Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 sierpnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSO Tomasz Tatarczyk
Protokolant :	Katarzyna Popęda

po rozpoznaniu w dniu 29 lipca 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. P. i I. P.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 14 kwietnia 2021 r., sygn. akt I C 346/20

1)  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punktach 2. i 3. w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powodów 485 102,35 (czterysta osiemdziesiąt pięć tysięcy sto dwa i 35/100) złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 kwietnia 2020 r.,

a w pozostałej części odnośnie do odsetek powództwo oddala,

b)  w punkcie 4. w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powodów 11 817 (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście) złotych z tytułu kosztów procesu;

2)  oddala apelację pozwanego w pozostałej części;

3)  zasądza od pozwanego na rzecz powodów 9 100 (dziewięć tysięcy sto) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Tomasz Tatarczyk

Sygn. akt I ACa 661/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 14 kwietnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Katowicach ustalił, że zawarta w dniu 17 listopada 2006 r. pomiędzy Bankiem (...) SA w W. a powodami umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do (...), zmieniona sporządzonym w dniu 30 maja 2008 r. aneksem jest nieważna, zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 425 226 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 kwietnia 2020 r., oddalił powództwo w pozostałym zakresie i orzekł o kosztach procesu. Sąd ustalił, że w dniu 17 listopada 2006 r. powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego, Bankiem (...) SA w W., umowę o kredyt hipoteczny w walucie wymienialnej. Kwota kredytu została określona w umowie na 36 361,45 CHF. Aneksem z 30 maja 2008 r. zwiększono kwotę kredytu do 294 976,02 CHF. Kredyt miał być przeznaczony na sfinansowanie zakupu działki budowlanej oraz budowę domu jednorodzinnego w M.. Kredyt udzielony został powodom na okres do 16 listopada 2036 r. Spłata kredytu miała nastąpić w miesięcznych ratach określonych w harmonogramie spłat. Powodowie dokonali łącznie wpłat na poczet kredytu w wysokości 485 102,35 zł w okresie od 5 grudnia 2006 r. do 5 listopada 2019 r. Sąd wskazał, że zawierając umowę kredytu powodowie mieli status konsumentów. Za niedozwolone uznał postanowienia umowne przewidujące dwukrotne przeliczenie zobowiązań, przy wypłacie kredytu i spłacie rat, według niejednolitych kursów waluty zgodnie z tabelami obowiązującymi w banku kredytującym bez wskazania warunków ustalania kursów z pozostawieniem ich ustalania dyspozycji banku. Stwierdził wobec tego bezskuteczność tych postanowień wywodząc, że określały one główne świadczenia stron i wskazał na niedopuszczalność ich zastąpienia innymi ze względu na konieczność utrzymania podstawowych elementów umowy decydujących o jej charakterze prawnym. W rezultacie za uzasadnione uznał żądanie ustalenia nieważności umowy oraz zwrotu świadczeń spełnionych przez powodów w jej wykonaniu. Uwzględnił zgłoszony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczeń o zapłatę w części obejmującej świadczenia spełnione przez powodów w okresie od grudnia 2006 r. do stycznia 2010 r., tj. w okresie poprzedzającym dziesięć lat przed wytoczeniem powództwa. Wskazał, że przedawnieniu uległo roszczenie o zwrot rat kapitałowych w sumie 31 691,75 zł i rat odsetkowych w sumie 28 184,60 zł.

