Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 marca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Joanna Naczyńska
Protokolant :	Barbara Białożyt

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. M. (1) i R. M. (2)

przeciwko (...) Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 26 listopada 2020 r., sygn. akt I C 34/20

1)  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 397 215,32 (trzysta dziewięćdziesiąt siedem tysięcy dwieście piętnaście i 32/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia 28 stycznia 2020r. do dnia 31 stycznia 2022r.; przy czym zastrzega, że spełnienie przez pozwanego tego świadczenia będzie uzależnione od jednoczesnej zapłaty przez powodów łącznie na rzecz pozwanego 389 098,01 (trzystu osiemdziesięciu dziewięciu tysięcy dziewięćdziesięciu ośmiu i 01/100) złotych albo od zabezpieczenia roszczenia pozwanego o zwrot tej kwoty;

b)  oddala powództwo w pozostałej części;

c)  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 11 817 (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście) złotych z tytułu kosztów procesu;

2)  oddala apelację w pozostałej części;

3)  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 9 100 (dziewięć tysięcy sto) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Joanna Naczyńska

Sygn. akt I ACa 69/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 26 listopada 2020r. Sąd Okręgowy w Katowicach w sprawie z powództwa R. M. (1) i R. M. (2) przeciwko (...) Bankowi (...) SA w W. oddalił powództwo główne wywodzone z nieważności umowy pożyczki - o zapłatę 397.215,32 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 8 czerwca 2019 r., jak i oddalił powództwo ewentualne o zapłatę 156.497,45zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 8 czerwca 2019 r., a nadto o ustalenie, że postanowienia § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 1 pkt 3 części szczegółowej umowy pożyczki zaciągniętej przez powodów u pozwanego stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powodów, a także zasądził od powodów solidarnie rzecz pozwanego 10.800 zł z tytułu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy podjął po ustaleniu, że:

19 września 2008 r. powodowie zawarli z pozwanym umowę pożyczki hipotecznej nr (...). Umowa składała się z części szczegółowej umowy ( (...)) i części ogólnej umowy ( (...)). Na mocy tej umowy pozwany udzielił powodom, jako pożyczkobiorcom pożyczki w kwocie 180.975,82 CHF, na okres 240 miesięcy, z terminem spłaty do 1 września 2028r. Spłata pożyczki miała następować w ratach kapitałowo - odsetkowych annuitetowych, a środki pieniężne na spłatę pożyczki miały być pobierane ze wskazanego w umowie rachunku powodów. Wypłata środków miała nastąpić jednorazowo na wskazany przez powodów rachunek w terminie 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy. Oprocentowanie pożyczki było zmienne, w dniu sporządzenia umowy wynosiło 5,5883 p.p. w stosunku rocznym. Stawka referencyjna w dniu sporządzenia umowy wynosiła 2,7183 p.p., stała marża - 2,87 p.p., rzeczywista roczna stopa oprocentowania - 6,69 p.p., a roczna stopa procentowa dla zadłużenia przeterminowanego na dzień sporządzenia umowy wyniosła 30 p.p. (§ 2 umowy). Szacunkowy, całkowity koszt pożyczki na dzień sporządzenia umowy wynosił 267.741,84 zł. Prowizja banku wyniosła 1.719,27 CHF, tj. 0,95% udzielonej pożyczki. Szacunkowa suma odsetek jakie mieli ponieść pożyczkobiorcy została określona na 119.896,80 CHF (§ 3 umowy).

W części szczegółowej umowy wskazano, że pożyczkobiorca został poinformowany, iż ponosi ryzyko zmiany kursów waluty, polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu pożyczki oraz wysokości rat pożyczki, wyrażonych w walucie polskiej, przy wzroście kursów waluty pożyczki, a także, że został również poinformowany, iż poznosi ryzyko stopy procentowej, polegającej na wzroście raty spłaty przy wzroście stawki referencyjnej (§11 umowy). Spłata pożyczka została zabezpieczona przez ustanowienie na nieruchomości będącej własnością pożyczkobiorców hipoteki zwykłej w kwocie 180.975,82 CHF i hipoteki kaucyjnej do kwoty 54.292,75 CHF (§ 4 umowy).

Zgodnie z postanowieniami części ogólnej umowy – w przypadku wypłaty pożyczki w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w Banku – pożyczkodawcy w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów. W przypadku wypłaty pożyczki w walucie wymienialnej innej niż waluta pożyczki, stosuje się kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w Banku- pożyczkodawcy w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów ( § 5 ust. 1 i 2 CSU)

Pojęcie tabeli kursów wyjaśnione zostało w § 1 ust. 1 pkt 13 COU i oznaczało tabelę kursów pozwanego Banku obowiązującą w chwili dokonywania przez Bank określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępną w Banku oraz na jego stronie internetowej. W § 6 – 9 COU ustalone zostały zasady oprocentowania pożyczki, zaś w § 18 – 22 zasady spłaty kredytu. I tak w § 22 ust. 2 postanowiono, że:

-

w przypadku dokonywania spłat zadłużenia z (...) środki z rachunku będą pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty pożyczki lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielona jest pożyczka, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA, wg aktualnej tabeli kursów

-

w przypadku dokonywania spłat zadłużenia z rachunku walutowego środki będą pobierane w walucie pożyczki, w wysokości stanowiącej kwotę pożyczki lub ratę spłaty pożyczki, w walucie innej niż waluta pożyczki, wysokości stanowiącej równowartość kwoty pożyczki lub raty spłaty pożyczki w walucie wymienialnej, w której udzielona jest pożyczka, przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA, wg aktualnej tabeli kursów,

-

w przypadku dokonywania spłat zadłużenia z rachunku technicznego - środki z rachunku będą pobierane w walucie pożyczki w wysokości stanowiącej kwotę pożyczki lub raty. Wpłaty dokonywane na rachunek techniczny w walucie innej niż waluta pożyczki, miały być przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla walut obowiązujących w (...) SA wg aktualnej tabeli kursów

(umowa pożyczki wraz z załącznikami k. 25-30, 115-131, 134-141, 162-169 ).

Przed zawarciem umowy, 16 września 2008r. powodowie złożyli wniosek o udzielenie pożyczki hipotecznej, w którym wnioskowali o przyznanie kwoty 375.000 zł, wskazując jako walutę pożyczki CHF (na formularzu istniała możliwość wyboru waluty: PLN, USD, CHF, EUR). Pracownicy banku wskazali kurs kupna CHF z dnia przyjęcia wniosku, określając go na 2,0721 PLN. Wskazano także wnioskowaną kwotę pożyczki wyrażoną w walucie wymienialnej – 180.975,82 CHF (k.172-178). Zdolność kredytowa powodów badana była dla pożyczki w PLN, CHF i (...) (k. 152-161). Składając wniosek powodowie oświadczyli:

-

że nie skorzystali z przedstawionej im w pierwszej kolejności przez bank oferty kredytu w walucie polskiej,

-

że dokonali wyboru oferty w walucie wymienialnej, mając świadomość ryzyka związanego z kredytem zaciąganym w walucie wymienialnej, polegającego na tym, że w przypadku wzrostu kursu walut podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty, jak i kwota zadłużenia, wyrażone w walucie polskiej,

-

że w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest wypłacany po ustalonym przez bank kursie kupna dla dewiz (kursy walut zamieszczone są w tabeli kursów banku), w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest spłacany po ustalonym przez bank kursie sprzedaży dla dewiz (kursy walut zamieszczone są w tabeli kursów banku)

-

że zostali poinformowani o ryzyku zmiany stóp procentowych polegającym na tym, iż w przypadku wzrostu stawki referencyjnej podwyższeniu ulega oprocentowanie kredytu, które spowoduje wzrost raty spłaty oraz oświadczyli, że poniosą ryzyko zmiany kursów walut oraz zmiany stóp procentowych

(wniosek wraz z załącznikami k. 152 – 178).

Wypłata pożyczki nastąpiła jednorazowo, 2 października 2008 r., na podstawie złożonej przez powodów dyspozycji. Powodom została wypłacona kwota w PLN w wysokości 389.098,01 zł według kursu wynoszącego 1 CHF = 2,15 PLN (k. 143-146).

22 stycznia 2015r. powodowie złożyli wniosek o umożliwienie korzystania równolegle z rachunku walutowego i złotowego do spłaty pożyczki (k. 133).

W czasie zawierania umowy pożyczki pracowników pozwanego obowiązywały ustalone procedury obsługi klienta. Zgodnie z nimi doradca kredytowy powinien najpierw przedstawić ofertę kredytu złotowego, a jeżeli klient był zainteresowany kredytem walutowym, to wówczas powinien był przedstawić taką ofertę z wyjaśnieniem okoliczności wpływających na wysokość raty kredytu takich, jak: kurs waluty i zmiany stawki oprocentowania. Wybór konkretnego produktu przez klienta nie wiązał się dla pracowników banku z żadnymi gratyfikacjami finansowymi. Pracownicy nie byli motywowani, aby namawiać klientów na kredyty walutowe. Klient mógł otrzymać projekt umowy, wstępnie się z nim zapoznać i zastanowić. Część ogólna umowy nie podlegała negocjacjom, była przygotowywana wg szablonu, natomiast klienci mogli negocjować postanowienia części szczegółowej umowy (zeznania świadków G. K. i D. P. k. 570 – 571). Pozwany dysponował informacjami o ryzyku walutowym i ryzyku zmiany stopy procentowej dla kredytobiorców zaciągających kredyty hipoteczne, opracowane wg zaleceń Rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego (k. 255 – 288). W Banku obowiązywała również procedura produktowa „Kredyt mieszkaniowy (...) hipoteczny”, zgodnie z którą klientowi należało w pierwszej kolejności zaprezentować ofertę kredytów w walucie polskiej (k. 179 – 183).

