Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 kwietnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Kaniok

Protokolant: Gabriela Kaszuba

po rozpoznaniu w dniu 5 kwietnia 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. P. i A. P.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę ewentualnie o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 25 stycznia 2022 r., sygn. akt IV C 396/21

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. P. i A. P. kwotę 8 100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

E. K.

Sygn. akt V ACa 636/22

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2022 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym ustalił, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z (...) zawarta przez M. P. i A. P. z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. działającym obecnie pod nazwą (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., jest nieważna; w punkcie drugim zasądził od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. P. i A. P. łącznie kwotę 34 488,14 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 lutego 2021 r. do dnia zapłaty; w punkcie trzecim zasądził od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. P. i A. P. kwotę 6 434 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów do dnia zapłaty.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że powodowie poszukiwali w 2006 r. kredytu hipotecznego na zakup mieszkania, celem zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. Przedstawiono im ofertę kredytu indeksacyjnego jako korzystną i preferowaną przez Bank. Nie wyjaśniono im kwestii ryzyka walutowego w taki sposób, aby zdawali sobie sprawę z jego wpływu na ich zobowiązanie. Nie przedstawiono im symulacji w zakresie wpływu zmiany kursu na wysokość raty kredytu. Nie wiedzieli dlaczego Bank stosuje dwa różne kursy waluty, nie znali sposobu ich ustalania. Powodowie nie mogli negocjować warunków umowy. Nie przedstawiono im innych sposobów zabezpieczenia kredytu. Nie omówiono i nie przedstawiono warunków, na jakich zostało wprowadzone ubezpieczenie niskiego wkładu.

Powodów łączy wspólność majątkowa małżeńska. W dacie zawierania umowy powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej. Powodowie mają wykształcenie wyższe. W momencie wnioskowania o kredyt powód był zatrudniony jako specjalista, powódka jako konsultantka.

Wnioskowana kwota kredytu wynosiła 560 000 zł. Jako walutę kredytu powodowie oznaczyli franki szwajcarskie, wnioskowany okres kredytowania wynosił 30 lat. We wniosku kredytowym powodowie zaznaczyli, że akceptują przystąpienie do ubezpieczenia kredytu.

Wnioskując o kredyt powodowie podpisali przedstawione im oświadczenia, że pracownik Banku przedstawił im w pierwszej kolejności ofertę kredytu w polskim złotym, że po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali, iż dokonują wyboru oferty kredytu denominowanego w walucie obcej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, a w szczególności tego, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu oraz wzrost całego zadłużenia.

W dniu 25 lipca 2006 r. Bank wydał pozytywną decyzję kredytową .

W dniu 28 lipca 2006 r. pomiędzy (...) Bank S.A. z siedzibą w W., obecnie działającym pod nazwą (...) S.A. w W. a M. P. i A. P. została zawarta umowa kredytu hipotecznego dla osób fizycznych (...) nr (...) waloryzowanego kursem (...) .

Na mocy przedmiotowej Umowy, Bank udzielił powodom kredytu na zakup na rynku wtórnym prawa własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w W. wraz z prawem wyłącznego korzystania z dwóch miejsc postojowych. Kwota kredytu wynosiła 560 000 zł. Powodowie zobowiązali się do korzystania z kredytu na warunkach określonych w Umowie i Regulaminie jako integralnej części Umowy oraz zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, opłatami, prowizjami i innymi kosztami w terminach spłaty określonych w Umowie (§1, §26).

Jako walutę waloryzacji wskazano (...). Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 24 lipca 2006 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Bank S.A. została wskazana informacyjnie na 228 590,08 CHF. Podano również, że wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w umowie w ust. (...) §1 umowy (§1 pkt 3A).

Okres kredytowania strony określiły na 360 miesięcy począwszy od dnia 28 lipca 2006 r. do dnia 31 lipca 2036 r. (§1 ust. 4).

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia Umowy ustalona została w wysokości określonej w §1 ust 8, tj. 2,45% (3,45% na okres ubezpieczenia Kredytu w (...) S.A. i (...) S.A. oprocentowanie Kredytu uległo podwyższeniu o 1,00 p.p. zgodnie z deklaracją powoda zawartą w §3 pkt 6 ust. 1 Umowy). Zmiana wysokości oprocentowania kredytu mogła nastąpić w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej), którego waluta jest podstawą waloryzacji (§10 ust. 1-2).

Kredyt podlegał wypłacie w kwocie: 405 000 zł na rachunek wskazany w akcie notarialnym tytułem zakupu lokalu, 15 000 zł na rachunek kredytobiorcy tytułem refinansowania nakładów poniesionych w związku z zakupem lokalu, 50 000 zł na rachunek kredytobiorcy tytułem finansowania opłat związanych z uruchomieniem kredytu, 90 000 zł na rachunek kredytobiorcy tytułem finansowania prac wykończeniowych lokalu. Kwota kredytu wyrażona w (...) jest określana na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia Kredytu (§5, §7 ust. 1).

W §11 ust. 1 umowy wskazano, iż Kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych określonych w §1 ust. 5 w terminach i kwotach zawartych w Harmonogramie spłat sporządzanym w (...), który stanowi integralną część umowy. Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane były w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§11 ust. 4).

Powodowie zlecili i upoważnili mBank do pobierania środków pieniężnych na spłatę kredytu i odsetek z tytułu kredytu z rachunku eKonto. Kredytobiorca zobowiązał się zapewnić na rachunku w terminach zawartych w Harmonogramie spłat, środki odpowiadające wysokości wymagalnej raty kapitału i odsetek (§12).

W §29 umowy zostały zawarte oświadczenia kredytobiorcy, w których potwierdził, że został dokładnie zapoznany z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptuje. Kredytobiorca jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi Kredytu (§29).

Kwota kredytu zgodnie z postanowieniami umowy została uruchomiona w dniu 7 sierpnia 2006 r. w wysokości 470 000,02 zł przeliczonej na 193 958,41 CHF oraz w dniu 5 września 2006 r. w wysokości 90 000,01 zł przeliczonej na 36 509,68 CHF.

Aneksem nr (...) z 27 kwietnia 2009 r. strony zmieniły warunki umowy opisane w §1 ust. 8 i 9 oraz w §10 umowy ustalając, że oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosi 2,70% a marża Banku 2,30%, że oprocentowanie dla należności przeterminowanych wynosi 12,70% oraz, że od dnia zawarcia aneksu wysokość zmiennej stopy procentowej ustalona zostaje jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 30 marca 2009 r. powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę mBanku w wysokości 2,30%.

Powodowie złożyli oświadczenie, iż nie wyrażają zgody na objęcie ich ochroną ubezpieczeniową na warunkach określonych w grupowej umowie ubezpieczenia na życie i całkowitej niezdolności do pracy, zawartej w dniu (...) pomiędzy (...) Bank S.A. a (...) na (...) S.A. V. (...).

Powodowie pismem z dnia 22 stycznia 2021 r. wezwali Bank do zapłaty na ich rzecz m.in. kwoty 524 916,29 zł tytułem uiszczonego przez nich świadczenia nienależnego

w okresie od września 2006 r. do listopada 2020 r. wyznaczając termin 7 dni od otrzymania pisma. Wezwanie zostało doręczone pozwanemu w dniu 16 stycznia 2021 r.

W okresie kredytowania, począwszy od dnia 31 stycznia 2011 r. do dnia 30 listopada 2011 r. powodowie uiścili na rzecz pozwanego Banku z tytułu spłaty rat kapitałowo-odsetkowych kredytu 34 488,14 zł .

Powodowie są współwłaścicielami na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej nabytego lokalu, na którym zostało ustanowione zabezpieczenie hipoteczne na rzecz pozwanego banku.

Powodowie zdają sobie sprawę ze skutków ustalenia nieważności umowy kredytowej. Uważają, że jest to dla nich korzystne. Są świadomi wzajemnych rozliczeń z Bankiem i roszczeń, z jakimi Bank może wobec nich wystąpić .

Jak wynika z wyjaśnień powodów, doradca poinformował ich o walutowym charakterze umowy, czyli powiązaniu kredytu z walutą, niemniej jednak nie przedstawił w sposób precyzyjny mechanizmu przeliczenia. Powodowie nie rozumieli stosowania przez Bank dwóch kursów waluty obcej.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że powodowie wystąpili z dwoma odrębnymi roszczeniami i oba żądania wywodzili z nieważności Umowy.

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie fakt niepewności stanu prawnego powodujący potrzebę uzyskania ochrony prawnej jest niewątpliwy. Strona powodowa ma prawo do uzyskania odpowiedzi na pytanie czy umowa kredytowa ją wiąże, a jeśli tak, to w jakim zakresie i na jakich warunkach winna ją wykonywać a zatem posiada interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie.

Fakt zawarcia umowy na okres 30 lat, który upływa dopiero w 2036 r., jak również zabezpieczenie spłaty kredytu hipoteką ustanowioną na nieruchomości, dla wykreślenia, której powodowie muszą dysponować dokumentem potwierdzającym nieważność umowy, w pełni uzasadnia istnienie interesu prawnego, o którym mowa w art. 189 k.p.c. w dochodzeniu roszczenia o ustalenie.

Sąd wyjaśnił treść i znaczenie art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy. Wskazał, że umowy kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej były dopuszczalne, co znalazło potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1049/14 ( OSNC z 2016 r nr 11 poz. 134).

Sporna umowa zawiera elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Kredyt waloryzowany (indeksowany) kursem waluty obcej to kredyt udzielany w walucie polskiej, przy czym na dany dzień (najczęściej dzień uruchomienia kredytu), kwota kapitału kredytu (lub jej część) przeliczana jest na walutę obcą (według bieżącego kursu wymiany waluty), która to kwota stanowi następnie podstawę ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Wysokość kolejnych rat kapitałowo-odsetkowych określana jest zatem w walucie obcej, ale ich spłata dokonywana jest w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dany dzień (najczęściej na dzień spłaty).

Nie sposób uznać, że kredyt został udzielony w walucie obcej, i od samego początku walutą kredytu jest waluta obca będąca walutą indeksacji. W istocie bowiem kredyt został udzielony w złotych. Kredyt indeksowany nie jest kredytem walutowym.

W ocenie Sądu brak jest podstaw do uznania, iż w ramach przyjętej konstrukcji kredytu doszło do naruszenia zasady walutowości i nominalizmu. Oznacza to, iż przedmiotowa Umowa nie została zawarta z naruszeniem art. 358 § 1 k.c.

Za bezzasadny sąd uznał zarzut dotyczący nieprawidłowości naliczonych dziennych odsetek, których płatność następowała po przeliczeniu wg kursu sprzedaży waluty z dnia płatności raty kredytu. Przedmiotowy mechanizm naliczania/ustalania wysokości odsetek w pełnym zakresie odpowiadał zawartemu wariantowi umowy kredytu hipotecznego, do istoty którego należało przeliczenie kwoty kredytu wypłaconej w PLN na walutę (...), w której były wyrażane raty w harmonogramie spłaty i w której to podlegała również naliczeniu część odsetkowa raty.

W ocenie Sądu na uwzględnienie zasługiwał zarzut sprzeczności postanowień umowy dotyczących indeksacji, z naturą stosunku umownego – umowy kredytu hipotecznego.

W sprawie niniejszej §1 ust. 3 umowy kredytu stanowił, że walutą waloryzacji jest (...). W §1 ust. 3A pozwany wskazał jedynie jaka byłaby przykładowa kwota wyrażona w (...) gdyby kredyt został wypłacony w dniu 24 lipca 2006 r. W tym dniu wg kursu kupna waluty kwota kredytu wyniosłaby 228 590,08 CHF. Jednocześnie pozwany zaznaczył, iż kwota ta ma jedynie charakter informacyjny, a sama wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w umowie. Natomiast w §11 ust. 4 umowy zawarto klauzulę przeliczeniową pozwalającą na ustalenie wysokości raty w złotych polskich, w myśl którego podlegały one spłacie w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godz. 14:50. Samo saldo kredytu podlegało ustaleniu zgodnie z warunkami wskazanymi w §7 ust. 1 umowy, tj. poprzez waloryzowanie kwoty udzielonego kredytu kursem kupna waluty (...) wg tabeli kursowej (...) Banku S.A. Kwota Kredytu wyrażona w walucie (...) jest określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu.

