Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym 9 lutego 2024r. A. O. wystąpiła o zasądzenie na swoją rzecz od Sądu Rejonowego w Koszalinie:

- 22.888,35 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za lata 2021 – 2022 (ze wskazaniem kwot dochodzonych za poszczególne miesiące kalendarzowe), dodatkowego wynagrodzenia rocznego za rok 2021 i dodatkowego wynagrodzenia rocznego za rok 2022r. (w pozwie omyłka przy sumowaniu kwot cząstkowych -wskazano łącznie 22 888, 01 zł, zobowiązanie sądu w tym zakresie k. 52)

- odsetek za opóźnienie w wypłacie wskazanych należności liczonych w przypadku kwot dochodzonych tytułem wynagrodzenia za poszczególne miesiące od 1 dnia kolejnego miesiąca, w przypadku dodatkowego wynagrodzenia rocznego odpowiednio od 1 kwietnia 2022r. i od 1 kwietnia 2023r.,

- 1.031,92 zł tytułem skapitalizowanych odsetek od wypłaconego wyrównania wynagrodzenia za 2023 r. z odsetkami od 8 grudnia 2023 r.,

- kosztów procesu.

Uzasadniając swoje żądanie będąca sędzią powódka wskazała, że należności ze stosunku pracy były jej w latach 2021-2023 naliczane i wypłacane przy przyjęciu podstawy ustalania wynagrodzenia zasadniczego określonej w ustawach okołobudżetowych, a nie wynikającej z ustawy z dnia 27 lipca 2021r. Prawo o ustroju sądów powszechnych

Pozwany Sąd Rejonowy w Koszalinie wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o odstąpienie od obciążania go kosztami postępowania.

Kwestionując roszczenia powódki co do zasady pozwany zakwestionował i prawidłowość wyliczeń przy założeniu słuszności zgłoszonych żądań przedstawiając własne hipotetyczne wyliczenia.

Powódka pismem z 5 lutego 2025 r. zaakceptowała wyliczenia przeciwnika procesowego, jednak nie zmodyfikowała kształtu powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

A. O. jest sędzią Sądu Okręgowego w Koszalinie na mocy powołania do pełnienia urzędu postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 5 czerwca 2023r. Do wręczenia powódce wskazanej nominacji sędziowskiej doszło 8 września 2023r.

W okresie objętym powództwem tj. w okresie od 1 stycznia 2021r. do 7 września 2023r. powódka była sędzią Sądu Rejonowego w Koszalinie, przy czym od 1 września 2021r. delegowaną do pełnienia obowiązków sędziego w Sądzie Okręgowym w Koszalinie.

Powódce przysługiwało wynagrodzenie

- w okresie 1 – 23 stycznia 2021r. w drugiej stawce awansowej, wyliczane według mnożnika 2,17,

- w okresie 24 stycznia 2021r. – 7 września 2023r. w trzeciej stawce awansowej, wyliczane według mnożnika 2,28,

Poza tym A. O. miała prawo do dodatku za wysługę lat:

- w wysokości 16 % wynagrodzenia zasadniczego w okresie 1 stycznia 2021r. - 31 października 2021r.,

- w wysokości 17% wynagrodzenia zasadniczego w okresie 1 listopada 2021r. - 31 października 2022r.

- w wysokości 18% w okresie 1 listopada 2022r. – 7 września 2023r.

Niesporne, nadto pismo w przedmiocie naliczania dodatku stażowego – k. 36 cz. B akt osobowych powódki, pisma w sprawie mnożnika podstawy – k. 60, 81, 84, 95, 107 cz. B akt osobowych powódki, pismo w sprawie delegowania – k. 92 cz. B akt osobowych powódki , postanowienie Prezydenta RP – k. 16, informacja o terminie wręczenia nominacji – k. 115 cz. B akt osobowych powódki

W latach 2021-2023 A. O. była niezdolna do pracy w marcu 2021r. (3 dni), listopadzie 2021r. (5 dni) i grudniu 2021 r. (6 dni) oraz w maju 2022r. (12 dni) i wrześniu 2022r. (2 dni)

Niesporne, a nadto odcinki płac – k. 20 – 24

Wynagrodzenie powódki ze wszystkimi należnymi składnikami, wyliczone i wypłacone za 2021r. z uwzględnieniem jako podstawy kwoty 4 839,24 zł t.j. kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. ogłoszonego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS było niższa od wyliczonego zgodnie z art. 91 § 1c ustawy z 27 lipca 2021 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych: za styczeń o 472, 51 zł, za luty o 489, 92 zł, za marzec o 480, 43 zł, za kwiecień, maj, czerwiec, lipiec, sierpień wrzesień każdorazowo o 489, 92 zł, za październik o 491, 70 zł, za listopad i grudzień każdorazowo o 475, 71 zł.

W konsekwencji niższe o 480, 03 zł było dodatkowe wynagrodzenie roczne wypłacone powódce za rok 2021.

Niesporne, a nadto wyliczenia pozwanego – k. 72v-73, pisma w sprawie mnożnika podstawy – k. 81, 84 cz. B akt osobowych powódki, karta wynagrodzeń – k. 17, zaświadczenie – k. 67

Wynagrodzenie powódki ze wszystkimi należnymi składnikami, wyliczone i wypłacone za 2022r. z uwzględnieniem jako podstawy kwoty 5050, 48 zł t.j. kwoty przeciętnego wynagrodzenia z drugiego kwartału 2020 r. ogłoszonego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, powiększonej o 26 zł, było niższa od wyliczonego zgodnie z art. 91 § 1 c ustawy z 27 lipca 2021 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych: za styczeń, luty, marzec, kwiecień, czerwiec, lipiec, sierpień każdorazowo o 1211, 20 zł, za maj o 1148, 72 zł, za wrzesień o 1195, 05 zł, za październik o 1216, 13 zł, za listopad, grudzień o 1221,55 zł.

W konsekwencji niższe o 1193, 89 zł było dodatkowe wynagrodzenie roczne wypłacone powódce za rok 2022.

Niesporne, a nadto wyliczenia pozwanego – k. 72v-73 , karta wynagrodzeń – k. 18, zaświadczenie k. 68, pismo w sprawie mnożnika podstawy – k. 95 akt osobowych powódki

W 2023r. wynagrodzenie powódki za okres styczeń – sierpień było wyliczane i wypłacane z uwzględnieniem podstawy 5 444,42 zł – kwoty wskazanej w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. z 2022 r. poz. 2666).

8 grudnia 2023r. pozwany wyrównał to wynagrodzenie do kwot ustalonych według zasad określonych w art. 91 § 1 c ustawy z dnia 27 lipca 2021 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Wyrównanie to za każdy z pełnych miesięcy kalendarzowych wskazanego okresu wyniosło po 1915, 11 zł, a za wrzesień 2023r. (okres 1-7 września) 455, 97 zł.

Niesporne, a nadto wyliczenie pozwanego – k. 74v – 75, karta wynagrodzeń – k. 19, pismo w sprawie mnożnika podstawy – k. 107 cz. B akt osobowych powódki

Ustawowe odsetki za opóźnienie liczone od wyrównania za każdy miesiąc kalendarzowy 2023r. od pierwszego dnia kolejnego miesiąca do dnia zapłaty tj. do 8 grudnia 2023r. wynoszą nie mniej niż 1031, 92 zł.

