Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z 15 lutego 2024 r. nr sprawy (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił A. G. przyznania zasiłku pogrzebowego po zmarłym 25 grudnia 2023r. W. W. stwierdzając, iż ten – jako pobierający świadczenie uzupełniające - nie należał do osób, w związku ze śmiercią których przysługuje wskazany zasiłek.

A. G. złożyła odwołanie od tej decyzji, domagając się przyznania jej zasiłku pogrzebowego w wysokości 4 000 zł z tytułu pokrycia kosztów pogrzebu W. W. wskazując, że będący jej wujem zmarły w chwili śmierci spełniał warunki do uzyskania i pobierania emerytury.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w decyzji. W toku procesu podniósł dodatkowo, że zmarły nie wystąpił o emeryturę, dlatego nie sposób uznać, by był osobą spełniająca warunki do uzyskania i pobierania tego świadczenia.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

W. W. urodzony (...), zmarł 25 grudnia 2023 r. Pod koniec życia zmarły przebywał w domu opieki społecznej.

Od 1 listopada 2019r. aż do śmierci wymieniony pobierał świadczenie uzupełniające.

W dacie zgonu W. W. nie podlegał natomiast ubezpieczeniom społecznym. Nie miał też ustalonego prawa do emerytury ani renty, ani nie wystąpił z wnioskiem o żadne z tych świadczeń.

Spełniał jednak warunki uprawniające do emerytury.

Niesporne (oświadczenie organu w przedmiocie spełniania warunków emerytalnych – k.10-12), nadto zaświadczenie z 18.01.2024 r. k.5 akt zasiłkowych, odpis skrócony aktu zgonu – k. 8 akt zasiłkowych,

Niezłożenie wniosku o emeryturę było warunkowane złym stanem zdrowia W. W..

Dowód: przesłuchanie A. G. (zapis skrócony - k.19 - 20)

Koszty pogrzebu W. W. pokryła A. G., dla której zmarły był wujem. Część tych kosztów, tj. wydatki z tytułu usługi pogrzebowej, zakupu trumny kremacyjnej oraz urny wraz z krzyżem i tabliczką, wjazdu na cmentarz i dochowania zmarłego w opłaconym grobie wyniosła 6 496 zł.

Niesporne, nadto faktury - k. 8, 9 akt zasiłkowych przesłuchanie A. G. (zapis skrócony - k.19 - 20)

15 stycznia 2024 r. A. G. wystąpiła do (...) Oddziału w S. z wnioskiem o przyznanie zasiłku pogrzebowego po zmarłym wuju dokumentując wskazaną wyżej część poniesionych kosztów jego pochówku.

Niesporne, nadto wniosek k. 1 akt zasiłkowych

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie podlegało uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 77 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (na dzień decyzji tekst jednolity – Dz. U. z 2023r. poz. 1251), zwanej dalej ustawą emerytalną, zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1)  ubezpieczonego;

2)  osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3)  osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4)  członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.

Członkami rodziny, o których mowa w art. 77 ust. 1 pkt 4 są: małżonek (wdowa i wdowiec), rodzice, ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej, inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, rodzeństwo, dziadkowie, wnuki, osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna (art. 77 ust. 2 ustawy emerytalnej).

Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu, a także pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie, powiatowi, osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego, jeśli pokryły te koszty (art. 78 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej). W przypadku poniesienia kosztów pogrzebu przez inną osobę niż członek rodziny osoby zmarłej, pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę prawną kościoła lub związku wyznaniowego świadczenie przysługuje w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu nie wyższej jednak niż 4000 zł (art. 79 ust. 1 w zw. z art. 80 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Stan faktyczny w niniejszej sprawie pozostał poza sporem i nieomal w całości znajdował potwierdzenie w nie budzących wątpliwości dokumentach. Jedynie przyczyny niewystąpienia przez zmarłego z wnioskiem o emeryturę ustalono na podstawie przesłuchania odwołującej się, którego organ nie negował. Przyczyny te wydają się wiarygodne, zły stan zdrowia W. W. potwierdza bowiem rodzaj pobieranego prze niego świadczenia.

Spór stron dotyczył jedynie tego, czy zmarły należał do osób wymienionych w art. 77 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej tzn. był osobą, która choć nie posiadała prawa do emerytury, to spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania.

Jako że odpowiedź na odwołanie (podobnie zresztą jak uzasadnienie zaskarżonej decyzji) nie odnosiła się do tej kwestii podnoszonej wszak jako jedyna przez A. G., sąd zobowiązał organ do wypowiedzenia się w tym zakresie. Organ rentowy, przyznając spełnianie przez zmarłego warunków do uzyskania i wypłaty emerytury (k. 10 – 12), stwierdził jednocześnie, że prawo do zasiłku pogrzebowego „ma osoba mająca ustalone prawo do emerytury a nie spełniająca warunki do jej przyznania”. Jak się wydaje, w odpowiedzi tej chodziło nie o uprawnionego do świadczenia, a o osobę, z tytułu śmierci której świadczenie przysługuje.

