Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Łucja Oleksy-Miszczyk
Protokolant:	Tomasz Chmiel

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2022 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa T. T., I. T.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę ewentualnie zapłatę

1.  ustala, że umowa numer (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawarta dnia 13.10.2008 roku pomiędzy powodami T. T. i I. T., a (...) w W. jest nieważna;

2.  w pozostałej części powództwo oddala;

3.  tytułem kosztów procesu zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 11.834 (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery 00/100) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty prawomocności wyroku.

SSO Łucja Oleksy-Miszczyk

Sygnatura akt I C 843/21

UZASADNIENIE

Powodowie I. T. i T. T. w ramach powództwa głównego wnieśli o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia 13 października 2008 roku oraz zasądzenie na ich rzecz od strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 14.761,96 zł oraz 59.225,60 CHF tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 31 sierpnia 2011 roku do 31 grudnia 2020 roku w ten sposób, że:

- na rzecz powoda T. T. kwoty 7.380,98 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty oraz kwoty 29.612,80 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty;

- na rzecz powódki I. T. kwoty 7.380,98 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty oraz kwoty 29.612,80 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty;

W ramach powództwa ewentualnego wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej kwoty 4.185,02 zł oraz kwoty 59,255,60 CHF tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 31 sierpnia 2011 roku do 31 grudnia 2020 roku, w ten sposób, że:

- na rzecz powoda T. T. kwoty 2.092,51 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty oraz kwoty 29.612,80 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty;

- na rzecz powódki I. T. kwoty 2.092,51 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty oraz kwoty 29.612,80 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty;

W uzasadnieniu podnieśli, że treść umowy nie podlegała negocjacjom. Przed zawarciem umowy nie zostali w sposób wyczerpujący poinformowany o ryzyku kursowym, spreadzie walutowym, nie wyjaśniono im mechanizmu indeksacji. Zobowiązanie od początku było zobowiązaniem, które strona pozwana indeksowała według ustalonego przez siebie wzorca, skutkiem tego pozwany bank uzyskał możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania powodów poprzez arbitralne wyznaczenie kursu po jakim przeliczenie jest dokonywane, a także arbitralną możliwość kształtowania tzw. spreadu walutowego. Powodowie powołali się na art. 385 ¹§ k.c., sprzeczność umowy z dobrymi obyczajami, rażące naruszenie interesów konsumenta oraz zamieszczenie w umowie klauzul niedozwolonych (§ 1 ust. 3A, § 7 ust. 1, § 11 ust. 5, § 13 ust.6, § 16 ust. 3).

Pozwany Bank wniósł o oddalenie powództwa (k.64 i nast.). Podniósł zarzut nieudowodnienia przez powodów spełnienia świadczenia w żądanej wysokości; zakwestionował prawidłowość wyliczenia roszczeń powodów; zarzucił im brak interesu prawnego do ustalenia nieważności umowy oraz wskazał, że ich roszczenie uległo przedawnieniu. Nadto zaprzeczył aby umowa zawierała klauzule niedozwolone lub aby była nieważna. Zaprzeczył również aby naruszył spoczywający na nim obowiązek informacyjny i aby miał możliwość dowolnego kształtowania wysokości kursów waluty, a umowa była sprzeczna z dobrymi obyczajami oraz zasadami współżycia społecznego. Zaprzeczył także aby powodowie nie zostali należycie poinformowani o zasadach funkcjonowania kredytu i związanym.