Niesporne, nadto wydruk z kalkulatora odsetek ustawowych – k. 25 – 33, wyliczenie pozwanego – k. 71

W pierwszym dniu kolejnego miesiąca kalendarzowego wymagalne było już wynagrodzenie powódki przysługujące za miesiąc poprzedni.

Niesporne

Sąd zważył, co następuje

Powództwo podlegało uwzględnieniu nieomal w całości.

Zgodnie z art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2024r. poz. 334) podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251,1429 i 1672), z zastrzeżeniem § 1d. Art. 91 § 1d Prawa o ustroju sądów powszechnych (dalej PoUSP) stanowi natomiast, że jeżeli przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w § 1c, jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za drugi kwartał roku poprzedzającego - przyjmuje się podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w dotychczasowej wysokości.

W myśl art. 91 § 2 PoUSP wynagrodzenie zasadnicze sędziego określa się w stawkach, których wysokość ustala się z zastosowaniem mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego, o której mowa w § 1c. Stawki wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach sędziowskich oraz mnożniki, służące do ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów w poszczególnych stawkach, określa załącznik do ustawy.

Powiązanie wysokości wynagrodzenia sędziów z przeciętnym wynagrodzeniem w kraju miało urealniać wartość tych pierwszych, przy czym urealnienie to – z uwagi na regulację art. 91 § 1d - nie mogło prowadzić do obniżenia wynagrodzenia.

Wskazane powiązanie istnieje od 22 kwietnia 2009r. t.j. od wejścia w życie ustawy z 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009r. Nr 56, poz. 459). Wcześniej wynagrodzenie sędziów ustalone było w oparciu o kwotę bazową określoną w ustawie budżetowej (art. 91 ust. 1 PoUSP w brzmieniu obowiązującym do 21 kwietnia 2009r.)

Zmiana regulacji oznaczała zastąpienie koncepcji waloryzacji koncepcją progresywnego wynagradzania. Jej celem było uniezależnienie wysokości wynagrodzeń sędziów od wahań koniunktury gospodarczej, w tym przejściowych trudności finansowych kraju.

Choć w latach 2021- 2023r. kształt art. 91 § 1c i 1d PoUSP się nie zmienił, to ustawodawca odszedł od przewidzianej w tych przepisach zasady kształtowania wynagrodzeń sędziowskich. W kolejnych ustawach okołobudżetowych określał bowiem w sposób odmienny podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów.

I tak:

- w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz.U z 2020r. poz. 2400) wskazał, że w roku 2021 podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § 1c (...), stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego,

- w art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz.U. z 2021 poz. 2445) przyjął, że podstawą wynagrodzenia sędziego w roku 2022 jest przeciętne wynagrodzenie z drugiego kwartału 2020 r. ogłoszone w Komunikacie Prezesa GUS powiększone o 26 zł,

- w art. 8 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2022r.o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz.U. z 2022 poz.2666) wskazał jako podstawą wynagrodzenia sędziego w roku 2023r. kwotę 5444, 42 zł.

Podstawy ustalenia wynagrodzeń sędziów określone w wymienionych ustawach okołobudżetowych były niższe od tych, które wynikały z art. 91 § 1 c PoUSP.

Przeciętne wynagrodzenie w II kwartale 2020r., będące zgodnie z tą ostatnią regulacją podstawą ustalenia wynagrodzenia sędziów na rok 2021, wynosiło bowiem 5024, 48 zł (Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2020r. z 11 sierpnia 2020r. /M.P. z 2020 poz. 711/), podczas gdy kwota wskazana w ustawie okołobudżetowej z 19 listopada 2020r. to 4839, 24 zł (Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2019r. z 9 sierpnia 2019r. /M.P. z 2019 poz. 742/).

Przeciętne wynagrodzenie w II kwartale 2021r., będące zgodnie z art. 91 § 1c PoUSP podstawą ustalenia wynagrodzenia sędziów na rok 2022r., wynosiło 5504, 52 zł (Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2021r. z 10 sierpnia 2021r. /M.P. z 2021 poz. 730/), podczas gdy kwota wskazana w ustawie okołobudżetowej z 17 grudnia 2021r. to 5050, 48 zł.

Przeciętne wynagrodzenie w II kwartale 2022r., będące zgodnie z art. 91 § 1c PoUSP podstawą ustalenia wynagrodzenia sędziów na rok 2023r., wynosiło 6156, 25 zł (Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2022r. z 9 sierpnia 2022r. /M.P. z 2022 poz. 764/), podczas gdy kwota wskazana w ustawie okołobudżetowej z 1 grudnia 2022r. to 5444, 42 zł.

W przypadku ustalania podstawy wynagrodzeń sędziów na lata 2021 – 2023 istniały więc dwie sprzeczne ze sobą regulacje ustawowe – jedna zawarta w PoUSP, druga w dotyczącej danego roku ustawie okołobudżetowej. Rozstrzygnięcie kolizji wskazanych unormowań warunkowało wynik niniejszego procesu.

Wprowadzając odstępstwa od corocznego kształtowania wynagrodzeń sędziów w oparciu o przeciętne wynagrodzenie z II kwartału roku poprzedzającego, ustawodawca nie dokonał żadnej zmiany unormowania z art. 91 § 1c PoUSP ani też formalnie nie zawiesił jego mocy obowiązującej.

Generalnie w razie wątpliwości co do mocy obowiązującej przepisów o sprzecznej treści zawartych w aktach prawnych wydanych w różnym czasie, gdy przepisy późniejsze nie uchylają wcześniejszych, należy przyznać prymat przepisowi późniejszemu, zgodnie z zasadą lex posterior derogat legi priori (por. uchwała Sądu Najwyższego z 27 maja 1993 r. , I PZP 12/03 L., wyrok z 12 kwietnia 1994 r., I PRN 12/94 L., wyrok z 21 czerwca 1994 r., I PRN 38/94 L.). Technika legislacyjna polegająca na uchyleniu mocy obowiązującej przepisu ustawy przez późniejszy przepis tej samej rangi, przy braku wyraźnej klauzuli derogacyjnej może być uznana za dopuszczalną i zgodną z normami rangi konstytucyjnej. Inaczej byłoby jedynie w przypadku jednoczesnego stanowienia norm czy też hierarchicznej niższości normy późniejszej od wcześniejszej. (por. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 8 listopada 1994 r., I P 1/94, OTK 1994, cz. II, poz. 37 oraz z 12 stycznia 1995 r., K 12/94, OTK 1995, cz. II, poz. 2).

Ustawy okołobudżetowe są w systemie źródeł prawa aktami posiadającymi moc tożsamą do zwykłych ustaw. Odmienne ich usytuowane lub przypisanie im innego znaczenia, wymagałoby wyraźnej podstawy konstytucyjnej. Tym samym ustawa okołobudżetowa, jak każda ustawa późniejsza, może uchylić wcześniejszą czy ustanowić czasowe wyjątki od jej postanowień (por. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 21 listopada 1994 r., K 4/94, OTK 1994 cz. II poz. 39).

