Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 grudnia 2015 r., znak (...) - (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił W. J. prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłym bracie O. J.. Przywołał przepis art. 78 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w myśl, którego zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu osoby ubezpieczonej. Do kosztów pogrzebu należy zaliczać wydatki niezbędne, tradycyjnie związane z pochówkiem. Powołując się na art. 12 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych wskazał, iż za pogrzeb uważa się czynność, w czasie której zostały pochowane zwłoki osoby zmarłej. Kosztami pogrzebu są udokumentowane rachunkami koszty powstałe od chwili śmierci osoby, po której przysługuje zasiłek pogrzebowy, do chwili zakończenia ceremonii pogrzebowej. Nie mogą to być koszty, które nie zostały poniesione bezpośrednio na pochówek.

W uzasadnieniu organ wskazał, iż O. J. postanowieniem Sądu Rejonowego w Łobzie z dnia 28 lipca 2015 r. został uznany za zmarłego i na tej podstawie został wydany przez Urząd Stanu Cywilnego dla m. st. W. w W. odpis aktu zgonu. W. J. złożył wniosek o zasiłek pogrzebowy do którego dołączył fakturę wystawioną przez Zakład (...) na kwotę 350 zł za usługę „płytka z napisem dla zm. O. J.”, dokumenty poświadczające stopień pokrewieństwa oraz oświadczenie dotyczące zaginiecie brata. Organ podał, iż nie można uznać, że odbył się pogrzeb, a zatem nie ma podstaw prawnych do przyznania i wypłaty zasiłku pogrzebowego po zmarłym O. J..

W. J. wniósł odwołanie od powyższej decyzji domagając się zmiany zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu zasiłku pogrzebowego po zmarłym O. J..

W uzasadnieniu podniósł, iż z uwagi na nieodnalezienie ciała jego brata nie został wyprawiony tradycyjny pogrzeb, jednak miała miejsce uroczystość pożegnalna, która miała charakter pogrzebu symbolicznego. Koszty symbolicznego upamiętnienia zmarłego brata należy uznać za koszty pogrzebu.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Sąd Rejonowy w Łobzie I Wydział Cywilny postanowieniem z dnia 28 lipca 2015 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 26/15 uznał O. J. urodzonego w dniu (...) w Ł., syna S. J. i H. J. z domu Mróz za zmarłego. Jako chwilę i miejsce śmierci oznaczono dzień 11 stycznia 1994 r., godz. 2:00 w miejscowości R.. W oparciu o powyższe orzeczenie Urząd Stanu Cywilnego dla m. st. W. w W. wydał odpis akt zgonu Nr AY-2015- (...).

Dowód: postanowienie z dnia 28 lipca 2015 r. k. 3a akt organu, odpis skrócony aktu zgonu k. 5 akt organu.

W dniu 28 października 2015 r. na grobie rodziców O. J. została umieszczona przez jego brata W. J. tabliczka upamiętniająca z napisem „zm. O. J.”, a także datą urodzenia i śmierci. W. J. w związku z umieszczeniem ww. tablicy poniósł koszt 350 zł. Poza tym W. J. zaprosił członków najbliższej rodziny na określony dzień, którzy na grobie – po zamontowaniu tablicy – złożyli kwiaty i znicze. Po tym wszyscy udali się na obiad do domu W. J.. Nie zamówiono usługi zakładu pogrzebowego, ze względu na brak pochówku. Nie poproszono księdza, ponieważ żona W. J. jest osobą innego wyznania, a poza tym nikt z członków rodziny nie widział takiej potrzeby.

Dowód: oświadczenie k. 2, k. 3 akt organu, faktura VAT nr (...) z dnia 28 października 2015 r. k. 4 akt organu, przesłuchanie ubezpieczonego – k. 12-13.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się uzasadnione.

Przedmiotem sporu w przedmiotowej sprawie była ocena zasadności przyznania odwołującemu zasiłku pogrzebowego po jego bracie, uznanym za zmarłego prawomocnym postanowieniem Sądu. Poza sporem pozostawało natomiast, że nie odnaleziono zwłok O. J. i nie doszło do typowego pochówku zmarłego.

Zgodnie z art. 77 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227), zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1)  ubezpieczonego;

2)  osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3)  osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4)  członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.