Sąd ustalił co następuje:

Powodowie poszukiwali finansowania na cele mieszkaniowe, w tym celu udali się do siedziby pozwanego banku, gdzie zaproponowano powodom kredyt powiązany z CHF, przedstawiając ten produkt jako niezwykle korzystny. W trakcie spotkania w oddziale pozwanego banku powodowie byli informowani, że wszystkie rozliczenia będą dokonywane w PLN, a przeliczenia dokonywane będą po kursach z tabeli bankowej. Podczas rozmowy zapewniano powodów, że frank szwajcarski jest silną walutą, a kurs CHF jest stabilny. Przedstawiciel banku zapewniał powodów, że jest to najlepsza oferta dla nich. Nie poinformowano ich o możliwości jakichkolwiek negocjacji, w tym negocjacji kursu. Postanowienia dotyczące sposobu indeksacji i zastosowanych do niej kursów waluty, a także postanowienia dotyczące wypłaty (uruchomienia) kredytu i sposobu jego spłaty nie były uzgadniane indywidualnie. Zasady dokonywania przeliczeń wartości wyrażonych w złotych na CHF oraz wartości wyrażonych w CHF na PLN przy zawieraniu umowy nie zostały im dostateczne wyjaśnione. Podpisanie umowy odbyło się poza siedzibą banku,w kawiarni, a pracownik Banku nie omawiał z powodami kolejno wszystkich postanowień umownych. Z uwagi na presję czasu oraz miejsce spotkania powodowie nie mieli możliwości szczegółowego zapoznania się z warunkami umowy (przesłuchanie powodów na rozprawie w dniu 11 stycznia 2022 roku k.370 i nast.).

W dniu 20 sierpnia 2008 roku powodowie złożyli u pozwanego wniosek o udzielenie kredytu (k.124 i nast.). Wniosek dotyczył kwoty 460.000 zł, a jako walutę kredytu zaznaczono CHF. Decyzją kredytową (do wniosku nr (...)) przyznano powodom wnioskowany kredyt (k.135 i nast.)

W dniu 13 października 2008 roku powodowie zawarli z (...) z siedzibą w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. Kredyt przeznaczony był na sfinansowanie przedpłat na poczet budowy i nabycia od dewelopera działki gruntu zabudowanej domem jednorodzinnym w zabudowie bliźniaczej nr(...) w G. przy ul. (...) oraz sfinansowanie opłat okołokredytowych. Kwotę kredytu ustalono na 460.000 zł, walutę waloryzacji - jako CHF, a okres kredytowania 360 miesięcy. W umowie informacyjnie wskazano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 8 października 2008 roku według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) wynosi 201.999,49 CHF, jednakże ta ostatnia wartość (określona w CHF) nie stanowi zobowiązania Banku (§ 1 umowy). § 7 umowy wskazuje, ze mBank udziela kredytu hipotecznego na określony cel, w waloryzowanego kursem waluty CHF według tabeli kursowej (...) kwota kredytu wyrażona w CHF walucie jest określona na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej (...) banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu/transzy kredytu.

§ 10 umowy określa oprocentowanie kredytu według zmiennej stopy procentowej, która w dniu wydania Decyzji kredytowej przez mBank ustalona jest w wysokości określonej w § 1 ust. 8. Wysokość zmiennej stopy procentowej w dniu wydania Decyzji kredytowej ustalona została jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 29 września 2008 roku powiększoną o stałą w całym okresie kredytowania marżę mBanku w wysokości 1,25%. Z § 11 umowy wynika, że kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych w terminach i kwotach zawartych w harmonogramie spłaty. Harmonogram spłat stanowi załącznik nr 1 i integralną część umowy i jest doręczany kredytobiorcy listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Harmonogram jest sporządzany w CHF. Z kolei raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) obowiązującego na dzień spłaty z godz. 14.50 (umowa k. 24). W § 13 umowy wskazano, ze w przypadku wcześniejszej spłacie całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej a także spłaty przekraczającej wysokości raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) obowiązującym w dniu i godzinie spłaty. Natomiast z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności mBanku z tytułu umowy kredytowej mBank dokonuje przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) (...) S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub wytoczenia powództwa.

