Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Orzeczeniem z 17 maja 2023r. znak ON. (...).2.146.2023.EH Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S., utrzymując w pozostałej części w mocy orzeczenie (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w G. z 23 lutego 2023r. znak (...).ZON.441.2-23.2023 zaliczające K. J. do osób niepełnosprawnych z powodu schorzeń o symbolach 03 -L, 12 – C, uchylił zawarte w tym orzeczeniu:

- rozstrzygnięcie co do czasu, na jaki zostało wydane - 28 lutego 2026r. przyjmując w tym zakresie datę 31 maja 2024r.

- wskazanie, że małoletni spełnia przesłanki określone w art. 8 ust. 3a pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1997r. Prawo o ruchu drogowym,

- wskazanie, że małoletni ma prawo do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju.

Organ rozpoznawał sprawę w związku z kwestionowaniem przez przedstawicielkę ustawową małoletniego wyłącznie przyjęcia w orzeczeniu (...), że K. J. nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Uzasadniając swoje orzeczenie Wojewódzki Zespół wskazał, że wniesienie odwołania, niezależnie od jego zakresu, skutkuje ponownym rozpoznaniem całej sprawy, jako że żaden z elementów orzeczenia o niepełnosprawności nie funkcjonuje samodzielnie w obrocie prawnym. Takie ponowne rozpoznanie prowadziło do uznania, że K. J. nie spełnia przesłanek warunkujących pozytywne rozstrzygnięcie o wskazaniach jak w punktach 9 i 10 orzeczenia o niepełnosprawności (organ opisał te przesłanki), co skutkować musiało uchyleniem tychże i orzeczeniem o wskazaniach na nowo. Z kolei skrócenie czasu, na jaki wydano orzeczenie, dokonane było w celu oceny postępów wynikających z oddziaływań rehabilitacyjnych. W odniesieniu do wskazania, którego dotyczyło odwołani, organ wskazał, że małoletni wymaga zajęć logopedycznych i zajęć rozwijających umiejętności społeczne, ale już nie zapewnienia całkowitej opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Działający w imieniu małoletniego jego przedstawiciel ustawy (reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika) wniósł odwołanie od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu domagając się jego zmiany polegającej na modyfikacji orzeczenia (...) poprzez ustalenie, że K. J. wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz przywróceniu tych rozstrzygnięć, których zmiany dokonano w postępowaniu orzeczniczym, choć nie były kwestionowane. Odwołujący się zarzucił organowi naruszenie zakazu orzekania na niekorzyść skarżącego, ale i błędną ocenę spełniania przez małoletniego przesłanek co do wskazań, o jakich mowa w punktach 7, 9 i 10 orzeczenia o niepełnosprawności. (k. 4-11, 94)

Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

K. J. urodził się (...)

Niesporne

W związku z rozpoznaniem u małoletniego zaburzenia rozwoju mowy i języka oraz autyzmu atypowego został on orzeczeniem (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w G. z 23 czerwca 2020r. zaliczony do osób niepełnosprawnych od urodzenia do 30 czerwca 2022r. z symbolami przyczyny niepełnosprawności 12 -C, 03 - L i między innymi wskazaniem o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. W orzeczeniu stwierdzono, że małoletni nie spełnia przesłanek prawa do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju ani przesłanek wskazanych w art. 8 ust. 3a pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1997r. Prawo o ruchu drogowym.

Niesporne, nadto orzeczenie o niepełnosprawności – k. 22 akt organu, zaświadczenie o stanie zdrowia – k. 12, 13 akt organu, ocena stanu zdrowia dziecka przez przewodniczącego składu orzekającego – k. 19 akt organu

Kolejny wniosek o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności złożony 31 stycznia 2023r. inicjował postępowanie, w którym wydane zostało zaskarżone orzeczenie.

Niesporne, nadto wniosek - k. 27 akt organu

U K. J. występują: autyzm atypowy wysoko funkcjonujący z zaburzeniami emocji i zachowania związanymi z zaburzeniami rozwoju mowy i języka oraz zaburzenia hiperkinetyczne z deficytem uwagi.