Zawierając umowę pożyczki powodowie mieli 31 i 36 lat. Działali jako konsumenci. Ich celem było pozyskanie środków na remont domu. Powodowie byli już klientami pozwanego Banku, gdyż w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą pozwany prowadził ich konto firmowe. W działalności gospodarczej korzystali z rachunku walutowego w EUR. Mieli do pozwanego zaufanie, ale sprawdzili również oferty innych banków. Zdecydowali się na pożyczkę hipoteczną w CHF z uwagi na jej niskie oprocentowanie, a tym samym niską ratę w tamtym czasie. Powodom została przedstawiona symulacja wzrostu zobowiązania przy wzroście kursu CHF do 3 zł. Rozmawiali z doradcą na temat wysokości stóp procentowych i kursów walut (zeznania świadka D. P. – k. 407-408 , zeznania powodów R. M. (1) – k. 417 verte-418 verte, R. M. (2) – k. 418 verte-419).

Do 4 czerwca 2019 r. powodowie spłacili 442.420,67 zł, z tego w okresie od 4 stycznia 2010 r. do 4 czerwca 2019 r. - 397.215,32 zł (zestawienie - k. 34/43).

Pismem z 7 maja 2019 r. powodowie złożyli pozwanemu reklamację, dotyczącą zastosowania w umowie niedozwolonych postanowień, polegających na przeliczeniu wypłaconej kwoty pożyczki zgodnie z kursem kupna CHF obowiązującym w banku oraz obowiązku spłaty pożyczki po przeliczeniu każdej raty z zastosowaniem kursu sprzedaży (pismo - k. 44/47). Pozwany nie uwzględnił roszczeń powodów, uznając iż umowa jest realizowana w sposób prawidłowy (pismo z 20 maja 2019 r. – k. 48/49).

Przystępując do oceny prawnej zasadności powództwa, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zwrócił uwagę na różnicę między pożyczką bankową a kredytem. Wyjaśnił, że regulacje prawne zamieszczone w prawie bankowym dotyczące umowy kredytu są bardziej szczegółowe od regulacji dotyczących umowy pożyczki pieniężnej, co jest rezultatem odrębnego unormowania pożyczki w przepisach kodeksu cywilnego. Pożyczki pieniężne są udzielane przez banki na podstawie o przepisów art. 720-724 k.c. Natomiast w prawie bankowym w niektórych kwestiach dotyczących umowy pożyczki pieniężnej występują odesłania do regulacji właściwych dla kredytu. Przykładem takiego odesłania są postanowienia art. 78 Prawa bankowego, oznaczające, że odnośnie do zabezpieczenia spłaty oraz oprocentowania pożyczki pieniężnej należy stosować przepisy art. 69 ust. 2 pkt 5 i 6 Prawa bankowego, a więc w umowie pożyczki pieniężnej powinny być określone: wysokość oprocentowania pożyczki i warunki dokonywania zmian w tym zakresie, a także sposób zabezpieczenia spłaty pożyczki. Do essentialia negotii umowy pożyczki zalicza się: oznaczenie stron, oznaczenie przedmiotu pożyczki (określenie ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku), a także zobowiązanie dającego pożyczkę do ich przeniesienia na własność biorącego oraz zobowiązanie biorącego do zwrotu przedmiotu pożyczki. Umowa pożyczki może przybrać postać pożyczki denominowanej lub indeksowanej do waluty obcej.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska powodów, że łącząca strony umowa pożyczki jest nieważna z uwagi na sprzeczność jej postanowień z art. 69 ust. l Prawa bankowego w zw. z art. 58 § 1 k.c. ze względu na brak określenia kwoty do wypłaty przez pożyczkodawcę i do spłaty przez pożyczkobiorcę. Stwierdził, że z § 2 ust. 1 umowy wynika, że powodom została udzielona pożyczka w precyzyjnie określonej kwocie wyrażonej we frankach szwajcarskich - 180.975,82 CHF i taką też kwotę powiększoną o odsetki powodowie powinni zwrócić bankowi. Powodom była znana kwota pożyczki. Zobowiązanie powodów wynikające z umowy pożyczki zostało zabezpieczone poprzez ustanowienie hipoteki zwykłej i kaucyjnej, również wyrażonych w CHF. Strony zawarły umowę pożyczki denominowanej w CHF, a nie pożyczki złotowej. Finalne wypłacenie złotówek po ich przewalutowaniu z CHF stanowi wyłącznie rozbieżność między walutą zobowiązania i walutą wykonania zobowiązania. Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Uzgodnienie przez strony, że pożyczka zostanie wypłacona w innej walucie niż waluta pożyczki nie pozostaje w sprzeczności z naturą zobowiązania, którego źródłem jest umowa pożyczki, nie narusza również prawa, ani zasad współżycia społecznego. Pożyczka dochodzi do skutku przez złożenie zgodnych oświadczeń woli przez strony, bank przenosi na własność określoną sumę na rzecz pożyczkobiorcy, natomiast ten ostatni zobowiązuje się do jej zwrotu. Jeżeli zatem bank zobowiązał się do pożyczenia oznaczonej sumy w CHF, to nie można przyjmować, że kwota pożyczki nie została określona, jeżeli strony uzgodniły, że wypłata kwoty pożyczki i jej rozliczenie nastąpi w innej walucie niż waluta pożyczki. Pożyczka mogła zostać wypłacona i rozliczona w innej walucie niż waluta pożyczki i nie oznacza to niedookreślenia w umowie kwoty, którą pozwany zobowiązał się oddać pożyczkobiorcom. Takiemu uzgodnienia nie sprzeciwiają się przepisy prawa, poza tym uzgodnienie takie było uzasadnione celem umowy pożyczki, która miała sfinansować remont domu powodów. Brak jest zatem podstaw do uznania przedmiotowo istotnych postanowień umowy za niedookreślone, co skutkowałoby sprzecznością umowy z art. 720 k.c., a w konsekwencji bezwzględną nieważnością czynności prawnej (art. 58 §1 k.c.).

Nie podzielił też Sąd Okręgowy stanowiska powodów, że umowa pożyczki narusza zasadę walutowości przez jednoczesne wyrażenie wysokości zobowiązania w walucie CHF i wypłatę świadczenia w walucie PLN. Powodowie powoływali się w tym zakresie na sprzeczność postanowień umowy z art. 358 § 1 k.c. Przepis ten, w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia przez strony umowy pożyczki stanowił, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. Statuował tzw. zasadę walutowości, zgodnie z którą każde zobowiązanie pieniężne powinno było być wyrażone w walucie polskiej, z wyjątkiem tych zobowiązań, dla których odmienną regulację wprowadzały ustawy szczególne. Ustawą wprowadzającą takie regulacje była ustawa z 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178), która w art. 3 ust. 1 w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy pożyczki przewidywała zasadę swobody dewizowej, oznaczającą że w obrocie dewizowym wszystko, co nie jest wyraźnie zakazane ustawowo, jest dozwolone. W zakresie obrotu między rezydentami (osobami fizycznymi mające miejsce zamieszkania w kraju oraz osobami prawnymi mającymi siedzibę w kraju) ustawa ta wprowadzała ograniczenia jedynie co do dokonywania rozliczeń w walutach obcych (art. 9 pkt 15). Nie wprowadzała natomiast żadnych ograniczeń w ustalaniu zobowiązań w innej walucie niż waluta polska. Rezydenci, działając w kraju, mieli swobodę w wyrażeniu zobowiązań pieniężnych w walucie obcej. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z 2 kwietnia 2004 r. (III CZP 10/04, Legalis nr 62291), wydanej co prawda na gruncie art. 4 ust. 2 ustawy Prawo dewizowe z 2 grudnie 1994r. (Dz.U. Nr 136, poz. 703), niemniej treść tego przepisu odpowiada treści art. 3 ust. 1 ustawy z 2002r. Już samo ustalenie przez strony zobowiązania w walucie innej niż polska, we CHF, powodowało, iż do łączącego ich stosunku prawnego znajdowała zastosowanie zasada swobody dewizowej, gwarantowana ustawą Prawo dewizowe. Potwierdza to ponadto definicja obrotu wartościami dewizowymi w kraju zawarta w art. 2 ust. 1 pkt 18 tejże ustawy, która stanowi, że obrotem takim jest już samo zawarcie umowy powodującej lub jedynie mogącej powodować dokonywanie w kraju rozliczeń w walutach obcych (a nie faktyczne dokonanie jakichkolwiek rozliczeń). Art. 358 §1 k.c. nie służy ochronie polskiego systemu monetarnego. Jego podstawową funkcją jest określenie waluty dla świadczeń pieniężnych ustalanych na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej. W braku odmiennej umowy stron, zawartej w granicach określonych w ustawodawstwie dewizowym, wartość ekonomiczna świadczeń pieniężnych jest wyrażana w walucie polskiej. Pojęcie „wyrażenie zobowiązania” odnosi się tylko do kształtowania treści stosunku zobowiązaniowego. Zapłata jest wykonaniem istniejącego już zobowiązania, nie może więc być już objęta zakresem zastosowania art. 358 § 1 k.c. Wykonanie umowy w innej walucie, nie powoduje zmiany waluty wierzytelności, która wyrażona jest w walucie obcej. Ta waluta obca jest kwotą i walutą kredytu (wyrok Sądu Najwyższego z 29 kwietnia 2015r., sygn. akt V CSK 445/14; Legalis nr 1281626). Kodeks cywilny nie rozstrzyga wyraźnie kwestii, w jakiej walucie ma być spełnione świadczenie pieniężne w przypadku, gdy jego przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. Dlatego też zastosowanie ma norma art. 354 §1 k.c. i o sposobie wykonania zobowiązania decyduje przede wszystkim jego treść. Odnosząc zagadnienie walutowości o jakiej mowa w normie art. 358 § 1 k.c. do ustaleń w sprawie, stwierdzić zatem trzeba, że zawarta pomiędzy stronami umowa pożyczki nie narusza zasady walutowości, stąd i nie może być uznana za nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 358 § 1 k.c.