Z Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach mPlanów hipotecznych (k. 144 i nast.) wynika, że kredyt udzielany jest w PLN waloryzowany kursem walut wymienialnych według tabeli kursowej (...) (rozdział IV regulaminu, § 1, k.145 v). Wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo- odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) na dzień spłaty. Z kolei wysokość rat odsetkowych i kapitałowo- odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) na dzień spłaty (rozdział VIII Regulaminu, § k. 149).

W dniu 8 sierpnia 2008 roku powodowie podpisali „Oświadczenie dla kredytów i pożytek hipotecznych (kredyt walutowy)” będące załącznikiem do procedury banku (k.130 131), w którym oświadczyli, że w pierwszej kolejności przedstawiono im ofertę kredytu w PLN, a ofertę kredytu/pożyczki hipotecznej denominowanej w walucie obcej wybrali mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, a w szczególności tego, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu hipotecznego oraz wzrost całego zadłużenia. Ponadto oświadczyli, że zostali poinformowani o jednoczesnym ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej polegającym na tym, że w wyniku niekorzystnej zmiany stopy procentowej może ulec zwiększeniu comiesięczna rata spłaty kredytu oraz wartość całego zaciągniętego zobowiązania. Nadto w oświadczeniu wskazano, że przedstawiciel banku poinformował powodów o kosztach obsługi kredytu w wypadku niekorzystnej zmiany kursu walutowego i zmiany stopy procentowej - o możliwości wzrostu raty kapitałowo-odsetkowej, a także, że informacje te zostały powodom przedstawione w postaci symulacji wysokości rat kredytów.

Na podstawie dyspozycji powodów kredyt został wypłacony w trzech transzach: pierwsza transza 23 października 2008 roku w wysokości 150.000 zł, druga transza w dniu 20 listopada 2008 roku w wysokości 140.000 zł i trzecia transza w dniu 9 czerwca 2009 roku w wysokości 170.000 zł (zaświadczenie k.40 i nast.). Do dnia 31 grudnia 2020 roku powodowie spłacili na rzecz pozwanego banku kwotę niższą niż otrzymana w ramach kredytu; otrzymali 460.000 zł, spłacili 79.631,87 zł oraz 59.225,60 CHF (zestawienie k.50 i nast.). Przy przeliczeniu po średnim kursie NBP z chwili zamknięcia rozprawy tj. 4,3500 zapłacona przez powodów we frankach kwotą %9.225,60 CHF stanowiła równowartość 257.631,37 zł. Powodowie w przeliczeniu na złote zapłacili zatem na rzecz banku łącznie 337.263,23 zł (257.631,37 +79.631,87).

Pismem z 4 marca 2021 roku powodowie wezwali pozwany Bank do zapłaty nienależnie pobranych świadczeń w okresie od dnia 1 grudnia 2008 roku do dnia 31 grudnia 2020 roku w związku z nieważnością umowy w kwocie 79.631,87 zł oraz 59.225,60 CHF (k.30 i nast.). strona pozwana, w piśmie z 4 marca 2021 roku (k.44 i nast.) nie uwzględniła reklamacji powodów.