Dokonana wykładnia przedmiotowych postanowień zgodnie z art. 65 § 2 k.c. prowadzi do wniosku, iż w §1 ust. 3A umowy pozwany podał jedynie przykładową kwotę wyrażoną w (...). Postanowienia umowy nie odwołują się do ustalanego w sposób obiektywny kursu (...), lecz bank przyznał sobie możliwość decydowania o ostatecznej wysokości zobowiązania powodów, jak również o wysokości poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych.

Sąd wskazał i wyjaśnił treść art. 353 ¹ k.c.

W ocenie Sądu klauzule indeksacyjne, umożliwiające przeliczenie salda kredytu z PLN na (...), a następnie z (...) na PLN, po kursach kupna i sprzedaży z Tabeli Kursowej Banku, określają główne świadczenie stron umów kredytów indeksowanych. W ocenie Sądu, poprzez narzuconą powodom konstrukcję umowy, bank zastrzegł dla siebie możliwość po pierwsze jednostronnego oznaczenia sposobu określenia zobowiązania powodów w walucie (...), a po drugie prawo jednostronnej zmiany wysokości zobowiązania w zakresie głównego świadczenia kredytobiorcy, spełnianego na rzecz banku. Pozwany ustalając samodzielnie w tabeli kursowej kurs kupna (stosowany przy ustalaniu salda kredytu w (...)) i kurs sprzedaży (stosowany przy spłacie rat kredytowych), sam określał należną mu od powodów wierzytelność, o której mowa w art. 69 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 4 i 5 ustawy Prawo Bankowe i to już po zawarciu umowy.

W toku postępowania pozwany wskazywał, iż stosowane przez niego kursy nie odbiegały od kursów rynkowych. Powyższe jednak pozostaje bez znaczenia z uwagi na fakt, iż stanowi element wykonania umowy. Strona pozwana pomimo zawarcia w §1 ust. 3A, §7 ust. 1 oraz §11 ust. 4 umowy odwołania do „Tabeli kursów” obowiązującej w banku, nie przedstawiła w sposób precyzyjny i umożliwiający de facto zorientowanie się powodom co do wskaźników leżących u podstaw ustalania Tabeli kursowej, czy sposobu jej tworzenia, co następowało kilkukrotnie w ciągu jednego dnia. Z tego względu, Sąd uznał, iż na mocy powyższych postanowień, bank miał możliwość jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana jest wysokość kapitału kredytu i kształtować świadczenia kredytobiorcy

Powyższy mechanizm, w ocenie Sądu sprawia, że świadczenia należne bankowi z punktu widzenia prawa zobowiązań, pozostawały od początku niedookreślone. Brak definicji tabeli kursowej banku, powodował, iż powodowie nie byli w stanie ustalić ani kto jest odpowiedzialny za jej sporządzenie, ani na podstawie jakich kursów jest ona tworzona, ani przez jaki okres obowiązuje, czy też w jaki sposób jest obliczana marża, czyli spread oraz w jakiej wysokości, co prowadzi do wniosku, iż zobowiązanie konsumenta nie odznaczało się pewnością ciążących na nim obowiązków.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego prawa do jednostronnego wyznaczania salda kredytu i regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem (...) poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursów kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, przy pozbawieniu powodów jakiegokolwiek wpływu na to, pozostaje w sprzeczności z naturą stosunku zobowiązaniowego, który winien być oparty na zasadzie równości stron, bez przyznawania którejkolwiek z nich władczych kompetencji do kształtowania wysokości świadczeń, w tym przypadku zobowiązań powodów podlegających spłacie a następnie wysokości poszczególnych rat. Przywołane wyżej postanowienia umowy są sprzeczne z art. 353 ¹ k.c., a tym samym nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Tożsame stanowisko należy odnieść do sposobu określania zmiany oprocentowania.

W myśl §10 ust. 1 umowy, kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy ustalona została na 2,45%. Zastrzegając zmianę w/w wartości pozwany oznaczył jedynie, iż może to nastąpić w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej), którego waluta jest podstawą waloryzacji.

Zasady zmiany oprocentowania, które stanowi wynagrodzenie Banku za udostępniony kapitał nie zostały jednoznacznie określone, pomimo, iż zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 5 prawa bankowego, umowa kredytu powinna określać m.in. wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany. W ramach powołanego postanowienia nie sprecyzowano marży jako wskaźnika stałego oprocentowania, nie oznaczono, które parametry będą stanowiły i w jakim zakresie o zmianie wysokości oprocentowania, nie doprecyzowano również w jakich czasookresach i przy zaistnieniu jakich parametrów granicznych będzie następowała zmiana. Przywołano jedynie dwie sytuacje w jakich może to nastąpić, tj. zmiany stopy referencyjnej dla danej waluty oraz w sytuacji zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego, kraju, którego waluta jest podstawą waloryzacji. Przedmiotowe postanowienie stanowi główne świadczenie stron z uwagi na treść art. 69 ust. 1 prawa bankowego. Sformułowanie parametrów zmiany oprocentowania w sposób ogólny lub blankietowy uniemożliwia kredytobiorcy zweryfikowanie zasadności wprowadzania przez banki zmian wysokości oprocentowania.

Z tego względu, Sąd uznał, iż na mocy powyższych postanowień bank miał możliwość jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana jest wysokość kapitału kredytu, czyli wypłacanej kwoty kredytu i kształtowane świadczenia kredytobiorcy (rat kredytowych i innych należności banku), co również następowało poprzez zmianę oprocentowania, która została uzależniona od czynników nieweryfikowalnych przez powodów i niemożliwych do ustalenia, a których uwzględnienie zależało tylko od decyzji pozwanego Banku.

W ocenie Sądu powyższej oceny nie wyłącza zawarty przez strony aneks do umowy z (...)., na podstawie którego dokonano zmiany §10 ust. 2 umowy wprowadzając odniesienie do stawki referencyjnej LIBOR 3M oraz zasady zmiany oprocentowania, wskazując dokładnie kiedy i w jakich sytuacjach bank uzyskuje prawo do dokonania w/w zmian. Przedmiotowy Aneks został zaproponowany przez bank, przy czym powodowie nie mieli wiedzy ani świadomości z jakich przyczyn taka zmiana nastąpiła. Z tych względów nie można uznać aby powodowie przystępując do w/w aneksu w sposób świadomy wyrazili zgodę na zmianę §10 umowy, a przy tym jak wynika z treści §2 Aneksu nr (...) przedmiotowa zmiana wiązała od dnia zawarcia Aneksu nr (...) i nie wywierała skutków z mocą wsteczną.

Konstatując powyższe Sąd uznał przywołane wyżej postanowienia umowy za sprzeczne z art. 353 ¹ k.c., a tym samym nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Zarzuty odnoszące się do sprzeczności konstrukcji umowy w ogólności, jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego trzeba oddzielić od zarzutów mogących wypełniać dyspozycję art. 385 ¹ i nast. k.c. W przeważającym zakresie judykatura oraz doktryna opowiedziała się za tym, aby w sytuacji kolizji art. 58 k.c. i 385 ¹ k.c. dać pierwszeństwo drugiemu z rzeczonych przepisów traktując go jako lex specialis w zakresie ochrony konsumenckiej, względem ogólnych regulacji kodeksowych. W ocenie Sądu, pogląd ten jest słuszny.

Dyrektywa WE 93/13 zawiera wskazania wymaganego od Państw Członkowskich minimalnego poziomu ochrony interesów konsumentów przed rynkowymi praktykami profesjonalistów polegającymi na stosowaniu wzorców umów z postanowieniami naruszającymi tzw. słuszność kontraktową.

Na gruncie art. 58 § 2 k.c. Sąd wyjaśnił pojęcie „zasad współżycia społecznego”. W kontekście sprzeczności z zasadami współżycia społecznego istotne znaczenie ma zastrzeżenie sobie przez bank w umowie uprawnienia do dowolnego kształtowania wysokości zobowiązań kredytobiorcy, wobec braku ścisłych kryteriów ustalenia wysokości kursów waluty indeksacyjnej, przy braku przyznania drugiej stronie umowy instrumentów, które pozwoliłyby na późniejszą weryfikację prawidłowości ustalanych przez bank kursów. Takie postępowanie musi być postrzegane jako nieuczciwe, rażąco naruszające równowagę stron umowy na korzyść kredytodawcy, który nie tylko może żądać spełnienia świadczenia w określonej przez siebie wysokości, ale też korzystać z szeregu postanowień o charakterze sankcji (m.in. podwyższone karne oprocentowanie, możliwość wypowiedzenia umowy), gdyby kredytobiorca takiego świadczenia nie spełniał. W tym mechanizmie należy dostrzec sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, co prowadzi do nieważności umowy także na podstawie art. 58 § 2 k.c.

Z uwagi na datę zawarcia umowy istotne było uświadomienie klientowi, iż najwyższy kurs średni publikowany przez NBP odnotowano w dniu 17 maja 2004 r., który wynosił 3,1207 zł. W późniejszym okresie, a szczególnie w dniu złożenia wniosku kredytowego 14 lipca 2006 r. kurs (...) wykazywał tendencję spadkową i pozostawał w granicach 2,5857. Zaniechanie przez pozwanego przedstawienia powodom ww. danych, a przede wszystkim wyjaśnienia wpływu w/w różnicy na ich zobowiązanie, w ocenie Sądu stanowi o nieprawidłowo wypełnionym ze strony banku obowiązku informacyjnym. Dopiero zobrazowanie skali wzrostu/spadku kursu waluty, a zwłaszcza jego wpływu na zmianę wysokości salda kredytu, pozwala klientowi na zorientowanie się jaka skala ryzyka wiąże się z zaciągnięciem kredytu indeksowanego i umożliwia dokonanie oceny przez konsumenta zakresu finansowych obciążeń jakie mogą dotknąć jego budżet domowy.

Konstatując powyższe, zaniechanie przedstawienia w/w informacji, stanowi w ocenie Sądu o naruszeniu zasad współżycia społecznego w postaci lojalności, co skutkowało de facto po stronie powodowej przy podjęciu decyzji o zaciągnięciu zobowiązania kredytowego błędnym wyobrażeniem o jego atrakcyjności i korzystności, o której zapewniał go doradca.

Zgodnie z art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Potencjalny kredytobiorca nie miał możliwości zawarcia umowy kredytowej w złotych z oprocentowaniem innym niż oparte o stawkę WIBOR, inaczej niż poprzez zastosowanie konstrukcji kredytu indeksowanego. Mógł jedynie zawrzeć taką umowę albo z niej zrezygnować. Udzielenie przez Bank kredytu złotówkowego oprocentowanego wg stawki LIBOR 3M dla (...) byłoby ekonomicznie nieuzasadnione. Na rynku finansowym w dacie zawarcia umowy przez strony (ani teraz) nie funkcjonowały kredyty w złotówkach z oprocentowaniem właściwym dla kredytu walutowego .

W świetle powyższego bezsporne jest, że bez klauzul indeksacyjnych nie zostałaby zawarta umowa kredytu zawierająca odwołanie do stawki bazowej opartej na LIBOR 3M właściwej dla depozytów wyrażonych we frankach szwajcarskich. Bez zakwestionowanych postanowień umowa kredytu nie zostałaby zawarta w ogóle, względnie zostałaby zawarta na innych warunkach (np. jako kredyt w złotówkach oprocentowany według stopy WIBOR). To oznacza, że nieważność klauzul indeksacyjnych prowadzi do nieważności umowy kredytu w całości.

Dla oceny powyższej kwestii nie ma znaczenia wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, która przyznała kredytobiorcom m.in. uprawnienie do spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie obcej (indeksacyjnej). Nieważność przedmiotowej umowy kredytu występuje bowiem od samego początku, zatem wskazane zdarzenie prawne, które nastąpiło po zawarciu umowy, pozostawało bez znaczenia dla kwestii jej ważności. Wymieniona ustawa nie usunęła pierwotnej przyczyny wadliwości klauzul indeksacyjnych, skutkujących ich nieważnością i prowadzących do nieważności całej umowy kredytu. Umożliwienie kredytobiorcy spłacania należności, od pewnego momentu wykonywania umowy, bezpośrednio w walucie indeksacyjnej (...) nie zlikwidowało źródła nieważności klauzul indeksacyjnych, jakim było zastrzeżone dla banku prawo do arbitralnego kształtowania kursu waluty (...) przyjętego do przeliczenia świadczeń stron (w tym kapitału kredytu) już przy wypłacie kredytu, a następnie przy wyliczaniu poszczególnych rat kredytu.

