Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Robert Obrębski

Sędziowie: SA Marta Szerel

SO (del.) Maria Piasecka (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Aneta Walkowska

po rozpoznaniu w dniu 14 czerwca 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) spółki akcyjnej

z siedzibą w W.

przeciwko K. A.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 30 maja 2018 r., sygn. akt IV C 1040/17

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Maria Piasecka Robert Obrębski Marta Szerel

Sygn. akt V ACa 39/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 maja 2018 roku Sąd Okręgowy w Warszawie utrzymał w mocy w całości nakaz zapłaty wydany w dniu 19 stycznia 2017 r. pod sygnaturą akt IV Nc 981/16, w którym zasądził od pozwanego K. A. na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 254.372,52 franków szwajcarskiego wraz z odsetkami umownymi od kwoty 229 426, 25 franków szwajcarskich (CHF) oraz kosztami postępowania. Ponadto zasądził od K. A. na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. koszty procesu zaś koszty nieuiszczone przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 7 listopada 2007 roku pozwany K. A. złożył wniosek o udzielenie kredytu, w którym złożył oświadczenie o przedstawieniu mu w pierwszej kolejności oferty kredytu w walucie polskiej oraz o dokonaniu wyboru kredytu w walucie wymienialnej z pełną świadomością ryzyka związanego z tego rodzaju kredytem. Umowa o kredyt została zawarta w dniu 24 listopada 2007 roku. Zgodnie z tą umową bank udzielił pozwanemu kredytu w wysokości 269.503,47 franków szwajcarskich. Zgodnie z zapisami umowy, kredyt mógł być wypłacony w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju, wówczas zastosowanie znajdował kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego (aktualna Tabela kursów banku). Odsetki od kredytu miały być pobierane w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej w stosunku rocznym, której wysokość była ustalana jako suma stawki referencyjnej i stałej marży banku. Dla celów ustalenia stawki referencyjnej bank (...) S.A. posługiwał się stawką (...) lub (...). W dniu zawarcia umowy stawka referencyjna wynosiła 2,75%, marża 1,54 punkty procentowe, a oprocentowanie kredytu 4,29% w stosunku rocznym. W umowie zastrzeżono, że zmiana wysokości stawki referencyjnej powoduje zmianę wysokości oprocentowania kredytu oraz wzrost raty kredytu. Strony ustaliły także, że spłata zadłużenia kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek nastąpi w drodze potrącenia przez (...) S.A. swojej wierzytelności 00:30:39.446 z tytułu udzielonego kredytu z rachunku (...) kredytobiorcy. Potrącenie środków z rachunku oszczędnościowo - rozliczeniowego w walucie polskiej następowało w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony był kredyt według obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz. Zgodnie z umową, bank (...) S.A. mógł wypowiedzieć umowę kredytu między innymi w przypadku niedotrzymania terminów spłat. Okres wypowiedzenia wynosił 30 dni licząc od dnia doręczenia wypowiedzenia. W umowie zawarte zostało także oświadczenie kredytobiorcy o tym, że został poinformowany o ryzyku zmiany kursu walut polegającej na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu wyrażonych w walucie polskiej przy wzroście kursu waluty kredytu. W związku z wejściem w życie tak zwanej ustawy antyspreadowej, podpisany został aneks numer (...), na mocy którego otwarty został dla kredytobiorcy dodatkowy bezpłatny nieoprocentowany rachunek walutowy, na który pozwany mógł bezpośrednio wpłacać walutę kredytu. W związku z trudnościami w spłacie kredytu, strony zawarły dwa aneksy, w których określały wysokość zobowiązania oraz zmniejszały raty kredytu do kwot po 500 franków szwajcarskich miesięcznie. Wobec niewywiązywania się z warunków umowy, w dniu 30 listopada 2015 roku, bank wypowiedział umowę kredytu. Wypowiedzenie pozwany otrzymał w dniu 16 grudnia 2015 roku i od tego dnia biegł trzydziestodniowy termin na wygaśnięcie umowy. Umowa wygasła 16 stycznia 2016 roku a wobec braku spłaty kredytu przez pozwanego, bank wystąpił z pozwem w niniejszej sprawie. Sąd Okręgowy ustalił również, że pozwany K. A. wystąpił z odrębnym powództwem przeciwko bankowi (...) S.A. wnosząc o unieważnienie klauzuli walutowości oraz zasądzenie kwoty 62.905,87 złotych nadpłaconej w związku z nieważnością klauzuli walutowej oraz kwoty 4.033 złote tytułem różnicy kursowej tzw. spreadu. Postanowieniem z dnia 12 września 2017 roku Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania do czasu rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym w Warszawie pod sygnaturą III C 1161/15. W ocenie Sądu nie było podstaw do zawieszenia postępowania w trybie artykułu 177 par. 1 pkt 1 kpc, gdyż wynik sprawy III C 1161/15 nie będzie miał żadnego znaczenia