Pomimo występujących u chłopca zaburzeń artykulacji jego mowa spełnia funkcję komunikatywną. Zaburzenia funkcji mowy niekorzystnie natomiast wpływają na relacje z innymi ludźmi, bo chłopiec denerwuje się, gdy inni go nie rozumieją.

Rozwój motoryczny chłopca jest prawidłowy, zdolność do samoobsługi nie pozostaje ograniczona.

Emocjonalnie i społecznie K. J. funkcjonuje na granicy wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego, nie ma natomiast znaczących deficytów poznawczych ani nasilonych stereotypii istotnie niekorzystnie rzutujących na zdolność do samoobsługi czy kontaktu z innymi.

Dowód: opinia biegłej z zakresu psychiatrii M. Ś. – k. 47 – 53, uzupełniająca opinia biegłej – k.76 – 77, przesłuchanie w charakterze strony A. S. – zapis skrócony – k. 36 – 37, zeznania świadków M. J. – zapis skrócony – k. 35 – 36, A. K. – k. 34 – 35, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – k. 25 akt organu

Całościowe zaburzenia rozwojowe powodują niepełnosprawność małoletniego co najmniej do 28 lutego 2026r. Po tej dacie zasadną jest ocena stanu klinicznego po prowadzonej rehabilitacji logopedycznej i działaniach behawioralnych poprawiających funkcjonowanie emocjonalno – społeczne. W tym okresie małoletni nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji, nie wymaga zamieszkiwania w oddzielnym pokoju ani nie spełnienia przesłanek uprawniających do otrzymania karty parkingowej – nie ma znacznie ograniczonej zdolności samodzielnego poruszania się.

Dowód: opinia biegłej z zakresu psychiatrii M. Ś. – k.47-53, uzupełniająca opinia biegłej – k. 76 – 77

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie nie podlegało uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (na dzień zaskarżonego orzeczenia tj. Dz. U. 2021.573, obecnie t.j. Dz.U 2024.44) osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Kryteria oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia określone zostały rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U 02.17.162 ze zm.) wydanym na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 4a ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z § 1 rozporządzenia oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:

1) przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2 rozporządzenia, przekraczającego 12 miesięcy,

2) niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo

3)  znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

Przy ocenie niepełnosprawności dziecka bierze się pod uwagę rodzaj i przebieg procesu chorobowego oraz jego wpływ na stan czynnościowy organizmu, sprawność fizyczną i psychiczną dziecka oraz stopień jego przystosowania do skutków choroby lub naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość poprawy stanu funkcjonowania pod wpływem leczenia i rehabilitacji (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).

W niniejszej sprawie niesporna była niepełnosprawność małoletniego, spornym natomiast pozostawały przewidywany czas jej trwania oraz trzy wskazania związane z niepełnosprawnością, dwa, które, podobnie jak przewidywany czas trwania niepełnosprawności, odmiennie oceniły zespoły orzekające o niepełnosprawności – spełnianie przesłanek warunkujących prawo do karty parkingowej i do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju oraz trzecie, co do którego zespoły były zgodne – to, czy niepełnosprawność wiąże się ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji rodzącą konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby.

Analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności opinii biegłej z zakresu psychiatrii M. Ś. prowadziła do podzielenia stanowiska organu rentowego w zakresie wskazań, o jakich mowa i do uznania go za nieprawidłowe co do przyjętej końcowej daty niepełnosprawności. W tym ostatnim zakresie biegła zgodziła się z (...), a jej wniosek wydaje się uzasadniony w świetle stwierdzanego w dacie badania stanu zdrowia dziecka (nasilenia występujących zaburzeń) i zakresu wdrażanej rehabilitacji i oddziaływań. Wniosku tego strony zresztą nie kwestionowały. Skrócenie przez organ okresu, na jaki orzeczono niepełnosprawność, nie znajdowało uzasadnienia w dokumentacji. Choć ta potwierdzała poprawę w tym zakresie, to tempo tej poprawy nie było takie, by rokowało wyeliminowania wskazanych ograniczeń w ciągu roku od posiedzenia Zespołu.