W apelacji pozwany zarzucił wadliwe ustalenie, że postanowienia umowy nie były indywidualnie negocjowane z powodami, podczas gdy powodowie dopasowali parametry umowy do własnych potrzeb, wynegocjowali obniżenie marży banku, że nie zostali powodowie poinformowani o ryzyku kursowym, a wszak złożyli oświadczenia o ponoszeniu ryzyka walutowego i zmiennej stopy procentowej, że nie dokonali świadomego wyboru kredytu denominowanego oraz że bank miał możliwość arbitralnego ustalania tabeli kursów walut, że powodowie nie znali mechanizmów ustalania kursów i postanowienia dotyczące mechanizmów przeliczeniowych nie były uzgadniane, podczas gdy trzy transze kredytu zostały wypłacone z zastosowaniem negocjowanego kursu, że kredyt był indeksowany, podczas gdy był denominowany, naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że pozwany miał nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, podczas gdy z treści umowy i aneksu wynika, że nie ustalał kursów w sposób dowolny, przyjęcie, że postanowienia dotyczące sposobu ustalania kursów nie zostały uzgodnione, podczas gdy powodowie określili cel kredytowania, wybrali walutę kredytu i oprocentowanie, obniżono marżę, została im przedstawiona oferta kredytu w złotych, którą odrzucili i wybrali kredyt w walucie obcej, przy wypłacie trzech transz wynegocjowali kurs przeliczeniowy, przez przyjęcie, że pozwany nie poinformował powodów o ryzyku kursowym, naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 299 k.p.c. przez wadliwą ocenę dowodu z przesłuchania powodów, art. 227 w związku z art. 235 ² § 1 pkt 2 i 278 k.p.c. przez odmowę dopuszczenia dowodu z opinii biegłego na okoliczność rynkowego charakteru kursu stosowanego przez bank, braku arbitralności pozwanego przy ustalaniu wysokości zadłużenia powodów, braku naruszenia dobrych obyczajów i interesów strony powodowej, możliwości wykonywania umowy po usunięciu z niej mechanizmów przeliczeniowych, art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c. przez pominięcie zeznań świadka i dokumentów, za pomocą których pozwany wykazywał, że nie miał dowolności w kształtowaniu kursów walut, że powodowie uczestniczyli w ustalaniu wysokości kursów, po których nastąpi uruchomienie trzech transz, że postanowienia umowne były indywidualnie negocjowane oraz przez brak wskazania podstawy prawnej stwierdzenia nieważności umowy, art. 105 § 2 w związku z art. 99 i 98 § 1 i 3 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie, naruszenie prawa materialnego - art. 189 k.p.c. przez przyjęcie, że powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy, art. 385 ¹ § 1 w związku z art. 65 § 2 k.c. i z art. 69 pr. bank. przez przyjęcie, że postanowienia przeliczeniowe dotyczyły głównych świadczeń stron oraz przez przyjęcie, że pozwany miał możliwość swobodnego ustalania kursów, podczas gdy w świetle prawidłowej wykładni umowy i całokształtu okoliczności dotyczących jej zawarcia i wykonania nie sposób wyprowadzić wniosku, że postanowienia umowy odsyłające do stosowania kursów walut ustalanych przez pozwanego były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interes konsumenta, art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 385 ¹ § 1 k.c. przez przyjęcie, że postanowienia umowne nie wskazują jednoznacznie, w jaki sposób jest ustalany kurs franka i że pozwany miał możliwość swobodnego ustalania kursu franka, podczas gdy przeciwny wniosek wypływa z faktu indywidualnego negocjowania kursu wypłaty kredytu z powodami oraz z obowiązku publikacji kursów, art. 385 ¹ § 1 i 385 ² k.c. przez nieprawidłową interpretację pojęcia rażącego naruszenia interesów konsumenta przez ograniczenie oceny do literalnego brzmienia postanowień umowy bez uwzględnienia okoliczności zaistniałych przy zawieraniu umowy, faktu negocjowania kursu waluty, okoliczności wykonywania umowy, art. 385 ¹ § 1 i 4 w związku z art. 6 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, art. 385 ¹ § 1 w związku z art. 4 ustawy z 29 lipca 2011 r. przez przyjęcie, ze znaczenia nie ma sposób wykonywania umowy i pominięcie wprowadzenia możliwości spłaty kredytu w walucie zobowiązania, art. 358 § 2 k.c. w związku z art. 3 k.c., art. 41 ustawy prawo wekslowe przez niezastosowanie, art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 65 § 2 k.c. i art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe przez niewłaściwe zastosowanie, art. 731 i 118 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, art. 367 w związku z art. 369 k.c. przez solidarne zasądzenie na rzecz powodów należności; domagał się skarżący zmiany wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów kosztów procesu, zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego lub uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Powodowie zarzucili obrazę prawa procesowego - art. 100 w związku z art. 98 i 99 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie i stosunkowe rozdzielenie kosztów procesu, obrazę prawa materialnego - art. 120 § 1 k.c. w związku z art. 118 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że doszło do przedawnienia części ich roszczeń; domagali się skarżący zmiany wyroku przez zasądzenie na ich rzecz od pozwanego kwoty żądanej pozwem, tj. 485 102,35 zł i z tytułu kosztów procesu kwoty 11 817 zł, zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, wyżej przywołane, są prawidłowe, znajdują oparcie w zebranych dowodach.

