach faktycznych, poprzez wadliwe przyjęcie, iż L. D. wykonując pracę w oparciu o umowę zlecenia miała zamiar stałego pobytu na terytorium Polski, podczas gdy z treści złożonego oświadczenia będącego załącznikiem do umowy wynika, iż jej pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego oraz to, że nie ma ona zamiaru stałego pobytu oraz niezwłocznie po wykonaniu pracy wróci do kraju ojczystego. Zarzut ten nie jest trafny a ustalenia Sądu Okręgowego w tym zakresie są uprawnione w okolicznościach niniejszej sprawy i wielu podobnych, w których status cudzoziemca (pracownika/zleceniobiorcy), jest wykorzystany do uniknięcia objęcia ubezpieczeniami społecznymi, obniżenia kosztów pracy, czego skutkiem jest nie tylko zmniejszenie wpływów składkowych do Funduszu, ale też nieuzasadnione i nieuczciwe zwiększenie własnej konkurencyjności w stosunku do pracodawców takich praktyk nie stosujących.

W świetle zatem prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego dokonanych okresie wskazanym w zawartej umowie zlecenia zamieszkiwała w Polsce i cały czas pracowała, legalnie osiągając dochody. Jej pobyt w Polsce w czasie wykonywania umowy zlecenia był niezmienny, nie miał charakteru przypadkowego i okazjonalnego. Był ściśle związany z podjęciem pracy w Polsce w ramach umowy zlecenia. Taki stan rzeczy rodzi zatem obowiązek objęcia jej ubezpieczeniem społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jeżeli bowiem zleceniobiorca z innego państwa, w ramach wykonywanej pracy z tytułu zlecenia przebywał cały czas podczas jej wykonywania na terytorium Polski, winien zostać objęty ubezpieczeniem społecznym. Nie może temu stać na przeszkodzie oświadczenie cudzoziemca, że jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i że nie ma zamiaru stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

W świetle art. 5 ust. 2 ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 497 z późn. zm.) - nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

W wyroku z dnia 17 września 2009 r., II UK 11/09 (OSNP 2011 nr 9-10, poz. 134), Sąd Najwyższy wyjaśnił na gruncie art. 5 ust. 2, że punktem odniesienia dla wyjaśnienia kwestii, czy pobyt cudzoziemca nie ma charakteru stałego, jest wymieniony w tym przepisie obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. Skoro ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, to podlegają im także obywatele państw obcych, którzy podejmują działalność stanowiącą podstawę objęcia ich obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. W żadnej mierze zatem art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie zmienia podstawowej reguły stanowiącej, że obowiązek ubezpieczenia społecznego - również wobec obywateli państw obcych - powstaje między innymi z chwilą rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności (art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Dlatego charakter pobytu (stały albo niestały) trzeba odnosić w relacji do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia. Ten charakter nie zależy od tego, jaki zamiar co do okresu przebywania w Polsce przejawia cudzoziemiec. Stały pobyt w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej podlega zatem ocenie w zależności od realizacji działalności, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniem społecznym. Stały pobyt to pobyt niezmienny w danym okresie, czyli w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia, przy czym nie ma większego znaczenia okoliczność dotycząca tego, jaką administracyjną gwarancję prowadzenia działalności lub zapewnienia pobytu miał w Polsce obywatel państwa obcego. Istotne jest to, czy obywatel państwa obcego, przebywając na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w stałym charakterze, prowadził działalność pozarolniczą. O tym, czy dany pobyt ma charakter stały, nie decyduje więc stały pobyt w sensie „długotrwałości i stałości pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”, albowiem w takim wypadku wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych podlegaliby ci cudzoziemcy, których pobyt nie ma „takich cech", choć spełnialiby warunki podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. W wyroku z dnia 6 września 2011 r. Sąd Najwyższy, I UK 60/11, podkreślił znaczenie okoliczności faktycznych i wyjaśnienia kwestii, jaki charakter miał pobyt (pobyty) odwołującej się na terytorium Polski w okresie objętym decyzją organu rentowego, gdzie tytułem do ubezpieczenia było prowadzeni działalności gospodarczej. Sąd Najwyższy zauważył, że w aktualnych realiach gospodarczych specyfika takiej działalności może przejawiać się w szczególności w tym, iż będzie ona prowadzona „na odległość”, zaś przedsiębiorca (zwłaszcza obywatel państwa obcego) prowadzący w ten sposób działalność gospodarczą może dla załatwiania codziennych, bieżących spraw biznesowych (w tym do kontaktów z urzędami) posługiwać się osobami trzecimi, mieszkającymi w Polsce. Co więcej, nie jest wykluczona sytuacja, w której cudzoziemiec prowadzący w ten sposób działalność gospodarczą na obszarze Polski w ogóle (tzn. ani przez jeden dzień) nie pojawi się na jej terytorium. Wówczas nie można mówić o jakimkolwiek jego „pobycie” (tym bardziej - mającym „charakter stały”) na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Należy zatem przyjąć, że prowadzenie w ten sposób działalności gospodarczej przez obywatela państwa obcego z pewnością nie może być uznane za podstawę objęcia go obowiązkiem ubezpieczeń społecznych w Polsce.

