Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: sędzia Katarzyna Dawid – Birska

Protokolant: Aleksandra Dudzińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 grudnia 2021 roku w Warszawie

sprawy z powództwa E. W. i S. W.

przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i o ustalenie ewentualnie o zapłatę ewentualnie o ustalenie ewentualnie o zapłatę

I.  zasądza od strony pozwanej (...) Bank S.A. z siedzibą w W. na rzecz powodów E. W. i S. W. do ich majątku wspólnego kwotę 644 168,31 zł (sześćset czterdzieści cztery tysiące sto sześćdziesiąt osiem złotych i trzydzieści jeden groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty;

II.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr DK/KR-HIP/ (...) indeksowanego do CHF, sporządzona w dniu 27 czerwca 2008 roku, zawarta pomiędzy powodami a (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) w W., jest nieważna;

III.  zasądza od strony pozwanej (...) Bank S.A. z siedzibą w W. na rzecz powodów E. W. i S. W. do ich majątku wspólnego kwotę 11 817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 10 800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXVIII C 1013/21

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 18 stycznia 2022 roku

W pozwie, wniesionym w dniu 12 marca 2021 roku (k. 73 – data nadania przesyłki poleconej) przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. (dalej też jako: (...) Bank S.A.” lub „Bank”), E. W. i S. W. wnieśli o: 1. zasądzenie od strony pozwanej solidarnie ewentualnie łącznie na ich rzecz kwoty 502 921,73 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 27 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-HIP/ (...) indeksowanego do CHF oraz 2. o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr DK/KR-HIP/ (...) indeksowanego do CHF, zawarta w dniu 27 czerwca 2008 roku pomiędzy nimi a (...) Bank S.A. z siedzibą w W. – Oddział (...) z siedzibą w W., jest nieważna.

Ewentualnie, na wypadek uznania przez Sąd, że nie jest możliwe połączenie roszczenia o zapłatę z roszczeniem o ustalenie nieważności, powodowie wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej solidarnie ewentualnie łącznie na ich rzecz kwoty 502 921,73 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 27 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF.

Ewentualnie, w razie uznania przez Sąd, że powodom nie przysługuje roszczenie o zapłatę, powodowie wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF, zawarta w dniu 27 czerwca 2008 roku pomiędzy nimi a (...) Bank S.A. z siedzibą w W. – Oddział (...) z siedzibą w W., jest nieważna.

Ewentualnie, w razie uznania przez Sąd braku podstaw do stwierdzenia nieważności umowy kredytu, powodowie wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej solidarnie ewentualnie łącznie na ich rzecz kwoty 277 921,05 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 27 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nadpłat dokonanych w związku z zastosowaniem przez stronę pozwaną niedozwolonych postanowień w umowie kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF.

Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej solidarnie ewentualnie łącznie na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając żądania pozwu, powodowie podnieśli, że zawarta przez nich w dniu 27 czerwca 2008 roku z (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) z siedzibą w W. umowa kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF zawiera postanowienia niedozwolone. Podali, że § 3 ust. 11 umowy w zw. z § 11 pkt 7 Regulaminu i § 12 ust. 7 Regulaminu w zakresie, w jakim odsyłają do kursów walut, ustalanych jednostronnie przez Bank, stanowią klauzule abuzywne, a więc podlegają eliminacji z umowy. Natomiast brak postanowień, określających kurs waluty według którego będą następowały, określone w umowie przeliczenia, uniemożliwia indeksację kwoty kredytu i przekłada się na niemożliwość ustalenia kwoty zadłużenia w walucie franka szwajcarskiego. Tym samym brak jest możliwości ustalenia wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłaty. Powodowie dodali, że przy przyjęciu, że klauzule indeksacyjne określają główne świadczenia stron umowy kredytu, po ich wyeliminowaniu z umowy z uwagi na ich abuzywność, brak jest w tej umowie postanowień, określających główne świadczenia stron. Z kolei brak określenia w umowie kredytu takich świadczeń przekłada się na jej niewykonalność, a więc nieważność.

Kolejno powodowie wskazali, że nieważność umowy musi skutkować uznaniem za zasadne ich żądań o zwrot tego, co na jej podstawie świadczyli z tytułu spłaty rat kapitałowo – odsetkowych w okresie od 07 sierpnia 2008 roku do 07 października 2020 roku włącznie. Podali, że w tym okresie świadczyli na rzecz Banku łączną kwotę 644 168,31 zł, natomiast w niniejszym postępowaniu ograniczyli wysokość swojego roszczenia do żądania zwrotu kwoty nienależnie zapłaconych całych rat kapitałowo – odsetkowych, uiszczonych przez nich w okresie od dnia 07 kwietnia 2011 roku do dnia 07 października 2020 roku, tj. do kwoty 502 921,73 zł. Dodali, że pismem z dnia 17 grudnia 2020 roku reprezentujący ich pełnomocnik skierował do pozwanego Banku ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty, do którego Bank – w piśmie z dnia 26 stycznia 2021 roku – ustosunkował się negatywnie, odmawiając zapłaty.

W dalszej części uzasadnienia pozwu powodowie podnieśli, że za uznaniem spornej umowy kredytu za nieważną przemawia również brak rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji o ryzyku kursowym ze strony Banku na etapie jej zawarcia. Zarzucili, że przedmiotowa umowa jest nieważna jako sprzeczna z art. 69 ustawy Prawo bankowe oraz z art. 353 ¹ k.c., gdyż w umowie nie określono wysokości świadczenia kredytobiorców.

Ponadto powodowie, uzasadniając żądanie ustalenia nieważności spornej umowy, podali, że zawarta pomiędzy stronami umowa wygenerowała długotrwały stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości, a uwzględnienie ich roszczeń o zapłatę należności spełnionych dotychczas na rzecz pozwanego Banku, nie ureguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Wskazali, że stwierdzenie nieważności umowy przesądzi nie tylko o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, ale rozstrzygnie równocześnie w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania na rzecz Banku świadczeń w przyszłości (k. 3 – 17 – pozew).

Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2021 roku Sąd na podstawie art. 25 § 1 k.p.c. sprawdził wartość przedmiotu sporu i ustalił ją na łączą kwotę 1 438 615 zł ( k. 78 – postanowienie z dnia 23 kwietnia 2021 roku).

W odpowiedzi na pozew strona pozwana (...) Bank S.A. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie (art. 98 § 1 ^{( 1)} k.p.c.).

Uzasadniając swoje stanowisko procesowe, strona pozwana zaprzeczyła temu, ażeby sporna umowa nie określała w sposób prawidłowy kwoty kredytu, zasad jego spłaty, pozwalając na arbitralność i dowolność Banku w zakresie ustalania kursów wymiany waluty CHF na potrzeby określania wysokości rat kredytowych, a tym samym uprawniała go do jednostronnego kształtowania zobowiązań powodów. Podkreśliła, że przedmiotem umowy kredytu była równowartość kwoty 935 692,28 PLN wyrażona w CHF, a kredyt został wyrażony w CHF w celu umożliwienia stronom umowy zastosowania stóp referencyjnych odnoszących się do CHF (czyli LIBOR CHF), a nie dla PLN (WIBOR), na potrzeby ustalenia wysokości odsetek należnych z tytułu udzielonego kredytu. Dodała, że powodowie zostali poinformowani o ryzyku kursowym, gdyż taka informacja została zawarta w stanowiącym integralną część umowy „Oświadczeniu o ryzyku walutowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej” oraz że powodowie mieli wcześniejsze doświadczenia z kredytem indeksowanym, gdyż zaciągnęli dwa zobowiązania kredytów denominowanych do CHF w (...) Banku (...) S.A., tj. umowę kredytu mieszkaniowego oraz umowę pożyczki hipotecznej. Oba powyższe zobowiązania zostały spłacone spornym kredytem.

Kolejno strona pozwana zwróciła uwagę, iż powodowie w dniu 02 października 2009 roku zawarli z pozwanym Bankiem Aneks nr (...) do umowy, na mocy którego zmieniono charakter przedmiotowego zobowiązania – z indeksowanego na walutowy oraz określono, iż wysokość raty będzie przeliczana na PLN na podstawie kursu średniego NBP. Od tego też czasu strony spornej umowy nie korzystają z Tabeli Kursów w celu określenia wysokości zobowiązania kredytobiorców.

Odnosząc się do zarzutu powodów, dotyczącego nieważności przedmiotowej umowy, pozwany Bank wskazał, że nie sposób zgodzić się z argumentacją jakoby Bank w sposób dowolny mógł ustalać kursy CHF w Tabeli Kursów, gdyż twierdzenia te nie mają pokrycia zarówno w konstrukcji prawnej i ekonomicznej kredytu indeksowanego do waluty obcej, jak i notowaniach na rynku walutowym, którymi pozwany Bank z oczywistych przyczyn nie może sterować. Dodał, że definicja Bankowej Tabeli kursów walut obcych została zawarta w § 2 lit. o Regulaminu.

Następnie strona pozwana zaprzeczyła twierdzeniom powodów, że nie zostali właściwie pouczeni o ryzyku kursowym oraz podała, że jej zdaniem nie jest trafne stanowisko powodów, że o abuzywności postanowień indeksacyjnych świadczyć ma stosowanie przez Bank dwóch różnych kursów, tj. kupna i sprzedaży. Wskazała, że spread walutowy nie stanowił dochodu Banku.

W dalszej części uzasadnienia odpowiedzi na pozew strona pozwana podniosła, że nawet ewentualne uznanie za abuzywne kwestionowanych postanowień umowy kredytu nie spowoduje uznania całej umowy za nieważną, gdyż ich usunięcie nie spowoduje usunięcia z umowy norm indeksacyjnych. Wskazała, że w takim wypadku istnieje możliwość utrzymania umowy w mocy np. poprzez spłatę kredytu bezpośrednio w walucie obcej (stosownie do bezwzględnie obowiązujących i bezpośrednio stosowanych norm prawa krajowego, tj. art. 69 ust. 3 ustawy Prawa bankowego) lub przez zastosowanie kursu średniego NBP. Natomiast strona pozwana zanegowała możliwość pozostawienia w obrocie prawnym umowy kredytu złotowego z oprocentowaniem według stawki DBCHF (LIBOR) dla CHF powiększonym o stałą marżę Banku, gdyż byłoby to sprzeczne z przepisami europejskimi, jak i krajowego porządku prawnego, a ponadto byłoby to sprzeczne z podstawowymi zasadami ekonomii (k. 107 – 152 – odpowiedź na pozew).

