Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 kwietnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Agnieszka Dutkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2022 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa: K. L. (1) i K. L. (2)

przeciwko: (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

I ustala, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z dnia 14 listopada 2008r. wraz z aneksem z dnia 9 lipca 2012r., zawarta między powodami K. L. (1) i K. L. (2) a (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest pozwany (...) S.A. z siedzibą w W., jest nieważna;

II zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 60 212,73 zł (sześćdziesiąt tysięcy dwieście dwanaście złotych 73/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 października 2020 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 31 568,09 CHF (trzydzieści jeden tysięcy pięćset sześćdziesiąt osiem franków szwajcarskich 09/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 października 2020 r. do dnia zapłaty.

III zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11 834 zł (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

Sygn. akt I C 131/21

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 2 lutego 2020 r. przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. powodowie K. L. (1) i K. L. (2) wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 60 212,73 zł oraz kwoty 31 568,09 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 października 2020 r. do dnia zapłaty, z tytułu zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego kosztem powodów bez podstawy prawnej z uwagi na nieważność umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z dnia 14 listopada 2008r. wraz z aneksem, za okres od 28 stycznia 2011r. oraz ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) wraz z aneksem z dnia 9 lipca 2012r. jest nieważna. Ewentualnie, w razie nieuwzględnienia powyższego żądania powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 56 118,55 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 października 2020r. do dnia zapłaty jako różnicy pomiędzy kwotą pobraną przez pozwanego tytułem spłaty kredytu na podstawie umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z dnia 14 listopada 2008r. wraz z aneksem a kwotą należną z pominięciem niedozwolonych klauzul umownych zawartych w § 1 ust. 3 i 3a, § 7 ust. 1, § 11 ust. 1, 2 i 4, § 13 ust. 6, § 16 ust. 3 wymienionej umowy oraz § 1 ust. 2 i 4, § 25 ust. 2 i 3, § 28 ust. 2 i § 37 ust. 3 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych - w ramach mPlanów hipotecznych i zapisów aneksu z dnia 9 lipca 2012r., z uwzględnieniem oprocentowania przewidzianego w umowie oraz o ustalenie, że w stosunku prawnym łączącym powodów z pozwanym powstałym na podstawie umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z dnia 14 listopada 2008r. wraz z aneksem, powodów nie wiążą postanowienia umowne zawarte w § 1 ust. 3 i 3a, § 7 ust. 1, § 11 ust. 1, 2 i 4, § 13 ust. 6, § 16 ust. 3 wymienionej umowy oraz § 1 ust. 2 i 4, § 25 ust. 2 i 3, § 28 ust. 2 i § 37 ust. 3 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych - w ramach mPlanów hipotecznych i zapisów aneksu z dnia 9 lipca 2012r., ze względu na ich abuzywny charakter. Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podano, że w dniu 14 listopada 2008 r. między stronami doszło do zawarcia umowy nr (...), na mocy której powodom udzielono kredytu w kwocie 180 000 zł waloryzowanego kursem (...). Podkreślono, że pozwany Bank zaproponował powodom kredyt indeksowany do (...), tłumacząc, że kredyt zostanie wypłacony w PLN. Ponadto Bank poinformował powodów o tym, że kredyty frankowe są bardzo popularne i nie rodzą większych zagrożeń, a kurs franka nie powinien podlegać większym wahaniom. Nie przedstawiono powodom żadnych symulacji odnośnie zmiany kursu (...) i wpływu tych zmian na wartość kapitału do spłaty. Bank po zbadaniu zdolności kredytowej wydał pozytywną decyzję kredytową. Umowa nie podlegała negocjacjom i została zawarta wg wzorca przedstawionego przez Bank. W wyniku tego powodowie jako konsumenci zawarli przedmiotową umowę kredytu. Projekt umowy został przedstawiony powodom tuż przed jej podpisaniem. Przedstawiciel banku poinformował powodów, że formularz umowy jest narzucony z centrali banku i nie podlega negocjacjom.