Opinia biegłej (pod pojęciem tym sąd rozumie opinię podstawową wraz z jej uzupełnieniem stanowiącym odpowiedź na zarzuty strony wnoszącej odwołanie) nie budziła wątpliwości także w pozostałym zakresie. Była bowiem jasna, pełna i spójna, a jej wnioski zostały w sposób logiczny, przekonujący i wyczerpujący umotywowane. Korespondowała ona zresztą, z dowodami ze źródeł osobowych i dokumentacją dotyczącą stanu zdrowia małoletniego znajdującą się w aktach sprawy. Zeznający w sprawie świadkowie – nauczycielka odwołującego się i logopedka potwierdziły jego zdolność do samoobsługi wskazując przede wszystkim na ograniczenia w porozumiewaniu się, jednak nie tak nasilone, by wykluczały komunikowanie potrzeb czy interakcje z otoczeniem. Ograniczenia te dotyczą jedynie bardziej złożonych wypowiedzi, a problem nasilają emocjonalne reakcje chłopca na brak zrozumienia przez rozmówców. Niemniej pozwalają on dziecku funkcjonować w zwykłej szkole i utrzymywać relacje w grupie rówieśniczej. Z zeznań świadków wynika, że K. J. nie ma też problemów lokomocyjnych, konieczne jest jednak zwrócenie na niego większej uwagi, bo potrafi oddzielić się od grupy czy udać w inne miejsce niż mu polecono. Nieco większe ograniczenia w funkcjonowaniu chłopca wskazała jego matka, jednak i ona przyznała, że w dużym zakresie pozostaje on samodzielny w samoobsłudze wymagając wsparcia jedynie w niektórych czynnościach precyzyjnych jak zawiązanie butów czy zapinanie guzików. Przedstawicielka ustawowa małoletniego podała, że ten domaga się pomocy w zapewnieniu czystości po załatwieniu potrzeby fizjologicznej, a czasem zdarza mu się wypróżnić w bieliznę zwlekając ze skorzystaniem z toalety. Świadkowie jednak nie wskazywali na takie sytuacje, nie ma o nich mowy także w dokumentacji chłopca, trudno zatem przyjąć, by miały one charakter inny niż tylko incydentalny. Także z dokumentacji małoletniego nie wynikają ograniczenia w samoobsłudze. Zakres funkcjonowania dziecka odpowiada więc wnioskowi biegłej o tym, że chłopiec nie ma znacznie ograniczonej możliwość samodzielnej egzystencji.

Powyższe, przy uwzględnieniu nadto, iż biegła to wysokiej klasy specjalistka o wieloletnim doświadczeniu zawodowym, także klinicznym oraz doświadczeniu orzeczniczym, nakazywało uznać opinię za rzetelną i wiarygodną, a w konsekwencji podzielić w pełni jej wnioski.

Stanowisko biegłej co do niespełniania przez małoletniego przesłanek do karty parkingowej i zamieszkiwania w oddzielnym pokoju było zresztą zbieżne nie tylko z oceną Wojewódzkiego Zespołu, ale i z wyrażonym przez (...) w pierwszym orzeczeniu w 2020r., wówczas przez stronę odwołującą się niekwestionowanym. Z dokumentów w aktach organu nie wynika, co legło u podstaw odmiennej oceny tych wskazań w kolejnym postępowaniu przed (...), z dokumentacji nie wynika zwłaszcza pogorszenie stanu zdrowia chłopca. (...) nie uzasadnił też w orzeczeniu z 2023r. pozytywnego rozstrzygnięcia o tych dwóch wskazaniach.

Dokonana przez biegłą ich ocena, zbieżna z zaprezentowaną przez Wojewódzki Zespół, wydaje się uzasadniona na tle pozostałych zgromadzonych dowodów i regulacji ustawowych.