W toku postępowania pismem procesowym, złożonym w dniu 30 września 2021 roku ( k. 285 – data nadania przesyłki poleconej), powodowie rozszerzyli powództwo w zakresie żądania pieniężnego głównego oraz w zakresie pierwszego żądania ewentualnego pieniężnego w ten sposób, że jako żądanie główne pieniężne wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej solidarnie ewentualnie łącznie na ich rzecz kwoty 644 168,31 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 27 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF oraz jako pierwsze żądanie ewentualne pieniężne wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej solidarnie ewentualnie łącznie na ich rzecz kwoty 644 168,31 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 27 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF. W pozostałym zakresie powodowie podtrzymali żądania jak w pozwie w niemienionym zakresie.

Uzasadniając powyższe rozszerzenie żądania pozwu, powodowie wskazali, iż żądana przez nich kwota 644 168,31 zł stanowi sumę wpłat dokonanych przez nich na rzecz Banku tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych w okresie od dnia 07 sierpnia 2008 roku do dnia 07 października 2020 roku. Podnieśli, że w razie ustalenia nieważności spornej umowy zasadne jest domaganie się przez nich zwrotu wszystkich w/w sum, wynikających z zaświadczenia Banku z dnia 14 października 2020 roku (k. 278 – 280 – pismo przygotowawcze powodów zawierające modyfikację powództwa).

Ustosunkowując się do powyższego rozszerzenia powództwa, strona pozwana w piśmie procesowym z dnia 10 listopada 2021 roku ( k. 324 – data nadania przesyłki poleconej) podtrzymała dotychczasowe stanowisko w sprawie, akcentując, iż powodowie w dniu 02 października 2009 roku zawarli z pozwanym Bankiem Aneks nr (...). Podała, że od chwili wejścia w życie tego Aneksu wysokość raty była przeliczana na PLN na podstawie kursu średniego NBP, a więc ewentualna przyczyna definitywnej bezskuteczności (nieważności) umowy w postaci klauzul abuzywnych istniała wyłącznie do tego czasu. Podniosła, że od 2009 roku strony nie korzystają z tabeli kursów pozwanego Banku, którą powodowie kwestionują. Dodała, że termin przedawnienia roszczeń powodów w niniejszej sprawie wynosi 10 lat (k. 321 – 323v – pismo procesowe – ustosunkowanie się do rozszerzenia powództwa zawartego w piśmie powoda 29 września 2021 roku).

Na rozprawie w dniu 21 grudnia 2021 roku, bezpośrednio poprzedzającej ogłoszenie wyroku, pełnomocnicy stron w ich imieniu podtrzymali dotychczasowe stanowiska procesowe (k. 348 – protokół z rozprawy z dnia 21 grudnia 2021 roku).

Sąd ustalił, co następuje:

Małżonkowie E. W. i S. W. w 2008 roku planowali dokonać wcześniejszej całkowitej spłaty zaciągniętych w 2005 roku zobowiązań w postaci kredytu mieszkaniowego nr (...) oraz pożyczki hipotecznej nr (...), udzielonych im przez (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.. Nie posiadali wystarczających środków finansowych na realizację tego celu, dlatego zwrócili się do (...) Banku S.A. w W. – Oddziału (...), działającego wówczas zarówno jako bank jak i pośrednik finansowy, aby przedstawiono im najlepszą ofertę kredytową. Na wstępnym spotkaniu, na którym obecny był wyłącznie S. W., pośrednik finansowy N. M. – (...), będąca pracownikiem (...) Banku S.A. w W., przedstawiła mu oferty kredytów złotowych oraz kredytów indeksowanych do walut obcych, znajdujących się w ofertach różnych banków. Oferta kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego (CHF) została przedstawiona jako najkorzystniejsza, wysokość raty przy tego rodzaju kredycie była niższa niż przy kredytem złotowym. Pośrednik finansowy Banku przedstawił S. W. wykresy obrazujące, że kurs CHF może wzrosnąć o około 15-20% oraz wskazywał, że w tamtym momencie CHF to najbardziej atrakcyjna waluta z uwagi na łatwość uzyskania kredytu, niższą zdolność kredytową oraz niższe raty. Wobec tego, E. W. oraz S. W. zdecydowali się złożyć wniosek kredytowy do (...) Banku S.A. w W. o udzielenie im kredytu indeksowanego do CHF.

(dowód: k. 343 – częściowo zeznania świadka N. K. D.; k. 344 – 345 - przesłuchanie powoda S. W. w charakterze strony; k. 347 - przesłuchanie powódki E. W. w charakterze strony; k. 211 – 213 – kserokopia Umowy Kredytu Mieszkaniowego nr (...); k. 215 – 218 – kserokopia Umowy Pożyczki Mieszkaniowej nr (...))

W dniu 26 maja 2008 roku E. W. oraz S. W. wypełnili, sporządzony na druku Banku, formularz wniosku, zaznaczając na nim, iż wnioskują o udzielenie kredytu hipotecznego tradycyjnego na cele mieszkaniowe oraz wpisując, iż łączna kwota kredytu wynosić ma 1 058 648 PLN.

We wniosku spośród opcji waluty kredytu: PLN, CHF i EUR zaznaczono okienko przy CHF a w rubryce okres kredytowania wpisano 600 miesięcy.

W rubryce „Dane o wnioskodawcach” zaznaczono, że S. W. ma wykształcenie wyższe oraz wpisano, że pracuje na stanowisku dyrektora zarządzającego na podstawie umowy o pracę, a jego średni miesięczny dochód brutto z 4 miesięcy wynosi ok. 16 500 PLN. Natomiast odnośnie E. W. wskazano, że ma wykształcenie wyższe, zaś rubryk, dotyczących zatrudnienia i źródeł dochodu nie uzupełniono, lecz je przekreślono, wpisując odręcznie „dochody nie brane od uwagę”.

Pod powyższym wnioskiem podpis złożyła oprócz wnioskodawców także N. M. – (...) jako doradca finansowy (...) Bank S.A.

(dowód: k. 164 - 168 – kserokopia wniosku o kredyt hipoteczny nr (...))

W dniu 25 czerwca 2008 roku (...) Bank S.A. wydał pozytywną decyzję kredytową w przedmiocie powyższego wniosku kredytowego, wskazując w niej, że kwota kredytu w PLN wynosić ma 935 692,28 PLN a celem kredytu jest spłata zobowiązań finansowych w innych bankach, w tym refinansowanie kredytu mieszkaniowego i spłata zadłużenia z tytułu kart kredytowych. W rubryce „Parametry kredytu” wskazano m.in., że walutą kredytu ma być „CHF” a całkowity koszt kredytu wynosić ma 3 062 833,49 PLN.

(dowód: k. 170 - 172 – kserokopia decyzji kredytowej nr (...))

W dniu 30 czerwca 2008 roku E. W. i S. W. jako Kredytobiorcy oraz (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) (dalej jako „Bank”) podpisali, sporządzoną w dniu 27 czerwca 2008 roku, umowę kredytu hipotecznego nr DK/KR-HIP/ (...) indeksowanego do CHF (dalej jako „Umowa”).

W § 1 Umowy wskazano, że określenia w niej użyte mają znaczenie nadane im w „Regulaminie Kredytowania Hipotecznego (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) (dalej jako: „Regulamin”), stanowiącym załącznik do tej Umowy i będącym jej integralną częścią.

Zgodnie z § 2 ust. 1 Umowy Bank udzielić miał Kredytobiorcom kredytu w kwocie 935 692,28 PLN, indeksowanego kursem CHF. W § 2 ust. 2 Umowy wskazano przeznaczenie kredytu:

a.  refinansowanie kredytu mieszkaniowego w wysokości 157 000,00 PLN,

b.  refinansowanie kredytu mieszkaniowego w wysokości 458 000,00 PLN,

c.  cel konsolidacyjny w wysokości 261 886,85 PLN,

d.  cel dowolny w wysokości 50 000,00 PLN,

e.  ubezpieczenie od wzrostu stopy procentowej w wysokości 8 805,43 PLN.

Wskazano, że okres kredytowania wynosić ma 600 miesięcy, w tym okres karencji w spłacie kapitału do dnia wypłaty ostatniej transzy kredytu oraz że w okresie karencji Kredytobiorca obowiązany był do comiesięcznej spłaty odsetek (§ 2 ust. 3 Umowy).

W § 3 ust. 1 – 7 Umowy określono sposób, termin oraz warunki uruchomienia kredytu. Natomiast w § 3 ust. 8 Umowy wskazano, że uruchomienie kredytu nastąpić miało w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Umowie kredytu zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązującym w Banku w dniu uruchomienia.

§ 4 ust. 2 zdanie 1 Umowy stanowił, że spłata wszelkich zobowiązań z tytułu tej Umowy miała być dokonywana w złotych na rachunek kredytu, o którym mowa w § 3 ust. 2, zaś § 4 ust. 4 Umowy – że metodę i terminy ustalania kursu wymiany walut (na podstawie którego wyliczane są raty spłaty i bieżące saldo zadłużenia) oraz warunki aktualizacji Harmonogramu Spłat określać miał Regulamin.

Zgodnie z § 5 ust. 1 Umowy oprocentowanie kredytu miało być zmienne i na dzień sporządzenia Umowy wynosiło 5,71% w skali roku, a składało się na nie suma obowiązującej stawki referencyjnej 3M LIBOR dla CHF (która na dzień sporządzenia Umowy wynosiła 2,71%) i stałej marży Banku, która wynosiła 3,00%. W § 5 ust. 2 Umowy zastrzeżono, że po ustanowieniu docelowego zabezpieczenia spłaty kredytu w postaci prawomocnego wpisu hipoteki, marża Banku zostanie obniżona o 1 punkt procentowy i będzie wynosiła 2,00%. W § 5 ust. 3 Umowy podano, że pozostałe zasady zmiany oprocentowania (na podstawie którego wyliczane są raty spłaty i bieżące saldo zadłużenia) w szczególności wynikające ze zmiany stawki referencyjnej oraz odsetki karne określa § 8 Regulaminu.

W § 6 ust. 3 - 5 Umowy wskazano, że całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia Umowy wynosił 3 062 833,49 PLN, a podana kwota nie uwzględniała ryzyka kursowego, oraz że rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosiła 5,71%, zaś ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona będzie od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania.

W § 7 ust. 1 Umowy wskazane zostały docelowe zabezpieczenia spłaty kredytu w postaci: hipoteki kaucyjnej do kwoty 1 590 676,87 PLN, ustanowionej na rzecz Banku na pierwszym miejscu w księdze wieczystej nieruchomości lokalowej, do której prawo własności przysługiwało w udziale do 2/3 części S. W. i E. W. na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej oraz M. W. w udziale do 1/3 części; cesji praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości na kwotę nie niższą niż 2 300 000,00 PLN zgodnie z Umową Cesji Praw z Polisy Ubezpieczeniowej nr (...); oświadczenia Kredytobiorcy o poddaniu się egzekucji do kwoty 1 871 384,56 PLN; oświadczenia Uprawnionego do (...) M. W. o poddaniu się egzekucji do kwoty 1 590 676,87 PLN; weksla własnego „in blanco” wraz z deklaracją wekslową wystawionego przez Kredytobiorcę dla Banku poręczonego przez M. W..

