Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 października 2023 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący : sędzia del. Michał Siemieniec

Protokolant: Jan Migduła

po rozpoznaniu w dniu 26 października 2023 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko P. W., R. W.

o zapłatę, ewentualnie o zapłatę, ewentualnie o zapłatę

I.  oddala powództwo w zakresie żądania głównego;

II.  zasądza od pozwanych P. W., R. W. na rzecz powoda (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 530.020,00 zł (pięćset trzydzieści tysięcy dwadzieścia złotych 00/100) za jednoczesnym zaofiarowaniem przez powoda zwrotu pozwanym kwot 131.153,39 zł (sto trzydzieści jeden tysięcy sto pięćdziesiąt trzy złote 39/100) oraz 26.220,78 CHF (dwadzieścia sześć tysięcy dwieście dwadzieścia franków szwajcarskich 78/100);

III.  w pozostałej części powództwa w zakresie żądań ewentualnych oddala;

IV.  koszty procesu pomiędzy stronami wzajemnie znosi.

Sygn. akt I C 2704/20

UZASADNIENIE WYROKU

Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 26 października 2023 r.

Powód (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. pozwem z dnia 20 lutego 2020 r., skierowanym przeciwko P. W. i R. W., domagał się zasądzenia od pozwanych solidarnie kwoty 951.187,68 zł wraz z dalszymi odsetkami liczonymi od kwoty kapitału 812.540,5 zł od dnia 19 lipca 2018 r. w wysokości 4-krotności stopy oprocentowania kredytu lombardowego NBP, nie więcej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia zapłaty oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty odsetek umownych tj. 12.180,26 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego wg. norm przepisanych wraz z kwotą 17.00 zł tytułem uiszczonej opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa.

Powód wskazał, że zawarł z pozwanymi w dniu 16 maja 2008 r. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) wraz ze wszystkimi zabezpieczeniami wierzytelności w tym hipoteką do kwoty 1.060.040,00 zł na nieruchomości dla której Sąd Rejonowy w Otwocku prowadzi KW nr (...).

Pozwani nie wywiązali się z warunków określonych w umowie w związku z czym powód wypowiedział im umowę w dniu 1 czerwca 2018 r., co spowodowało powstanie wymagalnego zadłużenia, które na dzień złożenia pozwu wynosi 951.187,68 zł.

Referendarz Sądu Okręgowego w Krakowie w dniu 28 maja 2020 r. pod sygn. akt I Nc 166/20 wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym zgodny z żądaniem pozwu (k.38).

Pozwani P. W. i R. W. złożyli w dniu 19 października 2020 r. (k.54) złożyli sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym zaskarżając go w całości i wnosząc o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz pozwanych kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych.

Pozwani podnieśli, że dokonane przez powoda wypowiedzenie umowy kredytu było bezskuteczne wobec niezachowania umownej procedury wypowiedzenia umowy. Zarzucono, że powód nie wykazał roszczenia co do zasady i co do wysokości, a umowa kredytu jest nieważna w całości. Ewentualnie wskazano, że poszczególne postanowienia umowne dotknięte są abuzywnością w skutek czego brak jest jakiegokolwiek zadłużenia wymagalnego wobec pozwanych. Podniesiono także zarzut przedawnienia roszczeń banku.

Pismem z dnia 7 stycznia 2021 r. (k. 105) powód zmodyfikował żądanie pozwu w ten sposób, że obok dotychczasowego roszczenia głównego wystąpił również z dwoma roszczeniami ewentualnymi wnosząc w pierwszej kolejności o zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 810.033,65 zł (kapitału podwyższonego o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 797.988,04 zł dnia 19 lipca 2018 r. w wysokości 4-krotności stopy oprocentowania kredytu lombardowego NBP, nie więcej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia zapłaty oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty odsetek umownych tj. 12.180,26 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a nadto zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych. Ewentualnie o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 530.020,00 zł (udzielonego pozwanym kapitału) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, z zastrzeżeniem, ze spełnienie zasądzonego świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego z pozwanych do wysokości spełnionego świadczenia, ewentualnie zasądzenie żądanej kwoty od każdego z pozwanych w częściach równych, tj. od każdego z powodów kwotę 265.010,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, a nadto zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych.

