Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Orzeczeniem z dnia 16 czerwca 2020 r. znak ON. (...).2.201.2020.EH Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. utrzymał w mocy orzeczenie (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w M. z dnia 23 kwietnia 2020 r. znak ZN. (...).2.55.2020 zaliczające małoletniego E. M. do osób niepełnosprawnych z symbolem przyczyny niepełnosprawności 11 – I do 20 sierpnia 2024r. i obejmujące wskazania związane z niepełnosprawnością, w tym wskazanie, iż małoletni nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Wojewódzki Zespół stwierdził, iż dziecko nie wymaga zapewnienia całkowitej opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, jako że adekwatnie do możliwości wiekowych wykonuje codzienne czynności samoobsługowe, samodzielnie porusza się i nabywa nowe umiejętności w tym związane z chorobą oraz uczestniczy w procesie edukacyjnym. (k. 81,66 akt Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. zwanych dalej aktami organu)

Działająca w imieniu małoletniego E. M. jego matka K. M. (1) wniosła odwołanie od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu domagając się jego zmiany poprzez ustalenie, iż syn wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Wskazała, że małoletni nie jest w stanie podejmować decyzji dotyczących leczenia – przeliczyć wymienników węglowodanowych, a w konsekwencji ustalić właściwej ilości insuliny do posiłku. Te czynności wykonuje ona, również w czasie pobytu syna w szkole, pozostając z nim w stałym kontakcie telefonicznym, dodatkowo zaś monitoruje całodobowo stan jego zdrowia. Przedstawicielka ustawowa małoletniego podniosła wreszcie, iż ten wkracza w wiek dojrzewania, w którym wzrasta ryzyko wahań poziomu cukru w związku ze zmianami hormonalnymi. (k. 4-7).

Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia (k. 25)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

E. M. urodził się w dniu (...)

Niesporne

Małoletni cierpi na cukrzycę typu 1, którą zdiagnozowano w styczniu 2017r.

Niesporne, nadto dokumentacja medyczna małoletniego – k. 1-2,4,17-32, 42a-53 akt organu, 8-23 akt sprawy.

Małoletni był zaliczony z powodu wymienionego schorzenia do osób niepełnosprawnych od 8 roku życia do 23 marca 2020r. m.in. ze wskazaniem o konieczności zapewnienia mu stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Niesporne, nadto orzeczenia o niepełnosprawności – k. 15, 35 akt organu, wyrok Sądu Rejonowego (...) z dnia 21 czerwca 2018 r. wydany w sprawie IX U 322/17 – k. 38 akt organu.

W dniu 23 marca 2020 r. przedstawicielka ustawowa małoletniego wystąpiła z kolejnym wnioskiem o zaliczenie go do osób niepełnosprawnych. Wniosek ten zainicjował postępowanie zakończone wydaniem zaskarżonego orzeczenia.

Niesporne, nadto wniosek – k. 59 akt organu.

Stan ogólny małoletniego, pozostającego pod opieką poradni diabetologicznej, jest generalnie dobry. Cukrzyca pozostaje wyrównana, u dziecka nie dochodzi do znacznych wahań glikemii, okresowo pojawiające się hiperglikemie nie mają ciężkiego przebiegu.

Chłopiec korzysta z osobistej pompy insulinowej, ma też założony sensor (...) mierzący poziom cukru. E. M. potrafi odczytać z sensora wielkość glikemii, potrafi także oznaczyć poziom cukru z palca. Chłopiec podaje sobie w ciągu dnia bonusy (dodatkowe dawki) insuliny samodzielnie, po uprzednim wyliczeniu przez matkę ich wartości. Sam nie potrafi ustalić dawki insuliny odpowiadającej poziomowi cukru i rodzajowi oraz rozmiarowi posiłku po przeliczeniu białek, węglowodanów i tłuszczy. Będąc w szkole chłopiec pozostaje w regularnym kontakcie telefonicznym z matką, która nadzoruje spożywanie posiłków i instruuje chłopca wskazując, ile dawek insuliny musi on podać. Matka odwołującego się przygotowuje mu posiłki ważąc je i przeliczając na zamienniki węglowodanowe. Choć małoletni uczy się samodzielnego przeliczania, to jego wiedza nie jest jeszcze dostateczna.