Stosownie do § 12 ust. 2 Umowy w sprawach nieuregulowanych w tej Umowie zastosowanie miały mieć przepisy Kodeksu cywilnego, Prawa bankowego oraz Regulaminu.

W § 13 Umowy wskazano, że załącznikiem do niej a jednocześnie jej integralną część stanowi m.in. Oświadczenie o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej.

(dowód: k. 21 – 25 – kserokopia Umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF)

W § 2 lit. o) Regulaminu wskazano, że przez użyte w nim określenie Tabela Kursów rozumieć należy tabele kursów kupna/sprzedaży walut (...) Banku S.A obowiązującą o godz. 9.30 w dniu, w którym następuje operacja.

W § 8 Regulaminu wskazano, że kredyt oprocentowany jest wg zmiennej stopy procentowej z uwzględnieniem stałej marży Banku określonej w dniu podjęcia decyzji kredytowej (ust. 2), stawki referencyjne obliczane są do dwóch miejsc po przecinku jako średnia z stawek LIBOR 3M z pierwszych pięciu dni roboczych miesiąca poprzedzającego 3-miesięczny okres obowiązywania stawek (ust. 3) i ulegają zmianie w okresach 3-miesięcznych pod warunkiem zmiany o przynajmniej 10 punktów bazowych w stosunku do stawki referencyjnej poprzednio obowiązującej dla danej waluty (ust. 4).

Zgodnie z § 11 ust. 7 Regulaminu uruchomienie kredytu (lub jego transzy) denominowanego do waluty obcej następować miało w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu uruchomionej kwoty w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Umowie kredytu wg kursu kupna waluty ustalonego przez Bank w aktualnej Tabeli Kursów.

Stosownie zaś do § 12 ust. 7 Regulaminu w przypadku kredytu denominowanego kursem waluty obcej Harmonogram Spłat kredytu miał być wyrażony w walucie kredytu, a kwota raty spłaty obliczana miała być według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów z dnia spłaty.

§ 13 ust. 6.1 oraz § 13 ust. 8 Regulaminu stanowiły, że do zmiany waluty kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej wg Tabeli Kursów walut obowiązującej w Banku w dniu przewalutowania w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą, a nowe saldo kredytu miało być obliczone na podstawie kursów wg Tabeli Kursów walut obowiązującej w Banku z dnia przewalutowania stosownie do podanego wzoru matematycznego.

(dowód: k. 29 – 34, k. 174 – 179 – wydruki Regulaminu Kredytowania Hipotecznego (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...))

Kredytobiorcy w dniu podpisania Umowy potwierdzili własnoręcznymi podpisami, że zapoznali się z informacjami, zawartymi w sporządzonym przez Bank (...) o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej”. W treści tego oświadczenia podano, że Kredytobiorcy zapoznali się z pojęciami ryzyka walutowego oraz ryzyka stopy procentowej, że zostali poinformowani przez M. o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej i są świadomi faktu, że zmiana wysokości stawek referencyjnych ma bezpośredni wpływ na wysokość oprocentowania kredytu, a także, że zostali zapoznani z modelowymi symulacjami wariantów spłat kredytu dla różnych poziomów kursów walut i stopy procentowej. Podano w 6 wariantach, jak kształtowałaby się wysokość raty kredytowej wraz ze zmianą kursu waluty CHF w przedziale od 2,5803 do 2,8822 oraz wraz ze zmianą oprocentowania w przedziale od 3,40% do 7,40% - przy modelowym założeniu, że kwota kredytu wynosi 200 000 PLN, kredyt jest denominowany do CHF (1CHF = 2,5 PLN) i udzielony jest na 30 lat a spłacany w ratach równych. W wariancie z najniższym kursem CHF (2,5803) i najniższym oprocentowaniem (3,40%) rata kredytu wynosiła 886,96 PLN a w wariancie z najwyższym kursem CHF (2,8822) i najwyższym oprocentowaniem (7,40%) rata kredytu wynosiła 1 546,78 PLN.

Ponadto Kredytobiorcy potwierdzili, że są świadomi faktu, że uruchomienie kredytu i spłata rat kredytowych następuję wg kursu kupna i sprzedaży waluty obcej, do której denominowany jest kredyt oraz że przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego w złotych polskich, a wybrali kredyt indeksowany kursem waluty obcej, będąc uprzednio poinformowani o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego indeksowanego kursem waluty obcej.

(dowód: k. 181 – 183 – kserokopia Oświadczenie o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej do Umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...))

W wykonaniu powyższej Umowy kredytu Bank wypłacił Kredytobiorcom łącznie kwotę 935 692,28 PLN. Kredyt został wypłacony w dwóch transzach:

- w dniu 30 czerwca 2008 roku – kwota 885 692,28 PLN, która przeliczona została przez Bank na zadłużenie w wysokości 446 542,56 CHF z zastosowanie kursu CHF, wynoszącego 1 CHF = 1,9854 PLN,

- w dniu 03 listopada 2008 roku – kwota 50 000,00 PLN, która przeliczona została przez Bank na zadłużenie w wysokości 22 242,98 CHF z zastosowanie kursu CHF, wynoszącego 1 CHF = 2,2479 PLN.

(dowód: k. 35 – kserokopia zaświadczenia Banku z dnia 14 października 2020 roku oraz k. 281 – poświadczona za zgodność z oryginałem kserokopia zaświadczenia Banku z dnia 14 października 2020 roku)

Kredytobiorcy i Bank zawarli, datowany na dzień 02 października 2009 roku, Aneks Nr (...) do powyższej Umowy. W jego § 1 ust. 3 wskazano, że strony zmieniają kredyt z indeksowanego do CHF na kredyt walutowy w walucie CHF. Zgodnie z § 1 ust. 4 Aneksu dotychczasowa treść § 3 ust. 2 Umowy otrzymała nowe brzmienie:

„W celu ewidencjonowania (...) Bank otworzył Rachunek Kredytu w walucie CHF zwany dalej ( (...)). Rachunek Kredytu jest rachunkiem technicznym prowadzonym przez Bank na rzecz Kredytobiorcy, jest nieoprocentowany. Kredytobiorca nie może wydawać żadnych dyspozycji obciążających Rachunek Kredytu. Jeżeli w dniu dokonania całkowitej spłaty Kredytu na Rachunku Kredytu pozostaną środki Bank przekaże je na rachunek Kredytobiorcy w PLN (…) prowadzony w Banku po wcześniejszym przeliczeniu ich z waluty CHF na PLN po kursie sprzedaży waluty obowiązującym w Banku w tym dniu. Rachunek Kredytu jest zamykany automatycznie w dniu całkowitej spłaty Kredytu. Dokonanie powyższych czynności nie wymaga składania przez Kredytobiorcę dodatkowej dyspozycji.”

Ponadto na mocy postanowień Aneksu zmianie uległa także m.in. treść § 4 ust. 2 Umowy, otrzymując następujące brzmienie:

„Spłata wszelkich zobowiązań z tytułu niniejszej Umowy dokonywana będzie w walucie CHF z Rachunku Kredytu. W celu dokonania spłaty Kredytu Kredytobiorca winien zapewnić odpowiednią ilość środków na Rachunku w PLN nr (…). W dniu zapadalności raty Bank zarachuje środki znajdujące się na Rachunku w PLN na spłatę Kredytu stosując do wyliczenia należnej raty wyrażonej w CHF średni kurs NBP z godziny 12:00 z dnia wymagalności raty, w taki sposób, że środki znajdujące się na Rachunku w PLN, po przeliczeniu na CHF przy zastosowaniu ww. średniego kursu NBP, Bank przeleje na Rachunek Kredytu. (…)”.

(dowód: k. 26 – 27v – kserokopia Aneksu nr (...) do Umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) z dnia 27 czerwca 2008 roku)

W dniu 14 czerwca 2011 roku Kredytobiorcy i Bank zawarli kolejny (sporządzony w dniu 15 kwietnia 2011 roku) Aneks do powyższej Umowy, na mocy którego zmianie uległa treść § 7 ust. 1 Umowy, określającego prawe zabezpieczenia kredytu.

(dowód: k. 28 – 28v – kserokopia Aneksu do Umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) z dnia 27 czerwca 2008 roku wraz z późniejszymi zmianami)

W okresie od 07 sierpnia 2008 roku do 07 października 2020 roku Kredytobiorcy wpłacili na rzecz Banku łącznie kwotę 644 168,31 zł tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych.

Uiszczona przez Kredytobiorców w PLN w dniu 07 sierpnia 2008 roku rata została przeliczona przez Bank na kwotę wyrażoną w CHF po kursie wynoszącym 1 CHF = 2,0428 PLN, natomiast w dniu wpłaty raty kapitałowo – odsetkowej 07 października 2020 roku Bank przeliczył kwotę dokonanej przez Kredytobiorców wpłaty z PLN na CHF po kursie wynoszącym 1 CHF = 4,1555 PLN.

(dowód: k. 36v – 38v – kserokopia zaświadczenia Banku z dnia 14 października 2020 roku oraz k. 282v – 284v – poświadczona za zgodność z oryginałem kserokopia zaświadczenia Banku z dnia 14 października 2020 roku)

Zarówno w chwili składania wniosku kredytowego jak i w czasie spłacania kredytu E. W. oraz S. W. byli małżeństwem, nie prowadzili działalności gospodarczej. Nie zawierali umów majątkowych małżeńskich. Kredyt spłacali ze środków pochodzących z majątku wspólnego.

(dowód: k. 344 – 348 – przesłuchanie powodów)

Pismem z dnia 17 grudnia 2020 roku pełnomocnik Kredytobiorców w ich imieniu skierował do Banku ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty, w którym wezwał Bank do zapłaty kwoty 644 168,31 zł – tytułem zwrotu świadczeń spełnianych na podstawie nieważnej Umowy kredytu z dnia 27 czerwca 2008 roku – w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od dnia otrzymania tego wezwania.

(dowód: k. 67 – 70 – kserokopia przedsądowego wezwania do zapłaty z dnia 17 grudnia 2020 roku)

W odpowiedzi na powyższe wezwanie – które wpłynęło do Banku w dniu 21 grudnia 2020 roku – Bank w piśmie z dnia 19 stycznia 2021 roku stwierdził, że żadne z postanowień dotyczących indeksacji, jak i zasad ustalania tabel kursowych, stosowanych przez Bank w Umowie Kredytu i Regulaminie, nie zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, nie są one też abuzywne, a co za tym idzie nie ma podstaw do zmiany dotychczasowych zasad obsługi zobowiązania.