W rozpoznawanej sprawie nie ma możliwości zastosowania reguł kolizyjnych wynikających z nadrzędności jednej ustawy nad drugą. Prawo o ustroju sądów powszechnych reguluje ustrój i organizację sądownictwa powszechnego, ustawy okołobudżetowe mają zaś charakter epizodyczny. Polskie prawo konstytucyjne nie zna jednak kategorii ustaw organicznych - aktów o mocy prawnej sytuującej się pomiędzy Konstytucją a zwykłą ustawą. Brak jest zatem podstaw do różnicowania mocy prawnej nawet tak doniosłej ustawy, jaką jest Prawo o ustroju sądów powszechnych i twierdzenia, że jej moc jest wyższa niż moc ustaw okołobudżetowych (por. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 8 listopada 1994 r., P 1/94).

Materialna sprzeczność pomiędzy ustawami musi być rozpatrywana na tle ogólnych zasad określających wzajemne stosunki norm o tej samej mocy prawnej. Jedną z tych zasad jest przyznanie ustawie późniejszej nieograniczonej w zasadzie możliwości ingerowania w treść ustaw wcześniejszych i modyfikowania, uchylania czy zawieszania ich postanowień. W braku wyraźnie odmiennych stwierdzeń konstytucyjnych nie ma podstaw, aby uznać, że zasada lex posterior derogat priori nie może odnosić się do relacji pomiędzy ustawą „stałą”, a epizodyczną. Trybunał Konstytucyjny zwracał już wielokrotnie uwagę na to, że relacje pomiędzy normami zawartymi w ustawach zwykłych nie mogą być rozpatrywane w kategoriach niezgodności hierarchicznej norm (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 października 1994 r., K 2/94, OTK 1994/2/36, a także K 14/91; K 13/92; K 10/92). Z tych względów niezasadnym byłoby rozstrzygnięcie powstałej kolizji ustawowej poprzez wskazanie ustawy nadrzędnej ( lex superior derogat legi inferiori).

Do ustaw okołobudżetowych nie można odnosić art. 109 ust. 5 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1270), zgodnie z którym ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy, dotyczy on bowiem wyłącznie aktu prawnego w nim wskazanego. Co prawda brak legalnej definicji pojęcia „ustawy budżetowej”, lecz ustawodawca posłużył się „pojęciem zastanym” (S. Rozmaryn, Konstytucja, s. 114–115). Uznaje się, że ustawa budżetowa to „akt prawny, uchwalany corocznie przez parlament w celu określenia budżetu państwa oraz jego powiązań z innymi planami finansowymi państwa” (C. Kosikowski, w: System PrFin, t. II, 2010, s. 201), „forma, w jakiej uchwalany jest budżet państwa”. Ustawa budżetowa określana jest także jako „podstawa prowadzenia gospodarki finansowej państwa (publiczny akt zarządzania finansowego państwem)”. Przepis art. 109 ust. 5 ustawy o finansach publicznych wprowadza zakaz obładowania ustawy budżetowej, przy czym zakaz ten omijany jest właśnie z pomocą tzw. ustaw okołobudżetowych, których pojawienie się związane było z wyrażeniem przez Trybunał Konstytucyjny tegoż zakazu obładowania ustawy budżetowej (por. M. Zubik, Budżet, s. 111–118; C. Kosikowski, Odmienności, s. 13, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, red. dr Agnieszka Mikos-Sitek, 2023). Ustawy dotyczące wykonania budżetu na lata 2021-2023 należą do takich właśnie ustaw okołobudżetowych i ich zakaz wyrażony w art. 109 ust. 5 ustawy o finansach publicznych nie dotyczy.

Należy jednak ocenić zgodność poczynań ustawodawczych - kreowania na nowo modelu kształtowania wynagrodzeń sędziów - z normami rangi konstytucyjnej.

W polskim porządku prawnym Trybunał Konstytucyjny jest jedynym organem dysponującym kompetencją do eliminacji przepisu z obrotu prawnego. Sposobem rozstrzygnięcia wątpliwości dotyczących zgodności przepisu ustawy z postanowieniami Konstytucji jest skierowanie pytania prawnego przez sąd do Trybunału, o czym stanowi art. 193 Konstytucji RP. W myśl tego przepisu każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Tylko ten organ może w sposób władczy orzec, że zaskarżony przepis ustawy jest zgodny z Konstytucją, względnie pozbawić go mocy obowiązującej w razie jego niekonstytucyjności (art. 190 Konstytucji RP). Sąd natomiast jest obowiązany stosować ustawę, bowiem według art. 178 ust. 1 Konstytucji RP sędziowie podlegają tylko Konstytucji i ustawom.

W tej sprawie jednak sąd nie uznał za celowe skierowania pytania do Trybunału Konstytucyjnego. Orzekanie o zgodności ustaw z Konstytucją (art. 188 ust. 1 Konstytucji RP) nie jest tożsame z dokonywaniem oceny konstytucyjności przepisu mającego zastosowanie w konkretnej sprawie przez sąd orzekający. Należy zauważyć, że Sąd Najwyższy już w uchwale z 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01, OSNP 2002/2/34, a więc w uchwale podjętej na długo przed aktualnymi sporami dotyczącymi praworządności i roli Trybunału, podkreślił, iż odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza kompetencji Trybunału Konstytucyjnego. Stanowisko to wynikało ze wskazania, że przedmiot orzekania sądu dotyczy indywidualnego stosunku społecznego, a Trybunał Konstytucyjny orzeka o prawie. Wykonując władzę sądowniczą (art. 10 ust. 2 Konstytucji) sąd sprawuje wymiar sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji). Z kolei rola Trybunału przypomina bardziej władzę ustawodawczą tzw. ustawodawcy negatywnego (mimo że art. 10 ust. 2 Konstytucji zalicza Trybunał do władzy sądowniczej).

Podstawę do bezpośredniego stosowania Konstytucji w sytuacji, kiedy sąd stwierdzi konflikt między normami (zasadami, wartościami) konstytucyjnymi, a przepisem ustawy, który ma zastosować, stanowi art. 8 ust. 2 Konstytucji RP. Odmowa zastosowania przez sąd danego przepisu z uwagi na jego konflikt z normami konstytucyjnymi, nie eliminuje tego przepisu z obrotu prawnego, lecz jedynie powoduje, że nie jest on stosowany w indywidualnej sprawie. Staje się to często aktualne w stosunkach prawnopracowniczych. Do bezpośredniego zastosowania Konstytucji sensu stricto doszło np. w wyroku Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 7 grudnia 1999 roku, I PKN 438/99, OSP 2000/11/174), w którym odmówiono zastosowania w sprawie regulacji ustawowej zawartej w art. 240 § 3 pkt 1 k.p. (por. wyrok Sadu Najwyższego z 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98, OSNP 2000/1/6).