Powodowie wskazali, na abuzywność postanowień dotyczących indeksacji kredytu, tj. § 1 ust. 3 i 3a, § 7 ust. 1, § 11 ust. 1, 2 i 4, § 13 ust. 6, § 16 ust. 3 wymienionej umowy oraz § 1 ust. 2 i 4, § 25 ust. 2 i 3, § 28 ust. 2 i § 37 ust. 3 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych. Wskazano, że powołane postanowienia są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes powodów jako konsumentów, a tym samym nie wiążą ich. Nadto podniesiono, że przedmiotowa umowa kredytu poprzez nierównomierne rozłożenie ryzyka i uprawnień stron narusza zasady współżycia społecznego, a także nie określa wyraźnie kwoty zobowiązania w rozumieniu art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy – Prawo Bankowe w zw. z art. 353 ¹ k.c. Zdaniem strony powodowej skutkuje to nieważnością tych postanowień na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c.

Podkreślono, że posługiwanie się przez pozwanego wewnętrzną tabelą kursów na potrzeby indeksacji oznacza, iż bank pozostawił sobie uprawienie do wyznaczania kursu, po którym dokonywane były rozliczenia w ramach umowy kredytu. Nadto wskazano, że bank zaniechał uprzedzenia powodów o skali ryzyka wiążącego się z kredytem indeksowanym do waluty obcej, a całe ryzyko kursowe zostało przerzucone na konsumenta.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany wskazał, że roszczenie powodów o zapłatę w związku z zarzutem nieważności umowy i abuzywności klauzul zawartych w umowie dotyczących mechanizmu waloryzacji kredytu, jest bezpodstawne co do zasady, a nadto niewykazane co do wysokości. Podniesiono, że rzeczywistą przyczyną powództwa nie są rzekome wady prawne umowy, ale niezależny od stron wzrost kursu (...). Wyjaśniono, że powodowie wiedzieli, iż umowa wiąże się z ryzykiem kursowym i godzili się na nie.

Wskazano, że umowa była wynikiem indywidualnych ustaleń między stronami, w szczególności to na wniosek powodów przyjęto samą walutę waloryzacji kredytu, jak i sposób waloryzacji. Podkreślono, że powodowie po poinformowaniu ich o ryzyku niekorzystnej zmiany kursu waluty i wpływu takiej zmiany na wzrost kosztów obsługi kredytu, wybrali kredyt waloryzowany. Podkreślono, że ustawodawca nie sprecyzował stopnia szczegółowości postanowień przewidujących zasady określania przez bank sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego przeliczany jest kredyt, jak i wyliczana jest kwota rat. W ocenie pozwanego nieuzasadnione jest zarzucanie niewykonania zachowania, do którego nie był zobowiązany na podstawie obowiązujących w dacie zawierania umowy kredytu przepisów prawa.

Kontynuując, pozwany wyraził pogląd, zgodnie z którym stosowanie kursów tabelowych jest ugruntowaną praktyką rynku finansowego, oczywistą dla wszystkich uczestników rynku – zarówno banku, jak i konsumentów. Zdaniem strony pozwanej brak jest przesłanek do stwierdzenia nieważności umowy kredytu. Wskazano, że zawarta przez strony umowa kredytu zawiera wszystkie wymagane prawem elementy.

Pismem z dnia 14 września 2021r. powodowie zmienili powództwo i wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 60 212,73 zł oraz kwoty 31 568,09 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 października 2020 r. do dnia zapłaty. Powodowie podtrzymali żądanie o ustalenie. Powodowie zmienili żądanie ewentualne żądając od pozwanego na swoją rzecz łącznie kwoty 56 118,55 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 października 2020r. do dnia zapłaty. Powodowie podtrzymali żądanie ewentualne o ustalenie.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa również w jego zmodyfikowanej wersji.

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały stanowiska dotychczas zajęte w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 14 listopada 2008 r. powodowie K. L. (1) i K. L. (2) zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego, tj. z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (obecnie: (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...). Powodowie umowę zawarli jako konsumenci. Celem zaciągnięcia kredytu był zakup lokalu mieszkalnego.

Na podstawie umowy pozwany bank zobowiązał się oddać do dyspozycji powodów kwotę 180 000 zł, która była waloryzowana kursem (...). Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 23 października 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosiła 71 839,08 CHF (§ 1 ust. 3A umowy).

Kwota kredytu wyrażona w walucie (...) była określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu (§ 7 ust. 1 umowy).