Powód wskazał, że wypowiedzenie zostało do powodów skierowane prawidłowo oraz dokonano wszystkich niezbędnych pouczeń dotyczących restrukturyzacji zadłużenia. Podkreślono, że strony zawarły umowę kredytu indeksowanego, która jest ważnym i skutecznym zobowiązaniem. Zaprzeczono by umowa była nieważna z mocy prawa lub by zawierała jakiekolwiek klauzule abuzywne. Z ostrożności procesowej na wypadek uznania, że w umowie zawarte są klauzule abuzywne dotyczące klauzuli indeksacyjnej, to istnieje możliwość uzupełnienia umowy kursem średnim NBP. Podkreślono, że powód należycie wykonał spoczywające na nim obowiązki informacyjne wobec pozwanych.

Pismem dnia 13 kwietnia 2021 r. (k. 230) powód doprecyzował żądania ewentualne zgłoszone pismem z dnia 7 stycznia 2021 r.

Na rozprawie w dniu 10 lutego 2022 r. (k. 197v.) pozwani oświadczyli, że są świadomi konsekwencji nieważności umowy kredytu i zgadzają się na to.

Pismem z dnia 7 lutego 2022 r. (k. 198) pozwani zgłosili zarzut zatrzymania świadczenia dochodzonego przez Bank w żądaniu ewentualnym dotyczącym zwrotu kwoty wypłaconego kapitału kredytu, do czasu zaoferowania przez Bank zwroty świadczenia wzajemnego w postaci kwot 131.153,39 zł oraz 26.220,78 CHF stanowiących sumę wpłat uiszczonych przez pozwanych do dnia 18 stycznia 2017 r. na rzecz Banku w wykonaniu umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 16 maja 2008 r.

Pismo z dnia 3 lutego 2022 r. (k.300) zawierające oświadczenie o skorzystaniu przez powodów z prawa zatrzymania zostało doręczone pozwanej 7 lutego 2022 r. (k. 305)

Bezsporne były następujące okoliczności:

W dniu 30 lipca 2012 r. podjęte zostały uchwały Nadzwyczajnych Walnych Zgromadzeń (...) Banku (...) S.A. (...) Banku S.A. o połączeniu spółek zgodnie z art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. poprzez przeniesienie całego majątku (wszystkich aktywów i pasywów) (...) Banku S.A. jako spółki przejmowanej, na rzecz Banku (...) S.A. jako spółki przejmującej, z równoczesnym podwyższeniem kapitału zakładowego Banku (...) S.A. poprzez emisję akcji połączeniowych, które Bank (...) S.A. wyda dotychczasowym akcjonariuszom (...) Banku S.A. W dniu 7 września 2018 r. Bank (...) S.A. zmienił nazwę na (...) Bank (...) S.A.

Sąd ustalił następujące okoliczności faktyczne:

Dnia 16 maja 2008 r. P. W. i R. W. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...)

W umowie zapisano m.in., że:

• Bank udziela kredytobiorcy kredytu w kwocie 530.020,00 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF na okres 360 miesięcy, od dnia 16 maja 2008 r. do 31 maja 2038 r. (§ 2 ust. 1);

• kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu zostanie określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2);

• kredyt przeznaczony był na budowę lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku wielorodzinnym nr (...) posadowionym na działkach nr (...) w obrębie 142 przy ul. (...) w O. wraz z udziałem wynoszącym 1/9 części lokalu niemieszkalnego – garażu nr (...) (stanowisko nr (...)) (§ 3 ust. 1);

• uruchomienie kredytu nastąpić miało w 6 transzach we wskazanych w umowie terminach i wysokościach (§ 4 ust. 1);

Każda transza kredytu wykorzystywana jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązująca w Banku w dniu wykorzystania danej transzy (§ 4 ust. 1a);

oprocentowanie kredytu w całym okresie kredytowania jest zmienne i stanowi sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży Banku w wysokości 2,05 punktów procentowych z zastrzeżeniem ust. 6 oraz z zastrzeżeniem zmiany marży banku na podstawie §11a umowy (§ 8 ust. 1);

w dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosi 4,86% w stosunku rocznym i jest równe stawce odniesienia, którą jest stawka rynku pieniężnego LIBOR 3-miesięczny, z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku z ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc zawarcia umowy publikowana nie serwisu Reuters lub też na jakimkolwiek ekranie zastępczym, powiększonej o marżę Banku (§ 8 ust. 2);