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 20 lipca 2021 r. ( (...), LEX nr 3232398), dopuszczalność stosowania „rozproszonej kontroli konstytucyjnej” przez sądy ma miejsce w sytuacjach oczywistych, a więc, gdy w przeszłości Trybunał Konstytucyjny orzekał już o normie analogicznej do normy, która ma być zastosowana w danej sprawie, albo w przypadku powtórzenia niekonstytucyjnej normy przez ustawodawcę. Podobny pogląd prezentuje Sąd Najwyższy. I tak w wyroku z 17 marca 2016 r., V CSK 377/15 (OSNC 2016/12/148), Sąd ten, potwierdzając zasadę orzekania o niekonstytucyjności ustaw i ich poszczególnych przepisów wyłącznie przez Trybunał Konstytucyjny, przyjął, iż rozpoznawana przez niego sprawa jest wyjątkowa, gdyż niezgodność przepisu z Konstytucją jest oczywista, a ocena ta ma wsparcie w wydanym w przeszłości wyroku Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją przepisu o takim samym brzmieniu co w obowiązującej obecnie ustawie. Pogląd ten podtrzymano w późniejszych orzeczeniach – wyrokach z 20 lutego 2018 r., V CSK 230/17 , Biul.SN 2018/6/11, z 27 listopada 2019 r. , II CSK 493/18, LEX nr 3226141.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 grudnia 2012 r., K 1/12 (OTK-A 2012/9/114), zajmował się już konstytucyjnością czasowego wstrzymania waloryzacji wynagrodzenia sędziów. Kontrola została wówczas zainicjowana wnioskiem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o zbadanie zgodności art. 22 i art. 23 ustawy z 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 291, poz. 1707) ze wskazanymi we wniosku przepisami konstytucyjnymi (głównie art. 2, art. 178 ust. 2 i art. 216 ust. 5 oraz art. 220 Konstytucji RP). Badaniu podlegała więc kolizja norm analogiczna do występującej w tej sprawie. Kwestionowaną wówczas ustawą okołobudżetową ustawodawca wskazał bowiem jako podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego w roku 2012 przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2010 r. odstępując, jak obecnie, od ustalania tego wynagrodzenie z uwzględnieniem przeciętnego wynagrodzenia z II kwartału roku poprzedniego. W sferze faktycznej wynagrodzenia sędziów pozostały w 2012 r. na tym samym poziomie, co w roku 2011.

Z tego orzeczenia, a także z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 8 listopada 1994 roku, I P 1/94, zapadłego jeszcze na gruncie tzw. Małej Konstytucji, wynika, że uznano za zgodną z zapisami konstytucyjnymi zastosowaną przez ustawodawcę technikę legislacyjną. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie naruszała ona zasady niedziałania prawa wstecz, ochrony praw nabytych, czy niewłaściwego vacatio legis. W badanej w wyroku z 12 grudnia 2012 r. ustawie okołobudżetowej jej projektodawcy uzasadnili zamrożenie wynagrodzeń koniecznością zachowania równowagi budżetowej jako wartości konstytucyjnie chronionej. Ustalenie wynagrodzenia sędziów i prokuratorów na poziomie z roku 2011 uznano za rozwiązanie epizodyczne, uzasadnione wyjątkową sytuacją finansów publicznych i nie powodujące zmiany samych zasad ustalania tych wynagrodzeń. Przyjęto za sprawiedliwy podział kosztów działań zmierzających do zwalczenia skutków kryzysu pomiędzy wszystkie grupy społeczne. W stanowisku prezentowanym podczas postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym podkreślano inne, realne działania oszczędnościowe, zmierzające do ograniczenia nierównowagi finansów publicznych. Stanowiły je w szczególności: wprowadzenie wydatkowej reguły dyscyplinującej (czyli ograniczenie wzrostu wydatków dyskrecjonalnych i nowych wydatków prawnie zdeterminowanych do poziomu inflacji powiększonej o 1%), ustalenie wspierającej stabilność finansów publicznych docelowej reguły wydatkowej (zasady, że wzrost wydatków budżetu państwa na zadania publiczne nie może przekroczyć średniookresowego tempa wzrostu), wprowadzenie planowania wieloletniego (również w jednostkach samorządu terytorialnego), opracowanie dodatkowej reguły stabilizującej wynik finansowy samorządów, „zamrożenie” skali podatkowej w podatku dochodowym od osób fizycznych, przeprowadzenie zmian w systemie emerytalnym (zmniejszenie składki przekazywanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do otwartych funduszy emerytalnych), czy też dążenie do stopniowego zrównania i podwyższania wieku emerytalnego oraz ograniczenie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. Poza tym ze względu na przekroczenie wartości referencyjnej deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych Rada Unii Europejskiej, zgodnie z art. 104 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zaleciła ograniczenie deficytu do wartości poniżej 3%, najpóźniej w 2012 r. Polska została w tym czasie objęta tzw. procedurą nadmiernego deficytu. Jej sytuacja była więc monitorowana przez instytucje Unii Europejskiej, a w razie stwierdzenia braku działań naprawczych, mogły zostać nałożone sankcje finansowe (uzasadnienie wyroku TK w sprawie K 1/12 w zakresie zawierającym prezentację stanowisk stron).

Trybunał Konstytucyjny uznał więc zakwestionowaną regulację, polegającą w istocie na jednorocznym zamrożeniu wynagrodzeń, za zgodną z Konstytucją. W dużej mierze, jak uzasadniał, stanowisko to wynikało z incydentalnego charakteru rozwiązania oraz z uwzględnienia trudnej sytuacji finansowej państwa, zagrażającej równowadze budżetowej, którą uznano za wartość konstytucyjną samą w sobie, konkurencyjną wobec wartości określonych w art. 178 Konstytucji.

Istotne w omawianym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego było jednak to, że określono pewne warunki, którymi winien kierować się ustawodawca, tak aby zamrożenie wynagrodzenia nie naruszało zasady niezawisłości sędziowskiej: (1) wynagrodzenia powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość ze strony władzy wykonawczej, (2) wynagrodzenia powinny w dłuższym okresie czasu wykazywać tendencję wzrostową, nie mniejszą, niż przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej, (3) w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia powinny być bardziej, niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej - chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami, (4) niedopuszczalne jest obniżenie w drodze normatywnej nominalnej wysokości wynagrodzenia, z wyjątkiem sytuacji, o której stanowi art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenia konstytucyjnego limitu zadłużenia). Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że w demokratycznym państwie prawa, opartym na trójpodziale władz, nie jest dopuszczalne, aby jedna z tych władz była przez pozostałe osłabiana, co mogłoby w konsekwencji prowadzić do jej uzależnienia i obniżać jej autorytet. Podkreślono, że zamrożenie wynagrodzeń może być tolerowane tylko wyjątkowo, ze względu na inne wartości konstytucyjne, w szczególności ze względu na trudności budżetowe państwa, jeżeli występuje w kontekście szerszego programu oszczędnościowego. Nie może w żadnym wypadku stać się ono systematyczną praktyką. Z uwagi na brak możliwości wykreowania sztywnych reguł, ocena ewentualnych kolejnych regulacji musi uwzględniać uwarunkowania społeczno-gospodarcze i cały kontekst normatywny.

W oparciu o prezentowane rozważania i wskazywane przez Trybunał Konstytucyjny kryteria oceny regulacji wynagrodzeń, poddać należy w niniejszej sprawie ocenie realia i uzasadnienie rozwiązań normatywnych, jakie legły u podstaw odstąpienia w latach 2021-2023 od wyznaczonych pragmatyką służbową zasad ustalania wynagrodzeń sędziów.