(dowód: k. 71 – 72v – kserokopia odpowiedzi Banku datowana na 19 stycznia 2021 roku)

Do czasu zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie Bank nie wypłacił Kredytobiorcom żądanej przez nich kwoty.

(...) Bank S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawym (...) Bank S.A. z siedzibą w W., z którym Kredytobiorcy zawarli powyższą Umowę.

( okoliczności bezsporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych w jego opisie dowodów z dokumentów, kserokopii dokumentów oraz częściowo na podstawie dowodów z zeznań świadka N. K. D. i z zeznań powodów. Dowody z dokumentów Sąd ocenił jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie kwestionowały także prawdziwości i autentyczności dokumentów złożonych w kserokopiach. Sąd nie znalazł także podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Sąd ocenił zeznania świadka N. K. D. (k. 343 – 344) jako rzeczowe i wiarygodne. Jednakże w niewielkim zakresie przydatne były one do ustalenia staniu faktycznego w niniejszej sprawie, gdyż świadek ten wprawdzie pamiętał, że – jako (...) Banku S.A. – udzielał powodom informacji odnośnie oferty kredytowej Banku, jednak jego zeznania w przeważającej mierze dotyczyły opisania ogólnie stosowanej przez niego procedury udzielania informacji osobom ubiegającym się o kredyty hipoteczne.

Odnośnie dowodu z przesłuchania powodów, wskazać należy, iż w swoich zeznaniach zrelacjonowali oni przebieg zdarzeń związanych z zawarciem Umowy kredytu, akcentując, że oferta kredytu indeksowanego do CHF została im przedstawiona jako najkorzystniejsza dla nich. Oceniając zeznania powodów, Sąd miał na uwadze, że są oni bezpośrednio zainteresowani korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem niniejszej sprawy. Jednakże – mając na uwadze treść ich zeznań oraz okoliczność, że w większości znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów – Sąd ocenił je jako wiarygodne, logiczne i rzeczowe.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły także same twierdzenia stron o okolicznościach faktycznych sprawy. W zakresie, w jakim druga strona je przyznała lub im nie zaprzeczyła, uznać należało je za bezsporne (art. 229 – 230 k.p.c.).

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd pominął dowody: z załączonego do pozwu dokumentu prywatnego w postaci wyliczenia spłat i nadpłat kredytu (k. 4); z opinii biegłego sądowego zgłoszonego w pkt 8 pozwu (k. 3v); z dokumentu wymienionego w pkt III ppkt 11 odpowiedzi na pozew (k. 110); z zeznań świadka R. D., zawartego w pkt IV odpowiedzi na pozew (k. 111); z opinii biegłego sądowego, zgłoszonego w pkt 9 odpowiedzi na pozew ( k. 112) oraz z opinii biegłych sądowych z innych postępowań sądowych zgłoszonych w pkt 3 pisma przygotowawczego strony pozwanej z dnia 18 października 2021 roku (k. 289v). Sąd uznał, że wymienione dowody nie mają istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Odnośnie zgłoszonego przez stronę pozwaną dowodu z dokumentu w postaci Raportu Komisji Nadzoru Finansowego „Ocena wpływu na sytuację sektora bankowego i polskiej gospodarki propozycji przewalutowania kredytów mieszkaniowych udzielonych w CHF na PLN według kursu z dnia udzielenia kredytu”, to dodać należy, iż mógł on stanowić jedynie dowód na to, że dokument ten został sporządzony przez wskazany w nim podmiot oraz że podmiot ten wyraził prezentowane w nim stanowisko a więc mógł on stanowić wzmocnienie argumentacji prawnej strony pozwanej, która się na ten dokument powołała.

Co do dowodu z zeznań świadka R. D., to Sąd miał także na uwadze, iż nie brał on udziału w zawieraniu przedmiotowej Umowy z powodami, a więc jego zeznania dotyczyć mogłyby jedynie opisania ogólnie przyjętej przez Bank procedury zawierania umów kredytu hipotecznego (zwłaszcza w zakresie „sposobu, w jaki kredytobiorcy byli zapoznawani z tabelami kursów Pozwanego”), zaś ustalenia te nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Odnośnie zaś dowodów z opinii biegłych sądowych, zgłoszonych przez obie strony postępowania, to wskazać należy, iż – wobec oceny prawnej przedmiotowej Umowy dokonanej w dalszej części uzasadnienia – fakty, które miały być wykazane tymi dowodami, nie miały także istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Natomiast dowód z dokumentu w postaci wyliczeń sporządzonych przez powodów został pominięty, ponieważ stanowił dokument prywatny, który został zakwestionowany przez stronę pozwaną. Dodać należy przy tym, iż kwoty wpłat dokonanych przez powodów na rzecz Banku mogły zostać ustalone na podstawie niekwestionowanych przez obie strony postępowania dokumentów w postaci zaświadczeń, wystawionych przez pozwany Bank.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości co do żądań głównych: o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów do ich majątku wspólnego kwoty 644 168,31 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty oraz o ustalenie, że umowy kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF, sporządzona w dniu 27 czerwca 2008 roku, zawarta pomiędzy powodami a (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) w W., jest nieważna.

Wobec powyższego, Sąd w ogóle nie orzekał w przedmiocie zgłoszonych przez powodów żądań ewentualnych.

Na wstępie wskazać należy, iż podniesiony przez powodów zarzut dotyczący nieważności przedmiotowej Umowy okazał się uzasadniony, pomimo, iż nie wszystkie argumenty, powołane przez powodów na poparcie tego zarzutu, okazały się trafne.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż do analizowanej Umowy mają zastosowanie przepisy ustawy Prawo bankowe. Zgodnie zaś z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (Dz.U z 2002 roku, Nr 72, poz. 665, t.j. z późn. zm.) (dalej też jako „UPrB”) – w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia spornej Umowy – przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do art. 69 ust. 2 cytowanej ustawy umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika zatem, że umowa kredytu jest umową nazwaną, dwustronnie zobowiązującą. Na jej podstawie bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji drugiej strony – kredytobiorcy kwotę środków pieniężnych (kwotę kredytu), a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić kwotę wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami. Uprawnienie kredytobiorcy polega na tym, że może domagać się od banku wypłaty kredytu a obowiązek polega na tym, że ma zwrócić wypłaconą mu kwotę wraz z odsetkami. Umowa kredytu jest umową odpłatną, gdyż na kredytobiorcę nakłada obowiązek zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku. Ponadto jest to umowa konsensualna, czyli dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być także określone zasady spłaty sumy kredytu.

Ponadto wskazać należy, iż sporna Umowa została zawarta przed zmianą ustawy Prawo bankowe, dokonaną ustawą z dnia 29 lipca 2011 roku (Dz.U. z 2011 roku, Nr 165, poz. 984), na mocy której dodano art. 69 ust. 2 pkt 4a UPrB, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa kredytu powinna zawierać szczegółowe zasady określenia sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo - odsetkowych oraz zasady przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ustawa ta wprowadziła także uregulowanie, zawarte w art. 69 ust. 3 zdanie 1 UPrB, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych bezpośrednio w tej walucie oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie.

Powyższe nie stanowi ustawowej definicji kredytu indeksowanego lub denominowanego. Przyjmuje się jednak, że kredyt denominowany lub indeksowany do waluty obcej to kredyt udzielony w złotych polskich, którego kwota jest odnoszona do waluty obcej. Kredyt taki jest kredytem złotowym, z tym, że na skutek denominacji lub indeksacji, saldo kredytu wyrażane jest w walucie obcej, do której kredyt został denominowany lub indeksowany. Kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kredytu bądź w walucie, do której kredyt został denominowany lub indeksowany bądź w walucie polskiej, po przeliczeniu raty wyrażonej w walucie. Wypłata kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej następuje w złotych polskich, zaś operacja z walutą obcą dokonywana jest jedynie „na papierze” dla celów księgowych, do faktycznego przekazania wartości dewizowych nie dochodzi. Do faktycznego obrotu dewizowego dochodzi dopiero wówczas, gdy strony uzgodnią, że spłata kredytu przez kredytobiorcę następować będzie w walucie, do której kredyt indeksowano lub denominowano.

Mając powyższe na uwadze, dokonać należy rozróżnienia pomiędzy kredytem indeksowanym do waluty obcej a kredytem czysto walutowym. W przeciwieństwie do kredytu indeksowanego, kredyt walutowy to kredyt udzielony w innej niż PLN walucie, a zatem również w tej walucie wypłacany i spłacany. W niniejszej sprawie z uwagi na to, iż środki finansowe zostały wypłacone powodom w walucie polskiej oraz Umowa przewidywała, że w takiej też walucie powodowie będą spłacać raty kapitałowo – odsetkowe, z całą pewnością należy mówić o kredycie indeksowanym, nie zaś kredycie walutowym.

Zważywszy na powyższe, stwierdzić należy, iż przedmiotowa Umowa nie jest sprzeczna z art. 69 ust. 1 UPrB. W § 2 ust. 1 Umowy podano, że Bank miał udzielić Kredytobiorcom kredytu w kwocie 935 692,28 PLN, indeksowanego kursem CHF. Stosownie do § 3 ust. 8 Umowy w zw. z § 11 ust. 7 Regulaminu uruchomienie kredytu lub jego transzy nastąpić miało w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu uruchomionej kwoty w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Umowie kredytu wg kursu kupna danej waluty ustalonego przez Bank w aktualnej Tabeli Kursów. Natomiast § 4 ust. 2 zdanie 1 Umowy w zw. z § 12 ust. 7 Regulaminu stanowiły, że spłata wszelkich zobowiązań z tytułu tej Umowy miała być dokonywana w złotych, zaś kwota raty spłaty obliczana miała być według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów z dnia spłaty.

Zgodnie zatem z postanowieniami przedmiotowej Umowy, kredyt był wypłacony w złotych polskich, indeksowany kursem innej waluty – CHF. Natomiast z walutą CHF powiązana była inna stopa referencyjna niż dla PLN, tj. nie WIBOR, lecz LIBOR. Kwota wypłacona powodom w PLN zgodnie z Umową w dniu uruchomienia kredytu miała być przeliczona na CHF według kursu kupna CHF określonego w Tabeli Kursów. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych miała zaś być ustalana z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu spłaty, zgodnie z Tabelą Kursów.