w przypadku gdy w okresie kredytowania wysokość oprocentowania kredytu przekroczy czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP (odsetki maksymalne) stopa procentowa kredytu będzie równa czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP przez okres tego przekroczenia. (§8 ust.6);

całkowity koszt kredytu w dniu zawarcia umowy wynosi 481.425,90 zł (§ 8 ust. 11);

szacunkowa, łączna kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest kredytobiorca obliczana na dzień zawarcia umowy wynosi 495.465,20 zł. Ostateczna wysokość łącznej kwoty zależy od wysokości oprocentowania kredytu w okresie obowiązywania umowy i kosztów związanych z ustanowieniem prawnych zabezpieczeń jego spłaty (§ 8 ust. 13);

po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kredytu w 356 ratach miesięcznych w dniu 30 każdego miesiąca począwszy od 30 października 2008 r. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych określana jest w CHF. Spłata rat kapitałowo – odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty (…), a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty ma wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez kredytobiorcę kredytu (§ 9 ust. 2);

miesięczne raty kapitałowo – odsetkowe ustalone są w równej wysokości (§ 9 ust. 3);

w okresie wykorzystania kredytu kredytobiorca spłaca należne Bankowi odsetki (§ 9 ust. 4);

prawne zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu, odsetek, a także innych związanych z kredytem należności stanowi: 1) hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 1.060,040,00 zł ustanowiona na nabywanej za środki z kredytu nieruchomości oraz cesja na rzecz banku praw z umowy ubezpieczenia domu jednorodzinnego od ognia i innych zdarzeń losowych (§ 10 ust. 1);

w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej kredytobiorca oświadcza, że został poinformowany przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumie wynikające z tego konsekwencje (§ 11 ust. 4);

jednocześnie kredytobiorca akceptuje zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 umowy (§ 11 ust. 5);

[dowód: umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 16 maja 2008 r., k. 12-14]

Aneksem nr (...) z dnia 1 maja 2009 r. dokonano zmiany w opisie nabywanej za środki z kredytu nieruchomości. Następnie aneksem nr (...) na wniosek kredytobiorców dokonano renegocjacji zadłużenia wynikającego z umowy kredytu nr (...). PO czym aneksem nr (...) z dnia 29 czerwca 2012 r. zmieniono §8 ust. 6 umowy oraz §9 ust 2 na podstawie których umożliwiono powodom spłatę kredytu w walucie waloryzacji – CHF. Do umowy dodano § 9a gdzie wskazano, jak ustalane są w banku kursy kupna i sprzedaży dewiz publikowane w Tabeli kursów Banku, czym jest średni kurs banku, czym jest spread walutowy i jak jest kształtowany i co może doprowadzić do jego zmiany.

Aneksem nr (...) zawartym w dniu 27 grudnia 2013 r. ustalono spłatę kapitału wymagalnego na podstawie umowy kredytu. Po czym aneksem nr (...) ponownie dokonano ustaleń co do spłaty kapitału przeterminowanego.

[dowód: aneks nr (...) z dn. 27.12.2013 r., k. 15, aneks nr (...) z dn. 19.05.2009 r., k. 21, aneks nr (...) z dn. 19.07.2011 r., k. 22, aneks nr (...) z dn.29.06.2012 r., k. 23-25, aneks nr (...) z dn. 27.06.2015 r., k. 26-27]

Pismami z dnia 26 kwietnia 2018 r. powód działając ówcześnie pod nazwą Bank (...) skierował do pozwanych P. W. i R. W. wezwanie do natychmiastowego uregulowania całego zadłużenia przeterminowanego, które na dzień wezwania wynosiło 20.225,19 CHF. Wezwania nadano do pozwanych w dniu 27 kwietnia 2018 r.

[dowód: pisma z dn. 26.04.2018 r., k. 168-169, potwierdzenie nadania, k. 170]