Dopasowanie przez powodów parametrów umowy do własnych potrzeb i wynegocjowanie przez nich obniżenia marży banku w przypadku wypłaty trzech transz nie świadczy, wbrew sugestiom pozwanego, o tym, że indywidualnie uzgodnione przez strony zostały postanowienia umowne uznane za abuzywne.

Skutków zamieszczenia w umowie postanowień niedozwolonych nie niwelował fakt złożenia przez powodów oświadczenia o ponoszeniu ryzyka walutowego i ryzyka zmiennej stopy procentowej oraz przyjęcia przez nich na siebie ryzyka walutowego ze świadomością zmienności kursów, skoro brak było w sprawie podstaw do przyjęcia, że udzielił bank powodom informacji dotyczących ryzyka zmian kursowych wykraczających poza pewien poziom ogólności, jak tego wymagało zawarcie umowy długoterminowej, do istoty której należało uzależnienie wysokości zobowiązań od kursu waluty stanowiącego narzędzie waloryzacji, a ryzyka zmiany kursów nie może ponosić tylko jedna strona kontraktu, mianowicie kredytobiorcy, gdyż nie da się tego pogodzić z zasadą równowagi kontraktowej stron.

Dokonanie przez powodów świadomego wyboru kredytu denominowanego nie pozbawia ich prawa podważenia jako niedozwolonych warunków umowy, jaką zawarli oni z poprzednikiem prawnym pozwanego.

Nie jest wadliwym ustalenie, że w świetle postanowień umowy bank miał możliwość arbitralnego ustalania tabeli kursów walut, skoro taką możliwość umowa stwarzała nie określając sposobu ustalania kursów w tabeli i nie umożliwiając powodom ustalenia wysokości zobowiązań kształtowanych w trakcie realizacji umowy w oparciu o niejasne kryteria.

Wadliwym nie jest również ustalenie, że powodowie nie znali mechanizmów ustalania kursów, a postanowienia dotyczące mechanizmów przeliczeniowych nie były przez strony uzgadniane, nie świadczy wszak o wiedzy powodów na temat sposobu ustalania kursów waluty oraz o uzgodnieniu treści postanowień umownych dotyczących przeliczeń powołany przez pozwanego przeciwko temu ustaleniu fakt wypłaty trzech transz kredytu z zastosowaniem negocjowanego kursu.

Funkcjonalnie kredyt denominowany nie różnił się od kredytu indeksowanego, w przypadku obu tych rodzajów umów, ich istota polegała na waloryzacji w oparciu o kurs waluty obcej świadczeń stron spełnianych w złotych, osłabia ta okoliczność zarzut strony pozwanej wadliwego ustalenia, że kredyt udzielony powodom był indeksowany, podczas gdy był denominowany.

