Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 listopada 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. pozbawił B. S. (1) prawa do zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego za okres 6 – 14 lipca 2019 r. z tytułu zatrudnienia u płatnika (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. i zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu pobranego, jego zdaniem, nienależnie, świadczenia w kwocie 446,67 zł wraz z odsetkami w kwocie 159,65 zł.

Uzasadniając zajęte stanowisko organ wskazał, że w objętym decyzją okresie orzeczonej niezdolności do pracy u wskazanego płatnika ubezpieczona wykonywała pracę zarobkową na rzecz drugiego pracodawcy.

B. S. (1) wniosła odwołanie od wskazanej decyzji kwestionując jej prawidłowość w całości. Odwołująca się wskazała, że nie pracowała na rzecz spółki (...) w okresie niezdolności do pracy i nie jest jej winą, iż zasiłek chorobowy naliczono błędnie za cały okres zwolnienia, a nie tylko dni, które były dla niej roboczymi.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od ubezpieczonej na jego rzecz kosztów procesu.

S ąd ustalił następujący stan faktyczny:

W okresie objętym zaskarżoną decyzją B. S. (1) pozostawała w zatrudnieniu u dwóch płatników składek: w Komendzie Miejskiej Policji w S. (dalej: K.) i w (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S. (dalej spółce (...)).

Niesporne

W K. powódka pracowała od poniedziałku do piątku.

W spółce (...) natomiast w soboty i niedziele oraz niekiedy piątki w godzinach wieczornych i nocnych.

Pierwsza praca była umysłową, druga fizyczną.

Dowód: przesłuchanie ubezpieczonej (zapis skrócony k. 27 - 28)

4 lipca 2019 r. ubezpieczona otrzymała zaświadczenie o niezdolności do pracy u płatnika (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.. Zaświadczenie wystawiono na okres 5 – 14 lipca 2019r. z powodu dolegliwości ze strony odcinka lędźwiowo – krzyżowego kręgosłupa. Nie zawierało no zalecenia leżenia.

Niesporne, nadto zaświadczenie (...) k. 24, historia choroby – k. 33-34

Ubezpieczona nie miała przewidzianej w grafiku pracy w spółce (...) na 5 lipca 2019r.

Dowód: informacja spółki (...) – k. 36

W okresie objętym zaświadczeniem, o jakim mowa, ubezpieczona nie świadczyła żadnej pracy na rzecz spółki (...).

Dowód: przesłuchanie ubezpieczonej (zapis skrócony k. 27 - 28)

5 lipca 2019 r. (w piatek) wykonywała natomiast swoje obowiązki zawodowe w K. w S..

W okresie 8-12 lipca 2019r. B. S. (1) korzystała u tego płatnika z urlopu wypoczynkowego nie świadcząc pracy.

Dowód: przesłuchanie ubepieczonej (zapis skrócony – k. 27-28), informacja KWP w S. - k. 4, 6 akt organu, wyciąg z rocznej karty czasu pracy – k. 17

Spółka (...) wypłaciła B. S. (1) za 5 lipca 2019 r. wynagrodzenie za czas choroby, a za pozostały okres objęty zaświadczeniem o niezdolności do pracy zasiłek chorobowy w kwocie 446,67 zł brutto. Wypłata zasiłku nastapiła 8 sierpnia 2019r.

Dowód: informacja spółki (...) – k. 8 akt organu, dane o pobranych świadczeniach – k. 14 akt organu

We wcześniej przypadających w 2019r. krótkich okresach niezdolności do pracy ubezpieczona miała wystawiane zwolnienia lekarskiego na potrzeby każdego z dwóch stosunków pracy. Natomiast w sierpniu i wrześniu 2019r. wystawiono jej zaświadczenia o niezdolności do pracy tylko na potrzeby K.. W okresach objętych tymi zwolnieniami B. S. (2) nie wykonywała pracy na rzecz spółki (...). Ubezpieczona bowiem wiedziała, że nie może pracować w okresie orzeczonej niezdolności do pracy i stosowała się do tej zasady.

