Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Pozwem z 20 maja 2019r. R. K. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od Grupy (...) spółki akcyjnej w P. kwoty 23 836 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 11 lutego 2018r. oraz kwoty 23 836 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 11 marca 2018r. tytułem odszkodowania należnego za styczeń 2018r. i luty 2018r. za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej po ustaniu zatrudnienia zgodnie z zawartą przez strony, jeszcze w czasie trwania stosunku pracy, umową o zakazie konkurencji. Nadto wystąpił o koszty procesu.(k. 3-6)

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanym 5 sierpnia 2019r. sąd orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Pozwana spółka we wniesionym prawidłowo 14 sierpnia 2019r. sprzeciwie od tego nakazu wniosła o oddalenie powództwa w całości wskazując, iż roszczenie wygasło wskutek jego potrącenia. Powołała się przy tym na złożone powodowi oświadczenie o potrąceniu posiadanej wobec niego, a wynoszącej 107.288,39 zł wierzytelności z tytułu wydatków nieudokumentowanych jako służbowe, a sfinansowanych przy użyciu płatniczej karty służbowej z jego wierzytelnością wobec spółki z tytułu odszkodowania przewidzianego w wiążącej strony umowie o zakazie konkurencji.

Nadto, pozwana, na wypadek uznania przez sąd, że powodowi przysługuje nadal roszczenie dochodzone pozwem w jakiejkolwiek części, podniosła zarzut potrącenia jego wierzytelności z wierzytelnością wzajemną z tytułu szkody spowodowanej przez powoda przy zarządzaniu przedsiębiorstwem pozwanej, a konkretnie przy prowadzeniu sprawy zawarcia, zmiany i wykonania umowy sprzedaży pakietu 550 akcji w kapitale zakładowym spółki prawa senegalskiego (...) S.A. zawartej z (...) spółki z o.o. we W., a także nienależytym sprawowaniu nadzoru nad działalnością pierwszej z tych spółek i jej inwestycjami na terenie Senegalu, która to szkoda wynosi 28,5 mln dolarów.

Pozwana spółka w piśmie procesowym z 2 czerwca 2022r. zgłosiła kolejny zarzut potrącenia w stosunku do wierzytelności powoda, tym razem dotyczący wierzytelności w postaci odszkodowania w kwocie 800 000 zł odpowiadającego karze pieniężnej nałożonej na spółkę przez Komisję Nadzoru Finansowego ostateczną decyzją z 23 grudnia 2019r. (k. 167). Wcześniej taki zarzut sygnalizowała na rozprawie 19 maja 2022r. (k. 161)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

Strony niniejszego procesu pozostawały w stosunku pracy od 1 lipca 1998r. do 28 lutego 2017r.

Od 1 stycznia 2014r. powód był zatrudniony u pozwanej na stanowisku wiceprezesa zarządu. Miesięczne wynagrodzenie powoda na tym stanowisku wynosiło od 27 czerwca 2015r. 35 000 zł.

Niesporne, nadto aneks do umowy o pracę k. 10 – 14, świadectwo pracy – k. 22-23

7 lipca 2015r. strony zawarły umowę o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia.

Przewidywała ona dla pracownika zakaz działalności konkurencyjnej przez okres 12 miesięcy od ustania umowy o pracę w zamian za odszkodowanie w wysokości 100% stałego miesięcznego wynagrodzenia brutto, płatne miesięcznie w terminach wypłaty wynagrodzenia.

Naruszenie zakazu skutkować miało dla pracownika obowiązkiem zwrotu pobranych kwot odszkodowania i zapłaceniem kary umownej w wysokości 50.000 zł niezależnie od naprawienia szkody powstałej wskutek naruszenia zakazu.

Jako podmioty konkurencyjne wskazano w umowie wszelkie podmioty w Polsce i za granicą prowadzące działalność konkurencyjną do statutowej działalności pozwanej, nawet jeśli działalność ta miałaby w ich wypadku charakter uboczny, a także podmioty posiadające akcje lub udziały lub uprawnione do wyboru choćby jednego członka w organach zarządzających i nadzorczych innych podmiotów konkurencyjnych do spółki.

Jako działalność konkurencyjną wymieniono: prowadzenie działalności gospodarczej, której zakres choćby częściowo pokrywał się z działalnością spółki, a także działalności w zakresie doradztwa biznesowego lub finansowego dla podmiotów konkurencyjnych, wykonywanie zatrudnienia pracowniczego w podmiotach konkurencyjnych, świadczenie usług lub wykonywanie na ich rzecz czynności na podstawie umów cywilnoprawnych, posiadanie statusu pełnomocnika/prokurenta w tych podmiotach, zasiadanie w ich władzach, posiadanie akcji lub udziałów w podmiotach prowadzących działalność w zakresie produkcji lub handlu, w tym eksportu towarami chemicznymi produkowanymi przez pozwaną z wyłączeniem tych, w których pozwana lub spółka od niej zależna posiada udziały lub akcje.