Samo zawarcie umowy pożyczki denominowanej do waluty obcej nie może być traktowane jako sprzeczne z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszające interesy konsumenta. Istotne jednak jest, w jaki sposób są sformułowane postanowienia umowne wskazujące mechanizm ustalania kursu waluty obcej, według którego ma zostać dokonana denominacja. Powodowie zarzucali, że przedmiotowa umowa jest nieważna z uwagi na umieszczenie w niej abuzywnych klauzul umownych przyznających pozwanemu możliwości arbitralnego ustalania kursu CHF, który to kurs stanowił podstawę określania wysokości zobowiązania stron w złotówkach. Wskazali na postanowienia części ogólnej umowy: § 1 pkt 13; § 5 ust. 1 i 2; § 22 ust. 2 i § 35. Poza powyższymi klauzulami mającymi charakter główny dla zawartego w umowie mechanizmu denominacji powodowie wskazali, że odwołania do tego mechanizmu znajdują się również w części szczegółowej umowy, a to w: § 2 ust. 1; § 3 ust. 1 pkt 3; §1 ust. 16, § 4; §16 ust. 1 i § 32 ust. 1. Zakwestionowali zatem postanowienia przyznające bankowi możliwość jednostronnego ustalania kursów wymiany walut w tabeli kursów, które to kursy stanowiły podstawę określania wysokości zobowiązania stron w złotówkach oraz przyznające bankowi możliwość dowolnego kształtowania tzw. spreadu walutowego.

Zgodnie z art. 385 ¹§ 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne), przy czym oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z §1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Stosując ten przepis, Sąd Okręgowy stwierdził, że:

Kwestionowane przez powodów waloryzacyjne klauzule umowne dotyczą głównych świadczeń stron. Ustawodawca nie określił, co należy rozumieć przez sformułowanie "główne świadczenia stron" wskazane w art. 385 ¹ § 1 k.c., ale niewątpliwie są to takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. Pojęcie to z pewnością należy interpretować w nawiązaniu do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Powodowie kwestionowali zapisy umowy dotyczące przewalutowania pożyczki, a zatem sposobu wypłaty pożyczki i rozliczania wpłat dokonywanych przez nich z tytułu spłaty zaciągniętego zobowiązania. Pojęcie "głównych świadczeń stron" w odniesieniu do umowy pożyczki należy rozpatrywać w kontekście art. 720 k.c., zawierającego essentialia negotii tej umowy, który stanowi, że przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Analizując kwestionowane postanowienia umowne w odniesieniu do dyspozycji tego przepisu stwierdzić należy, że miały one wpływ na wysokość kwoty pożyczki otrzymanej przez powodów w złotówkach oraz mają wpływ na wysokość spłacanych przez powodów poszczególnych rat. Stanowią zatem klauzulę waloryzacyjną, która wprost oddziałuje na wysokość świadczenia głównego stron.

Powyższy wniosek nie oznacza jednak, że postanowienia wyznaczające kurs waluty nie podlegają kontroli pod kątem ich abuzywności. Postanowienia określające główne świadczenia stron nie podlegają takiej kontroli jedynie pod warunkiem, że zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Takie rozwiązanie ustawowe, wywodzące się z art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, opiera się na założeniu, że postanowienia określające główne świadczenia stron zazwyczaj odzwierciedlają rzeczywistą wolę konsumenta, gdyż do ich treści strony przywiązują z reguły największą wagę. W związku z tym zasada ochrony konsumenta musi ustąpić ogólnej zasadzie autonomii woli obowiązującej w prawie cywilnym. Wyłączenie spod kontroli nie może jednak obejmować postanowień nietransparentnych, gdyż w ich przypadku konsument nie ma możliwość łatwej oceny rozmiarów swojego świadczenia i jego relacji do rozmiarów świadczenia drugiej strony. Z tą ostatnią sytuacją mamy do czynienia w przypadku analizowanej klauzuli waloryzacyjnej. Interpretując art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w podobnym kontekście, Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że „wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne” (wyr. z 30 kwietnia 2014 r., K. i K. R. przeciwko (...), C - 26/13, pkt 75, podobnie wyr. z 20 września 2017 r., R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, C-186/16, pkt 45). Jest oczywiste, że klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron tych kryteriów nie spełniają, a powodowie nie byli w stanie na ich podstawie oszacować kwoty, którą będą musieli świadczyć w przyszłości.

Co do zasady postanowienia przyznające bankowi uprawnienie do określania wysokości kursu sprzedaży i kupna walut obcych bez jakichkolwiek wytycznych, ram i ograniczeń, czy też wskazujące niejasne kryteria lub dające dowolność w zakresie wyboru kryteriów ustalania kursu w tabeli kursów walut banku, a co za tym idzie kształtowania wysokości zobowiązań klientów, których kredyty i pożyczki są denominowane kursem tej waluty, mają charakter działań wbrew dobrym obyczajom. Jednak w przypadku tej konkretnej umowy istotne jest to, że pożyczka została zaciągnięta w walucie obcej oraz to, że powodowie mieli możliwości wyboru czy poszczególne raty będą spłacali w złotych polskich czy w walucie kredytu. Powodowie mogli skorzystać z innych wariantów spłaty rat - przewidzianych w § 22 ust. 2 pkt 2 umowy. Nie wykazali, że nie mieli faktycznej możliwości korzystania z rachunku walutowego bądź technicznego. W przypadku obu tych rachunków - środki z rachunku pobierane miały być przez pozwanego w walucie kredytu, przy czym w przypadku rachunku walutowego powodowie mieli możliwość dokonywania wpłat na ten rachunek bezpośrednio w CHF. Zatem powodowie mieli możliwości spłacania kredytu we CHF od samego początku obowiązywania umowy. Powodowie już przed wejściem w życie ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 165, poz. 984, która weszła w życie 26 sierpnia 2011 r.) mieli możliwości spłacania pożyczki z pominięciem kursu wymiany CHF ustalanego przez pozwany bank. Dokonywanie spłat w PLN było więc wynikiem wyboru powodów. Powodowie nie wykazali, aby chcieli skorzystać z możliwości spłaty pożyczki w CHF, a bank odmówił im na to zgody. Zawarte w umowie klauzule przeliczeniowe regulujące wypłatę i spłatę kredytu w złotych po kursie określonym w tabeli kursowej banku nie miały zatem wobec powodów obligatoryjnego zastosowania. Nie ma więc podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy dotyczące mechanizmu przeliczania waluty waloryzacji rażąco naruszyły interes powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i tym samym nadal wiążą strony.

Natomiast jeśli chodzi o wypłatę kredytu w PLN po przeliczeniu kwoty CHF według tabeli kursów stosowanej przez pozwany bank, to z powołanego art. 385 ¹ k.c. wynika, że aby uznać dane postanowienie umowne za abuzywne, nie jest wystarczające stwierdzenie wyłącznie, iż jest ono sprzeczne z dobrymi obyczajami i stanowi przejaw nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy, o czym była mowa powyżej. Winno być także wykazane, że w związku z określonym ukształtowaniem postanowienia umownego doszło do rażącego naruszenia interesów konsumenta. Przepis wymaga łącznego spełnienia wyrażonych w nim przesłanek. Ustalenie, czy dochodzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta może być dokonane w szczególności przez porównanie sytuacji konsumenta w razie zastosowania tej klauzuli z sytuacją, w której byłby konsument, gdyby zastosowane zostały obowiązujące przepisy prawa (tak SN w wyroku z 15 stycznia 2016 r. I CSK 125/15 publ. OSN z 2017 r. nr A poz. 9). Ustalając zatem, czy poprzez zastosowanie tabel banku rzeczywiście doszło do rażącego naruszenia interesu konsumenta należy dokonać porównania jego sytuacji (po zastosowaniu przez bank kursu z „własnych tabel”) z sytuacją w jakiej konsument znalazłby się gdyby zastosowano kurs według obowiązujących przepisów. W okresie kiedy zawarta była umowa, do dnia wejścia w życie noweli prawa bankowego z 29 lipca 2011r., tj. do 26 sierpnia 2011r., nie było przepisów, które określałyby jaki należałoby w takiej sytuacji stosować kurs waluty obcej. Skoro zobowiązanie powodów winno być wykonane zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, należałoby odnosić się tutaj w ramach porównania do kursu rynkowego, np. średniego kursu stosowanego w innych bankach. W realiach sprawy konieczne byłoby wykazanie, że kurs kupna zastosowany przez pozwany bank przy wypłacie kredytu odbiegał od kursu rynkowego i to odbiegał istotnie - tylko wtedy bowiem można byłoby mówić o sytuacji rażącego naruszenia interesów powodów. Okoliczność ta nie została wykazana. Z dokonanych ustaleń wynika wręcz, że powodowie z uwagi na korzystny, wynegocjowany z Bankiem kurs CHF otrzymali wyższą kwotę pożyczki niż oczekiwali. Brak jest zatem podstaw do ustalenia, że wskazane postanowienie umowy miało charakter abuzywny.