Dowód: zestawienie zwolnień lekarskich – k. 12, 13 akt organu, informacja spółki (...) – k. 8 akt organu, przesłuchanie ubezpieczonej (zapis skrócony – k. 27-28)

Sąd zważył, co następuje.

Kwestię świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, do których należy zasiłek chorobowy, regulują przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (na dzień decyzji t.j. Dz.U.2023.2780), zwanej dalej ustawą zasiłkową. Zgodnie z art. 6 ust. 1 tej ustawy zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

Ubezpieczony traci jednak prawo do zasiłku chorobowego, jeśli w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje pracę zarobkową albo wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem; utrata prawa dotyczy całego okresu objętego zwolnieniem. Wynika to z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej.

Świadczenia z tytułu niezdolności do pracy, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia stanowią świadczenia nienależnie pobrane (art. 84 ust. 2 pkt 3 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych /na dzień zaskarżonej decyzji t.j. Dz.U. 2023.1230/) i jako takie podlegają zwrotowi z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego; odsetki, co do zasady są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty (art. 84 ust. 1 wskazanej ustawy).

W niniejszej sprawie spornym pozostawało prawo B. S. (1) do zasiłku chorobowego wypłaconego z jednego z tytułów ubezpieczenia pracowniczego, a w konsekwencji także obowiązek zwrotu pobranej kwoty.

Organ rentowy wskazywał bowiem, że w okresie orzeczonej niezdolności do pracy ubezpieczona wykonywała pracę zarobkową na rzecz drugiego płatnika składek otrzymując wynagrodzenie.

Analiza zebranego materiału dowodowego prowadziła do uznania, iż w istocie w pierwszym dniu niezdolności do pracy objętym zwolnieniem lekarskim wystawionym na potrzeby płatnika spółki (...) wykonywała swoje obowiązki zawodowe w K.. Wprawdzie ubezpieczona zaprzeczała, by kiedykolwiek w okresie zwolnienia lekarskiego podejmowała aktywność zarobkową, jednak samej sytuacji z lipca 2019r. nie potrafiła sobie przypomnieć, co nie dziwi w sytuacji, gdy decyzję wydano po upływie ponad czterech lat od okresu, za który organ żąda zwrotu świadczenia, a przesłuchanie ubezpieczonej miało miejsce po upływie kolejnego pół roku. B. S. (1) wskazywała, że do lekarza udała się po pracy w K. i z tego względu okres wskazany w zaświadczeniu obejmuje dzień roboczy, jednak twierdzenia te nie są zbieżne z treścią (...). Z dokumentu bowiem wynika, że nie obejmuje on dnia wizyty. Nie znaczy to jednak, że ubezpieczona celowo podawała nieprawdziwe informacje, a raczej, co wskazywała, nie potrafiła odtworzyć szczegółów przypadających dawno zdarzeń. Wszak nie chodziło tu o jakieś szczególne sytuacje, a zwykłą wizytę lekarską.

Ubezpieczona przyznała, że czasami brała zwolnienie tylko na potrzeby jednego zakładu pracy - spółki (...), natomiast w K. korzystała z urlopu wypoczynkowego, bowiem korzystanie ze zwolnień lekarskich u tego płatnika wpływało niekorzystnie na wysokość przyznawanych pracownikom premii. Wydaje się, że taka sytuacja miała miejsce i w przypadku zwolnienia obejmującego okres wskazany w decyzji, tyle tylko że urlop nie dotyczył pierwszego dnia tego zwolnienia. Z nadesłanego przez K. wyciągu z ewidencji czasu pracy, którego rzetelność nie nasuwała wątpliwości, wynika, że ubezpieczona pracowała 5 lipca 2019r. Przeciwnego dowodu ubezpieczona poza swoim przesłuchaniem nie naprowadziła, a, jak już wskazano, zaprzeczając pracy w okresie korzystania ze zwolnień lekarskich B. S. (1) odnosiła się do ogólnej stosowanej przez siebie czasami praktyki, a nie tego konkretnego zwolnienia.