Dowód: umowa o zakazie konkurencji – k. 30-31

Po ustaniu zatrudnienia z końcem lutego 2017r. powód nie podejmował działalności konkurencyjnej względem pozwanej przez cały okres objęty umową o zakazie konkurencji. Przez rok po ustaniu zatrudnienia nie był nigdzie zatrudniony. Założył działalność gospodarczą w zakresie usług administracyjnych, która nie była związana z działalnością grupy Azoty. W ramach tej działalności nie świadczył usług dla klientów z obszaru tej samej działalności co pozwana. Nie był prokurentem ani pełnomocnikiem żadnego podmiotu konkurencyjnego wobec pozwanej, nie zasiadał we władzach takich podmiotów ani nie posiadał ich akcji czy udziałów.

Dowód: przesłuchanie powoda (zapis skrócony – k. 162-163)

Umowa o zakazie konkurencji nie została rozwiązana przed upływem terminu, na jaki ją zawarto.

Niesporne, nadto przesłuchanie powoda (zapis skrócony – k. 162-163)

W sierpniu 2016r. pozwana wystosowała do powoda notę obciążeniową, w której wskazała, że w toku wewnętrznego postępowania audytowego dotyczącego prawidłowości wydatkowania i rozliczania środków przysługujących w ramach służbowych kart płatniczych powód nie wykazał służbowego charakteru wydatków na usługi gastronomiczne i upominki na kwotę 88.221,79 zł i wezwała go do zapłaty tej kwoty w terminie 14 dni od otrzymania tego wezwania.

W styczniu 2017 r. pozwana wystosowała do powoda uzupełniającą notę obciążeniową, w której wskazała, że w toku uzupełniających czynności dotyczących wewnętrznego postępowania audytowego dotyczącego prawidłowości wydatkowania i rozliczania środków przysługujących w ramach służbowych kart płatniczych po poddaniu weryfikacji wyjaśnień powoda nie został potwierdzony służbowy charakter innych wydatków na usługi gastronomiczne i upominki na kwotę 19.066,60 zł i wezwała go do zapłaty tej kwoty w terminie 14 dni od otrzymania tego wezwania.

Łączna kwota objęta notami wyniosła 107.288,39 zł.

Dowód: nota obciążeniowa – k. 32, nota obciążeniowa uzupełniająca – k. 33, załączniki do not – k. 46 – 53, 55 akt IX P 334/17 tutejszego sądu

W sierpniu 2017r. pozwana złożyła R. K. na piśmie oświadczenie o potrąceniu przysługującej jej wobec niego wierzytelności z tytułu wydatków sfinansowanych kartą służbową, których związek z działalnością spółki nie został udokumentowany, a objętych wskazanymi wyżej notami obciążeniowymi w kwocie 11.944,39 zł z odszkodowaniem z umowy o zakazie konkurencji za lipiec 2017r. W piśmie tym wskazano, że spółka potrąciła wcześniej wynikające z not należności z przysługującego powodowi odszkodowania z tytułu umowy o zakazie konkurencji:

- za marzec 2017r. w kwocie 23.836,00 zł,

- za kwiecień 2017r. w kwocie 23.836,00 zł,

- za maj 2017r. w kwocie 23.836,00 zł,

- za czerwiec 2017r. w kwocie 23.836,00 zł.

W istocie pozwana składała powodowi takie oświadczenia

Dowód: oświadczenie o potrąceniu wierzytelności – k. 34, pozostałe podobne oświadczenia – k. 56 – 9 akt IX P 334/17 tutejszego sądu

Pismem z 23 września 2019r., doręczonym powodowi 27 września 2019r., pozwana złożyła R. K. oświadczenie o potrąceniu wierzytelności z tytułu odszkodowania wynikającego z umowy o zakazie konkurencji w całej jej wysokości przysługującej na dzień złożenia oświadczenia z posiadaną wobec niego wierzytelnością z tytułu odszkodowania za szkodę wyrządzoną przy sprawowaniu zarządu przedsiębiorstwem spółki, a konkretnie przy prowadzeniu sprawy zawarcia, zmiany i wykonania umowy sprzedaży pakietu 550 akcji w kapitale zakładowym spółki prawa senegalskiego (...) S.A. zawartej z (...) spółki z o.o. we W.. W oświadczeniu wskazano, że doszło do nieuzasadnionego i niecelowego wydatkowania środków w wysokości 28, 5 mln USD tytułem zapłaty za akcje A. o dalece nieadekwatnej wartości, kwota objęła nienależną wypłatę 18 850 000 USD, której część (3 mln USD) udało się odzyskać, a powód odpowiada za wskazane wydatkowanie solidarnie z innymi członkami zarządu.