Zgodnie z art. 8 ust. 3a pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (aktualnie t.j. Dz. U. 2024.1251 z późn. zm.) kartę parkingową wydaje się osobie zaliczonej do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się. Z kolei w art. 8 ust. 3a pkt 2 tego Prawa wskazano, że kartę parkingową wydaje się też osobie niepełnosprawnej, która nie ukończyła 16 roku życia mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się. W przypadku osób do 16 roku życia ustawodawca nie wprowadza tu dodatkowych wymogów dotyczących rodzaju schorzeń. Inaczej jest w przypadku osób powyżej 16 roku życia. Jak wynika z art. 6b ust. 3 pkt 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności spełnienie przesłanek do karty parkingowej może zostać stwierdzone jedynie w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 04 – O (choroby narządu wzroku), 05-R (upośledzenie narządu ruchu) 10-N (choroba neurologiczna) lub 07 – S (choroby układu oddechowego i układu krążenia).

Skoro w przypadku znacznego stopnia niepełnosprawności oraz osób do 16 roku życia ustawodawca nie ograniczył możliwości przyjmowania tego wskazania tylko do określonego rodzaju schorzeń powodujących niepełnosprawność, uznać należy, że znaczne ograniczenie zdolności samodzielnego poruszania się może też występować w przypadku schorzeń psychicznych czy całościowych zaburzeń rozwojowych. Nie wystarczy jednak dla jego przyjęcia, by takie schorzenia czy zaburzenia rodziły potrzebę towarzyszenia tej osobie dla zapewnienia jej bezpieczeństwa. Muszą występować zachowania potencjalnie niebezpieczne wynikające czy to z nierozpoznania zagrożeń czy agresji i autoagresji lub zachowania oporowe, nasilony lęk w poruszaniu się na zewnątrz itp. Chodzi o zaburzenia rodzące celowość eliminowania pieszego przemieszczania się niepełnosprawnego na dłuższe odcinki, któremu to eliminowaniu sprzyjają uprawnienia wiążące się z posiadaniem karty parkingowej (chociażby możliwość niestosowania się pojazdem do niektórych znaków drogowych). Cele, którym służy karta parkingowa, przemawiają za przyjęciem, że chodzi nie o potrzebę towarzyszenia drugiej osoby, a o warunkowane stanem zdrowia trudności z pokonaniem przez niepełnosprawnego dłuższej trasy. Gdyby chodziło o samą konieczność asysty, prawo do karty powinni posiadać np. wszyscy rodzice małych dzieci, bo te samodzielnie nie mogą poruszać się poza miejscem zamieszkania.

Wskazanie co do prawa do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju powiązane jest z dodatkiem mieszkaniowym, skutkuje bowiem ustaleniem większego metrażu lokalu potrzebnego dla danej liczby domowników niż zwykły warunkujący dodatek. Wskazanie, o jakim mowa, ustala się zgodnie z § 5 ust. 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (t.j. Dz.U. 2021.857) biorąc pod uwagę rodzaj niepełnosprawności, w szczególności, czy osoba porusza się na wózku inwalidzkim, jest leżąca, ma ograniczenia w przyjmowaniu pokarmów i innych czynnościach fizjologicznych. Bezspornie, żadna z tych okoliczności nie występuje w przypadku małoletniego. Katalog ten nie jest jednak zamknięty. Zdaniem sądu, podobnie jak w przypadku karty parkingowej, także zaburzenia rozwojowe czy choroby psychiczne mogą tu uzasadniać pozytywne wskazanie, jednak chodzi o sytuacje, gdy obecność innych osób w tym samym pomieszczeniu jest niewskazana z powodu określonych zaburzeń, reakcji osoby niepełnosprawnej. W przypadku K. J. nie ma nasilonych stereotypii ani takich lęków czy innych zachowań, które czyniłyby koniecznym zapewnienie mu osobnego pomieszczenia.