Wyeliminowanie postanowień zawartych w §10 ust. 1-2 umowy dotyczących zmiennego oprocentowania skutkowałoby brakiem możliwości utrzymania w/w umowy jako umowy ze stałym oprocentowaniem opartym o stawkę 2,45%.

Wolą stron było zawarcie stosunku umownego, w którym wynagrodzenie banku oparto na wskaźniku zmienności oprocentowania. Powyższe pozostaje uzasadnione nie tylko tym, iż w ramach oprocentowania znajduje odzwierciedlenie cena pieniądza ale również wynika to z charakteru stosunku umownego, czyli wieloletniego kontraktu zawartego na 30 lat, którego nieodzowną cechą jest zmienność oprocentowania, gdyż określenie go na poziomie oprocentowania stałego wymuszałoby po stronie banku zastosowanie kolejnych zabezpieczeń warunkujących uzyskanie właściwej ceny pożyczonego pieniądza.

W świetle powyższego sąd I instancji uznał kwestionowany przez powodów stosunek umowny za nieważny z uwagi na naruszające zasadę swobody umów postanowienia indeksacyjne oraz postanowienia regulujące wysokość oprocentowania.

Postanowienia wprowadzające mechanizm indeksacji, postanowienia przeliczeniowe posiadały charakter abuzywny, odwołując się do niezdefiniowanych i dowolnie przez pozwanego kształtowanych tabel kursowych. Nie jest jednak możliwe uznanie ich za bezskuteczne względem powodów, ponieważ nie jest możliwe wyeliminowanie części z nich i zarazem utrzymanie w mocy Umowy.

przedmiotowe roszczenie o ustalenie nieważności umowy nie stanowiło w ocenie Sądu nadużycia prawa podmiotowego.

Co do zasady uznanie umowy kredytu za nieważną, wyłącza potrzebę jej kontroli pod kątem zarzucanej przez powodów abuzywności klauzul indeksacyjnych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Mimo tego Sąd poddał ocenie klauzule indeksacyjne pod kątem spełnienia przesłanek z art. 385 ¹ k.c., ze względu na formułowane przez powodów zarzuty.

Wywodząc swoje roszczenie w sprawie niniejszej strona powodowa kwestionowała postanowienia indeksacyjne zawarte m.in. w : §1 ust. 3 Umowy, §1 ust. 3A Umowy, §7 ust. 1 Umowy, §11 ust. 4 Umowy.

1.  §1 ust. 3 Umowy: „Waluta waloryzacji kredytu: (...)

2.  §1 ust. 3A Umowy: „Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia (...). według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 228 590,08 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie”

3.  §7 ust. 1 Umowy: „Kwota kredytu wyrażona w (...) jest określana na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia Kredytu”

4.  §11 ust. 4 Umowy o treści: „Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50”.

Sąd przywołał i wyjaśnił treść unormowań zawartych w art. 385 ¹ -385 ³ k.c.

Powodowie zawarli sporną umowę kredytu jako konsumenci.

Brak indywidualnego uzgodnienia kwestionowanych przez powodów postanowień umownych dotyczących indeksacji kwoty kredytu był oczywisty (art. 385 ¹ § 3 k.c.) Postanowieniami indywidualnie uzgodnionymi będą takie, które były w sposób rzeczywisty negocjowane lub włączone do umowy wskutek propozycji zgłoszonej przez samego konsumenta. Z przesłuchania powodów w charakterze strony wynikało, że żadne negocjacje w przedmiocie postanowień umów - dotyczących kursu czy mechanizmu indeksacji nie były prowadzone. Ponadto pozwany nie wykazał okoliczności przeciwnych. Okoliczność, że powodowie sami wnioskowali o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej (...) nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu treści postanowień dotyczących indeksacji. Z materiału dowodowego wynika jedynie, że powodowie wyrazili zgodę na udzielenie im kredytu indeksowanego do waluty obcej (...). Wybór rodzaju kredytu musiał być zatem elementem indywidualnych uzgodnień. Takiej pewności nie ma w przypadku pozostałych postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacji, w tym zwłaszcza sposobu ustalenia kursu waluty indeksacyjnej. Nie ulega wątpliwości, że powodowie wyrazili zgodę na indeksację, brak jest jednak dowodów, że sposób tej indeksacji został z nimi indywidualnie uzgodniony. Zgoda na zawarcie umowy o kredyt zawierający klauzule indeksacyjne nie jest tożsama z faktem indywidualnych negocjacji w przedmiocie treści tych konkretnych klauzul.

Analizowane klauzule dotyczące indeksacji określają w ocenie Sądu główne świadczenie stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.

Tym niemniej powyższe nie stoi na przeszkodzie kontroli abuzywności powołanych klauzul. Zgodnie bowiem z art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. kontrola taka jest dopuszczalna pod warunkiem, że postanowienie określające główne świadczenie strony nie jest sformułowane w sposób jednoznaczny. Wprowadzone do umowy klauzule indeksacyjne, opierające się na tabeli kursów sporządzanej każdego dnia roboczego przez Bank, a więc pozostawiające ustalenie kursu wymiany pozwanemu, z samej istoty zaprzeczały wymogowi przedstawienia powodom w przejrzysty sposób, mechanizmu ustalania tych kursów, tak żeby mógł on w oparciu o obiektywne kryteria szacować wysokość swojego zobowiązania.

Sąd wyjaśnił, że w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają interesy konsumenta postanowienia umowne godzące w równowagę kontraktową stron, a także te, które zmierzają do wprowadzenia konsumenta w błąd, wykorzystując jego zaufanie i brak specjalistycznej wiedzy. Pojęcie sprzeczności z dobrymi obyczajami stanowi przeniesienie na grunt Kodeksu cywilnego użytego w art. 3 ust. 1 dyrektywy pojęcia sprzeczności z wymogami dobrej wiary. Również przy interpretacji kolejnej z wymaganych dla stwierdzenia abuzywności postanowienia umownego przesłanek - rażącego naruszenia interesów konsumenta - odwołać należy się do treści przepisów dyrektywy.

Sąd skonstatował, że nie miało żadnego znaczenia dla stwierdzenia niedozwolonego charakteru określonych postanowień umowy to, w jaki sposób pozwany bank rzeczywiście ustalał kurs waluty, do której kredyt był indeksowany. Nie ma też znaczenia w jaki sposób bank finansował udzielanie kredytów indeksowanych, gdyż to stanowi okoliczność leżącą poza łączącymi strony stosunkami prawnymi.

Sama konstrukcja indeksacji nie jest niedozwolona.

Postanowienia umowne dotyczące indeksacji kredytu muszą być jednak rozpatrywane łącznie, gdyż wszystkie one decydują o kształcie umowy kredytowej w zakresie indeksacji. Przy takim podejściu, w ocenie Sądu, w realiach niniejszej sprawy występują przesłanki do uznania postanowień przewidujących indeksację kredytu za postanowienia niedozwolone, które z jednej strony różnicują wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń kwot kredytów z PLN na (...), a następnie przeliczeń wysokości wymaganej spłaty z (...) na PLN, a z drugiej strony – pozwalają kredytodawcy na swobodne ustalenie wysokości każdego

z tych kursów.

Już samo zróżnicowanie pomiędzy kursem kupna i sprzedaży stosowanym dla określenia wysokości kapitału kredytu, a następnie wysokości rat spłaty uznać należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami, a równocześnie rażąco naruszające interesy konsumenta. Mechanizmy, które mają służyć uzasadnieniu stosowania takiej konstrukcji pozostają bez znaczenia w niniejszej sprawie. Oceny zgodności postanowienia umownego z dobrymi obyczajami dokonuje się w oparciu o treść umowy i okoliczności jej zawarcia, nie zaś w oparciu o przyjęty przez przedsiębiorcę sposób wykonywania umowy, w tym finansowania przez niego działalności swojego przedsiębiorstwa, w zakresie pozwalającym na wykonanie umowy. Przyjęcie w umowach rozwiązań różnicujących stosowane kursy walut nie znajduje uzasadnienia. Strony umowy nie umawiały się na prowadzenie przez bank działalności kantorowej - dokonywania wymiany walut. Konstrukcja, w której w chwili wypłaty kredytu wysokość wyrażonych w złotych polskich zobowiązań konsumenta (świadczeń, które ma spełnić na rzecz banku) jest, w wyniku zastosowania dla jej ustalenia kursu sprzedaży, wyższa niż wysokość udzielonego mu kredytu, stanowi naruszenie interesów konsumenta. Z kolei wykorzystanie przez bank swojej przewagi kontraktowej dla wprowadzenia do umowy rozwiązań korzystnych wyłącznie dla kredytodawcy, w nieuzasadniony sposób zwiększających wysokość świadczeń, do których zobowiązany jest kredytobiorca, uznać należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Równocześnie przywołane postanowienia umowne należy uznać za niedozwolone w zakresie, w jakim wskazują, że stosowane mają być kursy walut określone w (...) Banku S.A. Powodowie nie byli w stanie ustalić, sprawdzić jak przedmiotowe kursy są tworzone, czy mają odwołanie do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miałaby wpływu. Pozwany mając prawo tworzenia tabeli kursowej mógł to czynić w sposób dowolny, wedle swego uznania, w tym bez stosowania jakichkolwiek ograniczników w zakresie odchylenia pomiędzy kursem kupna a sprzedaży. Na mocy powyższych postanowień bank może jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana jest wysokość zobowiązania kredytobiorcy, a tym samym może wpływać na wysokość świadczeń kredytobiorcy. Przyznanie sobie przez bank prawa do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytów indeksowanych kursem (...) poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu kupna oraz sprzedaży franka szwajcarskiego oraz wysokości tzw. spreadu walutowego (różnicy między kursem sprzedaży i zakupu waluty obcej), przy pozbawieniu kredytobiorcy jakiegokolwiek wpływu na to, w sposób rażący narusza interesy powodów jako konsumentów i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Poza wymienionymi wyżej przyczynami, o abuzywności wskazanych postanowień świadczy ich nietransparentność. Umowa kredytu nie przedstawiała w sposób przejrzysty konkretnego działania mechanizmu wymiany waluty obcej, tak by powodowie byli w stanie samodzielnie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla nich z umowy konsekwencje ekonomiczne. W konsekwencji pomiędzy stronami umowy kredytowej zakłócona została równowaga kontraktowa. Kursy ustalane przez Bank zawierają wynagrodzenie (marżę) za dokonanie transakcji kupna lub sprzedaży, której wysokość jest zależna tylko i wyłącznie od woli banku, a ponadto nie została przewidziana w sposób jednoznaczny w żadnej z taryf opłat i prowizji.

Dobre obyczaje nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia. Brak określenia w umowach sposobu ustalania kursów walutowych na potrzeby przeliczenia salda zadłużenia na walutę obcą oraz przeliczenia na złote kwoty wymaganej do spłaty kredytów w rażący sposób narusza interesy konsumenta. Przy zawarciu spornej umowy, a dokładnie w ramach jej postanowień §29 powodowie oświadczyli, że zostali zapoznani z ryzykiem kursowym i akceptują to ryzyko. Ryzyko takie nie ma jednak nic wspólnego z ryzykiem całkowicie dowolnego kształtowania kursu wymiany walut przez bank. Celem klauzul indeksacyjnych (waloryzacyjnych) nie powinno być przysparzanie dochodów jednej ze stron umowy. Tymczasem wprowadzony przez bank do umowy mechanizm indeksacji umożliwiał mu stosowanie kursu (...) ustalanego inaczej przy przeliczaniu wypłaconych kredytobiorcy kwoty kredytu, a inaczej przy obliczaniu wysokości rat kredytowych. Różnica pomiędzy tymi kursami stanowi dodatkowy, nieuzasadniony przychód banku, zaś dla kredytobiorcy dodatkowy koszt. W tym należy dostrzec sprzeczność postanowienia z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumentów.

W orzecznictwie powszechnie uznaje się klauzule umowne, które pozwalają bankowi na arbitralne ustalanie kursów, od których zależy wysokość zobowiązania kredytobiorców, za klauzule abuzywne, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. niewiążące konsumenta.