Analiza uzasadnień poszczególnych projektów ustaw okołobudżetowych dotyczących lat: 2021, 2022 i 2023 świadczy o ich tendencyjności i instrumentalnym wykorzystywaniu. W ustawie z 2020r. można przeczytać, że w związku z sytuacją gospodarczą kraju spowodowaną epidemią C. - 19 nastąpiła konieczność zamrożenia wynagrodzeń osób (w tym sędziów i prokuratorów), dla których podstawę obliczenia wynagrodzenia stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Rozwiązanie to nie zmienia dotychczasowych zasad ustalania wynagrodzeń tych grup zawodowych, a spowoduje „zamrożenie” systemowej waloryzacji tylko w roku 2021, co mieści się w ramach całości zmian związanych z „zamrożeniem” wielkości wynagrodzeń w sektorze finansów publicznych w celu zapewnienia równowagi budżetowej stanowiącej wartość konstytucyjną, od której zależy zdolność państwa do działania i wypełniania jego zadań (druk sejmowy nr 641 z 30 września 2020 r.).

W roku 2021 w uzasadnieniu projektu ustawy „okołobudżetowej” na rok 2022 znów wskazano, że nie dojdzie do zmian ogólnych zasad ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziów i prokuratorów w oparciu o przeciętne wynagrodzenie ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, a tylko do „zamrożenia” waloryzacji wynagrodzeń sędziów i prokuratorów liczonej na poziomie podstawy z roku 2021. „Przyjęcie podstawy ustalenia wynagrodzenia na poziomie roku 2020 będzie równoznaczne ze wzrostem wynagrodzeń w roku 2022 w stosunku do roku 2021 o 4,37%”. Ustawodawca, nie uzasadnił swojej decyzji, nie odniósł się też do własnej deklaracji złożonej rok wcześniej, że „zamrożenie” systemowej waloryzacji wynagrodzeń sędziów i prokuratorów dotyczyć ma tylko 2021 r. Sędziów, pomimo ustrojowych gwarancji wysokości ich wynagrodzeń, i prokuratorów, potraktowano gorzej niż osoby wymienione w art. 2 ustawy z 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz. U. z 2019 r. poz. 2136), a zatem niż kierowników przedsiębiorstw państwowych, państwowych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, agencji państwowych oraz państwowych jednostek budżetowych, w stosunku do których ustalono maksymalną wysokość wynagrodzenia miesięcznego przez przyjęcie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale 2020 r. tj. 5 655,43 zł) (art. 12 ustawy „okołobudżetowej” na rok 2022). Kwota bazowa wynagrodzeń w przypadku kierowników przedsiębiorstw i podmiotów państwowych była więc wyższa nie tylko od kwoty bazowej wynagrodzeń sędziów planowanej na rok 2022, ale nawet od kwoty bazowej wynagrodzeń sędziowskich na rok 2022 ustalonej zgodnie z PoUSP (5 504,52 zł).

W świetle tej regulacji oszczędności poczynione w związku z zamrożeniem waloryzacji, nie były przeznaczane na walkę z deficytem budżetowym tylko na podwyżki wynagrodzeń osób tworzących aparat państwowy.

W założeniach do budżetu na lata 2021-2023 przewidziano zamrożenie wynagrodzeń sędziów i przedstawicieli wąskiej grupy zawodowej, której wynagrodzenie jest powiązane z tymi wynagrodzeniami (regulacją zawartą w PoUSP) uzasadniając to za każdym razem ówczesną sytuacją gospodarczą kraju spowodowaną epidemią C.-19. Ustawodawca nie wyjaśnił przy tym, dlaczego zamrożeniu ulegają wynagrodzenia pewnych grup zawodowych (w tym sędziów), a innych już nie, ani jakie były przesłanki, które decydowały o tym właśnie wyborze. Co istotne, w ustawie okołobudżetowej na rok 2021 projektodawca wyraźnie wskazał, że przepisy tej ustawy miały spowodować zamrożenie systemowej waloryzacji wynagrodzeń sędziów i prokuratorów tylko w roku 2021. W związku z wejściem w życie ustawy okołobudżetowej na rok 2021 powstał zatem swoisty konflikt dwóch wartości konstytucyjnych – z jednej strony zapewnienia sędziom wynagrodzenia godnego ich urzędu (a stanowiącego gwarancję sędziowskiej niezawisłości i tym samym prawidłowego funkcjonowania władzy sądowniczej w państwie), a z drugiej - równowagi i stabilności finansów publicznych (koniecznej dla normalnego funkcjonowania państwa, jako całości).

Wybuch w kraju epidemii C.-19 miał miejsce w pierwszym kwartale 2020r., a związane z tym niepewność oraz chaos w podejmowanych na szybko działaniach na wielu płaszczyznach, w tym również przez R. czy Sejm, były w pełni zrozumiałe. Oczywistym jest również, że przy tworzeniu ustawy okołobudżetowej na koniec danego roku, nie był projektodawcy znany sposób jej faktycznego wykonania w roku następnym, którego ustawa ta dotyczyła. Należy jednak wskazać, że w przeciwieństwie do chociażby opisanej wcześniej sytuacji z 2012 r., do której odnosił się wyrok Trybunału Konstytucyjnego I K 1/12, przepisy ustawy okołobudżetowej z 12 listopada 2021 r. nie zostały uchwalone w warunkach poważnych trudności budżetowych, zagrażających równowadze finansów publicznych. Rząd oraz Sejm nie podejmowali w 2021 r. szerokich działań naprawczych, a zamrożeniu wynagrodzeń sędziów nie towarzyszyło choćby wstrzymanie waloryzacji wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej oraz uposażeń posłów i senatorów. Co prawda, według danych Ministerstwa Finansów, zadłużenie sektora finansów publicznych w Polsce w 2021 r. wzrosło, lecz już w 2022 r. zaczęło spadać, przy czym dług publiczny Polski za trzeci kwartał 2022 r. wyniósł 50,3%. Poziom ten znajdował się zdecydowanie poniżej średniej unijnej, która wynosiła 85,1%, jak i strefy euro - 92,9%. Co więcej, zaplanowany na rok 2021 budżet został wykonany w sposób pozwalający na poczynienie w budżecie Skarbu Państwa oszczędności. Wiele działań władzy ustawodawczej i wykonawczej kłóci się z przyjętym wobec sędziów uzasadnieniem rozwiązania płacowego za lata 2021-2023. Nie tylko kontynuowano płatność tak zwanych „trzynastych emerytur”, w oparciu o rozwiązanie przyjęte ustawą z 9 stycznia 2020 r. o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów, lecz później wprowadzono rozwiązanie dotyczące „czternastej emerytury” w oparciu o ustawę z 26 maja 2022 r., wprowadzając dla wskazanej grupy dodatkowe roczne świadczenie pieniężne. Jak wynika z oficjalnych danych rządowych koszt tych świadczeń w roku 2022 wyniósł 25 miliardów złotych, niezależnie od kosztów wynikających z ustawowej waloryzacji rent i emerytur.