Opisany stan faktyczny Sąd ustalił o w oparciu o powołane wyżej dowody z dokumentów, a także częściowo w oparciu o zeznania świadka M. P. (k.368 i nast.) oraz w oparciu o przesłuchanie powodów. Zeznania świadka co do przebiegu zdarzeń związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytu powodom nie miały istotnej wartości. Świadek z uwagi na obowiązki zawodowe jakie pełnił w tamtym okresie u strony pozwanej nie brał udziału w procedurze zawierania umów, nie posiadał informacji co do tej konkretnej umowy, która jest przedmiotem sporu w niniejszym postępowaniu, a wypowiadał się głównie co do stosowanych u pozwanego zasad postępowania i reguł w ramach jakich winni działać pracownicy banku. Tym niemniej zeznania te korespondują z przedstawionymi w sprawie dokumentami, przede wszystkim wzorcem umowy stosowanym przez stronę pozwaną, a także treścią zawartej umowy, a w części także z zeznaniami powodów. Pozwany nie wykazał aby kredytobiorcom udzielono jakiejkolwiek informacji co do realnie możliwych skutków zaciągnięcia zobowiązania wyrażonego w CHF, sposobu przeliczeń, mechanizmu i wpływu powiązania kredytu z CHF. Tu podkreślić należy, że – zarówno z samych dokumentów, jak i przesłuchania powodów wynika, że treść umowy, w szczególności postanowienia dotyczące zasad spłaty, wypłaty były przeniesione wprost z wzorca umownego do finalnego druku umowy. Złożone w umowie (§ 29) oświadczenie o zapoznaniu z kryteriami zmian stop procentowych oraz warunkami udzielania kredytu oraz ryzyku kursowym ma charakter dość ogólny, a jak wynika z przesłuchania powodów w zakresie ryzyka kursowego nacisk kładziono na stabilność franka, co nie obrazuje w pełni ryzyka kursowego, pomija też całkowicie wpływ banku na kształtowanie kursów.

Za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia uznał sąd dowód z opinii biegłego. Pomimo zgłoszenia zarzutu nieprawidłowości matematycznych dotyczących przedstawionego przez powodów wyliczenia, pełnomocnik pozwanego na rozprawie w dniu 11 stycznia 2022r. oświadczył, że w wyliczeniu tym nie widzi błędów rachunkowych, a wyliczenie kwestionuje jedynie jako dokument prywatny. Jako, ze dokonane obliczenia zostały wykonane przez powodów w oparciu o dane dostarczone przez bank, a strona pozwana wycofała się z zarzutu błędów matematycznych, a także wobec braku podstaw do uzupełnienia umowy (a w konsekwencji uznania przez sąd co do zasady nieważności umowy) (o czym poniżej), wnioski te były bezprzedmiotowe, albowiem nie istniała konieczność zasięgnięcia opinii biegłego. Wysokość kwot wypłaconych przez bank nie była w ogóle sporna, zaś wysokość wpłat dokonanych przez powodów została wyliczona przez powodów na podstawie informacji uzyskanych od pozwanego, a dokonanie takiego wyliczenia (zsumowanie rat) nie wymaga wiedzy specjalistycznej.

Sąd zważył:

Sporna umowa ma charakter umowy indeksowanej do waluty obcej, a zatem wysokość kapitału w chwili zawarcia umowy określona został w złotych, a przeliczenie na walutę obcą nastąpiło w chwili wypłaty środków, a więc w terminie odmiennym od dnia zawarcia umowy. Wysokość kapitału jaki pozostaje do spłaty nie była więc z góry znana ani w walucie indeksacji ani w PLN.

Świadczenie Banku wypłacane zostało w złotych, a następnie przeliczone na CHF wedle kursu kupna stosowanego przez Bank w dniu uruchomienia kredytu. Ustalony ostatecznie w ten sposób kapitał miał być spłacany w ratach kapitałowo odsetkowych, przy czym dokonywano powtórnego przeliczenia wysokości raty na PLN, tym razem wedle kursu sprzedaży ustalanego przez Bank. Za trafne w tych warunkach należy uznać zarzuty powodów dotyczące przyjętej w umowie klauzuli przeliczeniowej tj. oparcie jej na własnych kursach kupna i sprzedaży CHF, określanych dowolnie przez bank, skutkiem czego umowa na skutek indeksacji nie zawierała określenia głównego świadczenia kredytobiorcy, a konkretnie nie określała kapitału kredytu. Jednocześnie na skutek zastosowania ponownego przeliczenia rat na PLN, znowu przy zastosowaniu kursów (tym razem kursów sprzedaży) dowolnie ustalanych przez Bank, nie określała również w sposób jednoznaczny sposobu wyliczenia rat kapitałowo – odsetkowych.