Pismami z dnia 1 czerwca 2018 r. powód ówcześnie działający jako Bank (...) skierował do pozwanych P. W. i R. W. wypowiedzenia umowy w związku z brakiem reakcji na wezwania do zapłaty wymagalnych wierzytelności Banku . Powódka wypowiedziała umowę i wezwała pozwanych do spłaty całej wierzytelności w ciągu 30 dni od dnia otrzymania wezwania jednocześnie wskazując, że na dzień 1 czerwca 2018 r. zadłużenie wynosiło 220.179,68 CHF wskazując jego elementy. Wskazano, że nieuregulowanie należnej kwoty w wyznaczonymi terminie spowoduje podjęcie dalszych kroków prawnych w tym skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego, celem uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko pozwanym. Jednocześnie poinformowano pozwanych, że wpłata w ciągu 30 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia całości zadłużenia z tytułu przeterminowanego kapitału powiększonego o bieżące odsetki naliczone od dnia spłaty, przeterminowanych odsetek, odsetek karnych, naliczonych kosztów wynikających z umowy kredytowej i taryfy opłat i prowizji zostanie potraktowane jako zgoda na uznanie wypowiedzenia mowy kredytu przez Bank za bezskuteczne i utrzymane na dotychczasowych warunkach umowy kredytowej.

[dowód: wypowiedzenia umowy z 1.06.2018 r., k. 16 i 19, potwierdzenie odbioru, k. 20]

Bank wypłacił P. W. i R. W. w wykonaniu umowy kredytu kwotę 530.020,00 zł. Pozwani spłacili w okresie od 16 maja 2008 r. do 18 stycznia 2017 r. w wykonaniu umowy na rzecz Banku w ratach kapitałowo-odsetkowych kwotę w wysokości 131.153,39 zł oraz 26.220,78 CHF.

[dowód: zestawienie spłat rat kapitałowo-odsetkowych, k. 152-153]

Pismami z dnia 18 lipca 2016 r. R. W. złożył powodowi reklamacje wskazując, że w związku z umieszczeniem przez Bank w umowie kredytowej zapisów w §2 ust.2 i §9 ust.2 niezgodnymi z klauzulami o nr 3178 i 3179 Rejestru UOKIK, chce by powstałą nadpłatę (szacunkowo 102.012,00 zł) zwrócić na jego rachunek bankowy. Wraz z reklamacją pozwany skierował do powoda wezwanie do zapłaty ww. kwoty.

W odpowiedzi na reklamację powód wskazał, że zawarta przez strony umowa nr (...) jest zgodna z prawem, brak jest w związku z powyższym podstaw do uznania roszczeń zawartych w pismach z 18 lipca 2016 r.

[dowód: reklamacja z 18.07.2016 r., k. 225, wezwanie do zapłaty z 18.07.2016 r., k. 226, pismo z 18.07.2016 r., k. 228]

Pozwani zawierając umowę, zamierzali zaciągnąć kredyt bezpieczny i stabilny. Myśleli o kredycie złotówkowym, miał być on spłacany w walucie PLN. Pracownik Banku przedstawił im ofertę kredytową wyraźnie sugerując, jako najkorzystniejszy, kredyt waloryzowany CHF. Kredyt miał na celu nabycie lokalu w celu zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych. W Banku zapewniano pozwanych, że proponowany im kredyt „frankowy” jest bezpieczny i stabilny oraz stanowi korzystne dla nich rozwiązanie. Pozwani byli poinformowani, że kursy walut z tabeli banku zależne są od decyzji Zarządu Banku. Pozwani otrzymali krótką informację na temat ryzyka, tzn., że należy się liczyć ze wzrostem kursu, ale że jest on stabilny. Nie było mowy o tym, że kurs może się bardzo zmieniać. Dopuszczali możliwe wahania na poziomie 20%. Pozwanych poinformowano, że zasadnicze punkty umowy nie podlegają negocjacjom, a oferta jest tak zbudowana by chronić interesy klienta. Powodowie nie śledzili historycznych kursów CHF.

[dowód: zeznania pozwanej P. W., elektroniczny protokół rozprawy z dnia 10 lutego 2022 r., 00:12:00:40:35, zeznania pozwanego R. W., elektroniczny protokół rozprawy z dnia 10 lutego 2022 r., 00:40:34-00:49:54]

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił przede wszystkim w oparciu o znajdujące się w aktach dowody z dokumentów. W szczególności oparto się na dokumentach umowy kredytu oraz dokumentach dotyczących tej umowy w postaci załączników do niej oraz dokumentacji złożonej wraz z wnioskiem o udzielenie kredytu. Ustalając okoliczności zawarcia umowy sąd oparł się również w dużej mierze na dowodach osobowych tj. przesłuchaniu powodów, których wypowiedzi nie zawierały sprzeczności i odpowiadały zasadom doświadczenia życiowego. Zeznania świadków nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem świadkowie nie mieli szczegółowej wiedzy na temat okoliczności zawarcia konkretnej umowy przez powodów z Bankiem. Opinia biegłego była jasna i pełna, jednak nie miała istotnego znaczenia w sprawie.