Sąd wskazał również, iż klauzula opisana w §11 ust. 4 umowy o treści „Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursów sprzedaży z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.” w pełnym zakresie odpowiada postanowieniu uznanemu za klauzulę niedozwoloną orzeczeniem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 27 grudnia 2010 r. XVII AmC 1531/09 ( LEX nr 2545449), który zakazał jej stosowania. W/w klauzula została wpisana do Rejestru Klauzul Niedozwolonych pod numerem (...) . Również klauzula odpowiadająca treściowo postanowieniu z §7 ust. 1 umowy „przeliczenia kredytu na walutę waloryzacji bank dokonuje wg kursu kupna danej waluty z tabeli kursowej banku obowiązującej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu", na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 19 kwietnia 2016 r. sygn. akt XVII AmC 2939/14 została wpisana w dniu 28 maja 2021 r. do rejestru klauzul abuzywnych pod numerem 7770.

Zgodnie z obowiązującym do dnia 17 kwietnia 2016 r. art. 479 ⁴³ k.p.c. prawomocny wyrok wydany w postępowaniu w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c. (tj. rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Konkurencji i Konsumentów). Zgodnie zaś z art. 9 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r.

o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U. z dnia 16 października 2015 r.), w odniesieniu do postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone,

o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., stosuje się przepisy k.p.c. w brzmieniu dotychczasowym, nie dłużej jednak niż przez 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r.

o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U. z dnia 16 października 2015 r.). W sprawie niniejszej znajdzie zastosowanie przywoływana wyżej norma z art. 479 ⁴³ k.p.c. w stanie sprzed uchylenia tego przepisu. Powyższe oznacza, iż Sąd dokonując kontroli incydentalnej w niniejszej sprawie jest związany w/w prawomocnym orzeczeniem wydanym przez Sąd Ochrony Konkurencji

i Konsumentów z 27 grudnia 2010 r. uznającym identyczne, jak kwestionowane postanowienie z §11 ust. 4 umowy, za niedozwolone postanowienie wzorca umownego. Orzekający w niniejszej sprawie Sąd rozważania poczynione w uzasadnieniu ww. wyroku podzielił i przyjął za własne.

W konsekwencji przedmiotowe postanowienie jest bezskuteczne w stosunku do powodów.

Oceniając zakwestionowane postanowienia - §7 ust. 1 i §11 ust. 4 umowy, brak było podstawy do rozróżnienia w ramach postanowienia indeksacyjnego klauzuli ryzyka walutowego od klauzuli spreadowej, z których tylko pierwsza określa główny przedmiot umowy. W ocenie Sądu klauzula ryzyka walutowego (walutowa) oraz klauzula kursowa (spreadowa) stanowią elementy składające się na całościowy mechanizm indeksacyjny (klauzulę waloryzacyjną).W rezultacie, ze względu na ich ścisłe powiązanie nie jest dopuszczalne uznanie, że brak abuzywności jednej z tych klauzul skutkuje brakiem abuzywności całego mechanizmu indeksacyjnego; wystarczy, że jedna tych klauzul jest uznana za abuzywną, aby cały mechanizm indeksacji został uznany za niedozwoloną klauzulę umowną.

Postanowienia, które przestają wiązać już w chwili zawarcia umowy, nie stanowią elementu treści stosunku prawnego i nie mogą być uwzględnione przy rozpoznawaniu spraw związanych z jego realizacją. Luka, która powstała w łączącym strony stosunku zobowiązaniowym nie może zostać uzupełniona przez sąd poprzez zmianę abuzywnej klauzuli umownej. W świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/3 EWG z dnia 5 kwietnia 1994 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. WE L nr 95, s.29 ze zm.) sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligacyjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są uprawnione do zmiany jego treści.

Postanowienia abuzywne nie wiążą konsumenta ex tunc i ex lege, strony są jednakże związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 in fine k.c.).

Pozwany powołując się na wejście w życie ustawy antyspreadowej, w żaden sposób nie wykazał, aby strony, dokonały nowacji spornego zobowiązania (art. 506 k.c.), konwalidowały niejasne postanowienia umowne w zakresie indeksacji, wyeliminowały spread walutowy, zarówno przy ustalaniu salda kredytu jak również wniesionych już rat. Pomiędzy stronami nie doszło w w/w zakresie do modyfikacji stosunku umownego.

Technicznym skutkiem uznania za niedozwolone postanowień umownych dotyczących zasad ustalania kursów walut jest konieczność ich pominięcia przy ustalaniu treści stosunku prawnego wiążącego konsumenta. Postanowienia takie przestają wiązać już od chwili zawarcia Umowy. Oznacza to, że nie mogą być uwzględniane przy rozpoznawaniu spraw związanych z jego realizacją. W rezultacie konieczne jest przyjęcie, że łączący strony stosunek prawny nie przewiduje zastosowania mechanizmu indeksacji w kształcie określonym pierwotnym brzmieniem Umowy. Pozostaje sformułowanie o przeliczeniu świadczeń bez precyzyjnego wskazania podstawy, według której miałoby to nastąpić. W konsekwencji nie jest możliwe ustalenie wysokości świadczenia Kredytobiorcy, tj. ustalenie wysokości kwoty, która podlega zwrotowi na rzecz Banku i która stanowi podstawę naliczenia odsetek należnych od Kredytobiorcy. Usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron - podobnie jak postanowienia określającego niektóre z essentialia negotii - musi oznaczać brak konsensu co do zawarcia Umowy w ogóle. To zaś oznacza, że na skutek kontroli abuzywności Umowę należy uznać za nieważną. Gdyby uznać, że po wyeliminowaniu klauzuli indeksacyjnej pozostaje jedynie świadczenie w złotych polskich, z opcją oprocentowania wg stawki bazowej LIBOR 3M, to tak ukształtowane zobowiązanie Banku z uwagi na określone w niej oprocentowanie dostosowane do waluty (...) a nie złotych polskich stanowiłoby o sprzeczności stosunku prawnego w zakresie ważnych postanowień umownych z gospodarczą naturą tejże umowy.

Wbrew stanowisku pozwanego stosowanie obowiązującego aktualnie art. 358 § 2 k.c. jest niemożliwe, skoro nie obowiązywał on w dacie zawarcia umowy kredytu (wszedł w życie dopiero 24 stycznia 2009 r.), a brak jest przepisów przejściowych, które umożliwiałyby jego zastosowanie. Ponadto przepis ten odnosi się do możliwości ustalenia kursu waluty obcej w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej, natomiast nie reguluje sytuacji, w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty polskiej na obcą. Brak jest zatem mogących znaleźć zastosowanie przepisów dyspozytywnych stanowiących podstawę wyznaczenia takiego kursu.

W ocenie Sądu ingerencja w treść zobowiązania, przy braku w polskim porządku prawnym wyraźnego przepisu dyspozytywnego, mogącego mieć zastosowanie na dzień zawarcia Umowy, byłaby zbyt daleko idąca zważywszy na obecny, kierunek orzeczeń TSUE, który skłania się za nieważnością umowy na żądanie konsumenta.

Nie sposób byłoby zdaniem Sądu zastosować w zaistniałej sytuacji do rozliczeń stron kursu średniego NBP na podstawie zwyczaju (art. 354 k.c.). Ten sposób określania świadczeń stron, nie przyjął się powszechnie. Nie sposób przyjąć, że w tej materii wykształcił się ugruntowany zwyczaj, zaś umowa badana w niniejszym postępowaniu jest odstępstwem od praktyki przyjętej powszechnie w obrocie.

W ocenie Sądu, nie jest dopuszczalne ustalenie wpływu abuzywności postanowienia umownego na całość umowy, nie w oparciu o treść normatywną przepisu dyspozytywnego, który miałby znaleźć zastosowanie, lecz o jego wykładnię, gdyż takie podejście sprzeczne byłoby z rozumieniem przepisu art. 6 ust. 1 dyrektywy zaproponowanym przez TSUE w orzeczeniu wydanym w sprawie C-26/13.

W niniejszej sprawie nie zaistniały również przesłanki, które uzasadniałyby twierdzenie, iż ewentualne doprowadzenie do ustalenia nieważności całości umowy, byłoby sprzeczne z interesami powodów lub negatywnie wpływało na ich sytuację faktyczną lub prawną, zwłaszcza, że sami powodowie przyjęli, iż akceptują skutki upadku umowy (nieważności) z uwagi również na potwierdzenie trwałej bezskuteczności kwestionowanych klauzul indeksacyjnych. Powodowie przedmiotowe oświadczenia złożyli w toku wysłuchania w charakterze strony, przedstawiając skutki upadku umowy oraz przyznając, iż mimo zaprezentowanych potencjalnych konsekwencji finansowych, które mogą przejawiać się jako niekorzystne, potwierdzają nadal, iż nieważność umowy jest dla nich korzystna.

W ocenie Sądu zajęcie w/w stanowiska powodowało na gruncie oceny umowy w trybie art. 385 ¹ k.p.c., iż w dacie złożenia tych oświadczeń na rozprawie w dniu 12 stycznia 2022 r. ustał stan zawieszenia, a sporna umowa stała się definitywnie bezskuteczna (nieważna).

Tożsamy skutek odniosłoby uznanie klauzuli zmiennego oprocentowania za abuzywną. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż sposób jej zredagowania w §10 ust. 1-2 umowy, z przyczyn już wyżej opisanych stanowi o jej sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy powodów. Zapisy kwestionowanych postanowień, zastrzegały bowiem w sposób arbitralny decydowanie przez pozwany bank, o tym czy zmienić oprocentowanie, w jakim zakresie, a nawet w jakim kierunku. Ponadto o sprzeczności tych postanowień z dobrymi obyczajami stanowi fakt, iż bank nie daje kredytobiorcy możliwości weryfikowania zasadności tych zmian, a tym samym oceny ich wpływu na sytuację finansową kredytobiorcy, kształtowaną przez wysokość wynagrodzenia odpowiadającego kwocie odsetek.

W ocenie Sądu również wyeliminowanie w/w kwestionowanych postanowień §10 ust. 1-2 umowy nie pozwala na uzupełnienie w tej części umowy, co skutkuje ostatecznie brakiem możliwości określenia wynagrodzenia pozwanego za udostępnienie kapitału, albowiem strony nie umawiały się na stałe oprocentowanie.

Umowa pozbawiona elementu, w postaci przesłanki zmiany oprocentowania narusza dyspozycję przepisu art. 69 ust. 2 pkt 5 prawa bankowego, co w rezultacie prowadzi również do tożsamego rozstrzygnięcia, ujętego w pkt. 1 sentencji wyroku.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy kredytu było uwzględnienie roszczenia powodów o zapłatę uiszczonych przez nich świadczeń nienależnych wskutek wykonywania wadliwego zobowiązania – ponad saldo wypłaconego im kredytu (wg ich żądania). Sąd opowiedział się za zastosowaniem tzw. teorii dwóch kondykcji, która w dacie orzekania, w ramach tzw. procesów frankowych, funkcjonuje w judykaturze niezależnie od tzw. teorii salda.

Sąd wskazał na treść art. 410 § 1 k.c. oraz art. 411 pkt 1 k.c. i podał, że na gruncie okoliczności faktycznych niniejszej sprawy nie można było uznać, że Kredytobiorca posiadał pozytywną i pewną wiedzę, że przesunięcia majątkowe na rzecz pozwanego, tytułem spłaty rat kredytowych jest nienależne. Po drugie, w ramach niniejszego postępowania zachodzi przypadek o którym mowa w zdaniu drugim in fine art. 411 pkt 1 k.c. Spełnienie przez Kredytobiorcę omawianych świadczeń, nastąpiło w wykonaniu nieważnej (nieistniejącej) czynności prawnej.

Niezależnie od powyższego warunki w jakich było spełniane świadczenie, mogą podlegać kwalifikacji jako ich wykonywanie w warunkach przymusu (bynajmniej w zakresie spłaconych w terminach, wynikających z harmonogramu spłaty kredytu, rat kapitałowo-odsetkowych).

W tym stanie rzeczy Sąd orzekł jak w pkt. 2 sentencji wyroku zasądzając od pozwanego na rzecz powodów kwotę 34 488,14 zł stanowiącą świadczenia pobrane od nich przez pozwany Bank wskutek wykonywania spornej umowy kredytowej w okresie od dnia 31 stycznia do dnia 30 listopada 2011 r. – wedle żądania powodów. Powodowie zakreślili bowiem ramy czasowe swojego roszczenia o zapłatę do okresu od stycznia do listopada 2011 r., którymi z uwagi na treść art. 321 § 1 k.p.c. Sąd był związany.

W ocenie Sądu dochodzone żądanie zwrotu świadczeń nie uległo przedawnieniu albowiem do roszczenia powodów, które spełnione zostały do 9 lipca 2018 r. miał zastosowanie 10-letni termin przedawnienia - art. 118 k.c.