Pomoc matki polega dodatkowo na kilkukrotnym nocnym badaniu poziomu cukru, gdyż chłopiec sam się nie budzi dla wykonania tej czynności, a także na wykonywaniu wkłuć podskórnych do pompy oraz zabezpieczeniu miejsca wkłucia na czas kąpieli.

Dowód: przesłuchanie K. M. (1) w charakterze strony – zapis skrócony k. 57-58, opinia biegłego z zakresu diabetologii G. K. – k. 40, 62-63.

W związku z niepełnosprawnością małoletni nie wymaga zapewnienia stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Dowód: opinia biegłego z zakresu diabetologii G. K. – k. 40 wraz z opinią uzupełniającą – k. 62-63.

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie nie podlegało uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (na dzień wydania zaskarżonego orzeczenia Dz.U. z 2020 r. poz. 426) osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Kryteria oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia określone zostały rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz.U. z 2002r. Nr 17 poz. 162) wydanym na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 4a ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z § 1 rozporządzenia oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:

1) przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2 rozporządzenia, przekraczającego 12 miesięcy,

2) niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo

3)  znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

Przy ocenie niepełnosprawności dziecka bierze się pod uwagę rodzaj i przebieg procesu chorobowego oraz jego wpływ na stan czynnościowy organizmu, sprawność fizyczną i psychiczną dziecka, stopień jego przystosowania do skutków choroby lub naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość poprawy stanu funkcjonowania pod wpływem leczenia i rehabilitacji. (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).

W § 2 ust. 1 rozporządzenia wymienione zostały schorzenia uzasadniające konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku. I tak do stanów chorobowych, które uzasadniają konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku, należą m.in. wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metaboliczne, układu krążenia, oddechowego, moczowego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne znacznie upośledzające sprawność organizmu, wymagające systematycznego leczenia w domu i okresowo leczenia szpitalnego ( § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia).

W niniejszej sprawie niesporna była niepełnosprawność małoletniego, spornym natomiast pozostawało, czy niepełnosprawność ta wiąże się ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji rodzącą konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby.

Analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym w szczególności opinii biegłego z zakresu chorób wewnętrznych i diabetologii G. K. (pod pojęciem opinii sąd rozumie opinię główną wraz z jej uzupełnieniem), prowadziła do podzielenia stanowiska organu rentowego w zakresie braku spornego wskazania.

Opinia biegłego, wydana po badaniu małoletniego oraz analizie zgromadzonej dokumentacji medycznej dotyczącej stanu zdrowia dziecka, której rzetelność i wiarygodność nie budziły wątpliwości sądu i nie były podważane przez strony, jest jasna, pełna i spójna, a jej wnioski w sposób logiczny i przekonujący umotywowane dobrym stanem klinicznym badanego, brakiem dużych wahań poziomu glikemii i zakresem samodzielności dziecka w codziennym życiu, w tym przy czynnościach warunkowanych koniecznością monitorowania choroby i jej leczenia.

Wnioski opinii korespondują ze stwierdzonym w dacie badania stanem chłopca oraz informacjami w dokumentacji medycznej. Wszystko powyższe przy uwzględnieniu, że biegły to wysokiej klasy fachowiec o wieloletnim doświadczeniu zawodowym, także klinicznym oraz wieloletnim doświadczeniu orzeczniczym, nakazywało uznać opinię za rzetelną i wiarygodną, a w konsekwencji podzielić zawarte w niej wnioski.

Stanowisko biegłego, iż w przypadku małoletniego nie zachodzą przesłanki do orzeczenia wskazania co do konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji, wydaje się trafne także w świetle przesłuchania jego przedstawicielki ustawowej w charakterze strony co do zakresu wsparcia udzielanego dziecku w związku z chorobą. Brak było podstaw do kwestionowania wiarygodności tego przesłuchania. Jego treść nie pozwalała bowiem na uznanie, by było ono ukierunkowane na uzyskanie korzystnego wyniku postępowania. Przeciwnie, przedstawicielka ustawowa nie zaprzeczała dość dużej samodzielności syna i nie starała się wyolbrzymiać swojego udziału w codziennym funkcjonowaniu dziecka. Podawane przez nią czynności, są typowymi podejmowanymi przez rodziców małoletnich czy samych dorosłych chorych na cukrzycę typu 1. Stąd należało uznać zeznania przedstawicielki ustawowej małoletniego odwołującego się za wiarygodne.