Przez pracę zarobkową o jakiej mowa w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej należy rozumieć każdą aktywność ludzką zmierzającą do osiągnięcia zarobku – wykonywanie umowy cywilno – prawnej, prowadzenie działalności pozarolniczej, wykonywanie zatrudnienia etc. (por. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007r. II UK 223/06 OSNP 2008/15 – 16/231, z dnia 9 października 2006r. II UK 44/06, OSNP 2007/19 – 20/295, z dnia 20 stycznia 2005r. I UK 154/04 OSNP 2005/19/307, z dnia 5 kwietnia 2005r. I UK 370/04 OSNP 2005/21/342, z dnia 5 października 2005r. I UK 44/05 OSNP 2006/17 – 18/279). Podejmowanie czynności w ramach umowy o pracę jest bez wątpienia wykonywaniem pracy zarobkowej.

Z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie wynika, czy utrata zasiłku chorobowego warunkowana jest wykonywaniem pracy stanowiącej tytuł ubezpieczenia chorobowego (tej, co do której orzeczona została czasowa niezdolność) czy też każdej innej aktywności zarobkowej. W praktyce zaś stosunkowo często zdarza się, że ubezpieczony ma kilka źródeł dochodu (z reguły jedno podstawowe w postaci zatrudnienia pracowniczego i inne w postaci kolejnej umowy o pracę na część etatu, umów cywilnoprawnych czy działalności pozarolniczej).

W orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, iż art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej odnosi się do wykonywania jakiejkolwiek aktywności zarobkowej także innej niż podstawowa stanowiąca tytuł ubezpieczenia czy też innej niż ta, w związku z którą wystawiono zwolnienie lekarskie. Bez znaczenia pozostają tu: rodzaj pracy, częstotliwość jej wykonywania, jej wymiar czasowy. Taki pogląd prezentuje konsekwentnie Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wyłączając jedynie z pojęcia wykonywania pracy zarobkowej incydentalną aktywność ubezpieczonego.

Pogląd ten jednak budzi w ocenie sądu orzekającego pewne zastrzeżenia zważywszy na cel zasiłku chorobowego. Zasiłek chorobowy stanowi rekompensatę za czasową niemożność zarobkowania z przyczyny od ubezpieczonego niezależnej - choroby. Wykonywanie przez ubezpieczonego pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wskazuje, iż w istocie niemożność taka nie występują. Stąd regulacja art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Wysokość zasiłku chorobowego uzależniona jest jednak od wysokości składek na ubezpieczenie chorobowe odprowadzanych za ubezpieczonego. Świadczenie zatem kompensować ma utratę dochodu osiąganego z danego tytułu, a nie dowolnego innego źródła zarobkowania. Oczywiście aktywność zarobkowa na innych polach w okresie zwolnienia lekarskiego stawia w wątpliwość zasadność tegoż zwolnienia, świadcząc o tym, iż w istocie ubezpieczony może pracę wykonywać. Są jednak sytuacje, gdy taką wątpliwość nie występuje. Mają one miejsce wówczas, gdy rodzaj zwykłych aktywności zarobkowych podejmowanych równolegle przez ubezpieczonego różni się istotnie rodzajowo, a schorzenie ubezpieczonego stanowi okresowo przeszkodę do wykonywania tylko jednej aktywności. Tak jest np. w przypadku, gdy wykonywanie jednego tytułu ubezpieczenia wymaga sprawności ruchowej, która z uwagi na uraz kończyny, kręgosłupa jest wykluczona, a zadania wynikające z innego tytułu polegają np. na telefonicznym prowadzeniu sondaży, przedstawianiu oferty handlowej itp. W tej i podobnych sytuacjach ubezpieczony, będąc niezdolnym do pracy w ramach jednego zatrudnienia, pozostaje nadal zdolny do innej aktywności zarobkowej, której zakres nie wpływa w żaden sposób na powrót do zdrowia nie kolidując z procesem leczniczym (nie stanowi zatem wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z jego celem, o jakim to wykorzystywaniu obok wykonywania pracy zarobkowej mowa w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Problem ten dostrzegł sam prawodawca, który pracuje nad projektem zmiany omawianej regulacji.