Sąd Okręgowy przyjął, że w realiach sprawy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy dotyczące mechanizmu waloryzacji rażąco naruszyły interes powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Tym samym nadal wiążą strony. Nie można także przyjąć, by pozwany Bank zawierając umowę wykorzystał swoją silniejszą pozycję, nie udzielił powodom jasnej i dostatecznej informacji o rodzaju udzielonej pożyczki, bądź by dopuścił się naruszenia zasad współżycia społecznego, nie chroniąc powodów przed nieprzewidzianymi skutkami umowy, albo aby stosował praktyki sprzeczne z dobrymi obyczajami, wprowadzając powodów w błąd przez nieprzekazanie w sposób jasny, jednoznaczny i we właściwym czasie istotnych informacji, na podstawie których mogliby sobie wyrobić opinię co do rzeczywistego ryzyka kursowego. Możliwość powołania się na sprzeczność zawarcia umowy z zasadami współżycia społecznego winna być stosowana wyjątkowo, i tylko tam, gdzie nie ma innej możliwości zniweczenia niesprawiedliwego skutku. Nie może ono zatem co do zasady być stosowane, gdy wykonanie umowy pociąga za sobą istotne uciążliwości. Naruszenie zasady pacta sunt servanda winno mieć miejsce wyłącznie w przypadkach wyjątkowych, nacechowanych znacznym poziomem złej woli po stronie „silniejszej”, która doprowadziła do zawarcia umowy niekorzystnej, bądź niemożliwej do prawidłowego wykonania przez stronę „słabszą”. Tymczasem z zeznań powodów wynika, że starając się o pożyczkę istotna była dla nich przede wszystkim wysokość oprocentowania, a tym samym rat, które będą musieli spłacać. Z treści umowy i wniosku o pożyczkę wynika, że powodom przedstawiono informację o ryzyku kursowym i ryzyku zmiany oprocentowania. Powodowie mieli możliwość porównania proponowanej im pożyczki z ofertami innych banków. Nie musieli przystać na ofertę pozwanego, mogli skorzystać z oferty innego banku. Nawet jeżeli pracownicy pozwanego wskazywali, że CHF jest walutą stabilną, to nie składali jednak zapewnień, że jego kurs nie ulegnie zmianie. Wręcz przeciwnie - powodowie zostali pouczeni o takim ryzyku. Oczywistym jest, że kurs waluty obcej do złotego jest zmienny i, jak wynika z zeznań powodów, byli oni tego świadomi. Jednak, tak jak powodowie, również pracownicy banku nie mogli przewidzieć - w chwili zawierania umowy - tak drastycznej zmiany kursu CHF w przyszłości. Wahania kursów walut są pochodną procesów ekonomicznych o zasięgu globalnym oraz decyzji polityczno-ekonomicznych (w szczególności polityk walutowych) podejmowanych w poszczególnych krajach. Zmiany kursów walut same w sobie są zatem rzeczą naturalną i jak najbardziej przewidywalną, ale dokładny ich przebieg oraz amplituda wahań w dłuższym okresie czasu nie są możliwe do przewidzenia, nawet dla podmiotów dysponujących nieograniczonym potencjałem analitycznym oraz doświadczeniem w formułowaniu tego rodzaju prognoz. W związku z tym, nie ma podstaw do twierdzenia, że pozwany uchybił obowiązkom informacyjnym i powinien był uprzedzić powodów o tym, że kurs CHF ulegnie tak znacznemu podwyższeniu, ponieważ nie ma podstaw do przyjęcia, że w chwili udzielania pożyczki bank miał taką wiedzę lub przy zachowaniu należytej staranności - przy założeniu profesjonalnego charakteru prowadzonej działalności - mógł taką wiedzę uzyskać. Nie można również pominąć okoliczności zawarcia umowy z punku widzenia sytuacji ekonomicznej towarzyszącej zawieraniu kredytów i pożyczek denominowanych z oprocentowaniem opartym na stawce referencyjnej LIBOR, które było zdecydowanie korzystniejsze dla konsumenta niż kredyt, czy pożyczka w walucie polskiej z oprocentowaniem na podstawie WIBOR, co było powszechnie wiadomym. Fakt zmiany kursu waluty obcej był również powszechnie znany, jednak lekceważony w perspektywie długości udzielania kredytu, tj. na okres 20 - 30 lat. Brak przewidywania tak znacznej zmiany kursu CHF nie może determinować uznania umowy kredytu za nieważną, zwłaszcza że w chwili zawierania umowy powodowie z racji prowadzonej działalności gospodarczej mieli rachunek walutowy i dokonywali transakcji w EUR. Niewątpliwie więc zdawali sobie sprawę z tego czym jest ryzyko kursowe, jakie są zalety i wady kredytu walutowego. Poza tym z przedstawionych przez bank dokumentów wynika, że zostali zaznajomieni z mniej ryzykownymi instrumentami oferowanymi przez bank, w tym kredytem w PLN, ale ofertę tę odrzucili.

Podsumowując, Sąd Okręgowy przyjął, że nie było przesłanek do uznania, że zawarta przez strony umowa pożyczki jest nieważna, jaki i, że wskazywane przez powodów postanowienia mają charakter abuzywny. Brak więc było podstaw do uznania zasadności w jakiejkolwiek części roszczenia powodów wywodzonego z regulacji art. 410 k.c. o zwrot nienależnego świadczenia wynikającego z nieważnie zawartej, bądź częściowo bezskutecznej umowy pożyczki. Konkluzje te legły u podstaw oddalenia powództwa i obciążenia powodów kosztami procesu. O kosztach tych Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., stwierdzając, że skoro powodowie przegrali sprawę w całości, to obowiązani są zwrócić powodowi, na jego żądanie, koszty niezbędne do celowej obrony (koszty procesu).

Apelację od wyroku wnieśli powodowie, domagając się jego zmiany przez zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz 397 215,32 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 czerwca 2019r. Ewentualnie, z ostrożności procesowej wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie 156 497,45 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 czerwca 2019r., a także ustalenie, że postanowienia § 2 ust. 1 oraz §3 ust. 1 pkt. 2 części szczególnej umowy oraz § 1 ust. 13 i 16; § 4; § 5; §16 ust.1; §22 ust. 2; § 32 ust.1 i § 35 części ogólnej łączącej strony umowy pożyczki stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powodów (są bezskuteczne wobec powodów) od chwili zawarcia umowy. Wnieśli również o zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu za obie instancje. Alternatywnie wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. Apelację oparli o zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, przez wybiórczą ocenę materiału dowodowego i brak wszechstronnej jego analizy przejawiające się:

a)  uznaniem, że powodom znana była kwota pożyczki wyrażona w walucie obcej od samego początku, podczas gdy kwota pożyczki w ogóle nie została ustalona, a postanowienia umowne w tym zakresie dotyczyły jedynie przeliczenia kwoty pożyczki po kursie kupna CHF Banku i była to arbitralna decyzja pozwanego, co zresztą Sąd pierwszej instancji ustalił, stwierdzając, że wypłata środków była dokonywana po ustalonym przez pozwanego kursie kupna dewiz;

b)  uznaniem, że wypłata pożyczki w innej walucie niż waluta pożyczki nie pozostaje w sprzeczności z naturą zobowiązania, ani nie narusza prawa i zasad współżycia społecznego, podczas gdy wyrażenie kwoty zadłużenia we CHF, a następnie wypłacenie środków w PLN po kursie określonym przez pozwanego przeczy istocie umowy pożyczki, z którą wiąże się przeniesienie własności określonej sumy pieniężnej, w tym przypadku CHF; a powodom nigdy nie została przekazana do dyspozycji suma CHF, lecz PLN, w konsekwencji czego umowa pożyczki nie zawierała essentialia negotii, ewentualnie nie była w istocie umową pożyczki;

c)  uznaniem, że powodowie mieli możliwość wyboru waluty uruchomienia kredytu i wybrali PLN, w konsekwencji czego zawarte w umowie klauzule przeliczeniowe regulujące wypłatę i spłatę kredytu w PLN po kursie określonym w tabeli kursowej Banku nie miały wobec powodów zastosowania, dlatego nie można uznać, że kwestionowane postanowienia rażąco naruszały interes powodów, podczas gdy możliwość wyboru spłaty należności w CHF oraz nieskorzystania z takiego wariantu spłaty pozostają bez znaczenia dla abuzywnego charakteru kwestionowanych postanowień umownych, ponieważ każdy wariant powinien być zgodny z prawem konsumenta, ponadto wyborem nie można nazwać sytuacji, w której jedną z alternatyw stanowi postanowienie umowne o charakterze abuzywnym; nadto ponieśli, że Sąd Okręgowy wywiódł wniosek o możliwości spłaty kredytu w CHF z powierzchownej analizy postanowień umowy dotyczących metody spłaty zobowiązania (§ 2, § 28 (...)), do tego w sprzeczności z zeznaniami powodów, że na samym początku nie mieli możliwości spłaty pożyczki we CHF, którym odmówił wiarygodności;

d)  uznaniem, że powodowie wynegocjowali z pozwanym kurs kupna CHF po którym nastąpiła wypłata, podczas gdy powodowie temu zaprzeczyli wyjaśniając, że to pozwany wskazał ten kurs; świadek G. K. nie pamiętał, czy była możliwość negocjowania kursu po jakim zostanie wypłacona należność; a świadek D. P. nie pamiętał, czy powodowie negocjowali kurs;

e)  uznaniem, że powód nie wykazał, że kurs kupna zastosowany przez pozwanego przy wypłacie odbiegał istotnie od kursu rynkowego, podczas gdy ustalenie, że kurs pozwanego odbiegał od kursów rynkowych jest w całości irrelewantne dla oceny niedozwolonego charakteru kwestionowanych postanowień, ponieważ umowę należy oceniać na dzień jej zawarcia i z pominięciem sposobu jej wykonywania, zresztą sama możliwość spłaty rat w walucie waloryzacji nie usuwa pierwotnej wady mechanizmu denominacji, tj. dowolnego jednostronnego przeliczenia kwoty kapitału przy uruchomieniu wypłaty środków;

f)  uznaniem, że kwestia wiedzy powoda o ryzyku kursowym jest tożsama z wiedzą o mechanizmie związanym z denominacją, podczas gdy ryzyko kursowe odnosi się wyłącznie do wzrostu lub spadku wartości waluty i nie ma nic wspólnego z mechanizmem ustalania wartości kursu waluty przez pozwanego w sposób dowolny, który to mechanizm nie został wyjaśniony w treści umowy, ani w rozmowach z doradcą Banku podczas kontraktowania;

g)  pominięciem tego, że pozwany przerzucił w całości ryzyko kursowe (walutowe) na powodów, którzy ponosić je mieli w nieograniczony sposób, podczas gdy okoliczność ta ma istotne znaczenie dla oceny ważności umowy kredytu;

h)  przyjęciem, że nie zachodzą przesłanki do uznania, że umowa rażąco narusza interesy powodów, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz jego prawidłowej oceny wynika, że zachodzą wszystkie przesłanki wskazujące na abuzywność klauzul zawartych w umowie, w szczególności, że prawa i obowiązki powodów zostały ukształtowane w sposób nieprawidłowy przez pozwanego, który wykorzystał swoją przewagę i wiedzę, co doprowadziło do rażącego naruszenia interesów powodów przez obowiązek zwrotu kwoty znacznie wyższej niż nominalna wartość pożyczki.