W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. W odniesieniu do roszczeń wynikających

z abuzywnego charakteru klauzul umownych początku biegu terminu ich przedawnienia nie reguluje przepis szczególny. Z tego względu, początek biegu terminu przedawnienia należy wyznaczyć według art. 120 § 1 k.c.

Oceniając kwestię przedawnienia roszczenia wobec faktu, iż dochodzone roszczenie główne obejmuje również świadczenie spełnione w styczniu 2011 r. tj. sprzed 10 lat przed dniem wniesienia pozwu (pozew z 3 lutego 2021 r. k. 67) odwołać się należy do stanowiska Trybunału Sprawiedliwości wyrażonego w wyroku z dnia 9 lipca 2020 r. wydanego w sprawie C-698/18 wskazującego, iż początek w/w terminu w zakresie zwrotu kwot nienależnie zapłaconych na podstawie nieuczciwego warunku w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą zaczyna biec od dnia pełnego wykonania umowy, w przypadku gdy można założyć, bez potrzeby weryfikacji, że w tym dniu konsument powinien był powziąć wiedzę o nieuczciwym charakterze spornego warunku, lub w przypadku gdy w odniesieniu do podobnych powództw w prawie krajowym termin ten zaczyna biec od dnia ustalenia przez sąd okoliczności stanowiącej podstawę tych powództw.

Uwzględniając przedstawione powyżej stanowisko, brak było podstawy do uznania, iż w jakiejkolwiek części świadczenie którego dochodzą powodowie jest przedawnione.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty rozstrzygnięto na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. Sąd uwzględnił żądanie odsetkowe począwszy od dnia 3 lutego 2021 r., tj. od dnia wniesienia pozwu, który to dzień pokrywał się z upływem 7 dniowego terminu wyznaczonego pozwanemu na zapłatę spełnionych przez powodów świadczeń na rzecz banku w przedsądowym wezwaniu do zapłaty. W/w wezwanie zostało doręczone pozwanemu w dniu 26 stycznia 2021 r. ( k. 42v). Zakreślony pozwanemu termin na spełnienie żądania zwrotu kwoty 524 916,29 zł, w ramach której w brew stanowisku pozwanego ujęta została również kwota dochodzona w ramach roszczenia głównego, wyniósł 7 dni i upłynął w dniu 2 lutego 2021 r.

Sąd orzekł o obowiązku pozwanego łącznego spełnienia zasądzonego świadczenia pieniężnego na rzecz powodów pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej, co uzasadniała treść art. 31 § 1 k.r.i.o. Powodowie nie wskazywali, aby spłata kredytu następowała z majątku osobistego któregoś z małżonków.

Zważywszy na fakt, że określone w pozwie roszczenie główne podlegało uwzględnieniu niemalże w całości, nie było podstaw, aby przedmiotem rozstrzygnięcia czynić zgłoszone przez powodów roszczenia ewentualne.

Ponadto z uwagi na uwzględnienie roszczenia głównego dla oceny którego nie były istotne postanowienia dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu Sąd nie poczynił w w/w zakresie ustaleń – roszczenie zgłoszone w pkt 5 petitum pozwu.

Ubocznie jedynie należy wskazać, iż upadek umowy w całości na skutek czy to sprzeczności z art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 2 k.c. czy też na skutek abuzywności zawartych w umowie klauzul przeliczeniowych, prowadził również do upadku podstawy prawnej pobranego od powódki świadczenia z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Roszczenie z tego tytułu zostało sformułowane w pkt 5 petitum pozwu i zostało określone jako - „roszczenie ewentualne podnoszone w przypadku nieuwzględnienia roszczeń sformułowanych w pkt 1 i 2 petitum pozwu.”

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z zasadą wynikającą z art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w całości i zarzucił

naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj.:

1) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyprowadzenie wniosków wprost sprzecznych z treścią materiału dowodowego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, brak wszechstronnego rozważenia całego materiału dowodowego oraz błędną w świetle zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego ocenę dowodów, polegającą na bezpodstawnym przyjęciu, że:

- umowa kredytu waloryzowanego kursem (...) została powodom przedstawiona jako najkorzystniejsza i najatrakcyjniejsza (s. 6, 33, 40 wyroku wraz z uzasadnieniem), podczas gdy pracownikom i przedstawicielom nie było wolno formułować zapewnień, o tym, że kurs danej waluty nie wzrośnie, bowiem było to sprzeczne z danymi historycznymi kształtowania się kursu (...)/PLN, równocześnie zabronione było zachęcanie klientów i wpływanie na ich decyzje co do wyboru kredytu (zob. protokół rozprawy przed SR dla Ł. Ś. w Ł. (...) z dnia (...)., (...). zawierający zeznania świadka M. D.);

- postanowienia odnoszące się do indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień albowiem umowa została przygotowana na standardowym wzorze, na który powodowie nie mieli wpływu, chociaż z wniosku o udzielenie kredytu wynika, że kredytobiorcy mieli rzeczywisty wpływ; czyli realną możliwość oddziaływania na to czy zawierają umowę PLN, czy waloryzowaną kursem waluty obcej oraz na wybór waluty waloryzacji, co powinno doprowadzić Sąd 1 instancji do wniosku, że kwestia ta była z nimi uzgodniona, natomiast zeznania powodów nie mogą być utożsamiane z twierdzeniem o negocjowanym charakterze umowy kredytu, bowiem w banku nie obowiązywał żaden zakaz negocjowania postanowień umowy i klienci potencjalnie mogli negocjować treść umowy w pełnym zakresie;

- bank uchybił obowiązkom informacyjnym, a powodowie nie mieli wiedzy umożliwiającej im dokonanie realnej oceny skutku zawartej umowy na przyszłość, niezbędnej do zrozumienia mechanizmów, od których uzależniona była zmiana kursów waluty, tego w jaki sposób bank dokonuje ustalenia kursów walut, podczas gdy zmienność kursów jest wiedzą oczywistą, zastosowanie kursów kupna i sprzedaży oraz ich źródło wynikało z umowy i regulaminu, powodowie otrzymywali symulacje spłaty i informacje o aktualnym i historycznym kursie (...) a ryzyko immanentnie związane z kredytami waloryzowanymi (...) zaakceptowali w § 29 umowy, natomiast sprecyzowanie kursów i ich ustalenie nastąpiło w regulaminie, co oznacza, że znane im było ryzyko związane z umową waloryzowaną (...) oraz zostali o nim pouczeni;

- powodowie nie wiedzieli jaka będzie wysokość kredytu oraz nie znali mechanizmu ustalania rat, podczas gdy nie budzi wątpliwości, że: wysokość kredytu w walucie krajowej ustalano z uwzględnieniem kursu walut na dzień (...) rzeczywistego postawienia środków kredytowych przez kredytodawcę do dyspozycji kredytobiorcy. Ryzyko kursowe sprawia, że kredytobiorca oddaje inną kwotę kapitału w walucie polskiej, niż ta, którą otrzymał, możliwość weryfikacji kursu i prawidłowości przeliczenia rat istniała od początku zawarcia umowy, gdyż bank ma ustawowy obowiązek publikacji kursów walut;

co oznacza, że powodowie nadużywają zarzutu abuzywności by uchylić się od skutków prawnych umowy, bowiem umowa okazała się mniej korzystna niż pierwotnie zakładali, z przyczyn niezależnych od banku, a będących wynikiem zmiany wysokości kursów CHF/PLN;

- bank stosował nieprawidłowe kursy, ustalał je w sposób arbitralny czy dowolny, chociaż okoliczność ta nie została w żaden sposób potwierdzona, ponadto Sąd zaniechał zbadania czy kursy banku miały charakter obiektywny, w jakiej relacji pozostawały do kursów rynkowych i pominął w tym zakresie wyjaśnienia o sposobie tworzenia tabeli kursowej i jej bezpośrednim związku z czynnikami rynkowymi, natomiast załączone przez bank dane porównawcze prowadziły do zbieżności i korelacji kursów z tabeli banku z kursami rynkowymi, świadcząc o ich obiektywnym poziomie;

- główną przyczyną determinującą uznanie nieważności umowy oraz uznanie postanowień umowy za sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz w sposób rażący naruszający interesy powodów jest brak skonkretyzowania w postanowieniach samej umowy zasad ustalania kursów, co:

■ nie ma żadnego znaczenia dla kredytobiorców, sposobu ukształtowania umowy i zasad jej wykonania, natomiast wzrost salda w przeliczaniu na PLN nie wynikał z nieprawidłowości po stronie banku, ale z ryzyka kursowego, czyli wzrostu kursu (...)/PLN, co powinno być uwzględniane przy zaciąganiu wszelkich zobowiązań, dla których dana waluta nie jest walutą bazową, w której uzyskuje się przychody do regulowania płatności ratalnych;

■ sprecyzowanie sposobu ustalenia kursów zostało dokonane w regulaminie, do którego Sąd w ogóle się nie odniósł, chociaż regulamin określa m.in.: rodzaje udzielanych przez bank kredytów, definiuje spread walutowy, tabele kursowe banku, czynniki wpływające na wysokość kursu kupna i sprzedaży walut i spreadu, miejsce publikacji tabel kursowych oraz zasady indeksacji kredytu do waluty obcej, sposób spłaty rat i określenia ich wysokości, a także możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie (...), czyli z pominięciem tabel kursowych banku;

wskazane błędy doprowadziły do błędu w ustaleniach faktycznych w zakresie przesłanki indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy, rzekomego niedoinformowania kredytobiorców oraz treści stosunku zobowiązaniowego stron, w efekcie czego ustalono, że umowa kredytu jest nieważna i zawiera niedozwolone postanowienia umowne;

2) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz w zw. 231 k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez pominięcie zgłoszonych przez pozwaną dowodów z dokumentów, chociaż dokumenty takie jak:

- protokół rozprawy przed SR dla Lodzi-Śródmieścia w Łodzi zawierający zeznania M. D., dostarczał wiedzy o praktyce bankowej związanej z udzielaniem kredytów hipotecznych indeksowanych do waluty obcej oraz obowiązujących w banku w tym zakresie procedurach;

- regulamin oraz Pismo Okólne nr A-V-70/ (...)/09 z dnia 1 lipca 2009 r., potwierdzały treść regulaminu stanowiącego integralną część umowy;

co oznacza, że dokumenty te dostarczały informacji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. zatem powinny stanowić podstawę ustaleń faktycznych;

3) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. poprzez:

- przyznanie wiarygodności zeznaniom powodów o nienegocjowanym charakterze umowy oraz brakach w ich wiedzy o udzielonym kredycie i zasadach jego funkcjonowania, pomimo że zeznania pozostają wewnętrznie sprzeczne (np. powód zeznał: „nie mogliśmy negocjować warunków umowy" a jednocześnie wskazał, że: „dostaliśmy informację od pracownika banku, że negocjacje mogą wydłużyć zawarcie umowy o kilka miesięcy" - 00:07:10 pisemny protokół rozprawy z dnia 12 stycznia 2022 r.), kolidują z treścią dowodów z dokumentów. które zostały uznane za wiarygodne, w szczególności z treścią samej umowy, i oświadczeniami złożonymi we wniosku kredytowym.

- wybiórcze potraktowanie zeznań powodów i oparcie rozstrzygnięcia jedynie o tę ich część, która odpowiadała z góry przyjętemu założeniu o niedozwolonym charakterze postanowień umowy i nieważności umowy, przy:

■ zupełnym pominięciem okoliczności obciążających powodów, jak nieprzywiązywanie uwagi do treści umowy mimo zaciągnięcia zobowiązania indeksowanego do (...), bowiem powód przyznał m.in., że: „Nie miałem czasu interesować się umową" (pisemny protokół rozprawy z dnia 12 stycznia 2022 r.);

■ niedostatecznym uwzględnianiu okoliczności związanych z doświadczeniem powodów w zawieraniu umów powiązanych z walutami obcymi - „Kiedyś mieliśmy krótkoterminową umowę powiązaną z walutą euro" a tym samym sprowadzenie powodów do roli niczego nieświadomych kredytobiorców, dla których zrozumienie konstrukcji kredytu powiązanego z walutą obcą znacznie wykracza poza ich możliwości intelektualne;

podczas gdy incydentalna kontrola umów sprawowana przez sądy krajowe powinna uwzględniać okoliczności indywidualizujące dany stosunek zobowiązaniowy;

w następstwie czego doszło do błędnej kwalifikacji zeznań powodów jako spójnych, logicznych i zgodnych z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym i niepełnej rekonstrukcji stanu faktycznego sprawy,

4) art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego ds. bankowości chociaż uwzględnienie wyliczeń na średnim kursie NBP dla (...) było celowe dla oceny stopnia spłaty rat kapitałowo-odsetkowych objętych żądaniem pozwu,

uchybienie to doprowadziło do niepełnego ustalenia stanu faktycznego sprawy, oraz braku logiki w procesie ustalania faktów;

5) art. 3 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. przez pozbawione podstaw przyjęcie, iż strona powodowa udowodniła roszczenie dochodzone pozwem;

obrazę przepisów prawa materialnego, tj.