Rodzaj aktywności zarobkowej ubezpieczonej w ramach jej dwóch tytułów ubezpieczenia pracowniczego różnił się rodzajowo. Praca w spółce (...) była pracą fizyczną, ta w K. pracą umysłową. Niemniej ubezpieczona nie wykazała, by dolegliwości, w związku z którymi zgłosiła się do lekarza 4 lipca 2019r. stanowiły przeciwwskazanie tylko do jednej z tych prac.

Zauważenia jednak wymaga, że lekarz wystawiający zaświadczenie o niezdolności do pracy dysponował informacją o dwóch płatnikach (jest ona zawarta w systemie, z którego korzysta się przy wystawianiu elektronicznych zwolnień), a dokument wystawił tylko dla jednego z nich. Tymczasem w przeszłości z reguły wystawiane były ubezpieczonej na ten sam okres dwa odrębne zaświadczenia. Oznacza to, że z jakichś względów wystawienie tym razem drugiego zaświadczenia było zbyteczne. Prawdopodobnym jest, że pacjentka deklarowała brak potrzeby wystawienia jej takiego dokumentu, a lekarz nie widział konieczności jego wystawienia.

Kwestia ta ma istotne znaczenie, bowiem wraz z innymi okolicznościami sprawy wskazuje, że ubezpieczona uważała, że nie narusza reguł wykorzystywania zwolnienia.

Choć bowiem B. S. (1) rzeczywiście w pierwszym dniu objętym zaświadczeniem pracowała, to nie na rzecz podmiotu, na którego potrzeby dokument wystawiono. W tym dniu zresztą ubezpieczona nie miała zaplanowanej pracy w spółce (...), co oznacza, że nie było w ogóle potrzeby objęcia wskazanego dnia zwolnieniem lekarskim dla tego płatnika. Jak się wydaje, wystawienie zwolnienia także na 5 lipca 2019r. warunkowały przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 listopada 2015r. w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim (Dz.U. 2015.2013) a ściśle rzecz ujmując § 7 ust. 1 rozporządzenia przewidujący możliwość wystawienia zaświadczenia od dnia badania lub najpóźniej dnia następnego po badaniu. § 7 ust. 2 rozporządzenia przewiduje tu wprawdzie wyjątki pozwalające na wskazanie innej daty początkowej niezdolności do pracy, jednak żaden z nich w tym wypadku nie wystąpił. Ustalenie tej okoliczności z całą pewnością nie jest możliwe, podobnie jak ustalenie przyczyn wystawienia przez lekarza tylko jednego zaświadczenia (dla jednego płatnika). Czas, jaki upłynął od wystawienia zaświadczenia do wydania decyzji, wyklucza możliwość pozyskania w tej mierze rzetelnych informacji od lekarza wystawiającego zaświadczenie, skoro sama ubezpieczona sytuacji nie pamiętała. Za przyjęciem jednak takiej wersji za najbardziej prawdopodobną przemawia dalsze działanie ubezpieczonej przeczące woli naruszenia art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, a to skorzystanie z urlopu w K. w dalszym okresie zwolnienia, branie w przeszłości zwolnień dla dwóch płatników i niewykonywanie w późniejszych okresach pracy w spółce (...), gdy wnosząca odwołanie miała wystawiane zwolnienia tylko dla K..