Kredyt miał być spłacany w 360 miesięcznych równych ratach kapitałowo-odsetkowych tj. do dnia 28 listopada 2038 r. Spłata kredytu miała następować w miesięcznych ratach z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 11 ust. 4 umowy tj. w walucie polskiej, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godz. 14:50.

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, która w dniu wydania decyzji kredytowej ustalona była w wysokości 6,13% w stosunku rocznym, marża banku wynosiła 3,20%.

Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka kaucyjna do kwoty 270 000,00 zł ustanowiona na nieruchomości należącej do powodów.

Dowód: umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowana kursem (...) wraz z aneksem k. 29-35, Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach mPlanów hipotecznych k. 36-43, Wniosek o udzielenie kredytu wraz z oświadczeniami k. 142-149, zaświadczenia o zatrudnieniu k. 150-153, decyzja kredytowa k. 158-160, dyspozycja kredytowa k. 170, harmonogram spłaty rat kredytu k. 169, oświadczenie powodów k. 174.

Wypłata kwoty kredytu nastąpiła w walucie polskiej w dniu 26 listopada 2008r. w kwocie 180 000 zł.

W okresie od dnia 29 grudnia 2008r. do dnia 28 czerwca 2012r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego banku w ramach wykonania przedmiotowej umowy kredytu kwotę 47 194,52 zł tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych.

W okresie od dnia 30 lipca 2012r. do dnia 28 listopada 2020r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego banku w ramach wykonania przedmiotowej umowy kredytu kwotę 31 568,09 CHF tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych.

Powodowie wpłacili również na rzecz Banku kwotę 2 590,77 zł tytułem składek na ubezpieczenie (...), kwotę 360 zł tytułem prowizji za ubezpieczenie spłaty kredytu, kwotę 1 686,96 zł tytułem składki ubezpieczeniowej na nieruchomość, kwotę 8 380,96 zł tytułem składki ubezpieczeniowej na życie.

Dowód: zaświadczenia pozwanego z dnia 10 lipca 2020 r. k. 44, zaświadczenia z dnia 29 września 2020r. k. 45-52, zaświadczenia z dnia 04 września 2020r. k. 53-62, potwierdzenia spłat k. 63-68.

Powodowie skorzystali z usług pośrednictwa kredytowego. Doradca zaproponował powodom kredyt w (...), tłumacząc, że frank szwajcarski jest stabilną walutą, kredyt jest bezpieczny a raty kredytów są niskie. Powodów poinformowano, że waluta (...) może mieć wahania kursowe maksymalnie o kilkadziesiąt groszy. Powodowie nie wiedzieli, jaki kurs (...) będzie zastosowany dla celów wykonania umowy. Powodowie nie zostali poinformowani, w jaki sposób bank będzie ustalał kurs (...). Powodom nie pokazywano historycznych kursów waluty (...).

Umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego, bez możliwości negocjacji jej treści. Swoboda wyboru powodów ograniczała się jedynie do możliwości jej zawarcia bądź odmowy zawarcia na warunkach przedstawionych jednostronnie przez pozwany bank.

Dowód: przesłuchanie powoda k. 246-247, przesłuchanie powódki k. 247.

Pismem z dnia 01 października 2020 r. powodowie złożyli pozwanemu przedsądowe wezwanie do zapłaty dotycząca przedmiotowej umowy kredytu w związku z jej nieważnością.

Dowód: pismo z dnia 01 października 2020 r. z potwierdzeniem odbioru k. 69-75.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również na podstawie przesłuchania obojga powodów.

Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy powołane wyżej dokumenty, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Dokumenty w postaci wydruków z kalkulatora pozwanego oraz płyty CD dołączonej do odpowiedzi na pozew nie wniosły niczego istotnego do sprawy. Podkreślić należy, że abuzywność zapisów, powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami wprowadzał po zawarciu umowy. Zaoferowane przez stronę pozwaną dowody wskazują na istnienie różnych ocen prawnych kredytu, jak i na szerokie tło ekonomiczne kredytów indeksowanych. Wskazać jednak należy, że przeprowadzenie prawnej oceny umowy zastrzeżone jest dla Sądu.