Sąd zważył, co następuje

Powództwo główne nie zasługiwało na uwzględnienie, natomiast jedno z przedstawionych przez powoda żądań ewentualnych okazało się zasadne.

Powód dochodził w pierwszej kolejności zapłaty w związku z zawartą pomiędzy stronami umową kredytu z dnia 16 maja 2008 r., która została wypowiedziana pozwanym w związku z nieregulowaniem przez nich rat kapitałowo-odsetkowych. Natomiast pozwani powołując się na zarzut nieważności umowy wnosili o oddalenie powództwa w całości.

Choć roszczenie główne odnosi się do kwestii zapłaty w związku z niewykonywaniem umowy kredytu hipotecznego i dokonanym przez powoda wypowiedzeniem, to w związku z podniesionymi przez pozwanych zarzutami kwestią kluczową stało się to czy umowa jest ważna, a jeśli nie to czy i w jakiej kwocie należne jest stronie powodowej świadczenie. Pozwani podnosili, że umowa jest nieważna w związku z abuzywnymi postanowieniami, które nie wiążą powodów, a bez których przedmiotowa umowa z dnia 16 maja 2008 r. nie może istnieć.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Według § 2 tego przepisu, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Z kolei w myśl § 3, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Rozkład ciężaru dowodu reguluje § 4 omawianego przepisu, zgodnie z którym, ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Kolejny przepis zawarty w art. 385 ² k.c. stanowi, że oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W niniejszej sprawie, zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem, abuzywny charakter mają postanowienia umowne wprowadzające mechanizm przeliczania waluty polskiej na obcą i odwrotnie. Są to niewątpliwie klauzule odnoszące się do głównych świadczeń stron. Zgodnie bowiem z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umowy), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa początkowo realizowana była przez pozwanych w walucie krajowej. Analizując zamieszczone w umowie zawartej pomiędzy stronami klauzule dotyczące przeliczania waluty, należy dojść do wniosku, że z całą pewnością nie określono ich w sposób jednoznaczny. Są one dla laika niezrozumiałe bez pomocy profesjonalnego doradcy. A należy pamiętać, że w wypadku umów kredytowych instytucje finansowe powinny zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Klauzula przeliczeniowa powinna być więc sformułowana na tyle jasno, by dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł objąć swą świadomością jej daleko idące konsekwencje, przede wszystkim wypływające z niej uprawnienie Banku do jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania kredytobiorcy. W konsekwencji należy uznać, że pomimo tego, iż kwestionowane klauzule dotyczyły świadczeń głównych, jako niejednoznaczne, podlegają ocenie z punktu widzenia abuzywności, po myśli art. 385 ^{( 1 )}§ 1 k.c. Analizując przytoczone wyżej postanowienia umowne odwołujące się do kursu waluty obcej z wewnętrznej tabeli kursowej pozwanego Banku, trzeba zauważyć, że kurs ten nie ma charakteru określanego według jasnych i obiektywnych kryteriów, a przeciwnie - zależy każdorazowo od decyzji Banku, który wedle własnej polityki może kształtować jego wysokość, a tym samym wysokość zobowiązań kredytobiorcy. Dodać należy, że w umowie nie wskazano żadnych wytycznych, w oparciu o które ów kurs miałby być wyznaczany. Oznacza to, że kwota kredytu indeksowanego kursem CHF była wypłacana w złotych po przeliczeniu według kursu kupna ustalonego arbitralnie przez bank i następnie w podobny sposób były przeliczane spłaty (przy zastosowaniu kursu sprzedaży). W tej sytuacji należy przyjąć, że wymienione klauzule, jako sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumenta nie wiążą pozwanych. Abuzywności postanowień dotyczących waloryzacji można dopatrywać się również w braku ograniczenia ryzyka walutowego kredytobiorcy. Skoro Bank jest zabezpieczony przed ryzykiem poprzez prowadzenie w sposób profesjonalny odpowiedniej polityki finansowej, należało oczekiwać wprowadzenia do umowy mechanizmów ograniczających ryzyko ponoszone przez drugą stronę - konsumenta, w związku z nieograniczoną możliwością zmiany kursu waluty. Postanowienia umowne, które narażają kredytobiorcę na nieograniczone ryzyko wynikające ze zmiany kursu (umowa nie zawiera żadnego mechanizmu ograniczenia ryzyka) – są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumenta. Konstrukcja umowy jest taka, że istotna zmiana kursu waluty obcej może prowadzić do stanu, w którym wysokość zobowiązania (saldo kapitału do spłaty wyrażone w PLN), po wielu latach spłaty kredytu – może wzrosnąć do wysokości znacznie przekraczającej wysokość udzielonego kredytu, pomimo dokonywanych spłat. Wybór kredytu indeksowanego kursem CHF był podyktowany niższą ratą i oprocentowaniem oraz walutą reklamowaną jako bezpieczna. Przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych zostały wprowadzone do krajowego porządku prawnego w wyniku implementowania Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. UE z dnia 21 kwietnia 1993 r.), co oznacza, że przy interpretacji tych przepisów należy uwzględnić orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. Zgodnie z utrwaloną już linią orzecznictwa TSUE, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej, ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku silnej deprecjacji waluty (zob. wyrok z dnia 20 września 2017, C-186/16, R.P.Andriciuc i in. Przeciwko Banca Romanaesca S.A.). Samo podpisanie oświadczenia, że konsument jest świadomy potencjalnych ryzyk wynikających z zawarcia umowy nie wystarcza do uznania, że Bank spełnił wymóg przejrzystości (zob. wyrok z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, OTP Bank i OTP Faktoring). Klauzulę tę należy uznać za sprzeczną z dobrymi obyczajami i rażąco naruszającą interesy konsumenta. Nie sposób przyjąć, by w drodze indywidualnych negocjacji pozwany, gdyby zdawał sobie sprawę z konsekwencji omawianej klauzuli, zgodził się na ponoszenie niczym nieograniczonego ryzyka kursowego.