Dowód: oświadczenie o potrąceniu – k. 97, informacja o doręczeniu ze strony doręczyciela – k. 98

Decyzją z 23 grudnia 2019r. Komisja Nadzoru Finansowego nałożyła na pozwaną karę w wysokości 800.000,00 złotych za nienależyte wykonanie obowiązków związanych ze sporządzeniem skonsolidowanych raportów rocznych i raportów rocznych za 2014 i 2015 rok poprzez - w uproszczeniu – nieuwzględnienie nabycia jednostki zależnej (...) S.A. w Senegalu i nieoszacowanie rzeczywistej wartości akcji tego podmiotu.

Niesporne

W styczniu 2020r. pozwana wezwała powoda do dobrowolnej zapłaty kwoty odpowiadającej tej karze w ramach odszkodowania.

Niesporne, nadto wezwanie do zapłaty – k. 100

Przed tutejszym sądem toczyło się pod sygn. akt IX P 334/17 postępowanie z powództwa R. K. przeciwko pozwanej spółce o odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji za marzec 2017r. w kwocie 35.000,00 zł.

W postępowaniu tym pozwana zgłosiła zarzut potrącenia należności powoda z odszkodowaniem, jakie przysługiwało jej względem niego z tytułu dokonywania płatności z użyciem kart płatniczych w wysokości 107.288,39 zł.

Wyrokiem z 19 października 2018r. sąd zasądził na rzecz powoda tytułem odszkodowania 23.836,00 zł z odsetkami od 11 kwietnia 2016r., oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach sądowych, kosztach procesu i rygorze natychmiastowej wykonalności. Sąd, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego na okoliczność korzystania przez powoda z płatniczej karty służbowej, przyjął, iż pozwana nie wykazała istnienia wierzytelności, którą zgłosiła do potrącenia z wierzytelnością powoda.

Sąd Okręgowy w Szczecinie rozpoznający sprawę wskutek apelacji pozwanej od tego wyroku wyrokiem z 28 lutego 2019r. sygn.akt VI Pa 2/19 oddalił apelację i orzekł o kosztach procesu.

Pozwana wniosła do Sądu Najwyższego kasację od tego orzeczenia.

Wyrokiem z 10 czerwca 2021 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania.

W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy w Szczecinie zawiesił postępowanie do czasu zakończenia toczącego się m.in. przeciwko powodowi postępowania karnego dotyczącego przywłaszczenia mienia przy wykorzystaniu służbowych kart płatniczych.

Postępowanie, toczące się pod sygn. akt VI Pa 67/21, pozostaje nadal zawieszona.

Niesporne, nadto dokumenty w aktach IX P 334/17 tutejszego sądu: wyrok wydany w sprawie IX P 334/17 – k. 552 wraz z uzasadnieniem k. 557-575, wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie sygn. akt VI Pa 2/19 – k. 625, wyrok Sądu Najwyższego sygn. akt III PSKP 19/21 z uzasadnieniem – k. 679-698, postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z 30 grudnia 2022r. sygn. akt VI Pa 67/21- k. 829

Postępowanie karne, w związku z którym doszło do zawieszenia wskazanego wyżej postępowania o odszkodowanie, toczyło się w Prokuraturze (...) w S. pod sygn. akt RP 1.Ds 78.2016.

W części dotyczącej przywłaszczenia mienia przy użyciu służbowych kart płatniczych postępowanie przygotowawcze zakończyło się skierowanie do Sądu Rejonowego - P. i Zachód w S. aktu oskarżenia przeciwko powodowi. R. K. oskarżono o to, że w okresie od 11 maja 2013r. do 26 stycznia 2016r. działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru w celu osiągnięcia korzyści majątkowej będąc dysponentem służbowej karty płatniczej doprowadził pozwaną do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 16.939,43 zł, przeprowadzając przy użyciu karty transakcje w dniach: 11 maja 2013r. (zakup akcesoriów) na kwotę 334,88 zł, 24 lipca 2013r. (zakup akcesoriów) na kwotę 2060,00 zł, 11 września 2013r. (zakup telefonu bezprzewodowego) na kwotę 279,90 zł, 12 września 2013r. (zakup klawiatury) na kwotę 169,90zł, 12 września 2013r. (zakup towarów) na kwotę 199, 80 zł, 25 września 2013r. (zakup napędu zewnętrznego) na kwotę 439 zł, 30 października 2013r. (zakup teczki) na kwotę 1599 zł, 17 maja 2014r. zakup alkoholu na kwotę 428,98 zł, 25 lipca 2014r. zakup alkoholu na kwotę 699,99 zł, 30 lipca 2014r. (zakup akcesoriów elektronicznych) na kwotę 3697,99 zł, 26 kwietnia 2015r. (zakup akcesoriów) na kwotę 1512 zł, 27 października 2015r. (zakup dysku twardego) na kwotę 399 zł, 26 stycznia 2016 r. (zakup akcesoriów komputerowych) na kwotę 418,99 zł, a nadto wypłacając gotówkę w łącznej kwocie 4.500 zł, a następnie, rozliczając te zakupy, wprowadził w błąd pracowników działu księgowości co do przeznaczenia wydatkowych środków wskazując, że zakupów dokonał w związku z czynnościami służbowymi oraz w celu wręczenia kontrahentowi w sytuacji, gdy przedmioty oraz usługi wykorzystał do celów prywatnych. tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 § 1 k.k.