dla wyniku niniejszej sprawy. Sąd oddalił również zgłoszone wnioski dowodowe uznając, że nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Powołując się na treść art. 6 kc i wynikającą z niego zasadę rozkładu ciężaru dowodu, Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadniony zarzut pozwanego dotyczący nieudowodnienia przez powoda zasadności wypowiedzenia umowy kredytu. Zdaniem Sądu ciężar ten obciążał powoda dopiero w sytuacji, gdyby pozwany wdał się w spór i zakwestionował powyższą okoliczność. Za nieuzasadniony został również uznany zarzut dotyczący nieprawidłowego wyliczenia dochodzonej przez bank kwoty, gdyż powód przedstawił dokumenty prywatne takie jak wyciąg z ksiąg bankowych i wyciąg z operacji bankowych, z których wynikało zadłużenie pozwanego. Pozwany nie przedstawił zaś argumentów na poparcie tego twierdzenia, nie zgłosił także wniosków dowodowych mających na celu wykazanie nieprawidłowości w wyliczeniu kwoty zadłużenia. Za nieuzasadniony został również uznany zarzut sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego z uwagi na równomierne rozłożenie ryzyka zmiany kursu walut na obydwie strony umowy, a także z uwagi na dostępność kredytów również dla osób, które nie miały zdolności kredytowej. Sąd ocenił także ważność umowy w świetle treści art. 69 prawa bankowego, zgodnie z którym przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonym terminie spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określić w szczególności strony umowy, kwotę i walutę kredytu. Sąd ocenił umowę jako zgodną z treścią wyżej cytowanego przepisu a także z obowiązującym w dacie jej zawarcia prawem dewizowym. Zdaniem Sądu, ustawa z dnia 26 sierpnia 2011 roku (Dz. U. z 2011 roku nr 165 pozycja od 984), na podstawie której w artykule 69 prawa bankowego dodano ustęp 4 a, mówiący o tym, że umowa kredytu powinna zawierać, w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, sanowała udzielone wcześniej, przed jej wejściem w życie, kredyty walutowe. Przepis przejściowy powołanej ustawy w artykule 4 przewidywał bowiem, że w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie ustawy, ma zastosowanie artykuł 69 ust. 2 pkt 4 a oraz artykuł 75 b ustawy, o której umowa w artykule 1, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie banki zostały zobowiązane do dokonania bezpłatnie stosownej zamiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Sąd ocenił, iż udzielony pozwanemu kredyt miał charakter kredytu denominowanego w walucie wymienialnej, gdyż został udzielony w walucie obcej przy czym kredytobiorca był uprawniony do samodzielnego zakupu i spłaty rat kredytu w tej walucie zaś działalność banku polegająca na sprzedaży waluty kredytobiorcy jako działalność kantorowa została oceniona jako usługa dodatkowa banku na korzyść kredytobiorcy. Jednocześnie sąd ocenił, że kursy sprzedaży i kupna walut nie zawsze miały rynkowy charakter, mogły być zawyżone, jednakże wprowadzone tzw. ustawą antyspreadową rozwiązania, pozwalały na wyeliminowanie ryzyka związanego z przeliczaniem rat kredytu według tabel kursów stosowanych przez bank i związanego z tym ryzyka zawyżonej wysokości kursu waluty w stosunku do kursów stosowanych przez inne banki. Powyższe rozwiązania nie tylko usankcjonowały istnienie umów kredytowych indeksowanych i denominowanych, ale również wyeliminowały ryzyko obciążające kredytobiorców takich umów. W rezultacie, zawartej umowy nie można ocenić jako sprzecznej z treścią art. 69 ustawy – prawo bankowe. Istotna była również, zdaniem Sądu Okręgowego, zmiana wysokości wskaźników Libor i Wibor w ostatnim czasie, skutkująca zmniejszeniem wysokości rat kredytów indeksowanych lub denominowanych do waluty obcej nawet pomimo tego, że nie można przeprowadzić pełnej kalkulacji kosztów kredytu z uwagi na fakt, że były one udzielane na wieloletnie okresy kredytowania i terminy ich pełnej spłaty jeszcze nie upłynęły. Sąd Okręgowy uznał także za nieuzasadniony zarzut naruszenia artykułu 358(1) kc, zgodnie z którym, jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, gdyż, w ocenie sądu, zobowiązanie miało charakter nominalny, a jego suma została wyrażona we frankach szwajcarskich. Niezasadny był również zarzut naruszenia artykułu 351(1) i artykułu 354 kc w związku z artykułem 69 prawa bankowego. Zdaniem Sądu Okręgowego, treść i cel umowy kredytu zawartej przez strony nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie albo zasadom współżycia społecznego. Umowa nie była również sprzeczna z art. 354 kc, zgodnie z którym dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje, także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel. W konsekwencji powyższych rozważań Sąd uznał roszczenie powoda za uzasadnione, niesprzeczne z zasadami współżycia społecznego i przepisami prawa oraz za udowodnione co do zasady i wysokości.