1) art. 189 k.p.c. poprzez stwierdzenie nieważności umowy kredytu, podczas gdy powodowie nie wykazali interesu prawnego w uzyskaniu tego typu rozstrzygnięcia, skoro wystąpili z dalej idącym roszczeniem o zapłatę,

2) art. 58 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. 69 ust. 1 i 2 Pr. bank, w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez uznanie, że umowa kredytu jest nieważna jako sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego, przekraczająca zasadę swobody umów, sprzeczna za zasadami współżycia społecznego, podczas gdy:

- umowa o kredyt hipoteczny wyrażona w walucie obcej określała kwotę i walutę kredytu, czas korzystania z udostępnionych środków, cel na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany;

- powód zaciągnął zobowiązanie w walucie PLN, z wykorzystaniem klauzul indeksacyjnych na podstawie, których wypłata kredytu oraz jego spłata następowała za pośrednictwem (...), co oznacza, że kredytobiorca w tak ukształtowanym stosunku prawnym był zobowiązany do zwrotu bankowi sumy pierwotnie wykorzystanego kredytu - w rozpoznawanej sprawie kwoty nominalnej wyrażonej w PLN - ale taka wykorzystana suma - w całości lub części - mogła mieć inną (wyższą bądź niższą) wartość rynkową w okresie spłaty kredytu (wyr. SN z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14);

- wykorzystanie mechanizmu indeksacji nie narusza natury umowy kredytu, przepisów prawa bankowego ani żadnych innych powszechnie obowiązujących przepisów prawa, w ramach zasady swobody umów wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. zastosowanie takiego mechanizmu było dozwolone ( wyr. SN z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16);

- nie jest wymagane, aby kurs waluty mający służyć ustaleniu zobowiązania kredytobiorcy wyrażonego w walucie obcej, był znany już w dniu zawarcia umowy, co wynika z istoty umowy indeksowanej (...), co skutkuje tym, że świadczenie kredytobiorcy było oznaczalne zarówno w rozumieniu przepisów Pr. bank, jak i k.c., bowiem zgodnie z orzecznictwem TSUE (wyr. TSUE z dnia 5 czerwca 2019 r., GT przeciw HS, C-38/17);

- obciążenie kredytobiorcy ryzykiem kursowym nie pozostaje sprzeczne z art. 6 Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, co wprost wynika z wyroku TSUE z dnia 2 września 2021 r. (C-932/19), poza tym ryzyko to było niwelowane poprzez każdorazowe obniżenie oprocentowania kredytu;

w konsekwencji uznać należy, iż zawarta umowa nie była sprzeczna z 353 ¹ k.c. oraz odpowiadała w swej treści dyspozycji art. 69 Pr. bank, oraz zasadom współżycia społecznego,

3) art. 385 ¹ § 1 k.c. art. 58 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez stwierdzenie nieważności umowy co było wynikiem błędnego utożsamienia klauzuli indeksacyjnej z klauzulami przeliczeniowymi i ich kwalifikacji jako postanowień dotyczących głównego świadczenia stron oraz bezzasadnej oceny nieważności klauzuli indeksacyjnej, chociaż w ocenie banku w orzecznictwie SN dominuje stanowisko, iż klauzula indeksacyjna taka jak zastosowana w niniejszej sprawie jest dopuszczalna oraz spełnia jedynie rolę wprowadzonego dodatkowo do umowy mechanizmu przeliczeniowego świadczeń pieniężnych stron;

4) art. 385 ¹ § 1 k.c. art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 Pr. bank, w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez uznanie, że umowa kredytu jest nieważna, a to dlatego, że eliminacja kwestionowanych postanowień skutkuje zaniknięciem ryzyka kursowego wynikającego z klauzuli indeksacyjnej, podczas gdy hipoteczne przesądzenie o abuzywności tzw. klauzul przeliczeniowych nie oznacza automatycznej abuzywności postanowień dotyczących ryzyka walutowego (całego mechanizmu indeksacyjnego),

powyższe oznacza, że w niniejszej sprawie po wyeliminowaniu hipotetycznie uznanych za abuzywne klauzul umowa zawiera wszystkie postanowienia przedmiotowo istotne,

należy zatem dążyć wyłącznie do przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej powoda w jakiej znajdowałby się. gdyby hipotetycznie abuzywne postanowienia nie zostały w umowie zastrzeżone a nie do uprzywilejowania kredytobiorcy i pozostawienia mu decyzji co do trwania umowy lub jej upadku, ponieważ godzi to w zasadę pewności prawa oraz proporcjonalności sankcji, tym bardziej że powód od 2009 r. mógł spłacać kredyt bezpośrednio w walucie CHF, czyli z pominięciem kwestionowanych klauzul umownych;

5) art. 69 ust. 2 pkt 4a Pr. bank, w zw. z art. 1 ust. 2 Dyrektywy 93/13 przez jego niezastosowanie i uznanie, że postanowienia badanej umowy kredytu wprowadzające samą konstrukcję kredytu indeksowanego do kursu waluty obcej mają charakter niedozwolony, podczas gdy tego rodzaju umowa stanowi dopuszczony wprost przez Pr. bank, podtyp umowy kredytu, poza tym postanowienie umowne odzwierciedlające ustawową konstrukcję jest wyłączone spod kontroli abuzywności w świetle dyrektywy (wyr. TUSE z dnia 9 lipca 2020 r., C - 81/19);

6) art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie brak oceny czy postanowienia umowy dotyczące samej konstrukcji kredytu indeksowanego do kursu waluty obcej zostały indywidualnie uzgodnione z powodem, a mimo to przyznania mu statusu niedozwolonego postanowienia umowy, podczas gdy to kredytobiorca wnioskował o udzielenie kredytu waloryzowanego (...) co pozostaje równoznaczne z uznaniem postanowień umowy za indywidualnie uzgodnione, a w konsekwencji za wiążące powoda;

7) art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. poprzez przyjęcie, iż klauzule waloryzacyjne są sprzeczne z dobrymi obyczajami, naruszają interesy kredytobiorcy oraz nie podlegały indywidualnemu uzgodnieniu, zaś sam mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę w ustalaniu wysokości tego kursu jest niedozwolony, mimo że kontrolowane postanowienia umowne nie mają takiego charakteru, zaś usuniecie z umowy odwołania do tabel kursowych banku, czyni wykonanie umowy możliwym;

8) art. 385 ² k.c. w zw. z art. 385 ¹ par. 1 k.c. przez pominięcie przy ocenie zgodności spornego postanowienia z dobrymi obyczajami szeregu okoliczności mających miejsce w dacie zawarcia umowy oraz przez błędne uznanie, że rzeczywisty sposób ustalenia kursu przez bank, sposób wykonania urnowy i relacje kursów banku do kursu rynkowego nie miały znaczenia, podczas gdy art. 385 k.c. nie odnosi się do przesłanki rażącego naruszenia interesów konsumenta, a wyłącznie do oceny zgodności postanowienia z dobrymi obyczajami;

9) art. 111 ust. 1 pkt 4) Pr. bank, w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że do naruszenia dobrych obyczajów lub rażącego naruszenia interesów kredytobiorcy dochodzi w sytuacji tworzenia przez bank samodzielnie kursów publikowanych przez bank w tabelach kursowych, co wyklucza po stronie kredytobiorcy możliwość dokonywania samodzielnych przeliczeń;

10) art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 Pr. bank., art. 358 § 2 k.c. oraz z motywem 13 Dyrektywy 93/13 poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji, gdy ze stanu faktycznego sprawy wynika, że wolą stron było zawarcie umowy kredytu indeksowanego walutą obcą, a w konsekwencji, w przypadku, gdy wynik kontroli incydentalnej wykazałby niedozwolony charakter klauzul przeliczeniowych, to Sąd winien był dokonać takiej wykładni oświadczeń woli stron kredytu, która pozwoliłaby na utrzymanie waloryzacyjnego charakteru umowy;

11) art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 41 Pr. wekslowego poprzez błędne zastosowanie i pominiecie, że w polskim porządku prawnym istnieje zarówno zwyczaj stosowania dla rozliczeń kursu średniego NBP jak i norma dyspozytywna pozwalająca zniwelować problem braku kursu w umowie, zaś dopuszczalność zastosowania art. 358 § 2 k.c. do umów zawartych przed 24 stycznia 2009 r., nie budzi obecnie żadnych wątpliwości, co potwierdził SN w wyroku dnia 27 lutego 2019 r. (II CSK 19/18) oraz TSUE w wyroku z dnia 2 września 2021 r. 2 w sprawie C 932/19 (JZ przeciwko (...)., (...) Bank (...)., (...) Faktoring K. Z..);

12) art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust 2 pkt 5 pr. bank, w zw. z art. 76 pr. bank, poprzez przyjęcie, że zawarta umowa kredytu jest bezwzględnie nieważna, ponieważ postanowienia dotyczące oprocentowania oraz jego zmiany zostały określone w sposób niejednoznaczny i nieprecyzyjny, podczas gdy wysokość początkowego oprocentowania określono wprost w umowie (§ 1 ust. 8 umowy), z kolei jego zmiany zostały sformułowane w oparciu o obiektywne czynniki, takie jak stopa referencyjna dla waluty waloryzacji tj. (...) (§ 10 ust. 2 umowy).

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu za I instancję solidarnie od powodów na rzecz banku;

Apelujący wniósł o kontrolę postanowienia o pominięciu dowodu z opinii biegłego i dowodów załączonych na płycie CD dołączonej do odpowiedzi na pozew oraz o dopuszczenie w/w dowodów w postępowaniu apelacyjnym.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów procesu za II instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i uległa oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.

Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. nie jest zasadny. Sąd I instancji wszechstronnie rozważył materiał dowodowy istotny dla rozstrzygnięcia, ocenił go zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego i wyciągnął z niego trafne wnioski. Częściowej korekty wymagają jedynie rozważania prawne sądu I instancji.

Rację ma sąd Okręgowy, że umowa kredytu waloryzowanego kursem (...) została powodom przedstawiona jako najkorzystniejsza i najatrakcyjniejsza. Z zeznań powoda wynika, że taka umowa była preferowana przez Bank (k.(...)) i brak jest podstaw aby zeznaniom tym odmówić wiarygodności. Powodowie szukali kredytu najlepszego z ich punktu widzenia, co jest oczywiste. Pytali pracownika banku o umowę na najkorzystniejszych warunkach (k.(...)) a pracownik powiedział im, że sporna umowa to najlepszy produkt na rynku. Powodowie błędnie wyobrażali sobie, że zmiany kursu (...) będą w granicach 5-10% a pracownik banku nie wyprowadził ich z tego błędu i nie przedstawił im symulacji raty kapitałowo odsetkowej przy znacznym wzroście kursu (...) ani nie poinformował o tym, że istnieje realne ryzyko drastycznego wzrostu owego kursu. Zeznania świadka M. D. z innej sprawy toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Ł. Ś.w Ł. (...), z dnia (...)., nie podważają zeznań powodów. Świadek zeznawał na temat ogólnych procedur, nie uczestniczył w zawarciu spornej umowy i nie udzielał powodom żadnych informacji. Oczywistym jest, że gdyby pozwany poinformował powodów o rzeczywistym ryzyku kursowym związanym z zawarciem spornej umowy, to do jej zawarcia by nie doszło. Powszechnie wiadomo, że kredyty w PLN waloryzowane (...) były w 2006r. masowo oferowane przez banki i że pozwany zawarł takich umów bardzo dużo. Pozwany nie udowodnił, że przedstawił powodom dane dotyczące historycznego kursu (...)/PLN, z okresu co najmniej kilku lat przed zawarciem spornej umowy i że uprzedził powodów, iż w przypadku zmiany kursu (...) umowa może okazać się dla nich niekorzystna.