W przedmiotowej Umowie określono zatem kwotę w złotych polskich, która podlegać będzie wypłacie Kredytobiorcom, zaś jakiej kwocie w CHF będzie odpowiadać ta kwota, miało zostać ustalone w dniu wypłaty kredytu lub transzy kredytu. Zauważyć przy tym należy, iż powodowie byli zainteresowani otrzymaniem kwoty w złotych polskich i otrzymali taką kwotę, na jaką się umawiali z Bankiem. Kwota otrzymanego kredytu była zatem znana. Natomiast strony w Umowie ustaliły, że wartość wypłaconej w PLN kwoty zostanie przeliczona do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów. Również wysokość rat kredytowych, spłacanych w PLN, miała zostać przeliczona na CHF z tym, że według kursu sprzedaży tej waluty z Tabeli Kursów z dnia spłaty. Inną kwestią jest natomiast stosowanie do wymienionych przeliczeń kursu waluty, ustalonego jednostronnie przez Bank, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Zaznaczenia wymaga, że o tym, iż walutą kredytu był PLN świadczy nie tylko kwota kredytu, wskazana jednoznacznie w Umowie w PLN, ale także waluta zabezpieczeń ustanowionych w Umowie – przede wszystkim zabezpieczenia hipotecznego, w którym to hipoteka kaucyjna została ustanowiona do kwoty 1 590 676,87 PLN (§ 7 ust. 1 Umowy). Zgodnie zaś z art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 roku, Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) – w brzmieniu obowiązującym na datę zawarcia analizowanej Umowy – hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Jeżeli wierzytelność zgodnie z prawem została wyrażona w innym pieniądzu niż pieniądz polski, hipotekę wyraża się w tym innym pieniądzu. Gdyby zatem wierzytelność – czyli kredyt – była wyrażona w CHF, również hipoteka powinna zostać wyrażona w CHF.

Zastosowany w Umowie mechanizm indeksacji nie zmieniał zatem kwoty i waluty kredytu, wyrażonej w PLN, a stanowił on jedynie klauzulę przeliczeniową, mocą której strony ustaliły, że zobowiązanie wyrażone w walucie polskiej w dniu uruchomienia kredytu, a zatem z chwilą wykonania zobowiązania Banku do wypłaty kredytu (co nastąpić miało w PLN), miało zostać przeliczone na walutę obcą – na CHF, Kredytobiorca zobowiązany był do dokonania spłaty kredytu – przy czym wysokość rat, uiszczanych w PLN, obliczona miała być według kursu sprzedaży CHF.

Dodać należy, iż zgodnie z jednolitą linią orzecznictwa Sądu Najwyższego, przed wejściem w życie w/w ustawy z dnia 29 lipca 2011 roku, tzw. „ustawy antyspreadowej”, dopuszczalne było na zasadzie swobody umów zaciągnięcie zobowiązania kredytowego w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu będzie dokonywana w walucie krajowej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 marca 2011 roku, IV CSK 377/10; z dnia 29 kwietnia 2015 roku, V CSK 445/14; z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14; z dnia 27 lutego 2019 roku, II CSK 19/18 oraz z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18). Argumentem przemawiającym za dopuszczalnością zawierania umów o kredyt indeksowany do waluty obcej przed wejściem w życie w/w ustawy nowelizującej było właśnie wprowadzenie do ustawy Prawo bankowe przepisu dotyczącego kredytów indeksowanych do waluty innej niż polska. Racjonalny ustawodawca nie wprowadziłby bowiem do porządku prawnego umowy, co do której zachodzą przesłanki do stwierdzenia jej nieważności.

Umowa kredytu indeksowanego, przewidującego spread walutowy, mieściła się zatem w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowiła jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 69 UPrB).

I.  SPRZECZNOŚĆ UMOWY Z ART. 353 ¹ K.C.

W ocenie Sądu, przedmiotowa Umowa jest natomiast nieważna z powodu innej podnoszonej przez powodów okoliczności tj. z tego powodu, że jej postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji odsyłają do kursów waluty ustalanych jednostronnie przez Bank w Tabeli Kursów. Takie zaś ukształtowanie postanowień umownych narusza granice swobody umów, gdyż sprzeczne jest z naturą stosunku zobowiązaniowego, a więc Umowa sprzeczna jest z art. 353 ¹ k.c. Przy czym – jak już wyżej wskazano – samą indeksację należy uznać za ogólnie dopuszczalną, jednakże postanowienia tej konkretnej Umowy, określające mechanizm indeksacji naruszają granice swobody umów.

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

W uzasadnieniu uchwały z dnia 22 maja 1991 roku, w sprawie III CZP 15/91 (OSNCP 1992, nr 1, poz. 1), Sąd Najwyższy wskazał, że natura umowy gospodarczej i generowanego przez nią stosunku sprowadza się generalnie do tego, że wyraża ona i pozwala realizować interes każdej ze stron, ponieważ zaś interesy te bywają przeciwstawne, istotę umowy stanowi uzgodnienie woli stron, wyrażającej ich interesy. Zgoda obydwu stron jest oczywistym wymaganiem tak przy zawarciu umowy, jak i przy zmianach jej treści, stąd też nawet przy najdalej idących ułatwieniach w realizacji inicjatywy zmian pozostawiona jest drugiej stronie możliwość odmowy zgody na zmiany. W tym stanie rzeczy za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków. Sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie zwłaszcza przy umowach zawieranych nie w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin wydany przez profesjonalistę, skoro jest oczywiste, że zawsze jest on zainteresowany w najkorzystniejszym dla siebie ukształtowaniu regulacji masowo zawieranych umów.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 sierpnia 2020 roku, w sprawie VI ACa 801/19 – które Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela – zasada swobody umów nie zezwala na to, aby jedna strona, a zwłaszcza silniejsza ekonomicznie, mogła na etapie realizacji umowy kredytu narzucać drugiej stronie wymiar jej zobowiązań, szczególnie w zakresie podstawowych jej obowiązków wynikających z tej umowy.

Jeżeli zatem określenie wysokości świadczenia pozostawione zostanie wyłącznie jednej ze stron umowy, to umowa taka sprzeczna będzie z naturą zobowiązania.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, iż w przedmiotowej Umowie kredytu strony wprawdzie określiły wzajemne świadczenia (kwotę do wypłaty w PLN, oprocentowanie służące ustaleniu kwoty do spłaty), jednakże postanowienia klauzul indeksacyjnych, w związku z przyznaniem wyłącznie Bankowi uprawnienia do ustalania kursów walut w Tabeli Kursów, dawały stronie pozwanej możliwość dowolnej i nieograniczonej żadnymi postanowieniami umownymi zmiany wysokości świadczenia. Zgodnie z § 3 ust. 8 Umowy w zw. z § 11 ust. 7 Regulaminu uruchomienie kredytu lub jego transzy, nastąpić miało w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w Umowie kredytu zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązującym w Banku (aktualna Tabela Kursów) w dniu uruchomienia. Natomiast zgodnie z § 4 ust. 2 zdanie 1 Umowy w zw. z § 12 ust. 7 Regulaminu spłata wszelkich zobowiązań z tytułu tej Umowy miała być dokonywana w złotych, zaś kwota raty spłaty obliczana miała być według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów z dnia spłaty.

Wprawdzie § 2 lit. o) Regulaminu zawierał definicję Tabeli Kursów, zgodnie z którą była to tabela kursów kupna/sprzedaży walut (...) Banku S.A. obowiązująca o godz. 9.30 w dniu, w którym następowała operacja. Ponadto strona pozwana w odpowiedzi na pozew argumentowała, że powyższa definicja Tabeli Kursów nie pozwala na uznanie, że Bank w sposób dowolny mógł ustalać wysokość kursów walut. Jednakże w ocenie Sądu, powyższa definicja Tabeli Kursów nie stanowiła jasnych, przejrzystych i weryfikowalnych zasad ustalania kursów walut przez Bank. Z definicji tej nie wynikało, jakimi kryteriami Bank kierował się, ustalając własne kursy w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów. Druga strona umowy nie miała więc możliwości zweryfikowania tego, czy kursy walut zostały ustalone przez Bank zgodnie z zasadami, skoro zasady te nie zostały sformułowane. Kursy te mogły więc zostać ustalone przez Bank dowolnie i bez żadnych ograniczeń. Takie ukształtowanie postanowień umownych oznaczało zatem, iż wyłącznie jednej stronie umowy przyznano nieograniczone uprawnienie do określenia wysokości kursów waluty, na podstawie których ustalone miało być zarówno saldo kredytu jak i wysokość rat. Prowadziło to z kolei do tego, że na etapie wykonywania umowy, to wyłącznie jedna strona umowy poprzez określenie kursu kupna i kursu sprzedaży walut w tabelach kursowych Banku dokonywała w sposób nieograniczony i dowolny zmiany wysokości świadczenia drugiej strony (zarówno przy wypłacie kredytu jak i przy spłacie rat kredytu).

Na marginesie dodać należy, iż okoliczność, czy oraz w jakim zakresie Bank korzystał z możliwości dowolnej modyfikacji stosunku zobowiązaniowego poprzez określenie kwoty świadczenia, czy też stosowany przez niego kurs był kursem rynkowym, nie ma znaczenia, gdyż istotna jest okoliczność, iż w przedmiotowej Umowie w ogóle Bankowi zapewniono taką możliwość.

Reasumując powyższe – w ocenie Sądu, postanowienia przedmiotowej Umowy – dotyczące określenia mechanizmu indeksacji poprzez przyznanie wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości dowolnego i nieograniczonego modyfikowania wysokości świadczenia przez określenie kursu waluty, będącego podstawą przeliczeń, dokonywanych na podstawie Umowy – są sprzeczne z art. 353 ¹ k.c., gdyż naruszają granice swobody umów (gdyż sprzeciwiają się naturze stosunku zobowiązaniowego).

Skoro przedmiotowa Umowa sprzeczna jest z ustawą, tj. z art. 353 ¹ k.c., to stwierdzić należało, iż wypełniona została dyspozycja art. 58 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W ocenie Sądu, brak jest zaś takich przepisów ustawy, którymi można by zastąpić postanowienia dotyczące indeksacji.

Stosownie natomiast do § 3 art. 58 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Mając powyższe na uwadze, ustalić należało, czy przedmiotowa Umowa może pozostać w mocy co do pozostałych postanowień umownych, tj. czy z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością Umowa ta i tak zostałaby przez strony zawarta.

W ocenie Sądu, przedmiotowa Umowa nie zostałaby zawarta bez postanowień dotkniętych nieważnością. Z samego stanowiska procesowego strony pozwanej wynika, że nie zgodziłaby się ona na zawarcie umowy o kredyt złotowy z zastosowaniem stawki referencyjnej właściwej dla waluty CHF, a więc stawki LIBOR. Ponadto zwrócić należy uwagę na to, że kredyty takie (złotowe z oprocentowaniem LIBOR) – choć nie zostały zakazane przez ustawę – w praktyce nigdy nie były udzielane przez banki.