Postępowanie to pozostaje w toku.

Niesporne, nadto postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z 30 grudnia 2022r. sygn. akt VI Pa 67/21 – k. 829 akt IX P 334/17 tutejszego sądu, informacje Prokuratury – k. 107, postanowienie o przedstawieniu zarzutów – k. 109-110, wyciąg z aktu oskarżenia – k. 226-228

Przeciwko niektórym członkom zarządu pozwanej toczy się też inne postępowanie karne m.in. o wyrządzenie pozwanej szkody przy zarządzaniu jej przedsiębiorstwem w związku z inwestycjami senegalskimi. Postępowanie to, wcześnie prowadzone przez Prokuraturę Regionalną w S. pod sygn. akt RP 1 Ds.78.2016., zakończyło się skierowaniem pod koniec 2022r. aktu oskarżenia do sądu. Aktualnie proces toczy się przed sądem I instancji.

Niesporne, fakt powszechnie znany, będący przedmiotem komunikatów prasowych Prokuratury (...) w S.

Powód nie jest objęty aktem oskarżenia w tym postępowaniu.

Dowód: informacja Sądu Okręgowego w Szczecinie – k. 242

W 2021r. pozwana spółka wystąpiła do Sądu Okręgowego Wydziału Gospodarczego z pozwem przeciwko R. K. oraz innym członkom jej ówczesnego zarządu o zasądzenie od nich solidarnie na jej rzecz m.in. 25 530 805 USD (pozew skierowany jest w tym zakresie przeciwko jeszcze dodatkowej osobie mającej odpowiadać in solidum). W części dotyczącej członków zarządu pozwanej, w tym powoda wskazana należność dochodzona jest tytułem naprawienia szkody wyrządzonej przy sprawowaniu zarządu przedsiębiorstwem spółki (inwestycji senegalskich, których dotyczy zarzut potrącenia zgłoszony w niniejszej sprawie).

Postanowieniem z 26 września 2022r. postępowanie to zawieszono do czasu zakończenia postępowania karnego RP 1 Ds. 78.2016 i dotychczas go nie podjęto.

Niesporne, nadto dowód notatka urzędowa – k. 238

Sąd Rejonowy zważył, co następuje.

Powództwo podlegało uwzględnieniu.

Przepisy prawa pracy przewidują możliwość ustanowienia zakazu konkurencji w okresie trwania stosunku pracy jak i po jego zakończeniu. Do zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy odnosi się art. 101 ¹ k.p. W myśl art. 101 ¹ § 1 k.p. w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach rozdziału I w dziale piątym (art. 101 ¹ § 2 k.p.).

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy reguluje art. 101 ² k.p. Przewiduje on w § 1 odpowiednie stosowanie art. 101 ¹ § 1 k.p., gdy pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy, z zastrzeżeniem przepisów § 2 i 3. W myśl art. 101 ² § 2 k.p. zakaz konkurencji, o którym mowa w art. 101 ² § 1 k.p. przestaje obowiązywać przed upływem przewidzianego w umowie terminu w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. W myśl natomiast (...) § 3 k.p. odszkodowanie, o którym mowa w art. 101 ² § 1 k.p nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji i może być wypłacane w miesięcznych ratach.

W niniejszej sprawie niespornym pomiędzy stronami było obowiązywanie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia i - co do zasady - prawo powoda do odszkodowania wskazanego w umowie. Pozwana spółka nie wskazywała, by powód naruszał postanowienia umowne, R. K. zresztą zaprzeczył takim naruszeniem w swoim przesłuchaniu przed sądem, a nie było dowodów pozostających w sprzeczności z tym przesłuchaniem.

Spór stron sprowadzał się wyłącznie do tego, czy wierzytelności powoda wynikające z umowy wygasły wskutek potrącenia.

Pozwana złożyła powodowi oświadczenia o potrąceniu, powołując się na nie w toku procesu w ramach zarzutu potrącenia.