Choć zatem w okresie zwolnienia ubezpieczona pracę zarobkową (inną niż objętą zaświadczeniem) świadczyła, to miało to miejsce w dniu, który w ogóle zaświadczeniem nie musiał być objęty, za który to dzień zresztą nie były jej wypłacone świadczenia z ubezpieczenia chorobowego (a wynagrodzenie za czas choroby)

Z treści odwołania jednoznacznie wynika przekonanie ubezpieczonej, iż zasiłek chorobowy powinien być jej wypłacany tylko za dni, w których miała zaplanowaną pracę. Przekonanie to nie odpowiada regulacjom ustawowym, niemniej wskazuje, iż B. S. (1) zakładała, że w okresie, za jaki należne jest jej świadczenie z tytułu choroby (czyli od pierwszego dnia planowanej pracy 6 lipca 2019r.), nie wykonuje pracy zarobkowej, a tym samym nie narusza reguł wykorzystywania zwolnienia.

Powyższe przemawia przeciwko uznaniu, że zachodzą podstawy do pozbawienia ubezpieczonej świadczenia na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej.

Wprowadzenie przez ustawodawcę art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej miało na celu pozbawienie prawa do świadczeń osób, które wykorzystują okres orzeczonej niezdolności do pracy na wykonywanie zwykłego lub innego zatrudnienia czy realizację prywatnych celów przeczących chorobie lub mogących pogorszyć stan zdrowia. Regulacja dotyczy osób nieuczciwych – mogących wykonywać i często wykonujących pracę, a jednocześnie dochodzących świadczeń z ubezpieczenia chorobowego mających wszak rekompensować uwarunkowany niemożnością wykonywania zatrudnienia brak dochodu. Wymieniony przepis znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy pobierający zasiłek chorobowy (świadczenie rehabilitacyjne) czasowo – w niektóre dni czy godziny lub stale - wykonuje zatrudnienie w okresie objętym stosownym zaświadczeniem lekarskim albo orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS albo komisji lekarskiej ZUS, co świadomie ukrywa przez organem/płatnikiem składek, co w tej sprawie miejsca nie miało. Za takim przyjęciem przemawia art. 17 ust. 3 ustawy zasiłkowej, w myśl którego skutkujące brakiem prawa do świadczenia okoliczności wymienione m. in. w ust. 1 ustala się w trybie art. 68 ustawy tj. w drodze kontroli wykorzystywania przez ubezpieczonego zwolnień lekarskich. Kontrola taka powinna być z założenia wykonywana w czasie korzystania przez ubezpieczonego ze zwolnień, na co wskazuje § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. 1999.65.743) wydanego na podstawie art. 68 ust. 2 ustawy zasiłkowej przewidujący kontrole w miarę potrzeby, w szczególności w okresach zwiększonej absencji.

Organ nie przeprowadził kontroli zgodnej z przepisami rozporządzenia, a po prostu „wyłapał” w systemie po czterech latach niepokrywanie się okresów przerw w pracy u różnych płatników. Działanie organu nie było ukierunkowane (o czym świadczy zakres podjętych czynności t.j. jedynie zwrócenie się do płatników o dane co do wykonywania pracy i wypłaconych świadczeń) na rzetelne wyjaśnienie sytuacji ubezpieczonej, a tylko na pozbawienie jej świadczeń. Choć decyzję wydano przed przewidzianym w art. 84 ust. 7a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych terminem przedawnienia, to działanie organu pozostaje w sprzeczności z art. 7 k.p.a. i 10 k.p.a. (ubezpieczoną wprawdzie pouczono o wglądzie do akt sprawy, de facto jednak nie przeprowadzono kontroli, nie sporządzono także protokołu ustaleń organu i nie umożliwiono wniesienia do niego uwag, choć przewidują to przepisy powołanego wyżej rozporządzenia).

Wszystko powyższe prowadziło sąd do dokonania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmiany zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że B. S. (1) ma prawo do zasiłku chorobowego w spornym okresie i nie ciąży na niej obowiązek zwrotu świadczenia.

Sygn.akt IX U 711/23

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)