Członkami rodziny, o których mowa w art. 77 ust. 1 pkt 4 są małżonek (wdowa i wdowiec); rodzice, ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające; dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej; przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności inne dzieci niż ww.; rodzeństwo; dziadkowie; wnuki; osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu, a także pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie, powiatowi, osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego, jeśli pokryły te koszty. (art. 78 ust. 1 i 2 ustawy). Prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa w razie niezgłoszenia wniosku o jego przyznanie w okresie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, po której zasiłek przysługuje (art. 81 ust. 1 cyt. ustawy). Jeżeli zgłoszenie wniosku o zasiłek pogrzebowy w terminie określonym w ust. 1 było niemożliwe z powodu późniejszego odnalezienia zwłok lub zidentyfikowania osoby zmarłej albo z innych przyczyn całkowicie niezależnych od osoby uprawnionej, prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia pogrzebu (ust. 2 art. 81 cyt. ustawy). Dokumentem potwierdzającym okoliczności lub przyczyny, o których mowa w ust. 2, jest zaświadczenie Policji lub prokuratury, odpis zupełny aktu zgonu lub inny dokument urzędowy potwierdzający zaistnienie okoliczności lub przyczyn uniemożliwiających zgłoszenie wniosku (ust. 3 art. 81 cyt. ustawy).

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd ustalił w oparciu o przesłuchanie odwołującego W. J. oraz o zgromadzone dokumenty, nie znajdując podstaw do zakwestionowania wiarygodności wymienionych korespondujących ze sobą dowodów. Organ rentowy w zaskarżonej decyzji nie zakwestionował wysokości udokumentowanych fakturą kosztów, a jedynie podniósł, że zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która poniosła koszty pogrzebu, rozumianego jako pochówek. Przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie przewidują, zdaniem organu rentowego, możliwości przyznania zasiłku pogrzebowego w sytuacji, w której nie ma zwłok, a zatem nie doszło do pochówku zmarłego.

W ocenie Sądu w kontekście przepisów art. 77 ust. 1 oraz art. 78 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie należy utożsamiać pogrzebu wyłącznie z aktem złożenia ciała albo szczątków do grobu, ale z przeprowadzeniem zwyczajowo przyjętych, w danej kulturze, obrzędów związanych ze śmiercią i pożegnaniem osoby zmarłej. Definicji "pogrzebu" nie zawiera ani ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ani ustawa z dnia 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, czy też poprzedzająca ją ustawa z dnia 17 marca 1932r. o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyny zgonu. Sąd Okręgowy w Elblągu w trafnym wyroku z dnia 4 grudnia 2009 r., wydanym w sprawie o sygn. IV Ua 35/09, wyraził pogląd, zgodnie z którym zakładając racjonalność ustawodawcy nie wydaje się celowe utożsamianie zakresu znaczeniowego pojęcia pogrzebu i pochówku. Posłużenie się w ustawie o emeryturach i rentach pojęciem zasiłku "pogrzebowego" a nie zasiłku "z tytułu pochówku" nie wydaje się przypadkowe. Do takiego wniosku skłania także analiza przepisów poprzednio obowiązujących, które również posługują się pojęciem zasiłku "pogrzebowego", a nie zasiłku "z tytułu pochówku", pozostając w ten sposób niespójne z ustawodawstwem dotyczącym chowania. Wskazana niespójność jest celowa, albowiem ustawodawstwo dotyczące chowania zmarłych ma z jednej strony zabezpieczać należyte poszanowanie zwłok, z drugiej strony jego podstawowymi celami są też względy sanitarne. Ustawodawstwo określające zasady przyznawania zasiłków pogrzebowych ma zaś wyłączny cel, jakim jest zrekompensowanie najbliższej rodzinie ubezpieczonego kosztów wyprawienia ceremonii pogrzebowej, czy też w ogóle upamiętnienia zmarłej osoby. Zatem rozstrzygnięcie kwestii uprawnienia do zasiłku pogrzebowego powinno uwzględniać przede wszystkim jego funkcję.

Zdaniem Sądu nie może budzić wątpliwości, że również koszty symbolicznego upamiętnienia osoby zmarłej, nawet w sytuacji kiedy nie doszło do typowego pochówku, uzasadniają roszczenie o zasiłek pogrzebowy, o którym mowa w art. 77 ust. 1 tej ustawy. W judykaturze przyjmuje się, że sama wola symbolicznego uczczenia pamięci osoby zmarłej dawać może w określonych okolicznościach przesłankę do przyznania kosztów niezbędnych do realizacji tego celu w postaci pomnika, czy tablicy upamiętniającej (tak również Sąd Apelacyjny w Białymstoku w postanowieniu z dnia 13 czerwca 1996r. w sprawie II AKz 270/96). Podobny pogląd wyraził też Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 lutego 2011r., wydanej w sprawie o sygn. I UZP 5/10, LEX nr 687004, w której stwierdził, że koszt symbolicznego upamiętnienia osoby zmarłej, która pisemnym oświadczeniem wyraziła wolę przekazania swoich zwłok publicznej uczelni medycznej dla celów naukowych, są kosztami pogrzebu i uzasadniają roszczenie o zasiłek pogrzebowy, o którym mowa w art. 77 ust. 1 ustawy emerytalnej. Oczywiście realia sprawy podlegającej rozpoznaniu w niniejszym postępowaniu są nieco inne, niemniej jednak orzeczenie to podkreśla doniosłość czynności związanych z upamiętnieniem osoby zmarłej, nawet w sytuacji, kiedy nie doszło do typowego pochówku. Stąd też, zdaniem Sądu, przepis art. 80 ust. 1 ustawy nie ogranicza zasiłku pogrzebowego wyłącznie do zakupu trumny, ubrania czy ceremonii na cmentarzu, ale pozwala na zrekompensowanie także np. wystawienia nagrobka upamiętniającego osobę zmarłą.