W świetle opisanego przez biegłą stanu małoletniego i zakresu koniecznego chłopcu wsparcia trafnym, co już sygnalizowano, wydaje się wniosek o braku podstaw do orzeczenia wskazania co do konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Nie ulega wątpliwości, iż K. J. wymaga pomocy opiekunów – ich czynnego, codziennego udziału w procesie edukacyjnym, ale także leczniczym i terapeutycznym, w tym oddziaływań wychowawczych mających niwelować zachowania nieadekwatnie emocjonalne. Zakres ten zdecydowanie wykracza poza typowy dla rodziców zdrowych dzieci w podobnym wieku, niemniej jednak nie odpowiada spornemu wskazaniu.

Przepisy dotyczące orzekania o niepełnosprawności w odniesieniu do osób do 16 roku życia trudno uznać za jednoznaczne i nie budzące wątpliwości interpretacyjnych, a ich stosowanie w praktyce stwarza wiele problemów. Wpływ na te problemy ma to, że w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ograniczono się do wprowadzenie definicji niepełnosprawności pozostawiając pozostałe regulacje rozporządzeniom. I tak np. § 2 ust. 1 wskazanego na wstępie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia obejmuje wyszczególnienie stanów chorobowych uzasadniających konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku. Tymczasem dla uznania dziecka za niepełnosprawne nie ma w świetle definicji ustawowej wymogu stałości opieki czy pomocy. Nie wiadomo zatem, czy przepis wymieniać miał schorzenia warunkujące uznanie dziecka za niepełnosprawne czy też schorzenia pozwalające na uznanie, iż dziecko wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji (że dotyczy go takie wskazanie).

Również wskazanie w § 1 pkt 2 i 3 rozporządzania dwóch alternatywnych (o czym świadczy funktor „albo”) rodzajów niepełnosprawności dziecka i ich definicje nie korespondują z poszczególnymi wskazaniami zawartymi w orzeczeniach o niepełnosprawności (punkty 7 i 8 orzeczenia (...))

Wobec tych wątpliwości decydujące znaczenie przy orzekaniu musi mieć definicja ustawowa, w jej świetle zaś dla zaliczenia dziecka do osób niepełnosprawnych wystarczającym jest, że wymaga ono większej niż zdrowi rówieśnicy pomocy przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Art. 4a ustawy zawiera bowiem funktor „lub” pomiędzy pojęciami „całkowitej opieki” i „pomocy”. Za niepełnosprawną można zatem uznać osobę do 16 roku życia, jeżeli wymaga całkowitej opieki lub jeżeli wymaga pomocy przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Samo zatem wsparcie (pomoc) w zaspokajaniu potrzeb życiowych nie jest jeszcze równoznaczne ze spornym wskazaniem, a stanowi jedynie niezbędną (minimalną) przesłankę dla przyjęcia niepełnosprawności dziecka.