Prawidłowo ustalił sąd I instancji, że postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień albowiem umowa została przygotowana na standardowym wzorze, na który powodowie nie mieli wpływu.

Zgodnie z art. 385 ¹ par. 3 k.c., nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Sąd I instancji nie naruszył w/w przepisu. Okoliczność, że powodowie zapoznali się z postanowieniami umowy i regulaminu w odniesieniu do kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz, że dokonali wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej, że wybrali (...) jako walutę indeksacji nie oznacza, iż postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji zostały z nimi indywidualnie uzgodnione. Podobnie sama możliwość pertraktowania nie oznacza, że pertraktacje były prowadzone i że konkretne postanowienia zawarte w par. 1 pkt 3A, par. 10 ust. 2, par. 11 ust. 4 umowy są wynikiem indywidualnych uzgodnień.

Prawidłowo ustalił sąd I instancji, że pozwany uchybił obowiązkom informacyjnym, nie wskazał powodom mechanizmów, od których uzależniona była zmiana kursów waluty, ani sposobu, w jaki bank dokonuje ustalenia kursów walut. To prawda, że zmienność kursów walut jest wiedzą oczywistą, istotne jest jednak czy powodowie mieli świadomość potencjalnego zakresu owych zmian i faktu że zawierając umowę przyjmują na siebie nieograniczone ryzyko kursowe, które w długiej perspektywie czasowej może pociągnąć za sobą konsekwencje ekonomiczne trudne do udźwignięcia przez nich.

Wymóg udzielenia kredytobiorcom wyczerpujących i rzetelnych informacji o ryzyku kursowym wywodzony jest z art. 4 ust. 2 dyrektywy nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, zgodnie z którym warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

Z uwagi na wysoką kwotę kredytu jak i długi okres kredytowania, Bank powinien wyraźnie wskazać powodom niebezpieczeństwa wiążące się z oferowanym kredytem, tak by mieli pełne rozeznanie co do jego skutków ekonomicznych. Bank nie może uwolnić się od odpowiedzialności odwołaniem do samych tylko formalnych ram swych obowiązków. Powodom, jako konsumentom, do podjęcia rozsądnej decyzji potrzebna była wiedza o sposobie kształtowania się kursów (...) w szerokim horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem historycznych danych i wypływających z nich prawidłowości oraz o znaczeniu tych okoliczności dla całościowej kwoty ostatecznego zobowiązania. Ogólne informacje o wzroście kosztów kredytu przy wahaniach kursowych nie są wystarczające Do kwestii minimum informacji o ryzyku kursowym, jakie powinien otrzymać konsument przed zawarciem umowy kredytu, w której wartość świadczeń uzależniona jest od kursu waluty obcej Trybunał Sprawiedliwości UE odniósł się między innymi w wyroku z 20.09.2017r. R.P. A. i in. Przeciwko Banca Romaneasca SA , w którym stwierdził, że konsumentowi przed zawarciem umowy powinno być wyjaśnione co najmniej jak na wysokość jego zobowiązań wpłynie silna deprecjacja waluty krajowej w stosunku do waluty obcej. Informacje przekazane konsumentowi przez bank powinny umożliwić konsumentowi nie tylko zrozumienie, że zmiana kursu waluty rozliczeniowej może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz muszą również pozwolić zrozumieć rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest konsument w trakcie obowiązywania umowy. W tym celu konieczne jest przedstawienie konsumentowi symulacji wysokości rat kredytu i salda jego zadłużenia w przypadku istotnej i niekorzystnej dla niego zmiany kursu waluty obcej wykorzystywanej jako miernik wartości. Pozwany takich symulacji powodom nie przedstawił. Brak jest podstaw do przyjęcia, że powodowie zawierając umowę wiedzieli, iż przyjmują na siebie ryzyko potencjalnie nieograniczonego wzrostu kursu (...).

Skoro wybór kredytu w (...) był następstwem nierzetelnych informacji banku o skutkach zaciągnięcia tego rodzaju kredytu, nieuprawnione jest twierdzenie pozwanego, że był to wybór świadomy. Narzucenie powodom zarabiającym w walucie krajowej niczym nieograniczonego ryzyka walutowego, w przypadku kredytu hipotecznego zaciąganego na wiele lat i opiewającego na wysoką sumę, naraziło ich na znaczny wzrost zadłużenia, podrożyło koszty kredytowania w stopniu, którego nie byli świadomi w dacie zawierania umowy, przez co rażąco naruszyło ich interesy. Oświadczenie kredytobiorców zawarte w par. 29 umowy kredytu ( k.(...)) świadczy jedynie o formalnym poinformowaniu powodów o tym, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursów złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu. Podobny charakter mają oświadczenia powodów zawarte na kartach(...). Pozwany nie załączył do akt symulacji wzrostu raty kredytu przy wzroście kursu (...) względem PLN przedstawionej powodom przed zawarciem umowy kredytu i brak jest podstaw do przyjęcia, że symulacja ta zakładała drastyczny wzrost kursu (...) a zatem że uświadomiła powodom rzeczywiste ryzyko walutowe związane z umową kredytu waloryzowanego kursem (...).

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. Pozwany nie udowodnił, że powodowie posiadali doświadczenie w zawieraniu umów powiązanych z walutą (...). Fakt, że kiedyś mieli krótkoterminową umowę powiązaną z walutą euro nie oznacza, że posiadali wiedzę o okolicznościach mających znaczenie dla kształtowania się kursu (...) w stosunku do PLN oraz o historycznych notowaniach tego kursu i o zakresie potencjalnie możliwych zmian tego kursu w długiej perspektywie czasowej. Zeznania powodów, że „nie mieli czasu aby interesować się umową” oznaczają tylko tyle, że po zawarciu umowy dopóki nie nastąpił znaczący wzrost kursu (...) nie zastanawiali się nad tym, czy w umowie znajdują się postanowienia niedozwolone. Kwestią tą zainteresowali się dopiero w okresie pandemii ( k.(...)). Natomiast bezsporne jest, że umowę dostali do wglądu podczas pobytu w oddziale tuż przed jej podpisaniem, i że na zapoznanie się z umową mieli zaledwie kilka minut (k.(...)).

Rację ma sąd I instancji, że powodowie w chwili zawarcia umowy nie wiedzieli jaka będzie wysokość kredytu po przeliczeniu na (...), oraz nie znali mechanizmu ustalania przez Bank kursu (...). Nie jest prawdą, że regulamin obowiązujący w dacie zawarcia umowy precyzował zasady ustalania tego kursu w sposób poddający się kontroli przez kredytobiorców. Rację ma sąd I instancji, że postanowienia analogiczne do tych zawartych w par. 1 pkt 3A i w par. 11ust. 4 spornej umowy są powszechnie uznawane w orzecznictwie za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ par. 1 k.c., oraz że klauzule identyczne do w/w zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych a incydentalna kontrola tych postanowień prowadzi do wniosków zbieżnych z wnioskami Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zwartymi we wskazanych w uzasadnieniu wyrokach tego sądu. Ustawowy obowiązek publikacji kursów walut przez Bank nie uchyla obowiązku wskazania w umowie kredytu bądź regulaminie zasad ustalania tego kursu w sposób możliwy do skontrolowania przez konsumenta. Odwołanie do kursów walut zawartych w tabeli kursów banku, bez skonkretyzowania zasad ustalania tego kursu oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego i pociąga za sobą konieczność badania tzw. Klauzuli przeliczeniowej pod kątem przesłanek określonych w art. 385 ¹ par. 1 k.c.

Zarzut naruszenia art. 227 k.p.c., art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., art. 278 ¹ k.p.c. oraz art. 278 § 1 k.p.c., przez niezasadne pominięcie wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego jest chybiony. Rację ma sąd I instancji, że rozstrzygniecie sporu nie wymaga wiadomości specjalnych i że w związku z tym w/w dowód jest nieprzydatny dla rozstrzygnięcia.

Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 235 ² par. 1 pkt 2 k.p.c. pominął w/w wniosek dowodowy. O tym, czy dane postanowienie zawarte w spornej umowie kredytu jest abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ par. 1 k.c. świadczy treść takiego postanowienia a nie to, w jaki sposób umowa była wykonywana.

Dowód z opinii biegłego nie jest przydatny do rekonstrukcji zgodnego zamiaru stron w dniu zawarcia umowy kredytu z 28 lipca 2006 r. O tym, że pozwany mógł ustalać kursy wymiany franka szwajcarskiego na złote w sposób dowolny świadczy fakt, że sposób ustalania tych kursów w Tabeli kursów pozwanego Banku obowiązującej w chwili dokonywania określonych w umowie przeliczeń kursowych, nie został określony w umowie w sposób poddający się kontroli przez kredytobiorców. Zbadanie czy kursy banku miały charakter obiektywny, w jakiej relacji pozostawały do kursów rynkowych, w jaki sposób Bank faktycznie tworzył tabelę kursową, czy kursy banku miały charakter obiektywny, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia, dotyczy bowiem wykonywania umowy.

Podobnie chybiony jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz w zw. 231 k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez pominięcie zgłoszonych przez pozwaną dowodów z dokumentów. Rację ma sąd I instancji, że w/w dowody nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 235 ² par. 1 pkt 2 k.p.c. pominął w/w wniosek dowodowy. Regulamin oraz Pismo Okólne nr A-V-70/ (...)/09 z dnia 1 lipca 2009 r., nie dotyczą okoliczności istniejących w dacie zawarcia umowy.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 3 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c., w ocenie Sądu Apelacyjnego strona powodowa udowodniła roszczenie dochodzone pozwem.

Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska sądu I instancji, że zawarta przez strony umowa jest nieważna jako sprzeczna z naturą zobowiązania. Zarówno brak równowagi kontraktowej stron, wyrażający się w możliwości dowolnego decydowania przez bank o wysokości zobowiązania konsumentów, jak i odesłanie do tabel kursowych (kursu obowiązującego w banku), określających arbitralnie kursy walut na potrzeby umowy kredytu z udziałem konsumentów, oceniać należy z perspektywy art. 385 ¹ k.c., mającego charakter normy lex specialis, w tym w stosunku do art. 353 ¹ k.c. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 28.04.2022r., sygn. III CZP 40/22, sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ par. 1 k.c.

Sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne gdy idzie o wypełnienie przez część postanowień zawartych w spornej umowie kredytu przesłanek z art. 385 ¹ par. 1 k.c.

Prawidłowo ustalił, że powodowie mają status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹k.c., prawidłowo ustalił, że postanowienia umowy dotyczące przeliczeń kwoty kapitału kredytu określonej w (...) na PLN oraz kwot rat kredytowo - odsetkowych określonych w (...) na PLN nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentami, że postanowienia te zostały sformułowane w sposób niejasny, uniemożliwiający kontrolę prawidłowości tych przeliczeń.

W orzecznictwie TSUE wyjaśniono, iż wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem nakazuje, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne. Postanowienia umowy (regulaminu), określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Postanowienia analogiczne do ocenianych w tej sprawie były już wielokrotnie przedmiotem badania Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki SN: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 7 listopada 2019 r„ IV CSK 13/19; z 2 czerwca 2021 r„ I CSKP 55/21; z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21). Wyjaśniono, że postanowienia umowy (regulaminu), określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Takie klauzule mają charakter abuzywny, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w tym przypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku. Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na (...) w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie odwrotne w chwili wymagalności poszczególnych spłacanych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Takie postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron. Takie uregulowania umowne należy uznać za niedopuszczalne, niezależnie od tego, czy swoboda przedsiębiorcy (banku) w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona, np. w razie wprowadzenia możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów.