Zgodnie z art. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich warunki umowy, które nie były indywidualnie uzgadniane mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikająca z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeżeli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Zgodnie z art. 4 ust 2 dyrektywy ocenia nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

Z kolei zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Klauzula przeliczeniowa wpływająca bezpośrednio na wysokość świadczeń kredytobiorców stanowiła element określający wysokość tych świadczeń. Biorąc pod uwagę, że art. 69 prawa bankowego jako elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu wskazuje obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami stwierdzić należy, że klauzula ta wprost określała świadczenie główne kredytobiorców.

Możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone w pierwszej kolejności wymaga ich zakwalifikowania albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określających główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W niniejszej sprawie postanowienia umowy, odwołujące się do bliżej nieokreślonych kursów obowiązujących w banku począwszy od uruchomienia kredytu, poprzez okres spłat poszczególnych rat nie określały stałego i jednoznacznego, obiektywnie weryfikowalnego kryterium przeliczeniowego stanowiły scedowanie na rzecz banku prawa do kształtowania kryteriów przeliczeniowych (kursu waluty obcej w procesie wypłaty kredytu i jego spłaty) w taki sposób, że nie były one ani jasne (transparentne) ani zrozumiałe dla konsumenta. Tym samym postanowienie umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art.4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Otwiera to drogę do oceny kwestionowanych postanowień umownych pod kątem art. 385 ¹ § 1 zd.1 k.c. oraz art. 3 ust.1 Dyrektywy 93/13, który stanowi, że warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Dobre obyczaje to także normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przez działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na jego niekorzyść praw i obowiązków wynikających z umowy (tak m.in. SN w wyrokach: z 19 marca 2007 roku, III SK 21/06, z 29 sierpnia 2013 roku, I CSK 660/12 i z 13 sierpnia 2015 roku, I CSK 611/14).

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron (wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2016 roku, I CSK 125/15). Klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej w istocie wysokości jego zobowiązania, jest klauzulą niedozwoloną.(wyrok SN z 4 kwietnia 2019 roku III CSK 159/17). Taki też wniosek przyjął TSUE w wyroku C 26/13 (Kasler) pkt 2: Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku warunku umownego takiego jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne.

Ponieważ treść kwestionowanych postanowień umowy umożliwia pozwanemu jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec banku, zakłócona zostaje równowaga pomiędzy stronami umowy, a takie postanowienie staje się sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz dodatkowo w sposób rażący narusza interesy konsumentów. Zostały więc spełnione wszystkie przesłanki określone w art. 385 ¹ § 1 k.c., nakazujące uznać to postanowienie za niedozwoloną klauzulę umowną.

Konsekwencją abuzywności postanowień umownych jest brak związania nimi powodów, co determinuje konieczność pominięcia kursów walut obcych ustalanych jednostronnie przez bank. W umowie powstaje zatem luka, powodująca brak możliwości przeliczenia zobowiązania pozwanych do CHF i wysokości zadłużenia w poszczególnych okresach po waloryzacji, jak i powrotnego przeliczenia na złote. Tym samym dochodzi do niemożności określenia zarówno wysokości wykorzystanego kapitału, jak i poszczególnych rat. Ponieważ klauzula indeksacyjna stanowiła przedmiotowo istotny element umowy, stanowiący podstawę do zastosowania oprocentowania LIBOR właściwego dla waluty obcej, co niewątpliwie było głównym celem takiego, jak w przedmiotowej sprawie ukształtowania umowy, pominięcie tej klauzuli prowadzi do wynaturzenia całego stosunku prawnego i definitywnej zmiany charakteru umowy.