Decydujące znaczenie w ocenie charakteru pobytu cudzoziemca na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej zatem konkretne okoliczności faktyczne sprawy: charakter aktywności zarobkowej cudzoziemca stanowiącej tytuł ubezpieczeniowy i sposób jej realizacji, a nie zamiar cudzoziemca co do okresu przebywania w Polsce, rodzaj dokumentu pobytowego, kwestie formalno-meldunkowe itp.

Posłużenie się w art. 5 ust 2 ustawy pojęcia „charakteru stałego” pobytu oznacza, że nie może on być interpretowany statycznie lecz dynamicznie, która uwzględni zmieniające się stosunki gospodarcze, a przede wszystkim ułatwienia w komunikacji przygranicznej, swobodę i wolność prowadzonej działalności gospodarczej, której rolę dostrzega Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 20). W dobie powszechnego dostępu do systemów komunikacji bezprzewodowej, Internetu, prowadzenie działalności gospodarczej bez obowiązku pobytu w siedzibie podmiotu gospodarczego nie jest odstępstwem od współczesnych standardów. Formalny zatem status pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest zatem nieistotny.

W przypadku umów zlecenia w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 9.01.2024 r., I (...) 6/23, LEX nr 3655321.) - jako tytułu ubezpieczeniowego, podkreśla się, że z zaprezentowanej wykładni art. 5 ust. 2 ustawy systemowej wynika, iż zarówno w przypadku pracowniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jak i tytułu wynikającego z wykonywania umowy zlecenia, sam zamiar czasowego przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej czy też legitymowanie się jedynie zezwoleniem na pobyt czasowy, nie mają rozstrzygającego znaczenia. Istotne jest jedynie, czy podczas wykonywania wyżej wymienionych działalności można mówić o stałym przebywaniu danej osoby na terytorium Polski. W konsekwencji przyjazd, choćby i cykliczny (regularny) do Polski celem wykonywania pewnych aktywności zawodowych, jak np. prowadzenie wykładów, czy świadczenie usług doradczych na podstawie umowy zlecenia albo umowy o pracę nie będzie powodował objęcia obywatela państwa trzeciego polskim systemem ubezpieczenia społecznego. Natomiast stałe przebywanie w Polsce w okresie wykonywania tych czynności (np. zamieszkanie w Polsce i prowadzenie wykładów lub badań przez jeden semestr), chociażby przez krótki (sumarycznie) okres determinowany czasowym zezwoleniem na pobyt, będą prowadzić do objęcia polskim systemem ubezpieczeń społecznych. Pogląd ten został następnie podtrzymany w szeregu innych postanowieniach, w których Sąd Najwyższy stał na stanowisku, że uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony wcale nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, jako że nawet taki pobyt jest również stały w sensie „niezmienny w danym okresie” (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 3 czerwca 2020 r., II UK 280/19, LEX nr 2685442) i z dnia 18 czerwca 2020 r., II UK 272/19, LEX nr 3159008), gdyż formalny status pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest nieistotny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2022 r., (...) 181/21, LEX nr