Wskazywanie na ograniczenia budżetowe nie przeszkodziło także w przyjęciu blisko trzy miesiące przed ustawą okołobudżetową na rok 2022 rozwiązań zawartych w ustawie z 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2021 poz. 1834), która zmieniła ustawę z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2021r. poz. 1834). Ustawa nowelizująca i nowe rozporządzenie Rady Ministrów z 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. z 2021r. poz. 1960) weszły już w życie 1 listopada. Wprowadziły one istotne zmiany dotyczące wynagrodzeń osób wchodzących w skład organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego oraz diet radnych, istotnie zwiększające wartość uposażeń. Minimalne wynagrodzenie tych osób po zmianach nie może być niższe niż 80% maksymalnego wynagrodzenia określonego dla poszczególnych stanowisk w przepisach wydanych na podstawie art. 37 ust. 1 tejże ustawy. Ustalono przy tym, że maksymalne wynagrodzenie na danym stanowisku stanowi suma maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego oraz maksymalnego poziomu dodatku funkcyjnego, a w przypadku wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów oraz marszałków województwa - także kwoty dodatku. Podniesiono także poziom maksymalnego wynagrodzenia wyżej wymienionych osób decydując, że nie może ono przekroczyć w okresie miesiąca 11,2-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Przed nowelizacją maksymalny poziom nie mógł przekroczyć 7-krotności kwoty bazowej. W ustawie budżetowej na rok 2021 kwota ta została określona na poziomie 1 789,42 zł. Oznacza to wzrost maksymalnego wynagrodzenia o 60% z 12 525,94 zł na 20 041,50 zł. Konsekwencją powyższych zmian ustawowych było wydanie przez Radę Ministrów rozporządzenia z 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. W. ono w życie, podobnie jak ustawa nowelizująca, 1 listopada 2021 r. i określa maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów i marszałków województw oraz maksymalny poziom dodatku funkcyjnego. Przykładowo dla wójta czy burmistrza w gminie do (...) mieszkańców określono maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego na poziomie 10 250 zł, zaś maksymalny poziom dodatku funkcyjnego na poziomie 3 150 zł.

Ponadto, na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2021 r., z dniem 1 sierpnia 2021 r. zmienione zostało rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. z 2021 r. poz. 1394). Zapisy tego rozporządzenia w istotny sposób zwiększały mnożniki kwoty bazowej, stanowiącej podstawę ustalenia wartości uposażenia osób nim objętych. Wreszcie, na mocy ustawy z 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1834) ze skutkiem od 1 listopada 2021 r. zwiększono o około 40% wartość uposażenia Prezydenta RP.

Z kolei na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z 22 listopada 2021 r. w sprawie szczegółowych zasad wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. z 2021r. poz. 2164), które weszło w życie z 1 grudnia 2021 r., doszło do zwiększenia wysokości wynagrodzeń m. in. Marszałka Sejmu, Wicemarszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Wicemarszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów, Wiceprezesa Rady Ministrów, ministrów, wiceministrów, Prezesa NIK oraz Prezesa IPN.

Powyższe przedstawienie jedynie kilku wybranych przypadków rozwiązań ustawodawczych dotyczących wynagrodzeń nie stanowi wyrazu negacji dla ich zasadności. Jego celem jest jedynie zilustrowanie niekonsekwencji ustawodawcy i braku korelacji między rozwiązaniem wprowadzonym ustawami okołobudżetowymi, a uzasadnieniem takiego rozwiązania. Dowodzi także tego, że Skarb Państwa w II połowie 2021 r. był w posiadaniu oszczędności, które pozwoliły mu na podniesienie wynagrodzeń pewnych grup zawodowych. Ponadto, w kolejnych latach systematycznie podnoszona była wysokość wynagrodzenia minimalnego. Powyższe wskazuje, że w 2021 r., a tym bardziej w latach następnych, nie został wdrożony powszechny program oszczędnościowy uzasadniający podjęcie wyjątkowych działań w postaci zamrożenia wynagrodzeń sędziów, lecz w sposób wybiórczy zahamowano wzrost wynagrodzenia pewnych grup zawodowych, w tym właśnie przedstawicieli władzy sądowniczej.

Brak uzasadnienia dla takiego wybiórczego, niekorzystnego potraktowania przedstawicieli władzy sądowniczej w porównaniu do przedstawicieli pozostałych dwóch władz, to jest władzy ustawodawczej i wykonawczej. Ustawodawca w żaden sposób nie odniósł się do tego zróżnicowania, zwłaszcza w ustawach okołobudżetowych na lata 2022 i 2023, po wprowadzeniu w 2021 r. przepisów podwyższających wynagrodzenia dwóch pozostałych władz. Ustawodawca powinien jednakowo postąpić z wynagrodzeniami wszystkich trzech władz – albo zamrozić je wszystkie, albo żadnego. Odrębność i niezależność władzy sądowniczej od innych władz (wynikająca z art. 173 Konstytucji RP) nie znosi podstawowej zasady ustrojowej Rzeczypospolitej Polskiej podziału i równowagi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ani w żaden sposób jej nie modyfikuje, przy czym władze te, mimo ich rozdzielności, stanowią jedną konstrukcję, w ramach której współpracują w celu zapewnienia rzetelności i sprawności instytucji publicznych (zob. M. Haczkowska (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. LexisNexis 2014). Tym samym zamrożenie płac jedynie przedstawicieli władzy sądowniczej, przy jednoczesnym podwyższeniu wynagrodzeń przedstawicieli pozostałych władz, stanowi naruszenie zasady równego traktowania podmiotów podobnych oraz narusza zakaz dyskryminacji, o którym mowa w art. 32 ust. 2 Konstytucji RP. Postępowanie to jest tym bardziej niezrozumiałe, kiedy weźmie się pod uwagę, że w ustawie okołobudżetowej na rok 2021 ustalone zostały także wynagrodzenia przedstawicieli pozostałych władz, a mimo to, w ciągu roku, ich wynagrodzenia zostały zwiększone, podczas gdy pensje sędziów „zamrożono” na kolejny rok. Niedopuszczalne jest wybiórcze przerzucanie skutków ewentualnej niewydolności systemu finansów Państwa na pewne grupy pracowników sfery budżetowej, zwłaszcza gdy równocześnie inne grupy zawodowe nie zostały owym „zamrożeniem” dotknięte, a nawet zagwarantowano im wzrost wynagrodzeń.

Ustawodawca w uzasadnieniu ustaw okołobudżetowych na lata 2021-2023 nie powołał argumentów przemawiających za koniecznością odstępstwa od ustrojowej zasady regulacji wynagrodzeń sędziów zawartej w art. 91 § 1c PoUSP. W każdej z ustaw łamiących mechanizm wskazany w tym przepisie ograniczył się do kilku lakonicznych zdań, odnoszących się w sposób ogólny do stanu budżetu państwa oraz sytuacji geopolitycznej i ekonomicznej w Polsce oraz na świecie (pandemia, wojna, inflacja, płace pozostałych pracowników sfery budżetowej). Nie zawarto przy tym wyliczeń wskazujących na to, że sytuacja budżetowa jest tak zła, że ustawodawca nie miał innego wyjścia niż „zamrożenie” wynagrodzeń sędziowskich. W ustawach okołobudżetowych nie ma zatem ani jednego argumentu za tym, że zaistniały obiektywne, sprawdzalne okoliczności na tyle ważkie dla stanu budżetu, że konieczne stało się podjęcie kroków stanowiących naruszenie gwarancji niezawisłości sędziowskiej. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w tym zakresie było ustawodawcy znane, waga trójpodziału władz również.