Jak już nadmieniono, wskazania z punków 7 i 8 orzeczenia o niepełnosprawności nie korespondują z brzmieniem § 1 punktów 2 i 3 omawianego rozporządzenia. Nie odpowiadają też pojęciom „całkowitej opieki” i „pomocy” z art. 4a ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Dlatego też, badając te wskazania, należy odnosić się do treści punktów orzeczenia je obejmujących. Przyjęcie, iż dziecko wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy, jest możliwe wyłącznie, gdy dochodzi do znacznie ograniczonej (w porównaniu z rówieśnikami) możliwości samodzielnej egzystencji. Wynika to jednoznacznie z analizy całej treści wskazania. Nie wystarczy zatem, że u dziecka występuje ograniczenie w egzystencji w porównaniu do zdrowych rówieśników (co bez wątpienia w przypadku K. J. ma miejsce), musi być ono jeszcze znaczne. Znaczne ograniczenie zdolności do samodzielnej egzystencji zachodzi, gdy dziecko wymaga roztoczenia niemal ciągłej opieki lub tak dużego zakresu pomocy, który zbliża się do opieki. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych pojęciem opieki posługuje się przy definiowaniu znacznego stopnia niepełnosprawności (art. 4 ust. 1). Opieka, o jakiej mowa w tym przepisie, wiąże się z całkowitą zależnością niepełnosprawnego od otoczenia polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwiania kontaktów ze środowiskiem (§ 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności. W podobny sposób pojęcie to należałoby odnosić do dzieci przy uwzględnieniu zwykłego zakresu samodzielności w danym wieku. Omawiane wskazanie dotyczy zatem sytuacji, gdy stan zdrowia dziecka wymaga w zasadzie całodobowego wsparcia w samoobsłudze, poruszaniu czy komunikowaniu, bez którego małoletni nie może być aktywnym na różnych polach. Tymczasem K. J. nie ma ograniczeń w takim rozmiarze. Wsparcie małoletniego sprowadza się nieomal w całości do aktywnego uczestnictwa w procesie leczenia i edukacji. Wskazywane przez matkę dziecka wsparcie w codziennych czynnościach (wespół z pozostałymi działaniami) nie odpowiada zakresem opiece lub pomocy charakterystycznym dla znacznie ograniczonej zdolności do samodzielnej egzystencji. Takie przykładowo występowałyby u dzieci sparaliżowanych, z dużymi niedowładami, czy upośledzonymi umysłowo w stopniu znacznym.

W sprawie zbytecznym było dopuszczenia dowodu z opinii biegłego psychologa Na celowość takiej opinii nie wskazywała biegła psychiatra, zaś dane co do rozwoju intelektualnego czy emocjonalnego chłopca wynikały z przedstawionej przez stronę odwołującą się dokumentacji wspartej dowodami ze źródeł osobowych.

Zbytecznym było słuchanie drugiego przedstawiciela ustawowego dziecka, z oświadczenia strony wynika, że dziecko zamieszkuje z obojgiem rodziców, każde z nich zatem ma z nim podobny kontakt i taką samą wiedzę o jego funkcjonowaniu.