Materiał dowodowy w postaci wyliczenia wysokości roszczenia powodów z pominięciem klauzul abuzywnych także nie wniósł niczego istotnego do sprawy. Sąd na etapie rozstrzygania o tym dowodzie doszedł do przekonania, że żądanie ewentualne jest bezzasadne, a rozważeniu podlegało jedynie żądanie główne zgłoszone w pozwie. Dowód ten był więc zbędny dla rozpoznania przedmiotowej sprawy.

Za przydatne dla rozstrzygnięcia uznał Sąd natomiast zeznania powodów, albowiem w znacznej części korespondowały one z pozostałem materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano im zawarcie umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem (...), jak również brak możliwości negocjacji poszczególnych postanowień umownych.

Sąd uznał zeznania świadka M. P. za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Powołany świadek nie brał udziału w procesie zawierania przez strony kwestionowanej umowy kredytu, przez co nie mógł posiadać wiedzy istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy. W związku z tym dowód ten został pominięty przez Sąd przy ocenie prawnej przedmiotowej sprawy.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości z uwagi na jego nieprzydatność dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy tj. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Podkreślić należy, że dla oceny abuzywności postanowień umowy nie ma znaczenia to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta.

Sąd zważył, co następuje:

W sprawie bezsporne było, że strony zawarły umowę kredytu na kwotę 180 000 zł, która była waloryzowana kursem (...). Wypłata kredytu nastąpiła w walucie polskiej z jednoczesnym zastosowaniem mechanizmu indeksacji, przez co została przeliczona na 71 839,08 CHF. Powodowie zgodnie z umową mieli obowiązek spłacać kredyt w miesięcznych, równych ratach kapitałowo-odsetkowych z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 11 ust. 4 umowy, tj. w walucie polskiej, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godz. 14:50. Zgodnie z przedłożonym zaświadczeniem pochodzącym od pozwanego banku, powodowie wpłacili na rzecz pozwanego banku w ramach wykonania przedmiotowej umowy kredytu kwoty 47 194,52 zł oraz 31 568,09 CHF tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych, kwotę 2 590,77 zł tytułem składek na ubezpieczenie (...), kwotę 360 zł tytułem prowizji za ubezpieczenie spłaty kredytu, kwotę 1 686,96 zł tytułem składki ubezpieczeniowej na nieruchomość oraz kwotę 8 380,96 zł tytułem składki ubezpieczeniowej na życie.

Sąd ustalił również, że przedmiotowa umowa zawarta została

z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy. Powodowie wyjaśnili w wiarygodny sposób, że nie mieli żadnego wpływu na treść umowy, szczególnie w zakresie jej postanowień, które uznają za abuzywne. Z powyższego wynika zatem, że praktycznie swoboda powodów sprowadzała się do możliwości zawarcia lub odmowy zawarcia przedmiotowej umowy. Bank wykazał natomiast, że poinformował jedynie kredytobiorców o tym, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, jednak nie poinformował powodów, że ryzyko to nie jest niczym ograniczone.

W pierwszej kolejności Sąd zwrócił uwagę na fakt, że nie zasługuje na uwzględnienie zarzut przedawnienia wskazany przez pozwanego. Na podstawie art. 118 zd. pierwsze k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W doktrynie dominuje stanowisko, że kredyt spłacany w ratach jest w istocie świadczeniem jednorazowym, a nie okresowym, bowiem stanowi jedną całość. Żądania powodów o zapłatę opierały się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego, czyli art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Zgodnie z przepisami intertemporalnymi- art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104) do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym. W związku z tym, w niniejszej sprawie liczy się 10-letni termin przedawnienia. Ponadto w oparciu o stanowisko (...) wyrażone w wyroku z dnia 22.04.2021 r. (sygn. C-485/19) bieg przedawnienia roszczeń z tytułu zawartych w umowie klauzul niedozwolonych biegnie od momentu powzięcia wiedzy o nich. Powodowie złożyli pozwanemu wezwanie do zapłaty dnia 1.10.2020 r., dotyczące nieważności przedmiotowej umowy kredytu. Z uwagi na powyższe obowiązujący powodów 10-letni okres przedawnienia w dniu wniesienia pozwu jeszcze nie upłynął, zatem zarzut przedawnienia zgłoszony przez pozwanego jest nieuzasadniony.