Przepisy dotyczące orzekania o niepełnosprawności w odniesieniu do osób do 16 roku życia trudno uznać za jednoznaczne i nie budzące wątpliwości interpretacyjnych, a ich stosowanie w praktyce stwarza wiele problemów. Wpływ na te problemy ma to, że w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ograniczono się do wprowadzenie definicji niepełnosprawności pozostawiając pozostałe regulacje rozporządzeniom. I tak np. § 2 ust. 1 wskazanego na wstępie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia obejmuje wyszczególnienie stanów chorobowych uzasadniających konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku. Tymczasem dla uznania dziecka za niepełnosprawne nie ma w świetle definicji ustawowej wymogu stałości opieki czy pomocy. Nie wiadomo zatem, czy przepis wymieniać miał schorzenia warunkujące uznanie dziecka za niepełnosprawne czy też schorzenia pozwalające na uznanie, iż dziecko wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji (że dotyczy go takie wskazanie). Również wymienienie w § 1 pkt 2 i 3 rozporządzania dwóch alternatywnych (o czym świadczy funktor „albo”) rodzajów niepełnosprawności dziecka i ich definicji nie koresponduje z poszczególnymi wskazaniami zawartymi w orzeczeniach o niepełnosprawności (punkty 7 i 8 orzeczenia (...) k. 66 akt organu)

Wobec tych i innych jeszcze wątpliwości decydujące znaczenie przy orzekaniu musi mieć definicja ustawowa, w jej świetle zaś dla zaliczenia dziecka do osób niepełnosprawnych wystarczającym jest, że wymaga ono większej niż zdrowi rówieśnicy pomocy przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Art. 4a ustawy zawiera bowiem funktor „lub” pomiędzy pojęciami „całkowitej opieki” i „pomocy”. Za niepełnosprawną można zatem uznać osobę do 16 roku życia, jeżeli wymaga całkowitej opieki lub jeżeli wymaga pomocy przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Samo zatem wsparcie (pomoc) w zaspokajaniu potrzeb życiowych nie jest jeszcze równoznaczne ze spornym wskazaniem, a stanowi jedynie niezbędną (minimalną) przesłankę dla przyjęcia niepełnosprawności dziecka.

Jak już nadmieniono, wskazania z punków 7 i 8 orzeczenia o niepełnosprawności nie korespondują z brzmieniem § 1 punktów 2 i 3 omawianego rozporządzenia. Nie odpowiadają też pojęciom „stałej opieki” i „pomocy” z art. 4a ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Dlatego też, badając te wskazania, należy odnosić się treści punktów orzeczenia je obejmujących. Przyjęcie, iż dziecko wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy, jest możliwe wyłącznie, gdy dochodzi do znacznie ograniczonej (w porównaniu z rówieśnikami) możliwości samodzielnej egzystencji. Nie wystarczy zatem, że u dziecka ograniczenie w egzystencji w porównaniu do zdrowych rówieśników występuje (co bez wątpienia w przypadku E. M. jak i innych małoletnich z cukrzycą typu 1 ma miejsce), musi być ono jeszcze nasilone znacznie. Znaczne ograniczenie zdolności do samodzielnej egzystencji zachodzi, gdy dziecko wymaga roztoczenia ciągłej opieki lub tak dużego zakresu pomocy, który zbliża się do opieki. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych pojęciem opieki posługuje się przy definiowaniu znacznego stopnia niepełnosprawności (art. 4 ust. 1). Opieka, o jakiej mowa w tym przepisie, wiąże się z całkowitą zależnością niepełnosprawnego od otoczenia polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwiania kontaktów ze środowiskiem (§ 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności /Dz.U. 2015.1110/.). W podobny sposób pojęcie to należałoby odnosić do dzieci przy uwzględnieniu zwykłego zakresu samodzielności w danym wieku. Omawiane wskazanie dotyczy zatem sytuacji, gdy stan zdrowia dziecka wymaga w zasadzie całodobowego wsparcia w samoobsłudze, poruszaniu czy komunikowaniu, bez którego małoletni nie może być aktywnym na różnych polach. Tymczasem E. M. nie ma ograniczeń w takim rozmiarze. Choć małoletni nie może obyć się bez codziennego wsparcia opiekuna w czynnościach związanych z jego chorobą, to wsparcie to w istocie zamyka się w przeliczaniu posiłków na zamienniki węglowodanowe, ustalaniu bonusów insuliny, sprawdzaniu poziomu cukru w nocy, a dodatkowo w razie potrzeby dokonywania wkłuć pompy insulinowej. Choć wszystkie te czynności są niezbędne dla uniknięcia zagrożenia istotnego pogorszenia stanu zdrowia dziecka, to ich zakres nie odpowiada opiece lub pomocy charakterystycznym dla znacznie ograniczonej zdolności do samodzielnej egzystencji. Takie przykładowo występowałyby u dzieci sparaliżowanych, z niedowładami, z poważnymi zaburzeniami w stanie zdrowia psychicznego czy ciężkim upośledzeniem umysłowym. Omawiany zakres pomocy odpowiada współudziałowi opiekuna w procesie leczenia i rehabilitacji, a zatem przesłance z punktu 8 orzeczenia o niepełnosprawności.