Apelujący podnieśli również zarzut naruszenia art. 278 §1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 235 ² § 1 k.p.c. przez pominięcie wniosku powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości (ewentualnie bankowości i finansów) w celu ustalenia różnicy między sumą uiszczonych przez powodów rat kapitałowo- odsetkowych a sumą należną pozwanemu z tego tytułu w przypadku pominięcia klauzul waloryzacyjnych (denominacyjnych), podczas gdy wskazana okoliczność ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a jako, że wymaga wiadomości specjalnych nie może podlegać ocenie Sądu bez zasięgnięcia opinii biegłego sądowego. Nadto, podnieśli zarzuty naruszenia prawa materialnego, a to:

-

art. 720 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię i uznanie, że umowa pożyczki zawiera wszystkie przedmiotowo istotne elementy podczas, gdy wymogu tego nie spełnia określenie kwoty pożyczki w CHF, a wypłata tej kwoty w PLN po kursie ustalonym przez pozwanego, ponieważ oznacza brak określenia kwoty pożyczki oraz tego jaka kwota pozostaje roszczeniem, co przy umowie pożyczki nie jest możliwe; ewentualnie przez błędna zastosowanie tegoż przepisu i uznanie, że strony łączyła umowa pożyczki denominowanej, podczas gdy w istocie strony zawarły umowę kredytu denominowanego, co do której Sąd również powinien dojść do przekonania, że nie zawiera wszystkim elementów przedmiotowo istotnych, ponieważ nie określa kwoty środków pieniężnych jaką Bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorcy oraz nie zawiera postanowienia przewidującego zwrot wykorzystanego kredytu, lecz z jej treści wynika obowiązek zwrotu kwoty innej niż kwota wykorzystanego kredytu (pomijając odsetki, prowizję i inne opłaty), a w konsekwencji nie zastosowanie przez Sąd pierwszej instancji art. 69 ust. 1 Prawa bankowego w zw. z art. 58 §1 k.c. i niestwierdzenie bezwzględnej nieważności umowy jako sprzecznej z ustawą;

-

art. 58 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 358 §1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że wskazanie kwoty i waluty pożyczki (kredytu) wyrażonej w walucie CHF nie narusza obowiązującej w dacie zawierania umowy zasady walutowości;

-

art. 58 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 358 ¹ §2 i 5 k.c. polegające na braku rozważenia, czy zastosowany w umowie mechanizm denominacji (odniesienia do CHF) pozwalający na waloryzację części kapitałowej świadczenia powodów jest dopuszczalny;

-

art. 58 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. przez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że ułożenie praw i obowiązków stron w umowie nie jest sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku pożyczki;

-

art. 58 § 2 k.c. przez jego błędną wykładnię i uznanie, że umowa pożyczki nie narusza zasad współżycia społecznego, podczas gdy narusza zasadę szacunku wobec kontrahenta, ekwiwalentności świadczeń, uczciwości, zaufania, rzetelności, fachowości, zasadę dobrych obyczajów handlowych, a także przyzwoitości, gdyż przyznaje Bankowi prawo do określenia wartości zobowiązania powodów i zawiera deficyty informacyjne w zakresie pouczenia o ryzyku kursowym, a nadto przerzuca w całości ryzyko kursowe na konsumenta, będącego słabszą stroną umowy przy jednoczesnym zabezpieczeniu się Banku przed tym ryzkiem;

-

art. 65 §1 k.c. przez błędną wykładnię postanowień umowy (§ 22 w zw. z art. 28 (...)) i uznanie, że powodowie mieli możliwość wyboru, czy spłacać raty w PLN czy w CHF i zdecydowali się na spłatę w PLN, podczas gdy z postanowień umowy wynika, że już od początku możliwość spłaty w CHF była wyłącznie teoretyczna i fikcyjna, ponieważ w świetle § 28 (...) zmiana waluty spłaty z PLN na CHF mogła nastąpić dopiero wskutek rozwiązania umowy o prowadzenie rachunku oszczędnościowo - rozliczeniowego, a nie wprost w wyniku dyspozycji powodów, a w świetle § 22 (...) spłata kredytu z rachunku technicznego wymagała nabycia CHF po kursie sprzedaży;

-

art. 385 ¹ §1 i 2 k.c. w zw. z art. 3 ust.1 i art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przez nierozważenie wystąpienia przesłanek przewidzianych w tych przepisach i ich niezastosowanie ze względu na uznanie przez Sąd, że obecność w umowie dodatkowych klauzul przewidujących możliwość spłaty rat kapitałowo-odsetkowych w CHF uprawnia do przyjęcia, że postanowienia umowy zawartej przez pozwanego z powodami dotyczące mechanizmu denominacji wiążą powodów; oraz ustalenie, że stosunek prawny stron zbudowany przez pozwanego w oparciu o klauzule abuzywne nie prowadzi do eliminacji umowy z obrotu prawnego, bądź zbadania czy, a jeśli tak, to w jaki sposób, umowa może być dalej wykonywana, ponieważ strony mogły skorzystać z uczciwych mechanizmów walutowych, podczas gdy mechanizm stworzony jednostronnie przez pozwanego, rzekomo umożliwiający powodom wybór odnośnie do spłaty całości lub części pożyczki w PLN lub we CHF miał wyłącznie fikcyjny charakter, a nawet przy założeniu, że w/w mechanizm nie miał fikcyjnego charakteru – jego obecność w umowie nie uchyla abuzywnego charakteru klauzul waloryzacyjnych, w oparciu o które umowa była faktycznie realizowana, a zatem obecność w umowie klauzul abuzywnych powinna prowadzić bądź to do eliminacji umowy z obrotu prawnego, bądź do zbadania czy, a jeśli tak, to w jaki sposób, umowa może być dalej wykonywana;

-

art. 385 ¹ §1 k.c. w zw. z art. 3 ust.1 i art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przez jego błędną wykładnię i uznanie, że klauzule waloryzacyjne (mechanizm denominacji) znajdujące się w umowie nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych, z tego powodu, że nie kształtują praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco jego interesów, podczas gdy po pierwsze – przez ich nieprecyzyjne sformułowanie pozwalają pozwanemu na dokonywanie ich jednostronnie korzystnej interpretacji; po drugie – Bank przyznał sobie nimi prawo do jednostronnego regulowania wysokości pożyczki (kredytu) należnego do wypłaty oraz wysokości rat przez brak obiektywnych i weryfikowalnych mierników i czynników, decydujących o wysokości kursów oraz niejasność i nieprecyzyjność tychże klauzul; po trzecie – zwiększają zobowiązanie powodów przez stosowanie przy wypłacie pożyczki kursu kupna, a przy jego spłacie kursu sprzedaży waluty (spread) oraz po czwarte – przez sposób ukształtowania klauzuli indeksacyjnej w umowie przerzucają całkowicie niczym nieograniczone ryzyko kursowe (walutowe) na konsumenta;

-

art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. przez uznanie, że powodowie nie udowodnili, aby kwestionowane klauzule waloryzacyjne (mechanizm denominacji) miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., podczas gdy wynika to wprost z brzmienia umowy pożyczki, które świadczy o ukształtowaniu praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy;

-

art. 385 ² k.c. w zw. z art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przez ich błędną wykładnię i uznanie, że o tym, czy kwestionowane klauzule waloryzacyjne (mechanizm denominacji) stanowią niedozwolone postanowienia umowne decyduje to, czy kształtowały prawa i obowiązki powodów w trakcie trwania umowy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, podczas gdy oceny tej należy dokonać według stanu z chwili zawarcia umowy;

-

art. 6 k.c. w zw. z art. 227 k.p.c., art. 385 ² k.c. i art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że powodowie powinni w toku procesu udowodnić, że decyzje pozwanego w przedmiocie ustalania kursów CHF (konstruowania tabel kursowych) godziły rażąco w ich interesy (tj., że odbiegały od kursów rynkowych), podczas gdy sposób wykonywania umowy nie wpływa na ocenę abuzywności jej postanowień;

-

art. 385 ¹ §1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przez ich błędne zastosowanie, polegające na braku realizacji dyspozycji przywołanych przepisów, podczas gdy klauzule waloryzacyjne znajdujące się w umowie, jako abuzywne nie wiążą powodów, co powoduje konieczność wyeliminowania wszystkich skutków (prawnych i ekonomicznych) stosowania tychże postanowień przez Bank;

-

art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz art. 58 §1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1; ust 2 pkt. 4) i 4b) ustawy Prawo bankowe przez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że umowa jest ważna i nie upadła wskutek wyeliminowania z jej treści bezskutecznych abuzywnych klauzul waloryzacyjnych (denominacyjnych);

-

art. 410 §1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., art. 385 ¹ §1 i 2 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przez ich niezastosowanie i nieprzyjęcie, że spłaty rat kapitałowo odsetkowych spełnione przez powodów w zakresie w jakim stanowiły rezultat stosowania abuzywnych klauzul waloryzacyjnych (denominacyjnych) były świadczeniami nienależnymi w całości, a ewentualnie w części.