Należy jeszcze przytoczyć istotny wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 października 2019 r. w sprawie K. Dziubak, J. Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, sygn. akt C-260/18, publ. http://curia.europa.eu. W orzeczeniu tym Trybunał wyjaśnił, że 1) Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. 2) Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony skutki dla sytuacji konsumenta wynikające z unieważnienia całości umowy, takie jak te, o których mowa w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai (C-26/13, EU:C:2014:282), należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie. 3) Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. 4) Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie utrzymywaniu w umowie nieuczciwych warunków, jeżeli ich usunięcie prowadziłoby do unieważnienia tej umowy, a sąd stoi na stanowisku, że takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby ten ostatni nie wyraził zgody na takie utrzymanie w mocy.

Uwzględniając ten pogląd, kolejnym etapem musi być rozstrzygnięcie, czy bez zakwestionowanych klauzul umowa może nadal wiązać strony. Na tak postawione pytanie należy, zdaniem sądu, odpowiedzieć przecząco. Wszak po usunięciu mechanizmu przeliczania nie da się w ogóle ustalić wysokości zobowiązania odnoszącego się do świadczenia głównego z umowy kredytu. Z kolei w powołanym wyżej wyroku TSUE sprawie K. Dziubak, J. Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, Trybunał wyjaśnił, że nie ma możliwości zastąpienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym. Uwzględniając zatem, że po usunięciu zakwestionowanych postanowień z umowy kredytu pomiędzy stronami, umowa nie może w dalszym ciągu funkcjonować, należało jeszcze uwzględnić stanowisko konsumenta. W rozpoznawanym przypadku pozwani, pouczeni o potencjalnych niekorzystnych skutkach upadku umowy, na rozprawie w dniu 10 lutego 2022 r. oświadczyli stanowczo, że chcą nieważności umowy i rozumieją konsekwencje powyższego. W tej sytuacji należało przyjąć, że umowa jest nieważna.

Żądanie zapłaty świadczeń z umowy podlegało więc oddaleniu.

Skutkiem nieważności umowy jest konieczność zwrotu z jednej strony przez powodowy Bank spełnionych przez pozwanych w wykonaniu nieważnej umowy świadczeń, z drugiej zaś strony obowiązek zwrotu przez pozwanych świadczenia otrzymanego z Banku - zgodnie z art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.. W myśl art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W niniejszym przypadku, z uwagi na nieważność umowy kredytu, środki finansowe wypłacone przez powoda stronie pozwanej w wysokości 530.020,00 zł tytułem kredytu uznać należy za świadczenie nienależne. Na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. strona pozwana jest więc zobowiązana do zwrotu powodowi wszelkich kwot świadczonych przez Bank tytułem udzielenia kredytu. Wypada dodać, że nie doszło do przedawnienia roszczenia Banku. Należy w tym zakresie zauważyć, że do momentu złożenia oświadczenia przez konsumentów o wyrażeniu zgody na stwierdzenie nieważności umowy, roszczenie nie było w ogóle wymagalne. Podstawa świadczenia odpadła dopiero w toku niniejszego postępowania, a co za tym idzie, mógł rozpocząć swój bieg termin przedawnienia (art. 120 § 1 kc). Taki trafny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 11/20, publ. OSNC 2021/6/40).