Wobec tego, że sporna Umowa nie zostałaby zawarta bez kwestionowanych postanowień umownych, dotyczących mechanizmu indeksacji, uznać należało ją za nieważną w całości. Przy czym, w ocenie Sądu, sprzeczność z ustawą postanowień, odsyłających do – tworzonej jednostronnie przez Bank –Tabeli Kursów, prowadzi do upadku całego mechanizmu indeksacji, gdyż bez tego odesłania nie byłoby możliwe ustalenie wysokości świadczeń stron Umowy.

Dodać również należy, iż sama świadomość stron istnienia w Umowie zapisów odsyłających do Tabeli Kursów nie ma znaczenia dla oceny ważności tej Umowy pod kątem zgodności z prawem. Nieważna umowa nie staje się bowiem ważna z tego powodu, że jej strony miały świadomość istnienia zapisów, skutkujących jej nieważnością.

II.  ABUZYWNOŚĆ KWESTIONOWANYCH POSTANOWIEŃ UMOWNYCH

Z uwagi na rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie co do zasadności zarzutów dotyczących nieważności umów o kredyt indeksowany do waluty obcej z powodu sprzeczności z ustawą, w dalszej kolejności rozważyć należało także podniesione przez powodów zarzuty dotyczące abuzywności w/w postanowień umownych.

Przy założeniu, że przedmiotowa Umowa nie byłaby nieważna z wyżej podanych już względów, stwierdzić należałoby, iż postanowienia tej Umowy dotyczące mechanizmu indeksacji stanowią klauzule abuzywne i jako takie nie wiążą powodów. Przy czym – z niżej podanych względów – abuzywność ta prowadzi w konsekwencji do nieważności całej Umowy.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jedynie postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c., zamieszczona w umowie klauzula abuzywna nie wiąże konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie.

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie w/w przesłanki, określone w powołanym przepisie, pozwalające uznać postanowienia łączącej strony Umowy dotyczące mechanizmu indeksacji, odsyłającego do Bankowej Tabeli kursów walut, za klauzule abuzywne.

Z dowodów zgromadzonych w sprawie jednoznacznie wynika, że powodowie zawarli przedmiotową Umowę jako konsumenci (art. 22 ¹ k.c.), zaś poprzednik prawny pozwanego Banku zawarł ją w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie czynności bankowych (art. 43 ¹ k.c.). Powodowie w chwili zawierania Umowy nie prowadzili działalności gospodarczej. Środki pieniężne pochodzące z kredytu zostały przez nich wykorzystane na refinansowanie wcześniej zaciągniętych zobowiązań, w szczególności na spłatę kredytu hipotecznego, zaciągniętego na zakup lokalu, służącego zaspokojeniu ich potrzeb mieszkaniowych.

Nie budziło również wątpliwości, że postanowienia przedmiotowej Umowy, dotyczące indeksacji, nie były uzgadniane z powodami indywidualnie przed zawarciem Umowy. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Przy czym należy podkreślić, że wzorce są to klauzule, opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzane do stosunku prawnego przez jedną ze stron w ten sposób, że druga strona nie ma wpływu na ich treść. Są one zwykle opracowywane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają one treść przyszłych umów, stąd strona która wyraziła zgodę na stosowanie wzorca nie może zmieniać jego treści według swojej woli. Ciężar dowodu, że dane postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.). Natomiast strona pozwana w niniejszej sprawie nie wykazała, aby powodowie mieli jakikolwiek wpływ na postanowienia umowne dotyczące klauzul indeksacyjnych. Samo zaakceptowanie przez powodów kwestionowanych postanowień poprzez podpisanie przedmiotowej Umowy nie oznacza, że postanowienia te zostały z nimi indywidulanie uzgodnione bądź że mieli oni realny wpływ na ich treść.

Kolejno wskazać należy, iż sporne postanowienia stanowią główny przedmiot umowy (por. m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 2019 roku w sprawie V CSK 382/18 i w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/15 oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 14 marca 2019 roku w sprawie D. C-118/17 i w wyroku z 12 lutego 2014 roku w sprawie K. C.-26/13 oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 26 sierpnia 2020 roku, w sprawie VI ACa 801/19). W związku z tym ustalić należało, czy sformułowane zostały one w sposób jednoznaczny. W ocenie Sądu, postanowienia te nie spełniają tego kryterium. Na podstawie kwestionowanych postanowień umownych nie było bowiem możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w CHF oraz kwoty spłaty w CHF bez odniesienia do Tabeli Kursów, tworzonej jednostronnie przez Bank. Przy czym – o czym była już mowa wyżej – kryteria, w oparciu o które Bank ustalał kursy walut, nie zostały w ogóle określone, nie wskazano także żadnej górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez Bank.

Ponadto w powołanym wyżej wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako: „Trybunał Sprawiedliwości” lub „TSUE”) w sprawie C-26/13 wskazano, że ocena tego, czy warunek umowny został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności informacje udzielone konsumentowi przy zawarciu umowy oraz nie powinna ograniczać się do aspektów ściśle formalnych i językowych, a uwzględniać również konsekwencje ekonomiczne zastosowania warunku i jego ewentualny stosunek do pozostałych warunków umownych.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 września 2018 roku w sprawie C-51/17 warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, co zobowiązuje instytucje finansowe do dostarczenia kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza zatem, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta. Ponadto w wyroku w sprawie C-609/16, wydanym w dniu 10 czerwca 2021 roku, TSUE potwierdził wyrażane już we wcześniejszych wyrokach stanowisko, że wymogu przejrzystości warunków umownych nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Ponieważ ustanowiony przez dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, a więc wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej (wyrok TSUE z dnia 03 marca 2020 roku w sprawie C‑125/18).

Mając powyższe na uwadze, rozważyć należało także, czy informacje udzielone powodom przez pozwany Bank były wystarczające do podjęcia przez nich świadomej i rozważnej decyzji odnośnie zawarcia umowy kredytu.

Z dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie nie wynika zaś, aby Bank przed zawarciem przedmiotowej Umowy, wykonując ciążący na nim obowiązek informacyjny, przedstawił w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty, do której kredyt indeksowano, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej oraz wysokość zadłużenia. Nie przedstawiono w szczególności powodom – którzy nie uzyskiwali dochodów w walucie indeksacji – symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF. Nie przedstawiono im także – znanych przecież przez Bank – wahań kursu CHF z ostatnich lat przed zawarciem Umowy. Przy czym wskazać należy, iż ciężar dowodu w powyższym zakresie spoczywał na stronie pozwanej, która nie przedstawiła żadnego dowodu na wykazanie faktu wywiązania się z obowiązku informacyjnego wobec powodów. Podkreślić należy, iż samo odebranie od powodów oświadczenia o tym, że są świadomi ryzyka kursowego, nie spełnia wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji w powyższym zakresie.

Podkreślić należy, iż samo załączenie do Umowy podpisanego przez powodów „Oświadczenia o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej”, w którym to Kredytobiorcy oświadczyli, że zapoznali się z pojęciem ryzyka walutowego, nie spełnia wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji o ryzku kursowym. Udzielana Kredytobiorcy informacja o ryzyku kursowym powinna być zrozumiała dla niego. W taki też sposób powinien być mu przedstawiony, a w miarę potrzeby zobrazowany na przykładach (symulacjach, wykresach), mechanizm przeliczeniowy. W przedmiotowym „Oświadczeniu” podano wprawdzie – odnoszące się do sytuacji modelowej (kwota kredytu 200 000 PLN, kredyt denominowany do CHF (1CHF = 2,5 PLN), udzielony na 30 lat, spłacany w ratach równych) – a więc nie odnoszące się konkretnie do kredytu powodów – przykłady, wskazujące jak kształtowałaby się wysokość raty kredytowej wraz ze zmianą kursu waluty CHF w przedziale od 2,5803 do 2,8822 oraz wraz ze zmianą oprocentowania w przedziale od 3,40% do 7,40%. Znamienne jest przy tym, iż przykłady te zakładały wzrost kursu CHF do poziomu 1 CHF = 2,8822 PLN, a więc zakładały wzrost o około 40 groszy w porównaniu do sytuacji modelowej. Nie można zatem uznać, że takie zobrazowanie przez Bank powodom wpływu wzrostu kursu waluty CHF na ich zobowiązanie stanowiło należyte i rzetelne poinformowanie ich o ryzyku kursowym.

Wskazać należy, za Sądem Apelacyjnym w Warszawie (wyrok z dnia 26 sierpnia 2020 roku, w sprawie VI ACa 801/19), że świadomość ryzyka kursowego to taki stan, w którym kredytobiorca w chwili zawierania umowy kredytu ma wiedzę, jak kształtowałoby się jego zadłużenie oraz koszty obsługi spłaty kredytu w przypadku silnej deprecjacji złotówki względem danej waluty obcej, z której kursem dany kredyt został powiązany, ale w oparciu o treść umowy kredytu, która ma zostać zawarta, a nie przez bliżej niedookreślone symulacje, które mogą być powiązane z jej treścią.

Mając powyższe na uwadze, nie można uznać, że powodowie w oparciu o przedstawione im informacje mogli zakładać, że istnieje realne ryzyko gwałtownego i radykalnego wzrostu kursu CHF wobec waluty PLN oraz że uzyskali od Banku informacje pozwalające im ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla ich zobowiązania radykalny wzrost kursu waluty CHF.

Gdyby powodom rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to założyć można, iż nie zdecydowaliby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat. Gdyby kredytujący Bank zamierzał wystarczająco poinformować kredytobiorców będących osobami fizycznymi – konsumentami o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę jako profesjonalista, że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa (por. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 października 2019 roku w sprawie IV CSK 309/18).

W ocenie Sądu, Bank – oferując konsumentowi złożony pod względem konstrukcji prawnej kredyt – powinien był dochować szczególnej staranności w pouczeniu kredytobiorców o skutkach prawnych i ekonomicznych zawarcia tego rodzaju umowy. Natomiast pozwany Bank takiej staranności nie dochował. Na podstawie udzielonych informacji powodowie nie mogli bowiem ocenić, jaki realny wpływ na ich zobowiązanie ma ryzyko walutowe. Powodowie nie dysponowali odpowiednimi informacjami, których powinien był im udzielić Bank w taki sposób, aby mogli podjąć świadomą i rozważną decyzję o zawarciu umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia spornej umowy kredytu, w której występuje element ryzyka kursowego, a więc klauzule przeliczeniowe odsyłające zarówno co do wypłaty jak i co do spłaty kredytu do Tabeli Kursów Banku, podlegają ocenie w kontekście naruszenia dobrych obyczajów i interesów konsumenta (art. 385 ¹§ 1 k.c.), ponieważ nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Wobec uznania, że kwestionowane postanowienia umowne (§ 2 ust. 1, § 3 ust. 8, § 4 ust. 2 zdanie 1 Umowy oraz § 11 ust. 7 i § 12 ust. 7 Regulaminu) odnosiły się do świadczenia głównego i nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, możliwe było przejście do badania kolejnych przesłanek z art. 385 ¹ k.c.