Tak rozumiane stanowisko organu jest sprzeczne z brzmieniem art. 77 ust. 1 ustawy emerytalnej. W przepisie tym wymieniającym osoby, z tytułu śmierci których przysługuje zasiłek pogrzebowy, osoby nie mające prawa do emerytury lub renty, ale spełniające przesłanki do ich uzyskania lub pobierania, zostały wskazane w pkt 3 jako odrębna grupa niezależnie od wymienionych w pkt 2 osób pobierających emeryturę lub rentę. Osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty to emeryci i renciści (art. 4 pkt 1 i 11 ustawy emerytalnej). Takim pojęciem posłużyłby się ustawodawca w art. 77 ust. 1 pkt 3 ustawy, gdyby przepisem tym chciał objąć mających ustalone prawo do świadczeń emerytalnych czy rentowych, ale ich nie pobierających (pobierających wymienił w art. 77 ust. 1 pkt 2 ustawy). Tymczasem w regulacji wyraźnie wskazano, że dotyczy ona osób nie mających ustalonego prawa do emerytury lub renty.

Zaliczenie do grupy podmiotów wskazanej w art. 77 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej uzależnione jest wyłącznie od spełniania warunków do uzyskania i pobierania emerytury lub renty.

Organ w swoim pisemnym stanowisku przyznał, że warunki takie zmarły spełniał. Dla porządku zatem tylko wskazać należy, że w przypadku ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. warunkiem nabycia prawa do emerytury jest osiągnięcie wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 65 lat dla mężczyzn (art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej). Warunek ten wuj odwołującej się spełniał.

Prawo do świadczeń określonych w ustawie emerytalnej, a zatem także emerytury, powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a ustaje z ustaniem któregokolwiek z nich albo śmiercią uprawnionego (art. 100 ustawy emerytalnej). W art. 77 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej mowa o warunkach uzyskania i pobierania świadczenia emerytalnego lub rentowego. Warunki uzyskania świadczenia to przesłanki ustawowe, w tym wypadku osiągnięcie wieku emerytalnego, natomiast warunki pobierania to dodatkowe ustawowe przesłanki warunkujące wypłatę. Przykładowo można wskazać na przepisy dotyczące zbiegu prawa do świadczeń, gdy wypłacie podlega jedno z nich na określonych ustawowo zasadach (art. 95 i nast. ustawy emerytalnej) czy regulacje w przedmiocie zawieszania prawa do świadczeń (art. 103 i nast. ustawy emerytalnej)

Choć co do zasady postępowanie w sprawie świadczeń emerytalnych i rentowych jest wszczynane na wniosek (art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej), to zdaniem sądu nie sposób traktować złożenia wniosku jako warunku pobierania świadczenia w rozumieniu art. 77 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej. Trudno byłoby znaleźć racjonalne uzasadnienie zróżnicowania prawa do zasiłku pogrzebowego tylko od tego, czy osoby zmarłe złożyły przed śmiercią czy nie złożyły wniosku o świadczenie emerytalne/rentowe, gdy spełniają wszystkie warunki do emerytury/renty. Wprawdzie zasiłek pogrzebowy „idzie” za ubezpieczeniem i świadczeniami z ubezpieczenia, chodzi jednak o to, że prawo do niego wynika z pokryciem kosztów pogrzebu osób, w przypadku których ustawodawca przewiduje zabezpieczenie społeczne, a nie tych, w przypadku których je realizuje. Niezłożenie wniosku o emeryturę/rentę nie musi być wszak wynikiem zaniedbania czy świadomej decyzji osoby spełniającej warunki do świadczenia, a np. stanu jej zdrowia wyłączającego złożenie takie wniosku (jak w przypadku wuja odwołującej się). Gdyby ustawodawca chciał ograniczyć grupę wskazaną w art. 77 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej do osób, które złożyły już wniosek o świadczenie, wskazałby to raczej wyraźnie w przepisie.

Bez znaczenie pozostaje fakt pobierania przez zmarłego świadczenia uzupełniającego, świadczenia tego nie wklucza bowiem pobieranie emerytury, jeśli nie zostanie łącznie przekroczona kwota świadczeń wskazana w art. 2 ust. 2 ustawy z 31 lipca 2019r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (t.j. Dz. U z (...). poz.1649)

W tych warunkach, przy uwzględnieniu nadto, iż wnosząca odwołanie udokumentowała koszty pogrzebu W. W. na kwotę przewyższającą maksymalną wysokość zasiłku przewidzianą przepisami, należało na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienić zaskarżoną decyzję zgodnie z żądaniem.

Art. 118 ustawy emerytalnej przewiduje terminy do wydania decyzji i wypłaty świadczeń w niej określonych przewidując ich liczenie od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji . W myśl art. 118 ust. 1a w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Regulacja ta ma istotne znaczenie dla treści orzeczenia w sprawie niniejszej. Wyrok przyznający ubezpieczonej prawo do zasiłku pogrzebowego jest wyrokiem zmieniającym decyzję organu rentowego, sąd zatem z urzędu musi rozważyć, czy zachodzi odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie przez ten organ okoliczności pozwalających na wydanie decyzji prawidłowej.

Zmiana decyzji organu w tej sprawie nie jest spowodowana pozyskaniem nowych dowodów, do których dostępu nie miał organ rentowy, a niewłaściwą interpretacją przez organ przepisów ustawowych, a zatem przyczyną leżącą wyłącznie po stronie organu. Uzasadnia to uznanie, iż organ ponosi odpowiedzialność za nieustalenie w terminie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowej decyzji. Przez okoliczności, za które organ nie ponosi odpowiedzialności, rozumieć należy okoliczność od niego niezależne. Takie przyczyny odmowy prawa do świadczenia jak błędna ocena stanu faktycznego czy niewłaściwa interpretacja przepisów prawa stanowią przyczyny leżące po stronie organu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2005r. I UK 159/04 (...) wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa.

Sygn. akt IX U 213/24

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)