W myśl art. 498 § 1 k.c. dopuszczalność potrącenia uwarunkowana jest spełnieniem łącznie następujących przesłanek:

- wzajemności wierzytelności, która zachodzi wówczas, gdy potrącający jest równocześnie dłużnikiem i wierzycielem drugiej strony,

- jednorodzajowości świadczeń stanowiących przedmiot obu wierzytelności,

- wymagalność wierzytelności postawionych do potrącenia (w orzecznictwie prezentowany jest pogląd, iż wymagalna musi być jedynie wierzytelność składającego oświadczenie o potrąceniu),

- możliwości ich dochodzenia przed sądem lub innym organem.

Wedle art. 499 k.c. potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

W przypadku zgłoszenia zarzutu potrącenia, odwołującego się do wcześniej złożonego oświadczenia o potrąceniu, strona występująca z tym zarzutem musi nie tylko wykazać, że złożyła oświadczenie o potrąceniu, ale że zachodziły podstawy do jego złożenia (ustawowe przesłanki potrącenia), w tym istnienie jej wierzytelności względem drugiej strony procesu.

Pozwana w tej sprawie w pierwszym rzędzie powoływała się na potrącenie wierzytelności powoda z przysługującą jej wierzytelnością z tytułu naprawienia szkody warunkowanej dokonywaniem przez powoda za pomocą firmowych kart płatniczych wydatków nie mających służbowego charakteru.

Zarzut ten nie mógł prowadzić do oddalenia powództwa.

W niniejszej sprawie powód dochodzi odszkodowania za styczeń 2018r. i luty 2018r., tymczasem już z oświadczeń o potrąceniu wynika, że cała wierzytelność, jaka miałaby przysługiwać pozwanej z tytułu wydatkowania przez powoda środków pracodawcy na prywatne potrzeby została potrącona z odszkodowaniem należnym R. K. za miesiące marzec – lipiec 2017r., a tym samym ulec musiałaby umorzeniu. Pozwana nie może zatem skutecznie przedstawiać jej do potrącenia z innymi późniejszymi wierzytelnościami powoda. Oczywistym jest, że potrącenie z daną ratą odszkodowania mogło dotyczyć wyłącznie należności pozwanej wymagalnych i nadal istniejących (nie przedstawionych do potrącenia skutecznie wcześniej).

Ponadto, choć wobec wcześniejszego argumentu nie ma to akurat w tym postępowaniu decydującego znaczenia, zarzut, zdaniem sądu, został sformułowany nieprawidłowo t.j. niedostatecznie precyzyjnie. W oświadczeniu o potrąceniu (podobnie jak w zgłoszonym zarzucie potrącenia) spółka wskazywała na przysługująca jej wobec powoda wierzytelność w łącznej kwocie 107.288,39 zł. Jednakże przedstawiona do potrącenia kwota nie stanowiła w istocie jednej wierzytelności, a sumę całego ich szeregu, co wynika z załączonych do noty tabel. Została ona wyliczona poprzez zsumowanie dokonywanych przez powoda na przestrzeni lat wydatków przy użyciu służbowej karty płatniczej, rozliczanych cyklicznie, co miesiąc. Zatem o jednej wierzytelności odszkodowawczej można mówić jeśli nie w odniesieniu do pojedynczych transakcji, to co najwyżej do ich sumy z jednego okresu rozliczeniowego. W istocie zatem po stronie pozwanej występowały (ewentualnie) różne wierzytelności podlegające sukcesywnemu umorzeniu przy dokonywaniu potrąceń z kolejnymi miesięcznymi kwotami odszkodowania należnego powodowi. W takiej sytuacji pozwana składając oświadczeniu o potrąceniu (czy formułując zarzut potrącenia) powinna wyraźnie wskazać, które wierzytelności z tytułu wyrządzonej jej przez powoda szkody uległy potrąceniu z odszkodowaniem za dany miesiąc kalendarzowy. Za przyjęciem, że nawet jeśli pozwana dowiedziała się o całej szkodzie wskutek audytu, to powinna odnosić się do poszczególnych wydatków (wydatków z poszczególnych okresów rozliczeniowych) przemawiają regulacje dotyczące dochodzenia przez pracodawcę naprawienia szkody. Podstawą wierzytelności pozwanej stanowi art. 124 § 1 k.p., zgodnie z którym pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się m.in. pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu. Podstawą odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone z obowiązkiem rozliczenia się może być umowa o odpowiedzialności materialnej, jak i faktyczne powierzenie mienia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2001r., I PKN 757/00, Pr. Pracy 2002/11/32 i z dnia 14 maja 1998r., I PKN 129/98, OSNP 1999/11/358). Określający terminy dochodzenia odszkodowania art. 291 § 2 k.p. odwołuje się do daty wyrządzenia szkody i do daty powzięcia o niej wiadomości. Użytkując służbowe karty niezgodnie z przeznaczeniem powód wyrządzał pozwanej kolejne szkody w różnych datach. Pozwana winna zatem wyraźnie wskazać, którą wierzytelność (z tytułu której z wielu wyrządzonych jej szkód) przedstawia do potrącenia z ratą za dany miesiąc. Tylko tak możliwa byłaby ocena, czy spełnione zostały ustawowe przesłanki potrącenia. Zsumowanie szeregu wierzytelności w jedną i przedstawienie tejże do potrącenia z kolejnymi ratami odszkodowania, korzystne z perspektywy pozwanej, nie może zostać uznane za prawidłowe. Nie pozwala bowiem na ocenę przesłanek potrącenia najpierw osobie, wobec której dokonywane jest potrącenie, a potem sądowi. Takie działanie (przy założeniu jego dopuszczalności) drastycznie wydłużałoby możliwość dochodzenia roszczeń wyłączając w zasadzie rozstrzygnięcie sporu o każdą ratę przed prawomocnym zakończeniem sprawy o dochodzoną za poprzedni miesiąc. Koniecznym bowiem byłoby ustalenie, które z wierzytelności (w związku z którymi wydatkami) uległy już umorzeniu. Równoległe toczenie procesów o kolejne raty odszkodowania mogłoby prowadzić do oddalenia żądań powoda wskutek potrącania przez sądy tych samych wierzytelności (z tytułu tych samym wydatków dokonanych przy użyciu kart) przy różnych ratach. Działanie pozwanej w tym zakresie (skumulowanie wszystkich wierzytelności z tytułu nieuzasadnionych wydatków powoda w jedną) w ocenie sądu ukierunkowane było przede wszystkim na pozbawienie pracownika zagwarantowanych mu umową o zakazie konkurencji świadczeń – przeniesienie sporu na wiele lat na drogę sądową.