W ocenie Sądu, kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Przez rażące naruszenie interesów konsumenta należy rozumieć nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 22 października 2020 roku, w sprawie I ACa 709/19). Ocena zachowań w świetle dobrych obyczajów następuje najczęściej poprzez odwołanie się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości, uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron (por. wyroki Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2016 roku w sprawie I CSK 125/15 i z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III C 159/17).

Sąd orzekający w niniejszym składzie w pełni podziela ugruntowany już w orzecznictwie pogląd, iż niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez Bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III C 159/17). Ponadto zgodnie ze stanowiskiem TSUE, wyrażonym w wyroku z dnia 18 listopada 2021 roku w sprawie C-212/20, art. 5 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę. Natomiast kwestionowane postanowienia tych wymogów nie spełniają.

Dodać również należy, iż niewątpliwie dobre obyczaje narusza także całkowite i nieograniczone obciążenie konsumenta ryzykiem zmiany kursu walut (tak Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 04 listopada 2020 roku, w sprawie V ACa 300/20). Wskazać w tym miejscu należy, iż w chwili spłaty pierwszej raty kredytu w dniu 07 sierpnia 2008 roku, dokonana przez powodów wpłata w PLN została przeliczona przez Bank na CHF po kursie wynoszącym 1 CHF = 2,0428 PLN, natomiast w dniu wpłaty raty kapitałowo-odsetkowej 07 października 2020 roku Bank przeliczył kwotę wpłaty w PLN na CHF po kursie wynoszącym 1 CHF = 4,1555PLN, a więc kurs waluty CHF w tym czasie wzrósł dwukrotnie.

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należało, że obciążenie powodów praktycznie nieograniczonym ryzykiem kursowym oraz niepoinformowanie ich o konsekwencjach zawarcia umowy, godziło w ich interesy. Nie było ono przy tym uzasadnione usprawiedliwionymi interesami Banku. Dodatkowo sam mechanizm indeksacji, o czym była mowa wyżej, został przez pozwany Bank skonstruowany w sposób nieuczciwy i rażąco naruszający interesy konsumenta.

Zgodnie natomiast z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Dodać należy, iż dla oceny danego postanowienia na podstawie art. 385 ¹ k.c. nie ma żadnego znaczenia sposób wykonywania umowy przez strony. W okolicznościach niniejszej sprawy nie podlegało zatem badaniu i nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy pozwany Bank korzystał z możliwości, wynikających ze spornych postanowień umownych, a więc czy ustalane przez niego kursy walut w Tabeli Kursów były zawyżone w stosunku do kursów NBP lub kursów ustalanych przez inne banki. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli stwarza dla przedsiębiorcy samą możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Za rażąco sprzeczne z interesem konsumenta uznać należy już samo skonstruowanie mechanizmu ustalania wartości świadczenia jednostronnie przez Bank, ponieważ mechanizm ten narusza równowagę kontraktową, umożliwiając przedsiębiorcy wpływ na kształtowanie obowiązków umownych konsumenta.

W tym miejscu odnieść należy się do zarzutów strony pozwanej, podnoszącej, że zawarcie przez strony w dniu 02 października 2009 roku Aneksu nr (...) do Umowy spowodowało wyeliminowanie z Umowy postanowień abuzywnych i od tej chwili do przeliczeń nie miały już zastosowania kwestionowane przez powodów kursy waluty z Tabeli Kursów Banku.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż zgodnie z postanowieniami powyższego Aneksu nr (...) strony oświadczyły, iż zmieniają kredyt z indeksowanego do CHF na kredyt walutowy w walucie CHF. Faktycznie jednak oświadczenie to nie spowodowało zmiany rodzaju przedmiotowego kredytu na kredyt walutowy. Przedmiotowy kredyt został bowiem powodom wypłacony w walucie PLN oraz także w takiej walucie był nadal przez nich spłacany. Zapis o zmianie przedmiotowej umowy z kredytu indeksowanego do CHF na kredyt walutowy w walucie CHF stanowił zatem jedynie nie znajdującą przełożenia na rzeczywistość deklarację.

Ponadto nowe zapisy Umowy, wprowadzone powyższym Aneksem, odnoszące się do sposobu spłaty kredytu de facto nie spowodowały zmiany w zakresie waluty spłaty. Wprawdzie zgodnie z nowym brzmieniem § 3 ust. 2 Umowy w celu ewidencjonowania kredytu Bank miał otworzyć Rachunek Kredytu w walucie CHF, jednakże był on jedynie rachunkiem technicznym, którym powodowie nie mogli faktycznie dysponować. Operacji wymiany waluty z wpłaconych przez powodów rat kredytu w PLN na kwotę w CHF na rachunku technicznym dokonywał Bank. Zmiana polegała na tym, że do przeliczeń tych zamiast kursu waluty z Tabeli Kursów, ustalanej przez Bank, miał mieć zastosowanie średni kurs NBP z godziny 12:00 z dnia wymagalności raty. Powodowie dokonywali zatem nadal spłaty w PLN, zasilając swój rachunek, prowadzony w pozwanym Banku w PLN, zaś Bank sam środki z tego rachunku powodów pobierał a następnie po przeliczeniu na CHF przy zastosowaniu średniego kursu NBP przelewał je na wymieniony wyżej rachunek techniczny, prowadzony w CHF.

Powyższy Aneks zatem po pierwsze – nie zmienił rodzaju przedmiotowej umowy na umowę o kredyt walutowy, ponieważ powodowie otrzymali kwotę kredytu w PLN i w takiej też walucie dokonywali spłat rat kredytu. Po drugie – na skutek zawarcia tego Aneksu nie zostały sanowane abuzywne postanowienia zawarte w spornej Umowie. Wskazać przy tym należy, iż zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 kwietnia 2021 roku, wydanym w sprawie C-19/20, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, kiedy konsument wyraził wolną i świadomą zgodę na zmianę nieuczciwego warunku i na rezygnację z ochrony przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi. Natomiast w niniejszej sprawie powodowie takiej zgody nie wyrazili, wręcz przeciwnie – wnosząc pozew, w którym powołali się na nieważność umowy kredytowej oraz na abuzywność postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji – domagali się objęcia ich w/w ochroną.

Kolejno podnieść należy, iż w powołanym już wyżej wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 roku w sprawie C-19/20 Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie, zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów.

Ponadto zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 18 listopada 2021 roku w sprawie C-212/20 w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, iż niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku. Gdyby bowiem sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniałoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez sam brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal mogliby oni dostrzegać korzyść w stosowaniu rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców. TSUE w wyroku tym wskazał, że jedynie w wypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje, w związku z czym unieważnienie to skutkowałoby niejako ukaraniem konsumenta, sąd krajowy mógłby zastąpić ten warunek przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Ponadto TSUE dodał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane przez skutki wynikające również z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony umowy wyrażą na to zgodę.

Na marginesie dodać należy, iż co do zasady przedsiębiorca stosuje klauzule niedozwolone w celu osiągnięcia większych zysków niż możliwe przy zawieraniu umów zgodnych z zasadami uczciwego obrotu. Jeżeli więc konsekwencją wyeliminowania klauzul niedozwolonych z umowy miałoby być jedynie takie jej ukształtowanie, w wyniku którego przedsiębiorca uzyskiwałby z niej godziwy zysk, to przedsiębiorca nie miałby wystarczającej motywacji, aby zaprzestać stosowania w zawieranych umowach w/w klauzul. Założyć zatem można, że mając do wyboru umowę z klauzulami niedozwolonymi i szansę na większe korzyści z nich wynikające (jeśli jedyną konsekwencją, która może go spotkać będzie ograniczenie zysku do uczciwego poziomu) i umowę bez klauzul abuzywnych, która zapewni przedsiębiorcy tylko uczciwy zysk, nigdy nie zrezygnowałby on ze stosowania tychże klauzul, gdyż celem każdego przedsiębiorcy jest maksymalizacja zysku.

Z uwagi na wyżej opisany mechanizm działania przedsiębiorców na rynku, w wyroku TSUE z dnia 14 czerwca 2012 roku w sprawie C-618/10 stwierdzono, że: „z brzmienia ust. 1 art. 6 dyrektywy 93/13 wynika, że sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Umowa powinna bowiem w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego. Dyrektywa 93/13 zobowiązuje państwa członkowskie, jak wynika z jej art. 7 ust. 1 w związku z jej motywem 24, do zapewnienia stosownych i skutecznych środków „mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami”. W tym kontekście należy zatem stwierdzić, że gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców”.

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należało, iż po pierwsze – po wyeliminowaniu z Umowy postanowień abuzywnych nie było możliwe uzupełnienie powstałych na skutek tego luk np. średnim kursem NBP – tak jak chciała tego strona pozwana. Po drugie – wskazać należy, iż po wyeliminowaniu z Umowy spornych klauzul i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami Umowa ta nie może nadal obowiązywać z niżej podanych względów.

W pierwszej kolejności powtórzyć należy, iż opisywane we wcześniejszej części uzasadnienia klauzule indeksacyjne, stanowią element określający główne świadczenie stron umowy o kredyt indeksowany. Wobec tego, stwierdzić należy, iż usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron, prowadzi do tego, że pomiędzy stronami brak jest zgody na zawarcie umowy. To prowadzi zaś do wniosku, że na skutek stwierdzenia abuzywności wskazanych postanowień umownych, Umowę należy uznać za nieważną.

Kolejno wskazać należy, iż wyeliminowanie z przedmiotowej Umowy postanowień dotyczących indeksacji, odsyłających do Tabeli Kursów, prowadzi nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również pośrednio do zamknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją. Klauzula dotycząca ryzyka wymiany określa główny przedmiot umowy kredytu indeksowanego. Usunięcie tych postanowień z umowy powoduje, że umowa ta nie może nadal obowiązywać bez tych warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (por. powołany już wyżej wyrok TSUE w sprawie C-260/18).