Należy uznać, że skoro ustawodawca nie ujawnił w uzasadnieniu ustaw okołobudżetowych argumentów za „zamrożeniem” wynagrodzeń sędziowskich w latach 2021-2023, to takich argumentów nie było. Sąd z urzędu nie znalazł podstaw do uznania, że sytuacja gospodarcza kraju pozostawała tak zła, aby jedynym albo przynajmniej niezbędnym ratunkiem było podejmowanie kroków naruszających niezawisłość sędziowską, a zatem uderzających bezpośrednio w zasadę trójpodziału władzy. Wynagrodzenia sędziowskie stanowią wszak niewielki ułamek wydatków budżetowych. Jak już wskazywano przeciwko złej sytuacji budżetowej, pomimo pandemii (...) 19 przemawia podwyższenie w 2021r. wynagrodzeń przedstawicieli władzy wykonawczej i ustawodawczej oraz kierowników jednostek państwowej sfery budżetowej.

Nie stanowi podstawy do zamrożenia wynagrodzeń sędziowskich sytuacja pozostałych pracowników sfery budżetowej. Jak wskazywał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 grudnia 2012 r., K 1/12, sędziowie zostali wyodrębnieni jako grupa zawodowa o szczególnym znaczeniu dla ustroju państwa, której sytuacja ekonomiczna bezpośrednio przekłada się na zasadę trójpodziału władz. Zmiana mechanizmu wynagradzania sędziów jest dopuszczalna jedynie w przypadkach wyjątkowych. Te w latach 2021-2023. nie nastąpiły. Nie zmienia to faktu, że Państwo jako pracodawca pracowników sfery budżetowej nie we wszystkich przypadkach wywiązało się z obowiązku zapewnienia właściwego wynagrodzenia, odpowiadającego roli poszczególnych osób w wypełnianiu przez Państwo swoich podstawowych obowiązków. Wynagrodzenie pracownika sfery budżetowej powinno być tak ukształtowane, aby budowało prestiż zawodu i zapewniało dopływ odpowiednich kadr, bowiem jakość kadr sfery budżetowej ma wpływ na jakość samego Państwa i realizację jego obowiązków wobec obywateli.

Oceniając kwestionowane przez stronę powodową rozwiązania prawne z punktu widzenia norm konstytucyjnych, należy też wskazać, że zgodnie z art. 2 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Już usytuowanie tej klauzuli w normach konstytucyjnych nakazuje jej przyznać wysoki prymat i miejsce. Dostrzegając jej ogólnikowość i konieczność wykładni przez organy stosujące Konstytucję, zanegować jednak należy, aby była ona dowolna. Zakłada ona swoiste minimum i wyrażające ją formuły prawne. Istotne jest, że z zasady państwa prawnego wyprowadzono zasady pochodne. Jedną z nich stanowi zasada ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Nieodmiennie związana jest ona z bezpieczeństwem prawnym. W świetle tej zasady adresaci norm prawnych mają prawo oczekiwać, że regulacja prawna nie zostanie zmieniona na ich niekorzyść w sposób arbitralny i zaskakujący (podkreślał to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 listopada 2015 roku, K 1/14, OTK-A 2015/10/163, czy wyroku z 19 listopada 2008 r. w sprawie K 2/08). Nie oznacza to oczywiście, że określone unormowanie, regulujące uprawnienia płacowe, czy inne prawa lub obowiązki obywateli nie mogą zostać nigdy zmienione. Istotny warunek brzegowy zakłada, aby kreowane zmiany nie były dla jednostki zaskakujące i nie miały charakteru arbitralnego (zob.m.in. wyrok Trybunału Konstytucyjnego K 2/08, cz. III, pkt 5.2 oraz wyroki z: 8 grudnia 2011 r., P 31/10, cz. III, pkt 5.3; 28 lutego 2012 r., K 5/11, cz. III, pkt 4.1; 13 czerwca 2013 r., K 17/11, cz. III, pkt 7.1). Co więcej, ingerencja ustawodawcy może nastąpić tylko wówczas, gdy przemawiają za tym szczególnie istotne wartości konstytucyjne. Do wartości takich Trybunał Konstytucyjny zalicza między innymi konieczność ochrony równowagi budżetowej (zob. wyroki TK z: 20 stycznia 2010 r., K 6/09; 12 grudnia 2012 r., K 1/12). Zasada pewności prawa (bezpieczeństwa prawnego) gwarantuje ochronę praw słusznie nabytych, interesów w toku oraz ekspektatywę maksymalnie ukształtowanych (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 21 czerwca 2005 r. w sprawie P 25/02). Obywatel ma prawo oczekiwać od państwa, że może poruszać się i kształtować swoje uprawnienia i zobowiązania w oparciu o stabilne normy prawne, podlegające zmianom jedynie w przypadkach wyjątkowych i uzasadnionych.

Zestawienie z przedstawioną zasadą konstrukcji wynagrodzeń sędziów (przyjętą ustawą z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw) i działań ustawodawcy w ramach ustaw okołobudżetowych (przy uwzględnieniu innych poczynań ustawodawczych) czyni zasadną odmowę zastosowania unormowań ustaw okołobudżetowych na lata 2021 – 2023 w części dotyczącej wynagrodzeń sędziowskich. Wskazywane w uzasadnieniu intencje ustawodawcy odstają bowiem od stanu rzeczywistego. Posługuje się on nimi nierzetelnie, niekonsekwentnie i wybiórczo. Z jednej strony prawodawca odchodzi od ukształtowanych zasad ustalania płac tej grupy, z drugiej zaś podnosi uposażenia innym grupom zawodowym lub przyznaje dodatkowe świadczenia innym osobom. Zauważalna jest dowolność i uznaniowość poczynań ustawodawcy. Zamrożenie wynagrodzeń sędziów w 2021 r., które miało być jedynie incydentalnym postępowaniem z uwagi na ciężką sytuację gospodarczą, zostało powtórzone w dwóch kolejnych latach przy niewskazaniu kryteriów uzasadniających to działanie.

Ustawodawca naruszył zresztą także zasadę proporcjonalności, zwaną zakazem nadmiernej ingerencji, którą należy rozumieć jako konieczność zachowania odpowiedniej proporcji pomiędzy środkiem, jakim jest ograniczenie danego prawa lub wolności, a celem, rozumianym jako szeroko pojęty interes publiczny (J. Z., Zasada proporcjonalności w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, 2008). Zawieszenie wzrostu wynagrodzeń okazało się być nieincydentalne, skoro trwało trzy lata, jednocześnie przy wysokiej inflacji oraz relatywnie wysokim wzroście przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce. Tym samym ustawodawca ograniczył uprawnienie sędziów wynikające z art. 91 Prawa o ustroju sądów powszechnych, realnie pomniejszając w warunkach inflacji ich płacę, nie mając ku temu w latach 2021 - 2023 odpowiednio uzasadnionego interesu publicznego.

Sąd nie pozbawia ustawodawcy prawa do kształtowania wynagrodzenia osób zatrudnionych w szeroko rozumianej sferze publicznej, a więc również sędziów. Zwraca jedynie uwagę, że wprowadzanie ewentualnych zmian powinno przede wszystkim nastąpić w drodze odpowiednio uzasadnionej nowelizacji art. 91 § 1c Prawa o ustroju sądów powszechnych, a także nie dyskryminować przedstawicieli jedynie jednej z trzech władz. Tymczasem w latach 2021, 2022 i 2023, tj. w czasie, gdy wynagrodzenia sędziów były „zamrażane”, wynagrodzenia przedstawicieli innych władz rosły, co świadczy o wybiórczym i nierównym traktowaniu przez ustawodawcę i dyskwalifikuje rozwiązania przyjęte w ustawach okołobudżetowych podważając ich słuszność i legalność.