Nadto, powodowie wnieśli o uzupełnienie postępowania dowodowego, ponawiając wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów w celu ustalenia różnicy między sumą dotychczas uiszczonych przez powodów rat kapitałowo- odsetkowych a sumą należną pozwanemu z tego tytułu w przypadku pominięcia klauzul waloryzacyjnych (denominacyjnych) w okresie od 19 września 2008r. do 4 czerwca 2019r. oraz w okresie od 4 stycznia 2010r. do 4 czerwca 2019r.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji jako bezzasadnej i zasądzenie od powodów kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe nie wymagało uzupełnienia o opinię biegłego sądowego z zakresu bankowości i finansów. Dowód ten został zgłoszony przez powodów dla wykazania zasadności powództwa ewentualnego. Pominięcie tego dowodu nie naruszało art. 278 k.p.c. - z tej przyczyny, że ostatecznie Sąd Apelacyjny stwierdził istnienie podstaw do uwzględnienia powództwa głównego, co czyniło zbędnym rozstrzygnięcie o żądaniu ewentualnym.

Ustalenia faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd Okręgowy były prawidłowe i znajdowały potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, poza stwierdzeniem tego Sądu, że pożyczka została udzielona powodom we CHF. Podejmując pozostałe ustalenia, Sąd Okręgowy nie naruszył w żadnej mierze przepisów procesowych, w tym art. 227, art. 235 ² §1, art. 232, ani art. 233 §1 k.p.c., ponieważ nie uchybił regułom postępowania dowodowego, a oceniając jego wyniki nie naruszył zasad swobodnej oceny dowodów, w tym zasad logiki i doświadczenia życiowego. Ustalenia Sądu Okręgowego bazowały głównie na treści dokumentów (wniosku o pożyczkę i umowie pożyczki wraz z załącznikami), których autentyczności żadna ze stron nie kwestionowała oraz o wiarygodne, a przez to miarodajne dla rozstrzygnięcia zeznania powodów i przesłuchanych w sprawie świadków.

W części w jakiej Sąd Apelacyjny odmiennie ocenił wyniki postępowania dowodowego, zauważyć trzeba, że Sąd Okręgowy nie przydał właściwej wagi okoliczności, że kredyt nie został wypłacony powodom we CHF, lecz w PLN. Taki sposób wypłaty kredytu wynikał - zgodnie z § 4 części ogólnej – z dyspozycji pożyczkobiorców. Determinowało to jednakże uznanie, że udzielona powodom nie stanowiła pożyczki walutowej. Funkcjonalnie nie różniła się od pożyczki indeksowanej kursem waluty obcej, a przyjęta do rozliczeń waluta CHF w rzeczywistości pełniła w umowie jedynie rolę miernika wartości. Postanowienia umowne dotyczące przeliczenia świadczeń według kursu CHF nie stanowiły mechanizmu denominacyjnego, lecz miały charakter klauzul waloryzacyjnych. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostawała okoliczność, czy w celu realizacji umowy pożyczkodawca pozyskać musiał walutę obcą, czy też denominacja umowna miała wyłącznie charakter operacji matematycznych. Odnośne uwarunkowania, jak idzie o możliwość pierwszą, nie znalazły odzwierciedlenia w treści umowy, pozostawały poza nią i wobec tego nie powinny wpływać na sytuację prawną pożyczkobiorców. Z ich perspektywy zachodził przypadek wskazany w drugiej kolejności, wszak pożyczka udzielona im została w PLN i w tej walucie, zgodnie z pierwotnym tekstem umowy, podlegała spłacie, nie stanowiła zatem pożyczki walutowej.

Zarzut nieokreśloności zobowiązania banku, na którym m.in. oparli powodowie żądanie stwierdzenia nieważności umowy, uzasadniało postanowienie § 5 ust. 1 jej części ogólnej, że w przypadku wypłaty pożyczki w PLN stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów, czyli jak zdefiniowano w § 1 pkt 14 części ogólnej umowy - tabeli kursów (...) SA obowiązującej w chwili dokonywania przez bank określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępnej w banku oraz na jego stronie internetowej.

Zgodnie z przywołanym przez Sąd Okręgowy art. 720 k.c., zawierając umowę pożyczki, dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy. Jednakże pozwany nie oddał do dyspozycji powodów wskazanej w umowie pożyczki kwoty 180 975,82 CHF, lecz jej równowartość ustaloną według kursu kupna CHF (389 098,01zł). W chwili zawarcia umowy powodowie nie znali wysokości w złotych kwoty, jaką dostaną do dyspozycji, gdyż według postanowień umowy, ustalić miał ją dopiero bank na podstawie określonych w przyszłości we własnej tabeli kursów kupna dewiz, przy czym umowa nie wyjaśniała kryteriów i sposobu ustalania kursów wymiany stosownych przez bank, kształtujących wysokość kapitału pożyczki i zobowiązań pożyczkobiorców. Po przeliczeniu również według kursu CHF z bankowej tabeli pożyczka podlegać miała ratalnej spłacie w złotych.

Wskazanie w części szczegółowej umowy, że środki pieniężne na spłatę pożyczki pobierane będą z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego determinowało zgodnie z § 22 ust. 2 pkt 1 ogólnej części umowy spłatę pożyczki w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty pożyczki lub raty spłaty pożyczki we CHF po przeliczeniu według kursu sprzedaży dla dewiz określonego w aktualnej bankowej tabeli. Tak, jak w przypadku kwoty udzielonej w złotych pożyczki, pożyczkobiorcom nie była znana wysokość rat podlegających spłacie w złotych po przeliczeniu według ustalanego przez bank w trakcie realizacji umowy kursu CHF, ani kryteria i sposób ustalania kursów wymiany walut stosownych przez bank.

Fakt indywidualnego uzgodnienia z powodami kwestionowanych postanowień umowy nie został przez pozwanego wykazany. Dokonanie przez powodów wyboru rodzaju pożyczki, zasad jej wypłaty i spłaty nie oznacza, że przedmiotem indywidualnych negocjacji były kwestionowane przez powodów postanowienia umowy zawierające klauzule przeliczeniowe. W części ogólnej umowa stanowi wzorzec, na treść którego kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu. Postanowienia umowy nie zawierały adnotacji, że do kurs kupna przyjęty do realizacji wypłaty pożyczki był przedmiotem negocjacji i ustalony został na 2,15zł za 1 CHF. Powodowie zaprzeczyli, by negocjowali ten kurs. Pozwany okoliczności tej nie wykazał, w szczególności nie potwierdzili jej powołani przez niego świadkowie.

W myśl art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Według art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne); nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Rozbieżność, jaka zarysowała się w orzecznictwie co do tego, czy klauzule dotyczące ryzyka kursowego określają, czy nie, główny przedmiot umowy nie ma w sprawie decydującego znaczenia. Kwestionowane postanowienia podlegać powinny były bowiem kontroli na gruncie unormowania art. 385 ¹ § 1 k.c. również w przypadku uznania, a za tym opowiada się Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę, że określają one główne świadczenia stron, gdyż nie zostały, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, sformułowane jednoznacznie, skoro nie pozwalały powodom na oszacowanie wysokości obciążających ich w przyszłości świadczeń pozostawiając bankowi jednostronne ustalanie parametrów przeliczeniowych i zawiadamianie pożyczkobiorców o wysokości należnych rat spłaty kredytu co najmniej 10 dni przed terminem płatności poszczególnych rat (§ 23 części ogólnej umowy). Oznaczało to, że o wysokości obciążającej pożyczkobiorców raty dowiadywali się oni de facto dopiero z chwilą powzięcia informacji o jej potrąceniu z rachunku. Za przyjęciem, że klauzule waloryzacyjne określały główne świadczenia stron przemawia także to, że ich wyeliminowanie z umowy wyklucza realizację jej funkcji związanej z ryzykiem kursowym.

W uchwale składu siedmiu sędziów z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17 Sąd Najwyższy wskazał, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone ( art. 385 ¹ § 1 k.c.) dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Przepis art. 385 ² k.c. wprawdzie stanowi wprost, że oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny, jednakże w powołanej uchwale Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 385 ² k.c. powinien być wykładany rozszerzająco i stosowany również do oceny, czy postanowienie rażąco narusza interesy konsumenta.

W orzecznictwie stwierdzano wielokrotnie, że mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula waloryzacyjna, która nie zawiera jednoznacznej treści, w rezultacie pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Odwołanie się w postanowieniach § 5 ust.1 i § 22 ust. 2 pkt 1 części ogólnej umowy do tabeli kursowej pozwanego banku oznacza naruszenie równowagi kontraktowej stron, skoro o środkach waloryzacji pożyczki i ratach jej spłaty decydować mógł jednostronnie pożyczkodawca kształtując przez to wysokość własnych korzyści finansowych, generując jednocześnie nieprzewidywalne dla pożyczkobiorców koszty udzielonej im pożyczki. Regulując mechanizm waloryzacji, nie odwołują się te postanowienia do zobiektywizowanych, zewnętrznych w stosunku do stron kontraktu kryteriów ustalania kursu walutowego, lecz pozostawiają określenie warunków waloryzacji kompetencji jednej z nich, mianowicie bankowi, przez co równowaga kontraktowa stron zostaje w sposób istotny zachwiana.

W wyroku z 18 listopada 2021 r. C-212/20 odnoszącym się do polskiego porządku prawnego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę. Rzecz jasna, odnieść należy te uwagi do umowy pożyczki denominowanej zawartej przez strony, skoro funkcjonalnie nie różniła się ona od umowy pożyczki indeksowanej kursem waluty obcej. Takiej możliwości nie stwarzały powodom dotyczące denominacji postanowienia zawartej umowy pożyczki, gdyż nie określały one sposobu ustalania wielkości kursów w tabelach bankowych i ostatecznie pozostawiały pożyczkodawcy skonkretyzowanie warunków waloryzacji. Miały one zatem charakter postanowień niedozwolonych, bowiem uprawniały jedną stronę kontraktu - przedsiębiorcę do kształtowania w trakcie realizacji umowy zobowiązań pożyczkobiorców, na co ci nie mieli wpływu i nie znali konkretnych zasad ustalania mierników waloryzacji.