Sąd Apelacyjny stwierdza zatem, że postanowienia zawarte w par. 1 pkt 3A, par. 10 ust. 2 i w par. 11 ust.4 umowy stanowiące klauzule indeksacyjne i klauzulę zmiennego oprocentowania są abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ par. 1 k.c., co oznacza, że są od początku, z mocy samego prawa dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy, chyba że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci im skuteczność z mocą wsteczną (zob. uchwałę 7 sędziów SN - zasada prawna z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56). Powodowie takiej zgody nie udzieli, o czym świadczą twierdzenia i zarzuty podnoszone w toku procesu oraz w toku przesłuchania w charakterze stron ( k.183 i 185). Rację ma sąd I instancji, że klauzula zmiennego oprocentowania zawarta w par. 10 ust. 2 umowy wprowadzająca możliwość zmiany wysokości oprocentowania kredytu w przypadku zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej), którego waluta jest podstawą waloryzacji, sformułowana została w sposób niejasny i nieprecyzyjny pozwalający Bankowi na jednostronne, nie poddające się kontroli zmiany wysokości oprocentowania. Abuzywność postanowienia umownego ocenia się przez pryzmat uprawnień, jakie przyznał sobie przedsiębiorca w kwestionowanym postanowieniu, a nie przez analizę, czy i jak następnie wykorzystywał przyznane sobie uprawnienie

Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. III CZP 29/17). Wydarzenia mające miejsce po zawarciu umowy nie mają wpływu na ocenę abuzywności postanowień umowy. Nie ma znaczenia, że pozwany usunął z umowy w/w postanowienie doprecyzowując zasady zmiany oprocentowania w aneksie z 27.04.2009r., gdyż celem i zamiarem stron przy podpisywaniu tego aneksu nie było potwierdzenie klauzuli abuzywnej.

W aktualnym orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że klauzule przeliczeniowe zastrzeżone w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej określają główne świadczenie kredytobiorcy (zob. postanowienie SN z 22.09.2022r. sygn. I CSK 4158/22 LEX).

Nie ulega wątpliwości, że obiektywnie możliwe do osiągnięcia przez powodów korzyści z przedmiotowej umowy, wynikające z oprocentowania kredytu z zastosowaniem stawki bazowej (...) nie równoważyły w sposób dostateczny ryzyka walutowego związanego z umową w całym okresie jej obowiązywania, oraz że bank nie zaproponował powodom realnego zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym.

Nielojalność banku wobec powodów jako konsumentów wyrażająca się w proponowaniu im produktu związanego z istotnym ryzykiem walutowym i jednocześnie zaniechaniu rzetelnego poinformowania o tym, jak kosztowne mogą być dla nich skutki związania się takim kredytem w dalszej perspektywie, stanowi o naruszeniu dobrych obyczajów i rażąco narusza ich interesy, przy czym owo rażące naruszenie interesów powodów wyraża się w tym, że nie byli w stanie ocenić ryzyka, z jakim wiązało się zawarcie umowy kredytu z 24.04.2007 r.

Narzucenie powodom zarabiającym w walucie krajowej niczym nieograniczonego ryzyka walutowego, w przypadku kredytu hipotecznego zaciąganego na wiele lat i opiewającego na wysoką sumę, naraziło ich na znaczny wzrost zadłużenia, podrożyło koszty kredytowania w stopniu, którego nie byli świadomi w dacie zawierania umowy, przez co rażąco naruszyło ich interesy .

W wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. (C- 776/19, pkt 100-103) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjął, że w świetle wiedzy i większych środków, jakimi dysponuje przedsiębiorca w celu antycypowania ryzyka kursowego, które może urzeczywistnić się w dowolnym momencie w trakcie obowiązywania umowy, a także nieobjętego górnym pułapem ryzyka wahań kursów wymiany walut, jakim obciążają konsumenta warunki umowne, należy stwierdzić, że takie warunki mogą prowadzić do znaczącej nierównowagi wynikających z danej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Trybunał uznał że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową, a waluta krajowa jest walutą spłaty, i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków Przerzucenie na konsumenta nieograniczonego ryzyka zmiany kursu waluty, zaburza równowagę kontraktową. Takie zaburzenie równowagi kontraktowej ma miejsce w sprawie niniejszej.

Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w sprawie niniejszej na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku.

W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje obecnie, że utrzymanie umowy "nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia", co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank Hungary Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43).

Wyeliminowanie ryzyka kursowego wynikającego z umowy oznacza, że utrzymanie umowy w mocy nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. Skoro abuzywne okazały się postanowienia określające główny przedmiot umowy, to umowa musi być uznana za nieważną. Nie może zostać uznany za ważny kontrakt, w którym nie osiągnięto konsensusu co do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Umowa nie może nadal funkcjonować jako kredyt czysto złotowy, bo nie jest to objęte zgodnym zamiarem stron a ponadto prowadziłoby do zaniknięcia ryzyka kursowego.

Nie ma przepisu, który nadawałby się do uzupełnienia luki powstałej wskutek eliminacji abuzywnego postanowienia wprowadzającego do umowy ryzyko kursowe (walutowe). Mogłyby one być co najwyżej hipotetycznie rozważane w sprawach, w których ryzyko kursowe nie byłoby abuzywne per se, a jedynie postanowienia wyznaczające sposób ustalania kursu waluty okazałyby się niedozwolone. Odwołanie się do art. 358 par. 1 i 2 k.c. nie usuwałoby z umowy postanowień abuzywnych, te bowiem nie odnoszą się wyłącznie do zasad ustalania przez bank kursu (...) i zagadnienia spreadu, lecz do kwestii zasadniczej – ryzyka walutowego wiążącego się z samym faktem związania konsumenta kredytem indeksowanym (...). Takiego ryzyka w oczywisty sposób nie niweluje art. 358 § 2 k.c. gdyż nie został przez ustawodawcę przewidziany jako przepis mogący zastąpić bezskuteczne postanowienia umów zawieranych przez profesjonalistów z konsumentami, lecz dotyczy samej możliwości wykonania ważnie zawartej umowy przez spełnienie świadczenia w walucie polskiej. Także w orzecznictwie wskazuje się na brak możliwości zastąpienia klauzul abuzywnych innymi postanowieniami z uwagi na brak normy prawnej pozwalającej na taką operację, a nadto nieobjęcie takiego rozwiązania zgodnym zamiarem stron umowy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18).

Z tych samych względów nie jest możliwe zastosowanie w sprawie w miejsce postanowień abuzywnych m.in. art. 24 i 32 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 roku, poz. 2027), jako mających charakter ogólny, których ratio legis nie jest zastępowanie luk w umowie wywołanych wyeliminowaniem z niej postanowień niedozwolonych. Przepisem uzupełniającym lukę nie jest także art. 41 ustawy z dnia 22 sierpnia 1936 roku Prawo wekslowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 roku, poz. 160) z racji na zawężenie jego stosowania do zobowiązań wekslowych.

Tzw. Ustawa antyspreadowa nie może stanowić podstawy do uzupełnienia w umowie luk powstałych na skutek eliminacji klauzul niedozwolonych albowiem ustawodawca nie przewidział w jej treści możliwości sanowania postanowień niedozwolonych a jedynie nałożył na Banki obowiązek wprowadzenia stosownych zmian do umów już zawartych, ze skutkiem ex nunc.

W punkcie 3 sentencji wyroku z dnia 3 października 2019 roku (C-260/18, Dziubak) Trybunał Sprawiedliwości dokonał negatywnej oceny możliwości (zgodności z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/16) podstawienia w miejsce niewiążących konsumenta postanowień umownych rozwiązań opartych na ogólnych normach odzwierciedlonych w przepisach art. 56 k.c., 65 k.c., 353 ¹ k.c., 354 k.c. (pkt. 8 - 11 oraz pkt. 59, 60, 61 i 62 wyroku).

Unormowania zawarte w art. 385 ^1-385 ³ k.c. stanowią implementację w polskim prawie postanowień dyrektywy nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, co rodzi określone konsekwencje dla ich wykładni. Przede wszystkim musi ona prowadzić do takich rezultatów, które pozwolą urzeczywistnić cele dyrektywy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego na skutek eliminacji postanowień uznanych za niedozwolone w oparciu o treść art. 385 ¹ par. 1 k.c., umowa kredytu jest nieważna (bezskuteczna) ex lege i nie wiąże stron ze skutkiem ex tunc. Bezskuteczność klauzul przeliczeniowych spowodowała, iż brak było możliwości ustalenia kwoty kredytu w (...) oraz przeliczenia rat kredytu wyrażonych w (...) na PLN, co doprowadziło do nieważności umowy.

Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego doprowadziłoby do takiego przekształceniem umowy, iż należałoby ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze.

Trybunał Sprawiedliwości UE odrzucił w wyroku z dnia 3 października 2019 r. C – 260/18 koncepcję redukcji utrzymującej skuteczność niedozwolonego postanowienia poprzez jego uzupełnienie ustalonym zwyczajem czy zasadami słuszności.

Stwierdzenie nieważności umowy mieści się w zakresie sankcji, jakie dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych. Zaakcentować należy, że zagwarantowana konsumentom przez przepisy tej dyrektywy ochrona ukierunkowana jest m.in. na osiągnięcie skutku prewencyjnego, o czym mowa w jej art. 7, tj. zniechęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania w zawieranych umowach nieuczciwych postanowień umownych. W wyroku z dnia 26 marca 2019 r. (w sprawach C-70/17 i C-179/17, (...) SA, pkt 54) TSUE wykluczył, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że naruszona została zasada proporcjonalności. Nie ma też podstaw do przyjęcia, że żądanie wywiedzione przez powodów stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c., a zwłaszcza że jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Klauzula ryzyka walutowego (walutowa) oraz klauzula kursowa (spreadowa) stanowią elementy składające się na całościowy mechanizm indeksacyjny (klauzulę waloryzacyjną). W rezultacie, ze względu na ich ścisłe powiązanie nie jest dopuszczalne uznanie, że brak abuzywności jednej z tych klauzul skutkuje brakiem abuzywności całego mechanizmu denominacyjnego; innymi słowy, wystarczy, że jedna z tych klauzul jest uznana za abuzywną, aby cały mechanizm denominacji został uznany za niedozwoloną klauzulę umowną. W niniejszej sprawie niedozwolony jest cały mechanizm.

Prawidłowo wskazał sąd I instancji, że wobec nieważności umowy kredytowej powodom przysługuje roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu tej umowy, zgodnie z art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c. Roszczenie to jest niezależne od tego, czy i w jakim zakresie powodowie są dłużnikami banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (tak Sąd Najwyższy w uchwale z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021/6/20 oraz w uchwale składu 7 sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnione przez kredytobiorcę nienależnie na podstawie postanowienia abuzywnego świadczenie podlega zwrotowi choćby kredytobiorca był równolegle dłużnikiem banku (wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC – zb. dod. 2021/B/20).

Jeżeli umowa kredytu jest nieważna, płatności kredytobiorcy ukierunkowane na umorzenie umownego zobowiązania kredytowego (jak się okazało – nieważnego) nie prowadzą do umorzenia jego zobowiązania do zwrotu otrzymanej kwoty kredytu jako świadczenia nienależnego, gdyż sprzeciwia się temu zarówno brak woli umorzenia zobowiązania z tytułu nienależnego świadczenia, jak i brak podstaw po stronie banku, aby inaczej rozumieć działanie świadczącego. Argumentu na rzecz tezy przeciwnej nie dostarcza też art. 411 pkt 4 k.c., gdyż również w tym przepisie chodzi tylko o świadczenie ukierunkowane na zaspokojenie oznaczonej, istniejącej, lecz jeszcze niewymagalnej wierzytelności (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnienie przez kredytobiorcę świadczenia bez zastrzeżenia zwrotu nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia gdyż nastąpiło w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Rację ma sąd I instancji, że roszczenie powodów stało się wymagalne dopiero w z chwilą podjęcia przez nich decyzji o nie udzieleniu zgody na postanowienia abuzywne i przywróceniu im skuteczności z mocą wsteczną, nie uległo zatem przedawnieniu w żadnej części,

W ocenie Sądu Apelacyjnego podniesiony przez pozwanego zarzut zatrzymania stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c., dlatego sąd zarzutu tego nie uwzględnił. Powodowie uiścili na rzecz Banku około 620.000 zł. zaś otrzymali tytułem kapitału kredytu kwotę 560.000 zł. W niniejszym postępowaniu powodowie domagali się zasądzenia tytułem zwrotu nienależnego świadczenia jedynie kwoty 34.488,14 zł. Bank posiada znacznie większą kwotę uiszczoną przez powodów tytułem spłaty kredytu niż kwota należna Bankowi tytułem zwrotu nienależnego świadczenia i nie ma przeszkód do potrącenia przez Bank jego wierzytelności z wierzytelnością powodów. Brak jest obawy, że Bank nie otrzyma zwrotu własnego świadczenia. Podniesienie zarzutu zatrzymania nie spełnia celu, dla którego ustawodawca dopuścił możliwość podniesienia takiego zarzutu.

Zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. jest chybiony. W tym zakresie Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne rozważania prawne sądu I instancji.

Zważywszy na powyższe, apelacja pozwanego uległa oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadna.

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 par. 1 i 3 k.p.c.

SSA Ewa Kaniok