Wskazać należy, iż w wyroku z 8 listopada 2023r. K 1/23 aktualny Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej unormowania art. 8 i 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy okołobudżetowej na rok 2023. Pomimo kontrowersji wokół tego Trybunału, wskazane orzeczenie prowadziło do wypłaty sędziom, w tym powódce 8 grudnia 2023r. wyrównania wynagrodzeń za 2023r. do kwot wyliczonych zgodnie z art. 91 § 1c PoUSP.

W podobny sposób, zdaniem sądu, wobec przedstawionej wcześniej argumentacji, winny być wyrównane wynagrodzenia za lata 2021, 2022, co czyni powództwo w tym zakresie za usprawiedliwione co do zasady.

Przedstawione przez stronę pozwaną wyliczenie należności powódki z tego tytułu nie zostało zakwestionowane przez A. O.. Wyliczenie to nie nasuwa też wątpliwości przy uwzględnieniu zasad wynikających z PoUSP (wyliczenia wynagrodzenia zasadniczego przez przemnożenie podstawy przez mnożnik obowiązujący powódkę w danym czasie i podwyższenia o dodatek stażowy). Różnice w kwotach za poszczególne miesiące warunkują okresy zwolnień lekarskich sędzi, za które miała prawo do 80% wynagrodzenia i zmiany dodatku stażowego.

Choć powódka nie kwestionowała wyliczenia przeciwnika, to po jego otrzymaniu nie modyfikowała powództwa.

Ostatecznie dochodzone przez nią kwoty za styczeń, luty, marzec, kwiecień, maj, czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień 2021r., maj 2022r. były niższe od wyliczonych przez stronę pozwaną. Wobec zakazu orzekania ponad żądanie (art. 321 § 1 k.p.c.) za wskazane miesiące zasądzono na rzecz A. O. kwoty dochodzone pozwem.

Kwoty żądane za październik, listopad i grudzień 2021r. i za październik 2022r. były wyższe niż wynikające z wyliczeń pozwanego. W przypadku zatem wskazanych miesięcy zasądzono na rzecz powódki kwoty wyliczone przez pracodawcę.

Nie było różnicy pomiędzy kwotami dochodzonymi, a wyliczonymi przez pozwanego za pozostałe miesiące kalendarzowe, stąd co do nich nastąpiło uwzględnienie powództwa w zgłoszonym kształcie.

Konsekwencją przyjęcia, że powódka ma prawo do wynagrodzenia w wysokości wyliczonej zgodnie z art. 91 § 1c PoUSP było uznanie, że przysługują jej także wyższe niż wypłacone wynagrodzenia roczne za rok 2021 i 2022.

Dochodzone z tego tytułu kwoty były wyższe niż wyliczone przez pracodawcę. Wobec niekwestionowania wyliczeń pracodawcy przez powódkę, zasądzono kwoty wynikające z tych wyliczeń. Dla porządku można tylko wskazać, że nawet bez czynienia dokładnych wyliczeń, kwoty żądane przez powódkę w sposób oczywisty pozostają zawyżone. Stanowią one bowiem więcej niż 8,5 % należności dochodzonych tytułem wyrównania wynagrodzenia za dany rok (wyrównania obejmującego niepodlegające uwzględnieniu w liczeniu dodatkowego wynagrodzenia rocznego wyrównanie wynagrodzenia chorobowego).

W przypadku dodatkowych wynagrodzeń rocznych i tych wynagrodzeń miesięcznych, których powódka dochodziła w kwotach wyższych niż wyliczone przez pracodawcę (i ostatecznie niesporne), powództwo częściowo oddalono - ponad zasądzone kwoty.

Za uzasadnione uznano żądanie odsetkowe co do należności za lata 2021 i 2022r. Pozwany nie zakwestionował bowiem tego, że w datach, od których powódka dochodziła odsetek, jej należności były już wymagalne. Wymagalność dodatkowego wynagrodzenia rocznego wynika z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r. poz. 1690), przewidującego wypłatę wskazanego wynagrodzenia do 31 marca kolejnego roku kalendarzowego.

Niesporne w zasadzie były kwoty wyrównania wynagrodzeń wypłacone powódce za 2023r. i wysokość skapitalizowanych odsetek (jednogroszowa różnica w wyliczeniach tych pierwszych przez strony nie rzutowała na wysokość odsetek). Powódka wyliczyła odsetki od dnia, gdy dane wynagrodzenie (wyrównanie) było wymagalne) do dnia jego zapłaty, a zatem zgodnie z przepisami.

Podstawę prawną zasądzenia odsetek (także skapitalizowanych) stanowił art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Zgodnie z pierwszym z tych przepisów, znajdującym odpowiednie zastosowanie w sprawach z zakresu prawa pracy na mocy drugiego z nich, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Okoliczność, iż zaniżenie wynagrodzeń i dodatkowego wynagrodzenia rocznego warunkowało wprowadzenie przez ustawodawcę kwestionowanych regulacji ustaw okołobudżetowych nie zwalnia pozwanego z obowiązku zapłaty odsetek, podobnie jak i to, że po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z 8 listopada 2023r. dokonał wyrównania wynagrodzeń za 2023r. Choć formalnie pracodawcą sędziego jest dany to sąd, to sędzia jest pracownikiem Państwa (ono bowiem tworzy struktury wymiaru sprawiedliwości), a to właśnie przedstawiciel Państwa – władza ustawodawcza ustalił zakwestionowany sposób liczenia wynagrodzeń sędziowskich za lata 2021 – 2023.

Żądanie odsetek od skapitalizowanych odsetek za 2023r. znajduje podstawę w art. 482 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Podlegało ono jednak częściowemu oddaleniu. Powódka dochodziła bowiem odsetek od odsetek nie od dnia wytoczenia powództwa (co przewiduje przepis), a od dnia następnego po dniu, na który zostały naliczone.

Orzeczenie o kosztach procesu wydane zostało na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c., zgodnie z którymi strona przegrywająca proces ma obowiązek zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie wraz z odsetkami koszty celowego dochodzenia praw/celowej obrony, w tym wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika. Zasądzona na rzecz powódki w punkcie V wyroku kwota odpowiada stawce minimalnej wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika określonej w § 2 pkt 5 w zw. z § 9 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za radców prawnych (Dz.U. z 2023r. poz. 1935).

Sąd nałożył na pozwanego obowiązek zwrotu powódce wszystkich kosztów zgodnie z art. 100 k.p.c. Żądanie pozwu było bowiem usprawiedliwione co do zasady i nieomal w całości co do wysokości.

Rozstrzygnięcie o rygorze natychmiastowej wykonalności warunkowało brzmienie art. 477 ² § 1 k.p.c. Kwota objęta rygorem odpowiada ostatniemu wynikającemu z dokumentacji w aktach sprawy wynagrodzeniu powódki z okresu objętego sporem.

Sygn. akt IX P 480/24

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)