Nietrafnie zarzucił pozwany w apelacji naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. podważając przyjęcie, że miał on nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursów waluty, co nie należy do materii uregulowanej w tym przepisie określającym zasadę swobodnej oceny dowodów, podobnie jak nie uzasadnia zarzutu obrazy tego przepisu stwierdzenie, że postanowienia dotyczące sposobu ustalania kursów nie zostały uzgodnione, podczas gdy, jak wywodzi pozwany, powodowie określili cel kredytowania, wybrali walutę kredytu i oprocentowanie, obniżono marżę, została powodom przedstawiona oferta kredytu w złotych, którą odrzucili i wybrali kredyt w walucie obcej, przy wypłacie trzech transz wynegocjowali kurs przeliczeniowy; notabene, nie świadczą te okoliczności o indywidulanym uzgodnieniu postanowień umowy uznanych za abuzywne.

Nie budzi zastrzeżeń uznanie przez Sąd Okręgowy za wiarygodne zeznań powodów. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest w tym zakresie nieuzasadniony. Nie chodziło wszak o brak udzielenia powodom jakichkolwiek informacji o ryzyku walutowym i ekonomicznych konsekwencjach zawarcia umowy kredytu lecz o sposób zrealizowania przez bank obowiązków informacyjnych związanych z kredytem denominowanym.

Istota zagadnienia nie polegała na ocenie, czy stosowane przez bank w trakcie realizacji umowy kursy rażąco naruszały interesy powodów, czy miały te kursy charakter rynkowy, czy bank ustalał je dowolnie lecz na stwierdzeniu, że pozwalały zawarte w umowie klauzule przeliczeniowe na dowolność banku i że nie zawierała umowa przejrzystych zasad ustalania przez bank mierników denominacji. Ocenie bowiem pod kątem abuzywności postanowienia umowy podlegały według daty jej zawarcia, a nie przez pryzmat sposobu jej wykonywania.

Z tego względu niezasadnie zarzuca apelacja naruszenie prawa procesowego przez odmowę przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego w dziedzinie finansów na okoliczność rynkowego charakteru kursu stosowanego przez bank, braku arbitralności pozwanego przy ustalaniu wysokości zadłużenia powodów, braku naruszenia dobrych obyczajów i interesów strony powodowej oraz przez pominięcie zeznań świadka i dokumentów, za pomocą których pozwany zamierzał wykazać, że nie miał dowolności w kształtowaniu kursów walut. Problem tkwił wszak w braku określenia w umowie zasad ustalania kursów, nie polegała rzecz na działaniu powodów w usprawiedliwionym zaufaniu do banku lecz na przejrzystości zasad i możliwości ustalania przez powodów wysokości ich zobowiązań w oparciu o postanowienia umowy.

W wyroku z 18 listopada 2021 r. C-212/20 odnoszącym się do polskiego porządku prawnego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu w taki sposób aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę. Rzecz jasna, odnieść należy te uwagi do umowy kredytu zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego, w której kwota kredytu określona została we frankach szwajcarskich i we frankach określono w harmonogramie wysokość rat spłaty kredytu, ale wypłacie kredyt podlegał i jego raty spłacie podlegały w złotych po przeliczeniu według kursów franka obowiązujących w banku kredytującym. Funkcjonalnie nie różniła się ta umowa od umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej.

Takiej możliwości nie stwarzały powodom dotyczące przeliczeń postanowienia umowy kredytu zawartej przez nich z poprzednikiem prawnym pozwanego, gdyż nie określały sposobu ustalania wielkości kursów waluty i ostatecznie pozostawiały kredytodawcy skonkretyzowanie warunków wypłaty i spłaty kredytu. Miały one zatem charakter postanowień niedozwolonych, bowiem uprawniały jedną stronę kontraktu - przedsiębiorcę do kształtowania w trakcie realizacji umowy zobowiązań kredytobiorców, na co ci nie mieli wpływu i nie znali konkretnych zasad ustalania mierników przeliczeń.