Apelację od wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w całości.

Pozwany podniósł zarzuty naruszenia przepisów postępowania, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy:

- nierozpoznania istoty sprawy poprzez niezbadanie merytorycznej podstawy dochodzonego roszczenia,

- naruszenia art. 233 par. 1 kpc poprzez błędną ocenę dokumentów złożonych do akt sprawy tym umowy kredytu i oświadczeń o znajomości ryzyka, a w konsekwencji błędne uznanie, że pozwany miał wiedzę i świadomość z jakimi ryzykami wiąże się zaciągnięcie kredytu denominowanego do CHF oraz uznanie, że kredyt denominowany jest kredytem walutowym,

- naruszenia art. 248 par. 1 w związku z art. 227 kpc i art. 217 par. 1 kpc poprzez oddalenie wniosku dowodowego o zobowiązanie powoda do złożenia do akt sprawy dokumentacji związanej z przedmiotową umową kredytu, gdyż okoliczności te miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy,

- naruszenia art. 299 kpc w związku z art. 227 kpc, 217 par. 1 kpc poprzez oddalenie wniosków dowodowych o przesłuchanie strony na okoliczność mechanizmów zawartych w umowie kredytu i zarzutu abuzywności postanowień umowy oraz z zeznań świadków na okoliczność rzeczywistej procedury oferowania kredytu.

- naruszenia art. 328 par.2 kpc poprzez niewyjaśnienie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia oraz uznanie, że umowa nie narusza zasad współżycia społecznego.

Pozwany podniósł również zarzuty dotyczące naruszenia przepisów prawa materialnego:

- art. 58 par. 1 i 2 kc poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że umowa nie narusza zasad współżycia społecznego oraz przepisów ustawy obowiązujących w dacie jej zawarcia,

- art. 385(1) kc poprzez nieprawidłową wykładnię prowadzącą do uznania, że klauzula waloryzacyjna oraz klauzule przeliczeniowe nie są abuzywne, w rozumieniu tego przepisu, niedokonanie oceny klauzuli przeliczeniowej spłaty raty po kursie sprzedaży banku oraz poprzez uznanie, że oceny zapisów umowy dokonuje się przy uwzględnieniu jej zmian w toku wykonywania w związku z zawartymi aneksami i zmianami prawa powszechnie obowiązującego podczas gdy ocena ta powinna dotyczyć treści umowy z daty jej podpisania.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wniósł o zamianę wyroku i uchylenie nakazu zapłaty ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest uzasadniona z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji.

Zgodnie z art. 386 § 4 kpc, poza przypadkiem stwierdzenia nieważności postępowania oraz podstawy odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania, sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Zgodnie z utrwalonym poglądem, nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce wtedy, gdy sąd pierwszej instancji nie zbadał materialnej podstawy żądania, wychodząc z błędnego założenia, że istnieje przesłanka unicestwiająca roszczenie albo przesłanka wykluczająca jego skuteczne dochodzenie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Urz. 1936, poz. 315 i z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ 170/12, i z dnia 14 lutego 2013 r., II CZ 188/12).