Powołane przez powodów klauzule, tj. w § 1 ust. 3 i 3a, § 7 ust. 1, § 11 ust. 1, 2 i 4, § 13 ust. 6, § 16 ust. 3 umowy oraz § 1 ust. 2 i 4, § 25 ust. 2 i 3, § 28 ust. 2 i § 37 ust. 3 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych - w ramach mPlanów hipotecznych i zapisy aneksu z dnia 9 lipca 2012r., w rzeczywistości mogą zostać uznane za niedozwolone. Zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednocześnie zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.).

Zaznaczyć należy, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Powodowie natomiast zawarli przedmiotową umowę jako osoby fizyczne celem zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powodowie w niniejszej sprawie posiadają status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Powodowie wykazali, że wskazane klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem, a ich rola w procesie zawierania umowy sprowadzała się w zasadzie do podjęcia decyzji o zawarciu lub odmowie zawarcia umowy przygotowanej uprzednio przez bank. Jednocześnie kwestionowane klauzule mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane ze wzrostem kursu waluty na powodów. Przede wszystkim konstrukcja indeksacji znajdująca się w umowie powoduje możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń powodów. Ustalenie ich wysokości wiązało się bowiem z koniecznością odwołania się do kursu walut ustanawianych w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powodom tabeli kursów banku. Takie klauzule już od dawna wskazywane są jako abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, według którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., I CSK 628/17). Analizowane postanowienia umowy nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości udzielonego kredytu, a także świadczeń kredytobiorców, w sposób możliwy do ustalenia w oparciu o czynniki obiektywne, niezależne od kredytodawcy. W szczególności nie wskazano precyzyjnie, na podstawie jakich kryteriów bank ustala kurs wymiany waluty obcej zarówno w momencie uruchomienia kredytu, jak i spłaty poszczególnych rat. Jednocześnie zaznaczyć należy, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Istotne jest jedynie, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumenta.

Dalej wskazać należy, że kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Ponadto wskazać należy, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą winna wyznaczać kwota kapitału mu udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Wszelkie zapisy umowne dopuszczające dowolną waloryzację są sprzeczne z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. i rażąco naruszają interesy konsumenta.

Jednocześnie wskazać należy, że podnoszona przez pozwanego okoliczność, iż powodowie w trakcie trwania umowy otrzymali możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w (...) nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Podkreślić bowiem należy, że abuzywność zapisów, powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, jakie zmiany w ustawodawstwie wprowadzano po zawarciu przedmiotowej umowy, jak również w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami były wprowadzane po zawarciu umowy.

Z uwagi na uznanie przez Sąd abuzywności klauzul waloryzacyjnych, konieczne stało się dokonanie analizy ewentualnych skutków prawnych, do których prowadziłoby wyeliminowanie ich z umowy stron. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., postanowienia te nie wiązałyby powodów i to od momentu zawarcia umowy kredytowej. Powyższe rozstrzygnięcie powoduje, że postanowienia te stają się bezskuteczne wobec powodów, lecz jednocześnie powoduje to powstanie pewnego rodzaju „luki” w stosunku prawnym. W związku z tym powstaje problem możliwości uzupełnienia umowy innymi postanowieniami. Z bogatego dorobku orzeczniczego (...) wynika, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy zastąpił nieuczciwe postanowienie umowne przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym (por. m.in. wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C-26/13). Jednakże w orzecznictwie sądów krajowych wielokrotnie potwierdzano, że w polskim porządku prawnym nie istnieją przepisy o charakterze deklaratywnym, którymi można by w ten sposób „zapełnić” niejako powstałe braki w umowie. W ocenie Sądu utrzymanie umowy w pozostałym zakresie (tzw. „odfrankowienie” kredytu) również nie jest możliwe, albowiem uczyniłoby to umowę niemożliwą do wykonania. Na marginesie wskazać należy, że zgodnie z wyrokiem (...) z dnia 3 października 2019 r. (w sprawie C-260-18), sąd krajowy nie jest również władny uzupełniać powstałej wobec uznania za bezskuteczne niektórych z postanowień umowy luki poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności - w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona jej rata, z każdym kolejnym miesiącem powodowie nie wiedzieli więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązani są uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny w dniu zawarcia umowy powodowie obejmowali swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywał obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorcę. Bank natomiast, który udzielił powodom kredytu następnie pozyskiwał do swojej dyspozycji z tytułu rat środki znacznie wyższe, niż zaangażował, w związku z niemal podwojonym kursem franka szwajcarskiego – tak dalece niewspółmierne do środków wydatkowanych i rozsądnych zysków, że skutek ten czyni ważność umowy niemożliwą do obrony.