Uznając, że pozwana przedstawia do potrącenia wiele wierzytelności z tytułu transakcji przy użyciu kart płatniczych sąd wezwał spółkę do wyraźnego wskazania wierzytelności (kwestionowanych wydatków powoda przy użyciu karty płatniczej) objętych potrąceniem z ratą odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji za styczeń 2018r. i luty 2018r. Spółka nie wykonała jednak tego zobowiązania (powołując się na potrącenie innych rodzajowo wierzytelności), co nakazywało uznanie - zgodnie z nałożonym na nią rygorem - że zarzut nie został skutecznie zgłoszony.

Zdaniem sądu zgłoszenie zarzutu wobec wcześniejszego złożenia powodowi oświadczeń o potrąceniu w całości wynikającej z nienależytego użytkowania kart służbowych wierzytelności spółki z odszkodowaniami należnymi mu za marzec-lipiec 2017r. było ukierunkowane wyłącznie na niewypłacenie powodowi jakichkolwiek kwot przez możliwie długi czas.

Pozwana zgłosiła w tej sprawie także zarzut potrącenia wierzytelności z tytułu naprawienia szkody, jaką poniosła wskutek działań powoda (i pozostałych członków jej zarządu) w związku z tzw. inwestycjami senegalskimi.

W dacie zgłoszenia tego zarzutu przepisy procedury cywilnej nie zawierały regulacji co do zarzutu potrącenia.

Z dniem 7 listopada 2019r. do Kodeksu postępowania cywilnego dodano art. 203 ¹ dotyczący tego zarzutu. Zgodnie z ówczesnym (pierwotnym) brzmieniem tego przepisu podstawą zarzutu potrącenia mogła być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego (§1), pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna (§2), a zarzut może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym, do którego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat.

Z dniem 1 lipca 2023r. regulacja art. 203 ¹ § 1 k.p.c. uległa zmianie. Od tej daty w myśl przepisu podstawą zarzutu może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda, a nadto wierzytelność o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników.

Regulacji tej nie sposób traktować inaczej aniżeli jako odnoszącej się zarówno do sytuacji, gdy zarzut obejmuje skutek materialnoprawny (jest jednocześnie oświadczeniem o potrąceniu) jak i tej, gdy dotyczy wcześniej już złożonego oświadczenia o potrąceniu (gdy zarzut ma charakter ściśle procesowy). Stanowi ona zakaz powoływania się na umorzenie w całości lub w części dochodzonej wierzytelności w następstwie złożenia oświadczenia o potrąceniu. Podniesienie zarzutu potrącenia to wprowadzenie do procesu nowych twierdzeń odrębnych od tych, które stanowią podstawę formułowania roszczeń pozwu. Zgłoszenie zarzutu skutkuje „procesem w procesie” czyli badaniem drugiego roszczenia, często opartego na zupełnie innych okolicznościach. Celem regulacji z art. 203 ¹ k.p.c. jest ograniczenie takiego rozbudowywania procesu. Przyjęcie, iż ograniczenie możliwości podnoszenia zarzutu nie obejmuje sytuacji, gdy oświadczenie o potrąceniu złożono przed jego zgłoszeniem pozostawałoby w sprzeczności z celem regulacji czyniąc ją w istocie martwą.