Należy podkreślić, iż nie ma tutaj mowy o solidarności zobowiązania pozwanych, ustawodawca bowiem wyraźnie postanowił, kiedy zobowiązanie jest solidarne (art. 369 k.c.). Przytoczona zasada odnosi się zarówno do biernej solidarności dłużników, jak też solidarności czynnej wierzycieli. Zarazem nie wolno tutaj sięgać do nieuzasadnionego zastosowania przepisu art. 370 k.c. W rozpoznawanej sprawie zasadnym więc było zasądzenie świadczenia na rzecz powoda, bez zastosowania konstrukcji zasądzenia solidarnego,, tj. in solidum.

Pismem z dnia 7 lutego 2022 r. (k. 198) pozwani zgłosili zarzut zatrzymania świadczenia dochodzonego przez Bank w żądaniu ewentualnym dotyczącym zwrotu kwoty wypłaconego kapitału kredytu, do czasu zaoferowania przez Bank zwroty świadczenia wzajemnego w postaci kwot 131.153,39 zł oraz 26.220,78 CHF stanowiących sumę wpłat uiszczonych przez pozwanych do dnia 18 stycznia 2017 r. na rzecz Banku w wykonaniu umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) z dnia 16 maja 2008 r. Zarzut zatrzymania został podniesiony w sposób prawidłowy i podlegał uwzględnieniu. Jeżeli chodzi o prawo zatrzymania kwoty 131.153,39 zł oraz 26.220,78 CHF spłaconych rat kredytu, to należy przypomnieć, że w uzasadnieniu uchwały z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 11/20, publ. OSNC 2021/6/40, Sąd Najwyższy wyraził pogląd o dopuszczalności zastosowania do rozliczenia kondykcji obu stron nieważnej umowy kredytu instytucji prawa zatrzymania (art. 497 kc w zw. z art. 496 kc). Zgodnie z art. 496 k.c. jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. W myśl art. 497 k.c. przepis artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej.

Przechodząc do rozstrzygnięcia o odsetkach za opóźnienie, trzeba zauważyć, że do momentu złożenia oświadczenia przez konsumentów o wyrażeniu zgody na stwierdzenie nieważności umowy, roszczenie nie było wymagalne, więc odsetki za opóźnienie im nie przysługują. Zgodnie bowiem z art. 481 § 1 k.c., wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego. Z uwagi jednak na skorzystanie przez pozwanych z prawa zatrzymania nie możemy mówić o wystąpieniu stanu opóźnienia w zapłacie, wobec czego żądanie odsetek oddalono.

Odnosząc się natomiast do sformułowanego dalszego żądania ewentualnego w którym powód dochodził nie tylko kwoty kapitału ale także tzw. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału wskazać należy, kwestia tzw. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału była już przedmiotem wypowiedzi TSUE, który w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. C-520/21, wyraził pogląd, że w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że: - nie stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą konsument ma prawo żądać od instytucji kredytowej rekompensaty wykraczającej poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, pod warunkiem poszanowania celów dyrektywy 93/13 i zasady proporcjonalności, oraz - stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. W tej sytuacji niedopuszczalne jest przyjęcie wykładni, która umożliwiałaby zasądzenie roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Powództwo ewentualne w tym zakresie, z uwagi na brak podstawy prawnej, należało więc oddalić.

O kosztach procesu sąd orzekł zgodnie z art. 100 k.p.c., wzajemnie je znosząc, mając na uwadze, że część żądania dotycząca kapitału była zasadna, a pozostała część żądań z kolei była pozbawiona podstaw prawnych. Zasadny był też zarzut zatrzymania. W takiej konfiguracji procesowej usprawiedliwione jest wzajemne zniesienie kosztów procesu pomiędzy stronami.

[ sędzia del. M. S. ]