Sąd jednocześnie uznał, że w obowiązujących przepisach nie brak przesłanek, które pozwalałyby w świetle ustawy o cmentarzach uznać za dopuszczalne przeprowadzenie tzw. pogrzebu symbolicznego. Chodzi tutaj o sytuacje wyraźnie uregulowane prawnie, gdy zostało wydane orzeczenie o uznaniu za zmarłego (art. 535 i nast. k.p.c.) lub stwierdzające zgon (art. 526 i nast. k.p.c.), gdy mimo braku ciała, zasadne jest przeprowadzenie uroczystości żegnających i upamiętniających zmarłego . W polskiej (nie tylko chrześcijańskiej) tradycji, podobnie jak w tradycji większości kultur, ogromne znaczenie nadawane jest nie tylko ceremoniom pogrzebowym, ale także miejscom pamięci zmarłych.

Nie bez znaczenia pozostaje także intencja ustawodawcy kreującego przepisy o zasiłku pogrzebowym. Obrazuje je m.in. przebieg posiedzenia Komisji Polityki Społecznej i Rodziny w dniu 11 lutego 2009 r., kiedy to uzgadniano przesłanki zmiany prawa i kształt ustawy. Na kształt zmiany ustawy miało wyraźny wpływ stanowisko eksperta stałego Komisji, który wskazał, iż „w filozofii tego świadczenia jest także możliwość sfinansowania postawienia pomnika. Na przykład, mamy do czynienia z przypadkiem, kiedy kogoś pochowano, po czym po jakimś czasie zidentyfikowano, ale rodzina nie decyduje się na żaden pogrzeb, ekshumację, a tyko na postawienie w tym miejscu pomnika. Stąd propozycja pierwotna lub propozycja Biura Legislacyjnego, w tym przypadku wydają się najwłaściwsze". (z http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/wgskrnr6/ (...)124). W takim bowiem znaczeniu pojęcie "pogrzebu" nie jest synonimem pojęcia "pochówku" czy raczej "pochówku" definiowanego w słownikach języka polskiego właśnie jako "chowanie zmarłego, pogrzeb; rzadziej: miejsce pogrzebania" (por.: Słownik Języka Polskiego pod red.: W. Doroszewskiego Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, t. 6, s. 563). Aby więc wola racjonalnego ustawodawcy zakładającego wkomponowanie przepisów w realizację "filozofii świadczenia" była realizowana, nie można pojęcia pogrzebu zawężać wyłącznie do aktu złożenia ciała tudzież prochów zmarłego do grobu a raczej należy poszukiwać szerszego znaczenia tego pojęcia wyrażającego się w drugiej sygnalizowanej definicji tego pojęcia - definiowanego też jako "kondukt żałobny" tudzież za W. D. - jako "pochód pogrzebowy, kondukt żałobny" (por.: Słownik Języka Polskiego op. cit., s. 804)

Reasumując, nawet przeprowadzenie symbolicznego pogrzebu, tak jak to miało miejsce w przedmiotowej sprawie tj. opłata za usługę pogrzebową w postaci wypisania tabliczki upamiętniającej, umieszczonej następnie na rodzinnym grobie uznanego za zmarłego brata odwołującego, uzasadnia roszczenie o zasiłek pogrzebowy, o którym mowa w art. 77 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sam fakt poniesienia kosztu mniejszego od ustawowej kwoty zasiłku nie może prowadzić do odmowy prawa do zasiłku. Ustawodawca w odniesieniu do członków rodziny zmarłego odszedł od zasady przyznawania zasiłku według faktycznie poniesionych kosztów, zastępując ją ryczałtem. Zatem sama różnica między ustawową kwotą zasiłku, a realnie poniesionymi kosztami nie stanowi przesłanki przyznania prawa.

Wobec powyższych rozważań Sąd uznał odwołanie wnioskodawcy za uzasadnione i orzekł jak w sentencji wyroku zmieniając zaskarżoną decyzję w oparciu o przepis art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

ZARZĄDZENIE

1. odnotować,

2. odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. organu rentowego,

3. przedłożyć z apelacją lub za 21 dni.

18 maja 2016 r.