Po wyeliminowaniu z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji – a więc postanowień wyznaczających naturę tego stosunku zobowiązaniowego – umowę należałoby zatem uznać za nieważną na podstawie art. 353 ¹ k.c. jako sprzeczną z naturą zobowiązania. Wyeliminowanie z przedmiotowej Umowy klauzul indeksacyjnych doprowadziłoby bowiem do takiego zniekształcenia tego stosunku zobowiązaniowego, że nie odpowiadałby on już jego naturze, której istotą jest wprowadzenie postanowień dotyczących indeksacji, pozwalających na ustalenie salda zadłużenia w walucie obcej a następnie zastosowanie do tak ustalonego salda zadłużenia oprocentowania ustalonego według stawki LIBOR.

Dodać należy, iż dokonując rozważań w kontekście możliwości utrzymania Umowy w mocy, Sąd miał na uwadze zasadę pacta sunt servanda. Podkreślenia wymaga, iż zasada ta dotyczy tych umów, które zostały ważnie zawarte, jak też tych, które po wyłączeniu z ich treści klauzul niedozwolonych, dają się utrzymać w mocy. Natomiast skoro istniały omówione wyżej powody do uznania przedmiotowej Umowy za nieważną, ewentualnie za niemożliwą do dalszego wykonywania z uwagi na wyeliminowanie jako niedozwolonych takich jej postanowień, które dotyczyły istotnych ustaleń umownych, to sam fakt obowiązywania w polskim systemie prawnym zasady, że umów należy przestrzegać, nie mógł skutkować oddaleniem powództwa. Sąd miał także na uwadze zasadę, że w razie wątpliwości postanowieniom umowy należy przypisać takie znaczenie, które pozwoli na jej utrzymanie w mocy. Przesłanką stosowania tej zasady są wątpliwości, co do treści umowy. Sporna Umowa tymczasem, w sposób jasny pozostawiała kwestię ustalania potrzebnych do jej wykonywania kursów walut w gestii Banku, nie pozostawiając w tej mierze żadnych uprawnień po stronie Kredytobiorców. Nie wynikał z niej też żaden mechanizm ograniczenia skutków indeksacji, który mógłby utrzymać „kwotę kredytu do spłaty” na poziomie zbliżonym do „kwoty kredytu do wypłaty”. To samo dotyczy swobody, z którą pozwany Bank mógł określać wysokość świadczenia powodów, przesyłając im zawiadomienia o wysokości rat.

Reasumując – niezależnie od tego, czy przedmiotową Umowę uznać za nieważną na skutek sprzeczności postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji z art. 353 ¹ k.c., czy też uznać ją za nieważną z powodu stwierdzenia abuzywności tych postanowień (prowadzącej w konsekwencji do nieważności Umowy), rozstrzygnięcie co do żądań powodów byłoby identyczne.

III.  ŻĄDANIE USTALENIA NA PODSTAWIE ART. 189 K.P.C.

Odnośnie roszczenia głównego o ustalenie nieważności spornej Umowy kredytu, to stwierdzić należy, iż powodowie – wbrew zarzutom strony pozwanej – mają w tym zakresie interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Przepis art. 189 k.p.c. ma charakter przepisu materialnoprawnego, gdyż stanowi podstawę prawną powództw o ustalenie stosunku prawnego oraz o ustalenie prawa, i to zarówno ustalenie pozytywne, jak i negatywne. Przedmiotem ustalenia w drodze powództwa przewidzianego w art. 189 k.p.c. mogą być prawa i stosunki prawne, dla ustalenia których właściwa jest droga procesu cywilnego (np. ustalenie nieważności umowy, ugody sądowej, testamentu). Przesłanką merytoryczną powództwa o ustalenie jest interes prawny, rozumiany jako potrzeba ochrony sfery prawnej powoda, którą może uzyskać przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 roku, II CSK 568/10, Lex nr 932343).

Interes prawny istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich naruszenia lub kwestionowania. Brak interesu zachodzi wtedy, gdy sfera prawna powoda nie została naruszona lub zagrożona, bo jego prawo już zostało naruszone albo powstały określone roszczenia i może osiągnąć pełniejszą ochronę swych praw, bo może dochodzić zobowiązania pozwanego do określonego zachowania - świadczenia lub wykorzystać inne środki ochrony prawnej prowadzące do takiego samego rezultatu. Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego, bo powód nie traci interesu, jeżeli ochrona jego sfery prawnej wymaga wykazania, że stosunek prawny ma inną treść, w szczególności, gdy umowa jest zawarta na długi czas, a wyrok w sprawie o świadczenie za wcześniejszy okres (roszczenia dodatkowe zgłoszone przez powoda) nie usunie niepewności w zakresie wszystkich skutków prawnych mogących wyniknąć z tego stosunku w przyszłości (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 25 października 2018 roku, I ACa 623/17, Lex nr 2583325).

Sąd orzekający w niniejszym składzie podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu wyroku z dnia 04 listopada 2020 roku, w sprawie V ACa 300/20, że wniesienie powództwa o zapłatę nie rozstrzygnie w sposób całkowity istniejącego pomiędzy stronami sporu co do związania ich umową kredytową. Będzie bowiem rozstrzygało spór za okresy czasu, które już upłynęły. Natomiast w sposób pełny interesy powodów zabezpieczy ustalenie, czy w istocie strony są związane zawartą umową. Rozstrzygnie bowiem kwestię dla powodów podstawową, czy wiąże ich ze stroną pozwaną umowa kredytowa, czy też nie. Ustalenie nieważności umowy kredytowej da podstawę do dokonania wzajemnych rozliczeń pomiędzy stronami. Przede wszystkim zaś usunie niepewność po stronie powodów, czy mają nadal spłacać raty kredytu.

Zważywszy na powyższe, Sąd uwzględnił żądanie powodów i ustalił w pkt II sentencji wyroku, że Umowa kredytu hipotecznego nr DK/KR-H./ (...) indeksowanego do CHF, sporządzona w dniu 27 czerwca 2008 roku, zawarta pomiędzy powodami a (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) w W., jest nieważna.

IV.  ŻĄDANIE ZAPŁATY

Wobec ustalenia, że przedmiotowa Umowa jest nieważna, a więc nie istnieje stosunek zobowiązaniowy, wynikający z tej Umowy, strony powinny zwrócić sobie – zgodnie z teorią dwóch kondykcji – kwoty świadczone na podstawie tejże Umowy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, w sprawie III CZP 11/20 oraz uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 07 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21). Przypomnieć należy jedynie, że teoria dwóch kondykcji polega na tym, że każda ze stron ma własne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia: bank o zwrot kwoty wypłaconego nominalnie kredytu, a kredytobiorca o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz banku.

Na uwzględnienie zatem zasługiwało żądanie powodów zasądzenia od strony pozwanej na ich rzecz kwot stanowiących sumę wpłat dokonanych przez nich na rzecz Banku na podstawie przedmiotowej Umowy.

Podstawę prawną powyższego żądania powodów stanowiły przepisy art. 405 k.c. i art. 410 § 1 i § 2 k.c. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Stosownie do art. 410 § 1 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Przepis art. 410 § 2 k.c. stanowi zaś, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powodowie domagali się zasądzenia od strony pozwanej kwoty 644 168,31 zł, stanowiącej sumę wszystkich rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez nich na rzecz Banku w okresie od dnia 07 sierpnia 2008 roku do dnia 07 października 2020 roku.

Po zsumowaniu kwot, wynikających z zaświadczenia, dotyczącego spłaty rat kredytu, wystawionego i niekwestionowanego przez pozwany Bank ( k. 36v – 38v oraz k. 282v – 284v), okazało się, iż powodowie w w/w okresie wpłacili na rzecz Banku kwotę tożsamą z dochodzoną w niniejszym postępowaniu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd w pkt I sentencji wyroku zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów żądaną przez nich kwotę do ich majątku wspólnego. Z dowodów zgromadzonych w sprawie wynika bowiem, że w chwili zawierania Umowy powodowie byli małżeństwem, nie zawierali umów majątkowych małżeńskich oraz spłacali kredyt ze środków pochodzących z majątku objętego ich wspólnością majątkową małżeńską.

V.  ODSETKI USTAWOWE ZA OPÓŹNIENIE

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i § 2 k.c. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Sąd miał przy tym na uwadze, że powodowie przed wniesieniem pozwu wezwali stronę pozwaną do zapłaty kwoty dochodzonej w tym postępowaniu, wyznaczając stronie pozwanej termin zapłaty wynoszący 14 dni. Wezwanie do zapłaty strona pozwana odebrała 21 grudnia 2020 roku. Wobec tego, Sąd w całości uwzględnił żądanie zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty głównej za okres od 27 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty.

VI.  ZARZUT PRZEDAWNIENIA

Na zakończenie wskazać należy, iż w ocenie Sądu roszczenia powodów nie uległy przedawnieniu.

Odnośnie żądania ustalenia, wskazać należy, iż zgodnie m.in. z wyrokiem TSUE z dnia 10 czerwca 2021 roku w połączonych sprawach C-776/19 do C-782/19 nie ulega przedawnieniu roszczenie konsumenta o stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku znajdującego się w umowie, zawartej między przedsiębiorcą a tym konsumentem. Ponadto wskazać należy, iż przedawnieniu nie ulegają roszczenia niepieniężne o ustalenie, oparte na art. 189 k.p.c.

Natomiast odnośnie roszczenia powodów o zapłatę, wskazać należy, iż w niniejszej sprawie, Sąd – podzielając argumentację, zawartą w wyroku TSUE z dnia 22 kwietnia 2021 roku w sprawie C-485/19 – uznał, że termin przedawnienia roszczenia powodów o zwrot kwot wpłaconych na podstawie umowy, zawierającej niedozwolone postanowienia – skutkujące nieważnością umowy – a więc o zwrot świadczenia nienależnego, zaczął biec dla powodów nie od chwili dokonania poszczególnych wpłat, lecz od chwili, kiedy powodowie uświadomili sobie istnienie w Umowie nieuczciwych postanowień umownych. Z zeznań powodów wynika, iż miało to miejsce około 2 lata temu, kiedy w przestrzeni medialnej zaczęły pojawiać się informacje na temat klauzul niedozwolonych ( k. 346). Skoro zatem pozew w niniejszej sprawie został wniesiony w marcu 2021 roku, to stwierdzić należało, iż roszczenie powodów o zapłatę nie przedawniło się.

VII.  KOSZTY PROCESU

Wobec tego, iż dochodzone przez powodów żądania główne zostały uwzględnione w całości, o kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., obciążając nimi w całości stronę pozwaną, która proces w całości przegrała.

Na zasądzoną od strony pozwanej na rzecz powodów do ich majątku wspólnego kwotę 11 817 zł składały się: opłata sądowa od pozwu w wysokość 1 000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powodów, będącego radcą prawnym, w wysokości 10 800 zł (zgodnie z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 roku, Dz.U. z 2015 roku, poz. 1804) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)