W sytuacji, gdy pozwany dokonał potrącenia poza procesem, a potrącenie to nie dotyczy wierzytelności wskazanych w art. 203 ¹ § 1 k.p.c., jego obrona względem powoda może być realizowana w ramach powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Wprowadzenie do Kodeksu postępowania cywilnego art. 203 ¹ k.p.c. nastąpiło ustawą z 4 lipca 2019r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2019.1469).

Zgodnie z art. 9 ust. 1 tej ustawy w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy zachowują moc czynności dokonane zgodnie z przepisami, w brzmieniu dotychczasowym. Jako, że w dacie zgłaszania przez pozwaną zarzutu potrącenia wierzytelności z tytułu szkody w związku z inwestycjami senegalskimi, nie było ograniczeń co do zgłaszania tego zarzutu, należałoby skłaniać się ku przyjęciu, że został on zgłoszony skutecznie. Z regulacji nie wynika bowiem, by nie miała dotyczyć czynności stron.

Zdaniem sądu jednak nie oznacza to w realiach sprawy konieczności jego merytorycznego badania. Zarzut, o jakim mowa, zgłoszony został już po uchwaleniu ustawy wprowadzającej do k.p.c. art. 203 ¹ k.p.c., a strona pozwana wraz z zarzutem nie zgłosiła żadnych dowodów na poparcie, iż posiadała wierzytelność zgłoszoną do potrącenia. Samo oświadczenie o potrąceniu także skierowała do pracownika później niż sformułowała zarzut. Wszystkie wnioski dowodowe w tym zakresie zostały zgłoszone na późniejszym etapie postępowania, gdy obowiązywał już art. 203 ¹ k.p.c. Zgłoszenie zarzutu w sprzeciwie („z daleko posuniętej ostrożności”), bezpośrednio przed znaną już bliską zmianą przepisów (istotna nowelizacja procedury cywilnej w 2019r. była powszechnie znana w środowisku prawniczym) i bez powołania dowodów było działaniem ściśle instrumentalnym. Z tego względu skuteczność zarzutu powinna być oceniana przez pryzmat art. 203 ¹ k.p.c. Dopiero bowiem pod rządami regulacji strona pozwana zgłosiła wnioski dowodowe na istnienie wierzytelności.

Wierzytelność pozwanej z tytułu szkody warunkowanej inwestycjami senegalskimi jest przedmiotem procesu toczącego się przed sądem gospodarczym. Jest wywodzona przez pozwaną ze stosunku korporacyjnego, a nie stosunku pracy, pozostaje sporna i nie spełnia innych wymogów określonych w art. 203 ¹ k.p.c., nie podlega zatem badaniu w niniejszym procesie. Nie sposób przyjąć, zważywszy na wskazywany wyżej cel przepisu, by uprawdopodobnienie dokumentem dotyczyło sytuacji, gdy wierzytelności ustalana ma być na podstawie szeregu dokumentów wymagających analizy biegłych.

Z treści zarzutu zgłoszonego w sprzeciwie nie wynika jednoznacznie, jaką wierzytelność (w jakiej konkretnie kwocie) pozwana przedstawia do potrącenia. Spółka powołała się na potrącenia wierzytelności powoda z wierzytelnością wzajemną z tytułu szkody spowodowanej przy zarządzaniu przedsiębiorstwem pozwanej, a konkretnie przy prowadzeniu sprawy zawarcia, zmiany i wykonania umowy sprzedaży pakietu 550 akcji w kapitale zakładowym spółki prawa senegalskiego (...) S.A. zawartej z (...) spółki z o.o. we W., a także nienależytym sprawowaniu nad działalnością pierwszej z tych spółek i jej inwestycjami na terenie Senegalu. Jednocześnie nie określiła jednoznacznie wysokości tej wierzytelności. Odniosła się wyłącznie do wysokości „nieuzasadnionego i niecelowego wydatkowania” środków w wysokości 28, 5 mln USD tytułem zapłaty za akcje A. o dalece nieadekwatnej wartości, jednocześnie wskazując, że obejmuje to nienależną wypłatę 18 850 000 USD, której część (3 mln USD) udało się odzyskać. Nie jest jasne, czy zarzut odnosi się więc do kwoty 18 850 000 USD wydatkowanej niezasadnie, czy 15 850 000 USD (czyli wyżej wymienionej kwoty pomniejszonej o kwotę odzyskaną) czy wreszcie 28, 5 mln USD (ewentualnie 25, 5 USD). Nie zostało też przedstawione żadne wyliczenie zakresu potrącenia, choć zgłaszana wierzytelność i wierzytelność powoda są wyrażone w różnej walucie. Choć, co oczywiste, wierzytelność powoda jest wierzytelnością niższą, to oświadczenie o potrąceniu powinno obejmować przeliczenie wierzytelności na tę samą walutę.