Powodowie mieli interes prawny, w rozumieniu art. 189 k.p.c., w żądaniu ustalenia nieważności umowy, która wiązać ich miała z bankiem do 2036 r., gdyż rozstrzygnięcie o tym żądaniu uchylić mogło niepewność co do ich sytuacji prawnej wobec kwestionowania postanowień umowy oraz spór stron odnośnie do wymagalnych w przyszłości roszczeń banku, a także stwarzać podstawę rozliczeń stron dotyczących świadczeń już spełnionych.

Pełniejszej ochrony prawnej nie mogło zapewnić powodom samo powództwo o zapłatę, gdyż objąć ono mogło jedynie świadczenia z umowy w części już spełnione, stanowczemu zaś zakończeniu sporu stron odnośnie do charakteru postanowień umownych i ważności umowy, a w rezultacie odnośnie do istnienia obowiązku świadczeń w przyszłości służyć mogło powództwo o ustalenie.

Istotę umowy stanowiło przeliczenie ( waloryzacja ) według kursu franka świadczeń obu stron płatnych w złotych.

W orzecznictwie zarówno Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych stwierdzano wielokrotnie, że mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula waloryzacyjna, która nie zawiera jednoznacznej treści, w rezultacie pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Odwołanie się w postanowieniach regulaminu umowy do kursów waluty obowiązujących w banku kredytującym oznacza naruszenie równowagi kontraktowej stron, skoro o środkach kształtujących wysokość świadczeń stron decydować mógł jednostronnie kredytodawca kształtując przez to wysokość własnych korzyści finansowych, a jednocześnie nieprzewidywalne dla kredytobiorców koszty udzielonego im kredytu.

Regulując mechanizm przeliczeń nie odwołują się te postanowienia do zobiektywizowanych, zewnętrznych w stosunku do stron kontraktu kryteriów ustalania kursu walutowego lecz pozostawiają określenie warunków przeliczeń kompetencji jednej z nich, mianowicie bankowi, przez co równowaga kontraktowa stron zostaje w sposób istotny zachwiana.

Według § 4 ust. 1 umowy, zmiana kursu waluty wpływa na wysokość salda kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej. Od decyzji kredytodawcy podejmowanych w trakcie realizacji umowy w oparciu o nieokreślone w umowie kryteria zależała zatem wysokość zobowiązań kredytobiorców.

Nie powinno budzić wątpliwości, że miały te postanowienia umowne charakter niedozwolony.

Dotyczące ryzyka kursowego klauzule umowne określały główne świadczenia stron ( płatne w złotych po przeliczeniu według kursu franka ) i nie zostały sformułowane jednoznacznie, gdyż nie pozwalały kredytobiorcom na oszacowanie ani kwoty kredytu, która zostanie im udostępniona w złotych, ani wysokości obciążających ich w przyszłości świadczeń pozostawiając bankowi jednostronne ustalanie parametrów przeliczeniowych. Za przyjęciem, że określały klauzule przeliczeniowe główne świadczenia stron przemawia to, że ich wyeliminowanie z umowy wykluczało realizację jej funkcji związanej z ryzykiem kursowym.

Przeciwne twierdzenia apelacji i podniesione w tej materii zarzuty obrazy prawa materialnego są nietrafne.

Klauzule przeliczeniowe zawarte w umowie za niedozwolone uznać ponadto należało z tej przyczyny, że przewidywały one ustalenie podlegającej wypłacie w złotych kwoty kredytu poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej we frankach według kursu kupna franka, a określenie podlegających zapłacie w złotych rat kredytu według kursu sprzedaży franka.

Naruszają te postanowienia w sposób rażący równowagę kontraktową stron na niekorzyść konsumenta, a także dobre obyczaje, które nakazują aby koszty przez niego ponoszone w związku z zawarciem i wykonaniem umowy stanowiły zapłatę za korzyść, jaką mu ta umowa przynosi, wiązały się z nią i z niej wynikały.