Trudno postawić wyraźną granicę między zwiększoną pomocą rodzica w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych (obejmujących też leczenie), a konieczną pomocą stałą (długotrwałą) w związku ze znacznym ograniczeniem zdolności do samodzielnej egzystencji. Często bowiem zdarza się, iż część czynności samoobsługowych dziecko wykonuje w stopniu zbliżonym do rówieśników, w innych natomiast, w przeciwieństwie do nich, wymaga - z uwagi na ograniczenia chorobowe- określonego wsparcia (co ma miejsce w rozpoznawanej sprawie). Ocenie zatem zawsze musi podlegać sytuacja konkretnego dziecka, jego stan zdrowia i ograniczenia w zwykłym życiu.

Małoletni E. M. jest samodzielny w pełnym zakresie na wszystkich innych polach niż związane z leczeniem. Na tym ostatnim polu z kolei wykonuje cześć niezbędnych czynności, na co pozwala mu już kilkuletnie doświadczenie chorobowe i korzystanie z ułatwiających funkcjonowanie przyrządów jak czytnik poziomu cukru czy pompa insulinowa. Okoliczności te przeczą uznaniu, że zdolność do samodzielnej egzystencji jest w jego wypadku ograniczona w stopniu znacznym.

Zauważyć wypada, że sporne wskazanie jest jest jedną z przesłanek prawa do świadczenia pielęgnacyjnego określonych w art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2013r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 111 z późn.zm.). Przepis ten przewiduje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego dla rodzica lub opiekuna dziecka jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. To powiązanie wskazuje dodatkowo, że przesłanka, o jakiej mowa winna być orzekana wówczas, gdy dziecko wymaga opieki czyli wspierania lub zastępowania w znacznej części czynności samoobsługowych, co w tej sprawie nie ma miejsca.

Okoliczność, że do 23 marca 2020 r. wobec małoletniego orzeczone było sporne obecnie wskazanie, nie może rzutować na wynik procesu w tej sprawie. W dacie wydania pierwszego orzeczenia o niepełnosprawności (bo do tej daty odnosił się sąd w sprawie (...) (...)), małoletni nie tylko był o kilka lat młodszy, ale i nieobeznany z chorobą wykrytą parę miesięcy wcześniej. Wraz z wiekiem i nabytym doświadczeniem wsparcie opiekuna w sposób naturalny uległo zmniejszeniu, bo zwiększyła się świadomość dziecka co do zagrożeń, niezbędnych czynności związanych z chorobą i ogólnie dojrzałość.

Podnoszony przez przedstawicielkę ustawową małoletniego argument bliskiego pojawienia się rzutujących na poziom cukry zmian hormonalnych nie może powodować innej niż dokonana przez biegłego i sąd oceny. Orzeczenie o niepełnosprawności uwzględnia stan z daty jego wydania, a zmiany w stanie zdrowia stanowią podstawę do wystąpienia z nowym wnioskiem do (...).

Mając na uwadze wszystko powyższe sąd, w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako nieuzasadnione.

ZARZĄDZENIE

1.  (...) K. M.)

2.  (...)

3.  (...)