I (...) 2/24, (...)). Podsumowując uwagi dotyczące kwestii podlegania ubezpieczeniom społecznym cudzoziemców - zleceniobiorców, których pobyt na terenie RP ma mieć charakter tymczasowy, a nie trwały, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 stycznia 2024 r., I (...) 6/23 sformułował następujące tezy:

1. W kwestii zakresu podmiotowego art. 5 ust. 2 ustawy systemowej należy uznać, że brak jest podstaw do odstąpienia od dotychczasowej jego wykładni, zgodnie z którą przepis ten kreuje dwie niezależne od siebie kategorie określonych w nim osób niepodlegających obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Są nimi: po pierwsze - obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego oraz po drugie - obywatele państw obcych, którzy zatrudnieni są w wymienionych w tym przepisie placówkach.

2. Charakter pobytu obywatela państwa obcego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (stały albo niestały) trzeba odnosić do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia. Kluczowy jest zatem charakter aktywności zarobkowej cudzoziemca stanowiącej tytuł ubezpieczeniowy i sposób jej realizacji w okolicznościach indywidualnej sprawy.

3. Charakter pobytu nie zależy natomiast od zamiaru, jaki co do okresu przebywania w Polsce przejawia cudzoziemiec; rodzaju posiadanego dokumentu pobytowego; kwestii formalno-meldunkowych itp. W szczególności uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej.

4. W tym kontekście za objęciem ubezpieczeniem cudzoziemca przemawia „niezmienny” pobyt na terenie RP w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia, który w szczególności ma miejsce wówczas, gdy chodzi o cudzoziemców - obywateli odległych przestrzennie państw, którzy w okresie realizacji umów zatrudnieniowych w Rzeczypospolitej Polskiej nie powracają regularnie do kraju pochodzenia, np. w związku z dniami wolnymi od pracy. Nawiązując do wypracowanej w orzecznictwie przesłanki „centrum interesów życiowych cudzoziemca”, można wręcz przyjąć, że w okresie jakkolwiek czasowego, to jednak długookresowego pobytu takich cudzoziemców na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej ich „centrum interesów życiowych” znajduje się właśnie na terytorium Polski.

5. Nie bez znaczenia jest przy tym także argumentacja dotycząca konieczności zapewnienia ochrony ubezpieczeniowej osobom faktycznie wykonującym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej aktywność zarobkową stanowiącą tytuł ubezpieczeniowy.

6. W konsekwencji należy uznać, że wyjątek przewidziany w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie dotyczy cudzoziemców spoza Unii Europejskiej (obywateli: Ukrainy, Armenii, Gruzji, Mołdawii, Azerbejdżanu, Federacji Rosyjskiej), zatrudnionych przez polskiego przedsiębiorcę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umowy zlecenia.

Do podobnej wykładni art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, w tym częściowo dokonanej także na tle spraw płatnika odwołującego się w niniejszej sprawie, Sąd Najwyższy dokonywał w wyrokach: z dnia 30 stycznia 2024 r., (...) 254/23; z dnia 4 lipca 2023 r., I (...) 20/23; z dnia 15 maja 2024 r., I (...) 2/24; z dnia 9 stycznia 2024 r. I (...) 6/23; z dnia 19 marca 2024 r.; I (...) 24/23; z dnia 20 kwietnia 2023 r., I (...) 31/22; z dnia 18 października 2023 r., I (...) 79/22; z dnia 9 kwietnia 2024 r., (...) 67/22; z dnia 12 września 2023 r., (...) 71/22.

Reasumując rozważania w niniejszej sprawie, podniesione zarzuty nie potwierdziły a wniesiona apelacja podlegała oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł stosownie do jego wyników - na zasadzie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 i § 9 ust. 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 z późn. zm.), a zatem na podstawie zasady odpowiedzialności za wynik procesu, w myśl której strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić stronie wygrywającej poniesione koszty – w tym przypadku koszty zastępstwa prawnego.