Przesłanka ta dotyczy zatem sytuacji, w których błąd sądu pierwszej instancji lokuje się nie tyle w sferze faktów i dowodów, lecz polega na nieprawidłowym założeniu o istnieniu przeszkody do oceny istoty sprawy, w tym merytorycznych zarzutów pozwanego. Przeszkoda ta może mieć swoje źródło nie tylko w prawie materialnym, jak, przykładowo, w razie przedawnienia roszczenia, lecz również w prawie procesowym, co ma miejsce w razie nieprawidłowego przyjęcia istnienia prejudykatu lub nieprawidłowej oceny granic jego mocy wiążącej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2017 r., II CZ 55/17, niepubl. i powołane tam orzecznictwo).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi również wtedy, gdy sąd nie rozpatrzył zarzutu pozwanego zmierzającego do oddalenia powództwa, np. zarzutu potrącenia, prawa zatrzymania, nieważności umowy i powodu ich przeoczenia lub błędnego przyjęcia, że zostały one objęte prekluzja procesową (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2013 r., I CZ 90/13 niepubl, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2012 r., III CZ 83/12).

W wielu orzeczeniach Sąd Najwyższy wyjaśniał, że nierozpoznanie istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 KPC, jest wadą rozstrzygnięcia polegającą na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy albo zaniechaniu zbadania przez sąd pierwszej instancji materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów stron z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienia z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22, z dnia 12 lutego 2002 r. I CKN 486/00, OSP 2003/3/36, z dnia 19 czerwca 2013 r., I CSK 156/13, niepubl; z dnia 25 czerwca 2015 r., V CZ 35/15, i z dnia 7 kwietnia 2016 r. II CZ 6/16).

Przedmiotem postępowania w przedmiotowej sprawie było żądanie zapłaty w związku z wypowiedzeniem przez powoda umowy kredytowej. Zarzuty pozwanego dotyczyły natomiast ważności zawartej umowy w świetle zasad współżycia społecznego, dobrych obyczajów i obowiązujących w dacie jej zawarcia ustaw a także – ewentualnie - niedozwolonego charakteru poszczególnych zapisów umowy ocenianych w świetle art. 385 (1) kc. Pozwany podnosił, że uznanie poszczególnych zapisów umowy za abuzywne będzie prowadziło do uznania, iż świadczenie pozwanego miało charakter nienależny w rozumieniu art. 405 w związku z art. 410 kc, a zatem roszczenie banku powinno być co najmniej pomniejszone o nienależnie pobrane kwoty. Jako przedwczesne należało zatem ocenić oddalenie przez Sąd wniosku pozwanego o zawieszenie postępowania do czasu rozpoznania toczącej się przed Sądem Okręgowym w Warszawie sprawy o sygnaturze III C 1161/15 o zapłatę z powództwa K. A. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.. Postanowienie to jako niezaskarżalne nie zostało poddane kontroli instancyjnej w drodze wywiedzionych przez strony środków zaskarżenia. Należy jednak zauważyć, że w sprawie III C 1161/15, K. A. wnosił o stwierdzenie nieważności umowy kredytowej w części, w zakresie dotyczącym klauzuli walutowej, a w konsekwencji ustalenie, że pozwany bank udzielił kredytu w złotych polskich. Poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia w sprawie III C 1161/15 dotyczące abuzywności i ważności zawartej w umowie klauzuli walutowej, a także dokonanie oceny ważności umowy kredytowej w związku z ewentualnym niedozwolonym charakterem jej poszczególnych zapisów, pozostają w związku i mają wpływ na rozstrzygnięcie postępowania w niniejszej sprawie. Będą one również miały wpływ na wysokość ewentualnego zobowiązania pozwanego wobec powoda jak również na wzajemne rozliczenia stron w przypadku stwierdzenia przez Sąd Okręgowy nieważności całej umowy z uwagi na niedozwolony charakter części jej postanowień i dokonanej oceny skutków tych ustaleń. Postępowanie w sprawie III C 1161/15 pozostaje zatem w związku z postępowaniem przeciwko pozwanemu w sprawie niniejszej i ma wobec niego charakter prejudycjalny zaś nierozpoznanie zarzutów pozwanego dotyczących ważności umowy skutkuje uznaniem, iż nie została rozpoznana istota sprawy, a w konsekwencji uchyleniem jej do ponownego rozstrzygnięcia na podstawie art. 386 § 4 KPC. W sytuacji, gdy postępowanie w sprawie mającej istotne znaczenie dla odpowiedzialności pozwanego za zobowiązanie, toczy się w oddzielnie, zasadnym będzie zawieszenie niniejszego postępowania do czasu rozpoznania sprawy III C 1161/15. Okoliczność tą sąd I instancji rozważy przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

W przedmiotowej sprawie nie było natomiast podstaw do zastosowania art. 380 KPC, gdyż uzasadniony był zarzut dalej idący dotyczący nierozpoznania przez Sąd Okręgowy istoty sprawy.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w wyroku.