Zdaniem sądu w niniejszym przypadku brak jest podstaw, aby w miejsce abuzywnych klauzul waloryzacyjnych wprowadzać inny miernik wartości. Dopuszczalność zastąpienia klauzul niedozwolonych zgodnie z orzecznictwem TSUE, ze względu na cel „odstraszający” Dyrektywy 93/13, który w razie naruszenia równowagi stron umowy to stronie słabszej daje możliwości decyzyjne, uzależniona jest od woli konsumenta. W orzeczeniu Kasler (C-26/13) Trybunał dopuścił zastąpienie nieuczciwego warunku dyspozytywnym przepisem krajowym jedynie wówczas, gdy wyeliminowanie nieuczciwego warunku oznacza na mocy prawa krajowego unieważnienie całej umowy (co zdaniem sądu ma miejsce w niniejszej sprawie) oraz kumulatywnie jeżeli unieważnienie to naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje (co jak wynika z jednoznacznego stanowiska powodów w niniejszej sprawie nie występuje).

Ponieważ w chwili zawarcia umowy nie obowiązywały przepisy dyspozytywne, które mogłyby znaleźć zastosowanie w miejsce bezskutecznych klauzul abuzywnych nie istnieje możliwość zastąpienia tych klauzul rozwiązaniami wynikającymi z ustawy. Z kolei ponieważ wyeliminowanie wadliwej klauzuli indeksacyjnej całkowicie zmieniłoby charakter umowy stron, a w szczególności charakter świadczenia głównego kredytobiorców, to uznać należało, że nie jest możliwe dalsze jej utrzymanie. Jak wynika z orzeczenia TSUE w sprawie Dziubak (C-260/18: 1) artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

Ostatecznie zatem - skoro w niniejszej sprawie po wyłączeniu nieuczciwych warunków, ze względu na zmianę charakteru umowy nie jest możliwe jej obowiązywanie, a nie istnieje możliwość ich zastąpienia przepisem dyspozytywnym, należało uznać, że umowa nie może obowiązywać, co skutkowało ustaleniem jej nieważności.

W orzecznictwie i doktrynie trwa spór co do sposobu rozliczania roszczeń przysługujących kredytodawcy i kredytobiorcom w sytuacji gdy umowa kredytu okazała się nieważna. Pojawiły się w tym zakresie dwie dominujące teorie, a mianowicie teoria dwóch kondykcji i teoria salda. Teoria dwóch kondykcji opiera się na założeniu, że świadczenie nienależne stanowi szczególny rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia uregulowany przez ustawodawcę odmiennie od zasad wynikających z art. 405 k.c. Jej zwolennicy przyjmują, że ustawodawca przesądził, iż samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ani czy na skutek tego świadczenia majątek solvensa uległ zmniejszeniu. Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego - przesłankę jego wzbogacenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku sygn. V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo, uchwała z dnia 16 lutego 2021 roku sygn. III CZP 11/20, uchwała z dnia 7 maja 2021 roku sygn. 6/21).

W ocenie Sądu orzekającego pogląd ten formułowany jest całkowicie contra legem. Art. 410 § 1 k.c. brzmi: przepisy artykułów poprzedzających (tj. art. 405 i nast.) stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Artykuł 410 § 1 k.c. nie formułuje żadnego domniemania, ani nie przesądza o braku potrzeby badania zakresu bezpodstawnego wzbogacenia. Przeciwnie – nakazuje stosowanie do art. 405 i następnych w szczególności (nie odpowiednio) do świadczeń nienależnych. Oznacza to, że do zwrotu świadczenia nienależnego zastosowanie znajduje ogólna zasada przewidziana w art. 405 k.c., zgodnie z którą kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Należy się zgodzić z twierdzeniem, że świadczenie nienależne jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia, ale jego odmienność nie wynika z niestosowania do świadczeń nienależnych art. 405 k.c., co byłoby sprzeczne z literalnym brzmieniem art. 410 § 1 k.c. (nakazuje stosowanie przepisów poprzedzających w szczególności, a nie odpowiednio), ale z odrębnych zasad dotyczących świadczeń nienależnych określonych w art. 411 k.c. (podobnie K. Mularski, Kodeks cywilny. Tom II . Komentarz, red. Gutowski, 2019, Legalis, C.H. Beck- przywołane tam argumenty mają charakter uniwersalny, odrywający się od kazuistyki pojawiającej się w orzecznictwie na tle umów kredytowych). Nie ma przy tym potrzeby (jak czyni to Sąd Najwyższy w cytowanych wyżej orzeczeniach) odwoływania się do regulacji dotyczących umów wzajemnych, czy tez regulacji odnoszących się do stosunków rzeczowych.