Tymczasem regulamin kredytu powołany w umowie, mający zastosowanie w sprawach w niej nieuregulowanych przewidując zastosowanie kursu kupna waluty dla ustalenia kwoty kredytu udzielonego w złotych, a kursu jej sprzedaży dla określenia salda zobowiązań kredytobiorców i wysokości obciążających ich rat zastrzegał bankowi dodatkowy zysk powodując nieuzasadniony, oderwany od waloryzacji i kwoty uzyskanego kapitału kredytu, wzrost zobowiązań kredytobiorców. Niezależnie od zmian kursu waluty stanowiącego podstawę przeliczeń, a nawet przy założeniu, że kurs ten w ogóle nie ulegnie zmianie w trakcie wykonywania umowy, nakładała umowa na kredytobiorców obowiązek zapłaty z tytułu kapitału kredytu kwoty wyższej, niż przez nich uzyskana i odsetek od nadwyżki przewyższającej kwotę udzielonego im kredytu.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Oparcia w tym przepisie nie znajdują postanowienia umowy stron, po myśli której kredytobiorcy zobowiązani byli do zwrotu bankowi nie tylko kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami oraz do zapłaty prowizji i innych opłat ale również do zapłaty kwoty przewyższającej sumę środków pieniężnych oddanych im do dyspozycji, mianowicie nadwyżki wynikającej z zastosowania do wyliczeń z jednej strony kursów kupna waluty, z drugiej kursów jej sprzedaży i odsetek od tej nadwyżki.

Według art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia w umowie niedozwolonych postanowień.

Art. 6 ust. 1. Dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych, jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki.

Wykluczając co do zasady możliwość dokonania przez sąd krajowy zmiany nieuczciwych warunków umowy w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zwraca się uwagę, że działania sądu krajowego w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami do przewidywania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych, skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do niej warunków uczciwych, kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu ( wyrok SN z 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18 i tam powołane orzecznictwo ).

Sprzeczne z tym charakterem działania sądu polegającego na stwierdzeniu w umowie klauzul niedozwolonych byłoby postulowane w apelacji uzupełnienie umowy na wypadek uznania jej postanowień przeliczeniowych za niedozwolone przez odwołanie się do kursów średnich NBP i zastosowanie w tym celu w drodze analogii przepisów ustawy Prawo wekslowe.

Powołany w apelacji przepis art. 358 § 2 k.c. nie obowiązywał w dacie zawarcia przez strony umowy, możliwość jego zastosowania w sprawie można by rozważać tylko w celu uniknięcia stwierdzenia nieważności umowy w interesie konsumentów, powodowie ustalenia nieważności umowy domagali się w sprawie świadomi konsekwencji takiego stwierdzenia.

Umowa o kredyt, której dotyczy żądanie powództwa, została zawarta przed wejściem w życie powołanej w apelacji pozwanego ustawy z 29 lipca 2011 r. nowelizującej prawo bankowe. Nie zawiera ta ustawa rozwiązań, które prowadziłyby do sanowania postanowień umownych uznanych za niedozwolone według stanu z chwili zawarcia umowy.

Po usunięciu z umowy zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu denominacji i pominięcie odesłania do kursu kupna franka czyni niemożliwym określenie podlegającej wypłacie w złotych kwoty kredytu oznaczonego we frankach, tym samym odpada realizacja funkcji umowy o kredyt w złotych denominowany kursem franka. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia waloryzacji i kursu sprzedaży franka nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorców płatnych w złotych, jako równowartość raty w walucie obcej ani ustalić salda ich zobowiązań wobec banku.

Skoro bez niedozwolonych postanowień dotyczących denominacji kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, stwierdzić należało jej nieważność w oparciu o art. 58 § 1 k.c.

Kredyt udzielony został powodom i spłacie podlegał w złotych, a kurs franka stanowił w umowie miernik przeliczeń zobowiązań z franków na złote.