Nie budzi przy tym wątpliwości Sądu fakt, że zasadniczą przyczyną wystąpienia przez powodów z pozwem w niniejszej sprawie jest to, iż w okresie po zawarciu umowy nastąpił znaczący wzrost kursu (...), który spowodował poważny wzrost wysokości ich zobowiązań wobec banku. W tym kontekście dla oceny zasadności żądań powodów miało zatem znaczenie również to, czy zostali oni w sposób należyty pouczeni przez pozwany bank o wszystkich ewentualnych konsekwencjach zawarcia umowy indeksowanej kursem (...).

Bezsporne jest to, że powodowie złożyli oświadczenie o tym, że zostali zapoznani z warunkami udzielenia zarówno kredytu złotowego, jak również kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu wnioskowanego przez powodów w obu wersjach. Oświadczyli, że rozumieją, iż z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi zaciągniętego przez nich kredytu. Powodowie oświadczyli również, że dokonują wyboru kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, mają pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami waloryzowanymi kursem waluty obcej i w pełni je akceptują. Pozornie treść oświadczenia powodów nie budzi wątpliwości co do zakresu ich wiedzy o ryzyku związanym z zawarciem umowy. Jednak dla oceny faktycznej ich wiedzy i świadomości ryzyka konieczna jest nie tylko analiza literalnego brzmienia oświadczenia, ale również okoliczności towarzyszących ich złożeniu.

Z wiarygodnych w tym zakresie zeznań powodów wynika, że przed podpisaniem umowy doszło do spotkania w banku w sprawie kredytu. Oferta kredytu w (...) została przedstawiona powodom przez pracownika banku jako korzystna i bezpieczna z uwagi na stabilność waluty. Informowano ich, że wahania kursu (...) mogą wystąpić w niewielkim zakresie, nie mówiono o wzroście o 100%, jak również o nieograniczonym ryzyku kursowym. Powodowie polegali na informacjach uzyskanych od przedstawiciela banku. Powodom nie wytłumaczono mechanizmu indeksacji kredytu i istoty spreadu walutowego. Nie przedstawiono im również symulacji wysokości rat kredytu w zależności od zmiany kursu (...). Stwierdzić zatem należy, że pracownicy banku nie mówili o zagrożeniach związanych z zaciągnięciem kredytu w (...). W ocenie Sądu taki brak przedstawienia niebezpieczeństw związanych z zawarciem umowy indeksowanej do (...) spowodował, że powodowie podpisując w/w oświadczenie faktycznie nie mieli świadomości, iż całe nieograniczone niczym ryzyko wzrostu kursu (...) w okresie, na jaki zawarta została umowa, obciąża ich jako kredytobiorców.

Zgodnie z przepisem art. 58 § 2 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, natomiast zgodnie z przepisem art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą, albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, a w szczególności ten, że w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W przedmiotowej sprawie, jak to zostało wcześniej wskazane, umowa zawarta przez strony z uwagi na naruszenie zasad współżycia społecznego jest nieważna. Podkreślić należy, że również zawarcie w jej treści wskazanych wcześniej klauzul niedozwolonych powoduje jej nieważność. Jednocześnie zaznaczyć należy, że warunkiem zawarcia przedmiotowej umowy było zastosowanie w jej treści zakwestionowanych w toku procesu w niniejszej sprawie postanowień umownych, tak więc nie jest możliwe uznanie, iż umowa ta jest ważna po wyeliminowaniu z jej treści tych postanowień. Zmiana taka całkowicie zmieniłaby treść i warunki umowy.