Zawarcie we wniosku o pożyczkę przez pożyczkobiorców oświadczenia, że dokonali oni wyboru oferty pożyczki mając pełną świadomość ryzyka związanego z pożyczkami denominowanymi i, że poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych oraz, że zostali poinformowani o stosowaniu w rozliczeniach kursów walut zamieszczonych w tabeli bankowej, jak również w tekście umowy oświadczenia pożyczkobiorców, że zostali poinformowani o tym, iż ponoszą ryzyko zmiany kursów waluty polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu pożyczki i wysokości rat pożyczki wyrażonych w PLN przy wzroście kursów waluty pożyczki nie oznacza, że pozwany zrealizował ze szczególną starannością, jakiej wymagało wprowadzenie do długoterminowej umowy mechanizmu waloryzacji, obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego, ani, że kształtując treść klauzuli waloryzacyjnej zachował się w sposób lojalny wobec pożyczkobiorców uwzględniając ich uzasadnione interesy. Zebrane w sprawie dowody nie pozwalają na przyjęcie, że pozwany zrealizował ponadstandardowo obowiązki informacyjne w zakresie ryzyka kursowego, jak tego wymagało zawarcie umowy długoterminowej. Przeczą temu zeznania powodów, a zeznania świadków powołanych przez pozwanego wskazują na pewien tylko poziom ogólności informacji udzielonych w tej materii pożyczkobiorcom. Fakt, że kursy walutowe, stanowiące narzędzie waloryzacji, mogą ulegać zmianie nie mógł budzić wątpliwości powodów, jako oczywisty dla każdego świadomego uczestnika rynku. Jednakże zawarcie umowy, według której wysokość zobowiązań pożyczkobiorców w długim okresie jej realizacji zależała od kursu waluty obcej, powinno poprzedzić udzielenie im przez bank informacji wykraczających poza taki ogólny poziom.

Choć w dacie zawierania umowy nie był normatywnie regulowany (i nadal nie jest) zakres informacji jakie winien uzyskać pożyczkobiorca przed zawarciem umowy pożyczki denominowanej, bądź indeksowanej, niemniej oczywistym jest, że bank – pożyczkodawca powinien uświadomić konsumentowi, że realnie możliwy jest nawet parokrotny, a przynajmniej przenoszący 100% wzrost kursu CHF. Zakres przekazanych powodom informacji nie obrazował skali możliwego wzrostu kursu CHF, a tym samym nie uświadamiał im granic potencjalnego wzrostu zadłużenia, zwłaszcza jeśli zestawić je z powszechną wówczas wiedzą o stabilności kursu CHF i wywiedzionego z niej przekonania, że w tych warunkach pożyczka indeksowany jest bezpieczny i tani. Pozwany nie przedstawił powodom symulacji, która obrazowałaby taki wzrost kursu, jaki nastąpił, a symulacja uwzględniająca wzrost kursu CHF do 3 zł mogła utwierdzić powodów w przekonaniu, że wzrost kursu CHF, o ile nastąpi, nie będzie aż tak znaczący, jak to miało w rzeczywistości miejsce. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że świadomości tego jak wzrośnie kurs CHF nie miał też pozwany, a nawet nie mógł go przewidzieć. Brak uświadomienia powodom potencjalnego nieograniczonego wzrostu kursu CHF, oceniany przez pryzmat stanu z dnia zawarcia umowy (w tym ugruntowanej stabilności kursu CHF), wyklucza przyjęcie, że powodowie byli świadomi i godzili się na parokrotny wzrost zadłużenia z tytułu pożyczki. Proponowanie konsumentowi zawarcia w tych warunkach umowy nie wypełnia nie tylko ponadstandardowych, ale nawet podstawowych obowiązków informacyjnych i jest nieuczciwe. Ważąc na powyższe konkluzje, Sąd Apelacyjny stwierdził, że zawarte w umowie klauzule waloryzacyjne rażąco naruszają interesy powodów jako konsumentów i są nieuczciwe. Bank, mający status profesjonalisty i instytucji zaufania publicznego przygotował i stosował w praktyce wzorzec umowy pożyczki w celu osiągnięcia nadmiernych i nieproporcjonalnych korzyści kosztem pożyczkobiorców, nie licząc się z tym, że warunki umowy mogą ich doprowadzić nawet do bankructwa. Nie da się tego, rzecz jasna, pogodzić z zasadą równowagi kontraktowej stron.

Za niedozwolone uznać należało również postanowienia umowne przewidujące ustalenie kwoty pożyczki wypłaconej w złotych na podstawie gotówkowego kursu kupna CHF, a rat spłaty pożyczki w złotych według gotówkowego kursu sprzedaży CHF. Naruszają te postanowienia w sposób rażący równowagę kontraktową stron na niekorzyść konsumentów, a także dobre obyczaje, które nakazują, aby koszty przez nich ponoszone w związku z zawarciem i wykonaniem umowy stanowiły zapłatę za korzyść, jaką im ta umowa przynosi, wiązały się z nią i z niej wynikały. Umowa, przewidując zastosowanie kursu kupna waluty obcej dla ustalenia kwoty pożyczki udzielonej w złotych, a kursu jej sprzedaży dla określenia wysokości zadłużenia pożyczkobiorców z tytułu pożyczki i wysokości obciążających ich rat zastrzegała bankowi dodatkowy zysk powodując nieuzasadniony, oderwany od waloryzacji i kwoty uzyskanego kapitału pożyczki, wzrost zobowiązań pożyczkobiorców. Niezależnie od zmian kursu waluty stanowiącego podstawę waloryzacji, a nawet przy założeniu, że kurs ten w ogóle nie ulegnie zmianie w trakcie wykonywania umowy, umowa nakładała na pożyczkobiorców obowiązek zapłaty z tytułu kapitału pożyczki kwoty wyższej, niż przez nich uzyskana i odsetek od nadwyżki przewyższającej kwotę udzielonej im pożyczki. Nie znajdują oparcia w regulacji art. 720 k.c. postanowienia umowy stron, po myśli której pożyczkobiorcy są zobowiązani do zwrotu bankowi nie tylko kwoty wykorzystanej pożyczki wraz z odsetkami oraz do zapłaty prowizji ale również do zapłaty kwoty przewyższającej sumę środków pieniężnych oddanych im do dyspozycji, mianowicie nadwyżki wynikającej z zastosowania do wyliczeń z jednej strony kursów kupna waluty, z drugiej kursów jej sprzedaży i odsetek od tej nadwyżki.

Wykluczając uznanie kwestionowanych postanowień umowy za niedozwolone, Sąd Okręgowy wskazał na możliwość spłaty przez powodów zobowiązania we CHF od początku związania stron umową oraz na wniosek powodów zawarty w piśmie z 22 stycznia 2015r. o „umożliwienie korzystania równolegle z rachunku walutowego i złotowego” do pobierania rat pożyczki. Pierwszy wniosek Sąd Okręgowy niezasadnie sformułował wyłącznie w oparciu o ogólną część umowy pomijając uwarunkowania wynikające z określenia w części szczegółowej umowy metody spłaty pożyczki, a zatem, że wskazanie, iż środki pieniężne na spłatę pożyczki pobierane będą z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego determinowało spłatę rat pożyczki w walucie polskiej po przeliczeniu według kursu CHF z bankowej tabeli. Według natomiast § 28 części ogólnej umowy, zmiana waluty spłaty pożyczki z polskiej na szwajcarską mogła nastąpić dopiero wskutek rozwiązania umowy o prowadzenie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, a nie wprost w wyniku dyspozycji pożyczkobiorców i stosownie do § 22 ust. 1 części ogólnej umowy wymagała od pożyczkobiorców zapewnienia w dniu spłaty raty na rachunku technicznym środków w walucie obcej w wysokości co najmniej równej racie spłaty pożyczki, czyli nabycia CHF po rynkowym kursie sprzedaży, podczas gdy kwota pożyczki udzielonej w PLN ustalona została przy zastosowaniu bankowego kursu kupna CHF.

Z dowodów zebranych w sprawie nie wynika, by celem wnioskowania przez powodów o umożliwienie im spłaty pożyczki we CHF było wyrażenie przez nich świadomej woli rezygnacji z prawa powołania się na niedozwolony charakter postanowień umownych i przywrócenia sytuacji, w jakiej znajdowaliby się oni, gdyby nieuczciwe warunki nie zostały w umowie zastrzeżone. Zaś charakter tych postanowień i konsekwencje ich abuzywności podlegały ocenie według daty zawarcia umowy, a nie przez pryzmat sposobu jej wykonywania. Poza tym nie doszło do zmiany postanowień umowy dotyczących ustalenia przez pożyczkodawcę kwoty pożyczki wypłaconej w PLN po przeliczeniu na walutę polską zobowiązania wyrażonego we CHF według kursu kupna określonego w bankowej tabeli kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków, co również oznaczało zamieszczenie w umowie warunku niedozwolonego. Wniosek powodów nie wyłączał ocenionych, jako niedozwolone, wobec niezrealizowania przez bank w sposób ponadstandardowy obowiązków informacyjnych, postanowień umowy dotyczących ryzyka kursowego.

Poza tym, jako sprzeczną z naturą nawiązanego przez strony stosunku zobowiązaniowego należy ocenić sytuację, w której pożyczkodawca sam w sposób jednostronny określa wysokość kwoty środków pieniężnych, którą wypłaci pożyczkobiorcom w walucie polskiej po przeliczeniu kwoty pożyczki wyrażonej w walucie obcej przy zastosowaniu ustalonego przez siebie kursu waluty, a następnie wysokość rat. Taka zaś sytuacja wystąpiła na kanwie umowy zawartej przez strony przez uprawnienie banku do określenia wysokości zobowiązań obu stron w oparciu o kursy waluty z bankowej tabeli obowiązujące w dniu uruchomienia środków oraz w dniach spłaty rat kredytu. Ta sprzeczność uzasadniała powołanie przez skarżących art. 353 ¹ k.c.

Stosownie do art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia w umowie zawartej przez strony niedozwolonych postanowień. Art. 6 ust. 1. dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych, jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019 r. C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki.