Jako sprzeczną z naturą nawiązanego przez strony stosunku zobowiązaniowego ocenić należało sytuację, w której kredytodawca sam w sposób jednostronny określa wysokość kwoty środków pieniężnych, którą wypłaci kredytobiorcom w walucie polskiej po przeliczeniu kwoty kredytu wyrażonej w walucie obcej przy zastosowaniu ustalonego przez siebie kursu waluty, a następnie wysokość rat. Taka zaś sytuacja wystąpiła na kanwie umowy zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego przez uprawnienie banku do określenia wysokości zobowiązań obu stron w oparciu o kursy waluty obowiązujące w banku kredytującym w dniu uruchomienia środków oraz w dniach spłaty rat kredytu. Niedookreślenie w umowie kwoty kredytu podlegającego wypłacie w złotych i wysokości płatnych w złotych rat stanowiących równowartość rat wyrażonych we frankach przy braku opisania w umowie przejrzyście i dla kontrahentów banku zrozumiale mechanizmu przeliczeń, a pozostawienie bankowi możliwości jednostronnego, arbitralnego oznaczania wskaźnika przeliczeniowego uzasadniało przyjęcie, że pozostawała umowa w sprzeczności z naturą zobowiązania i przekraczała ramy swobody umów zakreślone w art. 353 ¹ k.c. Nie naruszył Sąd Okręgowy tego przepisu przywołując go w podstawie prawnej rozstrzygnięcia.

Nie zachodziły podstawy do solidarnego na rzecz powodów zasądzenia od pozwanego zwrotu jako nienależnych świadczeń spełnionych przez nich w wykonaniu umowy, której nieważność stwierdzono. Solidarnego zasądzenia zwrotu spełnionych świadczeń nie domagali się powodowie, Sąd Okręgowy orzekł o tym wbrew ich żądaniu. Słuszna okazała się w tym zakresie apelacja strony pozwanej.

Żądanie zapłaty zgłoszone w pozwie jako główne obok żądania ustalenia nieważności umowy podlegało uwzględnieniu na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 405 k.c.

Wbrew zarzutowi apelacji strony pozwanej, a zgodnie z apelacją powodów, nie uległo to roszczenie przedawnieniu w żadnej części. Bieg terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z nienależnego świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony mógł w najwcześniej możliwym terminie wezwać zobowiązanego do zapłaty ( art. 120 § 1 k.c. ). W realiach sprawy oznacza to możliwość zgłoszenia pozwanemu przez powodów nieprzedawnionego roszczenia w terminie sześcioletnim, określonym w art. 118 § 1 k.c., od dnia powołania się przez nich na nieważność umowy, nie później jednak, niż w okresie sześciu lat od zakończenia okresu kredytowania, który trwać miał do 2036 r. W takim terminie - sześcioletnim od powołania się przez powodów na nieważność umowy, co nastąpiło w piśmie zawierającym wezwanie do zapłaty świadczenia z 18 grudnia 2019 r., roszczenie o zapłatę dochodzone w sprawie powodowie zgłosili. Ich apelacja podlegała zatem uwzględnieniu przez zasądzenie żądanej kwoty w całości, z tym że z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od następnego dnia po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu. Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek oparte zostało o art. 481 § 1 i 2 k.c. Zasadne w świetle art. 98 § 1 i 3 w związku z art. 99 k.p.c. okazało się wobec tego również żądanie apelacji powodów zasądzenia na ich rzecz od pozwanego zwrotu w całości kosztów procesu.

Z tych przyczyn orzekł Sąd Apelacyjny jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 i 385 k.p.c., o kosztach postępowania apelacyjnego po myśli art. 100 k.p.c. przez obciążenie pozwanego obowiązkiem zwrotu powodom wszystkich kosztów obejmujących opłatę od apelacji i wynagrodzenie radcy prawnego za czynności zastępstwa prawnego albowiem ulegli oni ze swoimi żądaniami tylko w nieznacznym zakresie, mianowicie odnośnie do daty początkowej zasądzenia odsetek.

SSO Tomasz Tatarczyk