Uznając, że przywołane przez stronę powodową klauzule w rzeczywistości są abuzywne, bezskuteczne i nie wiążą powodów, umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., a bez wyeliminowanych postanowień jej wykonanie nie jest możliwe.

Zgodnie art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową, ten obowiązany jest do jej zwrotu. Świadczenie spełnione jako wykonanie nieważnej czynności prawnej jako nienależne jest jednym z przypadków tej instytucji (art. 411 k.c.) W sprawie niniejszej mamy do czynienia z nieważnością umowy wzajemnej, przy czym świadczenia stron miały charakter jednorodzajowy (pieniężny). Po jej zawarciu bank przekazał do dyspozycji powodów określony kapitał. Następnie przez wiele lat powodowie spełniali świadczenia odpowiadające określonym w umowie ratom kapitałowo-odsetkowym.

Tego rodzaju sytuacja nakazuje rozważenie zasadności roszczenia powodów o zapłatę z uwzględnieniem przepisu art. 409 k.c., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Istota problemu sprowadza się do wykładni sformułowania zużył lub utracił (korzyść) w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wykładnia językowa nie prowadzi do wystarczającego rezultatu, nakazuje jedynie badać stan wzbogacenia strony, która uzyskała korzyść majątkową. Natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, czy roszczenia stron należy rozpatrywać zupełnie od siebie niezależnie, czy też świadczenie wzajemne należy brać pod uwagę jako element stanu majątkowego strony wpływający na wysokość wzbogacenia. W doktrynie problem ten jest dostrzegany jako spór pomiędzy zwolennikami tzw. teorii dwóch kondykcji (nakazującej niezależne rozliczenia roszczeń) i tzw. teorii salda (uznającej, że w razie świadczeń wzajemnych istnieje tylko roszczenie wobec tego podmiotu, który uzyskał korzyść o większej wartości).

Zgodnie z zapatrywaniem, któremu wyraz dał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 6/21), w przypadku następczej nieważności umowy jak w sprawie niniejszej, po obu jej stronach występują dwa niezależne od siebie roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Uwzględniając fakt, że powołana uchwała zyskała moc zasady prawnej, a co za tym idzie jako taka stanie się wiążącym elementem orzekania przez Sąd Najwyższy w innych tego rodzaju sprawach, Sąd uznał za zasadne przyjęcie prezentowanego poglądu za w pełni przystającego do sytuacji faktycznej, prawnej oraz procesowej w niniejszej sprawie, co skutkowało uwzględnieniem roszczenia głównego o zapłatę, w zakresie wyrażającym się sumą wpłat powodów na rzecz banku w wykonaniu przedmiotowej umowy w okresie od 29 grudnia 2006r. do 9 lipca 2021r.

Mając powyższe okoliczności na względzie, Sąd ustalił, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z dnia 14 listopada 2008r. wraz z aneksem z dnia 9 lipca 2012r. jest nieważna - pkt I sentencji wyroku.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, Sąd na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 60 212,73 zł oraz kwotę 31 568,09 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 października 2020 r. do dnia zapłaty. (pkt II sentencji wyroku). O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. zgodnie z żądaniem pisma zmieniającego powództwo w tym zakresie.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt III sentencji wyroku, na podstawie art. 98 § 1 i 1 ¹ k.p.c., obciążając przegrywającego pozwanego kosztami postępowania poniesionymi przez powodów. Na koszty procesu, które ponieśli powodowie złożyła się uiszczona przez nich opłata od pozwu – 1 000 zł oraz koszty wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika – 10 800 zł (§ 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych) wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictw – 34 zł. Z uwagi na powyższe Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11 834 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty. Sąd nie znalazł przy tym podstaw do przyznania stronie powodowej kosztów zastępstwa procesowego na rzecz każdego z powodów. Podkreślić bowiem należy, że wygrywającym proces współuczestnikom, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c., reprezentowanym przez tego samego radcę prawnego, sąd przyznaje zwrot kosztów w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu jednego pełnomocnika ( uchwała SN z 30 stycznia 2007 r., sygn. III CZP 130/06).

SSO Agnieszka Dutkiewicz

Zarządzenia:

1.  O..;

2.  Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. powodów przez Portal;

3.  Z wpływem albo za 14 dni.