W realiach sprawy, po usunięciu z umowy pożyczki niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu waloryzacji i pominięcie odesłania do kursu kupna CHF czyni niemożliwym określenie podlegającej wypłacie w złotych kwoty pożyczki oznaczonej we CHF, tym samym odpada realizacja funkcji umowy pożyczki w złotych denominowanej kursem CHF. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia waloryzacji i kursu sprzedaży CHF nie da się też określić wysokości zobowiązań pożyczkobiorców płatnych w PLN, jako równowartość raty w walucie obcej ani ustalić salda ich zobowiązań wobec banku. Spłata zaś pożyczki we CHF kwoty kredytu wyrażonej we CHF obarczona jest wskazaną wadą wynikającą z zastosowania niejednolitych kryteriów ustalania wysokości zobowiązań stron, mianowicie kursu kupna i sprzedaży waluty, poza tym przyjęcie, że powinni pożyczkobiorcy dokonać spłat we CHF sprzeczne jest z naturą ich zobowiązania wynikającego z udzielenia kredytu w walucie polskiej. Skoro bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu waloryzacji pożyczki umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, stwierdzić należało jej nieważność w oparciu o art. 58 § 1 k.c. Zamieszczenie w umowie postanowień niedozwolonych oznacza zwykle sprzeczność z zasadami współżycia społecznego tej jej części, która te postanowienia zawiera. Unormowanie art. 385 ¹ § 1 k.c. uważać jednakże należy za szczególne w stosunku do art. 58 § 2 k.c. i na nim oprzeć rozstrzygnięcie w przypadku stwierdzenia abuzywności określonych postanowień umownych.

Wykluczając co do zasady możliwość dokonania przez sąd krajowy zmiany nieuczciwych warunków umowy w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE zwraca się uwagę, że działania sądu krajowego w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami, do przewidywania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych, skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do niej warunków uczciwych, kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu (wyrok SN z 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18 i tam powołane orzecznictwo).

Nie jest dopuszczalne postulowane przez pozwanego na wypadek uznania postanowień umowy za niedozwolone uzupełnienie umowy przez zastosowanie art. 358 § 2 k.c. Przepis ten nie obowiązywał w chwili zawarcia przez strony umowy, możliwość jego zastosowania można by rozważać tylko w celu uniknięcia unieważnienia umowy w interesie konsumentów. Niemniej powodowie domagali się stwierdzenia nieważności umowy, świadomi konsekwencji takiego stwierdzenia. Co więcej, art. 358 §1 k.c. znajduje zastosowanie do zobowiązań, których przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. Powodowie zaś zobowiązani byli spełnić świadczenie w walucie polskiej (stanowiącej równowartość waluty obcej, przyjętej jako miernik waloryzacji). Poza tym jedną z fundamentalnych zasad prawa cywilnego jest zasada stosowania prawa materialnego z daty dokonania czynności prawnej. Ocena, a tym bardziej ingerencja w stosunek prawny w oparciu o przepis prawa materialnego wprowadzony do porządku prawnego później, jako godząca w tę zasadę jest niedopuszczalna. Nie sposób także w realiach sprawy przyjąć do rozliczeń stron kurs średni NBP na podstawie zwyczaju w rozumieniu art. 354 k.c., ponieważ kurs taki nie był zwyczajowo przyjmowany w praktyce bankowej w umowach kredytów i pożyczek indeksowanych albo denominowanych do waluty obcej. Zwyczaj taki się nie wykształcił. Wykluczenie analogii, czyniło też niedopuszczalnym zastosowanie kursu średniego NBP w oparciu o art. 41 Prawa wekslowego. Nie zachodziła więc możliwość wypełnienia powstałej po wyeliminowaniu z umowy postanowień abuzywnych luki ani przepisem dyspozytywnym, ani na zasadzie analogii, czy zwyczaju. Przywrócenie równowagi kontraktowej w zaistniałej sytuacji nie było możliwe.

Żądanie ustalenia nieważności umowy podlegało ze wskazanych przyczyn uwzględnieniu. Niezasadnie natomiast nieważność zawartej przez strony umowy pożyczki wywodzili skarżący z naruszenia zasady walutowości. Podstawy stwierdzenia nieważności umowy nie stanowił też art. 65 k.c., więc zarzut jego naruszenia jest chybiony.

Świadczenie spełnione w wykonaniu umowy, której nieważność stwierdzono, jest świadczeniem nienależnym w myśl art. 410 § 2 k.c., gdyż odpadła jego podstawa. Ten, kto je spełnił, może żądać zwrotu, choćby był równolegle dłużnikiem kontrahenta. W świetle § 1 art. 410 k.c. samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego przysługującego zubożonemu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło osobę, na rzecz której świadczenie zostało spełnione. Fakt spełnienia takiego świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie świadczącego, a jego uzyskanie przesłankę wzbogacenia po drugiej stronie. Uzależnienie, zgodnie ze stanowiskiem pozwanego, zwrotu nienależnego świadczenia od braku bezpodstawnego wzbogacenia drugiej strony sprzeczne jest z panującą w doktrynie teorią dwóch kondykcji. Uzyskanie w wykonaniu nieważnej umowy przez pożyczkobiorcę świadczenia otwiera możliwość dokonania potrącenia przez pożyczkodawcę, co jednak w rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca. W tej sytuacji objęte powództwem głównym zapłaty podlegało uwzględnieniu na podstawie art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. Co do wysokości znajdowało ono potwierdzenie zaświadczeniu o wysokości wpłat sporządzonym przez pozwanego. W opóźnieniu z zapłatą tej należności pozwany pozostawał od dnia doręczenia następującego po dniu doręczenia mu odpisu pozwu. Przyjmuje się już bowiem powszechnie w judykaturze, że dla ustalenia nieważności umowy kredytu/pożyczki w konsekwencji trwałej bezskuteczności jej abuzywnych postanowień konieczne jest, by konsument wyraźnie oświadczył, że jest świadomy skutków związanych ze stwierdzeniem nieważności umowy. Oświadczenie w tej materii powodowie złożyli dopiero w pozwie, zatem nie mogą żądać odsetek za opóźnienie się pozwanego ze zwrotem świadczenia nienależnego za okres wcześniejszy, poprzedzający. Przedsądowe wezwanie (reklamacja datowana na 7 maja 2019r.) nie zawierało jednoznacznie sformułowanego żądania ustalenia nieważności umowy, ani oświadczenia powodów odnośnie do świadomości konsekwencji takiego stwierdzenia.

Obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia nie wygasł. Wyłączenie obowiązku zwrotu korzyści przewidziane przez art. 409 k.c. dotyczy jedynie bezproduktywnego zużycia lub utraty tej korzyści. Realia działalności prowadzonej przez bank wykluczają przyjęcie, że w bezproduktywny sposób zużył on środki uzyskane z tytułu zapłaty przez pożyczkobiorców rat kredytu. Zadość zasadom współżycia społecznego nie czyniło spełnienie przez powodów bankowi świadczeń nienależnych. Roszczenie powodów o zwrot nienależnego świadczenia nie uległo przedawnieniu, bieg przedawnienia tego roszczenia nie mógł rozpocząć się wcześniej, aniżeli z chwilą powołania się przez nich wobec pozwanego na nieważność umowy, a to nastąpiło pozwie.

Z przytoczonych względów orzekł Sąd Apelacyjny uwzględnił powództwo główne, zasądzając dochodzoną nim kwotę 397 215,32 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 28 stycznia 2020r. - jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. W dalej idącym zakresie (obejmującym żądanie zasądzenia odsetek za okres wcześniejszy) – w oparciu o art. 385 k.p.c. apelację oddalił, jako nieznajdującą usprawiedliwionych podstaw prawnych. Uwzględnił podniesiony przez pozwanego na etapie postępowania apelacyjnego zarzut zatrzymania. Zgodnie z art. 496 k.c. skorzystanie z prawa zatrzymania dotyczy zwrotu świadczeń wzajemnych i jest uzależnione od łącznego spełnienia dwóch przesłanek – strony muszą być zobowiązane do wzajemnych świadczeń, a druga strona wezwała do zwrotu spełnionego świadczenia. Obie te przesłanki zaistniały. Sąd Apelacyjny kwalifikuje umowę pożyczki jako umowę wzajemną. Świadczenie przez pożyczkobiorcę odsetek i prowizji jest odpowiednikiem świadczenia banku, stanowi bowiem wynagrodzenie za korzystanie z udostępnionego i mogącego przynosić wymierne korzyści kapitału pożyczki. Jako, że pozwany w toku postępowania apelacyjnego złożył pismo obejmujące zarzut zatrzymania kwot uiszczonych przez powodów na rzecz Banku do czasu zwrotu przez powodów lub zabezpieczenia roszczenia o zwrot otrzymanego od Banku świadczenia w związku z umową pożyczki, tj. 389 098,01 zł i przedstawił dowód doręczenia pisma obejmującego taki zarzut bezpośrednio obu powodom w dniu 31 stycznia 2022 r. – Sąd Apelacyjny uznał zarzut zatrzymania za skuteczny, a w konsekwencji wstrzymujący (poczynając d 1 lutego 2022r.) bieg odsetek ustawowych za opóźnienie się pozwanego ze zwrotem świadczenia mu nienależnego.

O kosztach postępowania w obu instancjach, Sąd orzekł po myśli art. 98 § 1 i 3 w związku z art. 108 § 1 k.p.c. przez obciążenie pozwanego, jako strony przegrywającej, obowiązkiem zwrotu powodom, na ich żądanie kosztów, które objęły w pierwszej instancji: opłatę od pozwu (1 000 zł), koszty zastępstwa prawnego (10 800zł) i opłatę skarbową od pełnomocnictwa (17 zł) - w sumie 11 817zł; a w drugiej instancji: opłatę od apelacji (1 000 zł) i koszty zastępstwa prawnego (8100 zł) – w sumie 9.100zł. Koszty zastępstwa procesowego zasądzono w stawkach minimalnych określonych w § 2 pkt. 7 i w § 10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSA Joanna Naczyńska