Nawet zresztą przy przyjęciu teorii kondykcji można mieć wątpliwości, czy w wypadku nieważności umowy kredytowej świadczenie kredytobiorcy, w zakresie w jakim nie przekracza wzbogacenia uzyskanego kosztem kredytodawcy, w ogóle stanowi świadczenie nienależne i czy tworzy dla kredytobiorców podstawy formułowania skargi kondykcyjnej. Kredytobiorca świadczy wszak z zamiarem wykonania obowiązku zwrotu kwoty kredytu na rzecz kredytodawcy, a więc z zamiarem zwrotu otrzymanych w związku z zawarciem umowy środków. Okoliczność, że czyni to w błędnym przekonaniu, że umowa obowiązuje, wydaje się nie mieć decydującego znaczenia dla oceny charakteru tego świadczenia. Bez znaczenia jest również, iż czyni to przed datą wymagalności roszczenia kredytodawcy.

W tych warunkach roszczenie powodów o zapłatę 14.761,96 zł oraz 59.255,60 CHF zł tytułem nienależnie pobranych przez stronę pozwaną od powodów środków w okresie od dnia 31 sierpnia 2008 roku do dnia 31 grudnia 2020 roku w związku z nieważnością umowy kredytu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021 roku do dnia zapłaty oparte o zarzut nieważności umowy nie zasługiwało na uwzględnienie. Poza sporem jest, że powodowie otrzymali od pozwanego kwotę 460.000 zł. Suma wpłaconych przez powodów kwot ciągle jest mniejsza niż otrzymana (do 31 grudnia 2020r. tj wskazanej w pozwie daty wyznaczającej granice stanu faktycznego będącego przedmiotem niniejszego postępowania wpłacili na rzecz pozwanego 337.263,23 zł). Pozwany zatem nie jest wzbogacony kosztem powodów, a po stronie powodów nie doszło do zubożenia. Art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c. nie dają zatem podstaw do uwzględnienia powództwa w tej części.

Powodowie mają jednak interes prawny w ustaleniu nieważności umowy. Orzeczenie w tym przedmiocie rozstrzyga definitywnie stan niepewności co do obowiązywania umowy i nie jest wyprzedzone żadnym przysługującym powodom dalej idącym roszczeniem. W tych warunkach w oparciu o przepis art. 189 k.p.c. uwzględnił powództwo ustalając, że umowa jest nieważna. Nietrafny okazał się w tym kontekście podnoszony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia. Instytucja przedawnienia dotyczy jedynie roszczeń majątkowych w rozumieniu prawa do żądania świadczenia. Nie ulęgają przedawnieniu żądania ustalenia prawa czy stosunku prawnego na podstawie art. 189 k.p.c. Nie oznacza to, że mogą być one dochodzone bezterminowo, gdyż przesłanką ustalenia musi być interes prawny (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 czerwca 2000 roku., sygn. I ACa 208/00). Dopóki zatem powodowie mają interes prawny w dokonaniu ustalenia, dopóty nie może być mowy o przedawnieniu tego roszczenia.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu przepis art. 100 zd. 2 k.p.c. Mając na względzie, iż powodowie utrzymali się z żądaniem co do zasady, a wyrokiem ustalono nieważność umowy, Sąd całością kosztów obciążył pozwanego. Na zasądzoną na rzecz powoda kwotę złożyły się opłata od pozwu i koszty zastępstwa procesowego.

SSO Łucja Oleksy-Miszczyk

.