Mając na uwadze wszystko powyższe sąd, w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżone orzeczenie w zakresie czasu trwania niepełnosprawności oddalając odwołanie w pozostałej części jako nieuzasadnione na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Zaskarżone orzeczenie zmieniało na niekorzyść część rozstrzygnięć (...). Wnoszący odwołanie wskazywał, że stanowiło to naruszenie zakazu orzekania na niekorzyść skarżącego, a tym samym powinno już samodzielnie prowadzić do częściowej zmiany zaskarżonego orzeczenia przez sąd. Zdaniem sądu jednak ewentualne uchybienia proceduralne w postępowaniu przed Wojewódzkim Zespołem nie mogą skutkować merytoryczną zmianą jego orzeczenia. Nie bez powodu kontrolę prawidłowości rozstrzygnięcia organu II instancji (Wojewódzkiego Zespołu) pozostawiono nie sądowi administracyjnemu, a powszechnemu. Orzeczenie sądu powszechnego rozpoznającego odwołanie jest w zasadzie zawsze merytoryczne, orzeczenia kasatoryjne (inaczej niż w postępowaniu przed sądami administracyjnymi) maja charakter wyjątkowy i w przypadku spraw dotyczących niepełnosprawności są możliwe tylko w przypadku ujawnienia po wniesieniu odwołania nowych okoliczności dotyczących stanu zdrowia strony odwołującej się (art. 477 ¹⁴ § 6 k.p.c.). Pozostawienie adresatowi orzeczenia o niepełnosprawności drogi kwestionowania tego orzeczenia przed sądem powszechnym wskazuje, że intencją ustawodawcy było poddanie ocenie merytorycznej trafności rozstrzygnięcia organu (prawidłowości kwalifikacji do określonego stopnia niepełnosprawności, czasu trwania tego stopnia, symboli przyczyny niepełnosprawności, wskazań związanych z niepełnosprawnością), a nie prawidłowości przebiegu postępowania orzeczniczego. Sąd, nawet mając zastrzeżenia co do toku tego postępowania, nie może rozstrzygnąć o niepełnosprawności (kwestiach objętych orzeczeniem) nieadekwatnie do rzeczywistej sytuacji zdrowotnej odwołującego się jedynie z uwagi na stwierdzane uchybienia proceduralne. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (a do takich należą sprawy o ustalenie niepełnosprawności) istotny jest materialnoprawny aspekt zaskarżonej decyzji, dotyczący praw i obowiązków stron, a nie uchybienie przepisom postępowania administracyjnego poprzedzającego wydanie tej decyzji. Odwołanie pełni rolę pozwu, a jego zasadność ocenia się na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego. Wady decyzji administracyjnej wynikające z naruszenia przepisów postępowania administracyjnego co do zasady pozostają poza zakresem kognicji sądu ubezpieczeń społecznych, który powinien dostrzegać wyłącznie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego będącego przedmiotem odwołania.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, iż obowiązywanie zakazu orzekania na niekorzyść w postępowaniu orzeczniczym dotyczącym niepełnosprawności (postępowaniu przedsądowym) budzi co najmniej wątpliwości. O ile przepisy procedury cywilnej wskazują na niemożność orzeczenia tu na niekorzyść strony (sąd, jeśli nie ma podstaw do uwzględnienia odwołania, oddala je – art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c.), o tyle ani przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ani rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności nie regulują analogicznie kwestii rozstrzygnięć wojewódzkich zespołów. Z uwagi na zawarte w art. 66 ust. 1 wskazanej ustawy odesłanie do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego są podstawy, by twierdzić, że zastosowanie znajdzie art. 139 tego kodeksu pozwalający na rozstrzygnięcie na niekorzyść strony w przypadku, gdy zaskarżone orzeczenie/decyzja rażąco narusza prawo lub interes społeczny. Przy takim przyjęciu uznać należałoby i tak, że do rażącego naruszenia interesu społecznego dochodzi zawsze, gdy orzeczenie nie odzwierciedla faktycznego stanu zdrowotnego osoby, której dotyczy. Pamiętać bowiem należy, iż treść orzeczenia o niepełnosprawności przekłada się na szereg uprawnień osoby, której orzeczenie dotyczy, także o charakterze finansowym, ale nadto wpływa na uprawnienia innych osób, chociażby z uwagi na związane z określoną niepełnosprawnością przywileje w dostępie do rehabilitacji czy też branie jej pod uwagę w procesie rekrutacji do przedszkoli i szkół publicznych.

Zdaniem sądu jednak spojrzenie systemowe przemawia za przyjęciem, iż w postępowaniu przed zespołami orzekającymi o niepełnosprawności zakaz orzekania na niekorzyść nie obowiązuje. Postępowanie to ma charakter szczególny. Rozstrzygnięcia zespołów z jednej strony są decyzjami administracyjnymi, a z drugiej rozstrzygnięciami medycznymi inaczej niż ma to miejsce w postępowaniach o świadczenia z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych zależne od stanu zdrowia, w którym jest odrębne dwuinstancyjne postępowanie orzecznicze zakończone orzeczeniami lekarza orzecznika ZUS i komisji lekarskiej ZUS i stanowiąca następstwo orzeczeń decyzja organu rentowego (właściwego Oddziału ZUS). Także w sprawach podobnych świadczeń dla służb mundurowych procedura odpowiada tej dla świadczeń z ubezpieczeń społecznych. W postępowaniach orzeczniczych na potrzeby świadczeń warunkowanych stanem zdrowia zakaz orzekania na niekorzyść nie obowiązuje, orzeczenia orzeczników/właściwych komisji nie są bowiem decyzjami administracyjnymi. Nie ma dostatecznego uzasadnienia dla uznania, że w postępowaniu dotyczącym niepełnosprawności rozstrzygnięcia medyczne powinny być traktowane inaczej tylko z uwagi na specyficzne ukształtowanie tego postępowania.

Sygn. akt IX U 361/23

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)