W analogiczny sposób co zarzut sformułowano zresztą oświadczenie o potrąceniu wierzytelności z tytułu szkody spowodowanej inwestycjami senegalskimi, co przeczy jego skuteczności (wobec niedostatecznego określenia wierzytelności przedstawionej do potrącenia). Pozwana zresztą nie wykazała w tym procesie, by na dzień składanie tego oświadczenia wierzytelność była wymagalna, w szczególności, by doszło wcześniej do wezwania powoda do zapłaty odszkodowania.

Trzeci zarzut potrącenia dotyczył kary nałożonej na pozwaną przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Zarzut ten został zgłoszony został już po wprowadzeniu do Kodeksu cywilnego art. 203 ¹ k.p.c. Niewątpliwie zarzut zgłoszono po wdaniu się w spór co do istoty sprawy, strona pozwana zaś nie wykazała, by zgłoszenie zarzutu nastąpiło w ciągu dwóch tygodni od wymagalności jej roszczenia, przeciwnie ze złożonych przez nią dokumentów wynika, że nastąpiło to znacznie wcześniej (wezwanie do zapłaty miało miejsce w styczniu 2020r.) Tym samym brak podstaw do uznania, że zachowany został termin z § 2 wskazanego wyżej przepisu.

Marginalnie tylko zauważyć można, że i w tym wypadku wierzytelność wywodzona jest ze stosunku korporacyjnego.

Dodatkowo wskazać należy, iż działanie pozwanej pozostaje w sprzeczności z art. 8 k.p.

Choć należy się zgodzić z wyrażonym przez Sąd Najwyższy poglądem w wyroku z 10 czerwca 2021r., (...) 19/21, że odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia i nie podlega przewidzianej dla tego świadczenia ochronie przed potrąceniem, to jego funkcja przemawia przeciwko dopuszczeniu całkowitej swobody w tym zakresie. Pomimo, iż odszkodowanie nie jest wynagrodzeniem i nie stanowi wierzytelności o dostarczanie środków utrzymania (z której potrącenie wyłącza art. 505 k.c.), to wykazuje pewne cechy podobieństwa do tych świadczeń, zwłaszcza gdy jest ukształtowane tak jak w wypadku powoda czyli wypłacane w miesięcznych ratach i to jeszcze w wysokości odpowiadającej ostatniemu wynagrodzeniu. Wysokość odszkodowania powoda, ratalne wypłacanie tego odszkodowania, wreszcie zaś cel świadczenia nakazują uznanie, że służy ono zabezpieczeniu ekonomicznemu pracownika na czas ograniczonych umową możliwości zarobkowania czyli stanowi dostarczanie mu środków na zaspokajanie bieżących potrzeb. Zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia może w różnym stopniu ograniczać możliwości zarobkowe byłego już pracownika. Zależy to od realnych szans znalezienia pracy poza branżą, w której zatrudnienie jest wyłączone/ograniczone zakazem konkurencji. W przypadku powoda ograniczenie w podjęciu zatrudnienia wydaje się znaczne zarówno z powodu zapisów umownych uznających za podmioty konkurencyjne nie tylko spółki branżowe, ale i ich udziałowców czy akcjonariuszy, a nadto publicznie znane negatywne nastawienie kolejnego zarządu pozwanej powiązanego z inną opcją polityczną do jego poprzedników. Czy nastawienie to było uzasadnione wynikami audytów wewnętrznych i analizą sytuacji ekonomicznej spółki, czy innymi względami zapewne okaże się dopiero po zakończeniu postępowań karnych toczących się przeciwko członkom zarządu, w którego skład wchodził powód. Niemniej jednak rodziło realne ryzyko wysuwania zarzutu naruszenia postanowień umownych w sytuacjach niejednoznacznych. Nadto formułowane niemal od początku w przestrzeni medialnej przez nowy powiązany z ówcześnie rządzącą opcją polityczną zarząd zarzuty co do niewłaściwego zarządzania przez poprzedników musiały niekorzystnie wpływać na postrzeganie tych ostatnich na rynku pracy. W takiej sytuacji odszkodowanie z umowy o zakazie konkurencji stawało się nie tyle kompensatą pewnych ograniczeń wyboru pracy, ile substytutem istotnej części środków bieżącego utrzymania.

Powoływanie się na potrącenie z tym odszkodowaniem wierzytelności, które pracodawca deklaruje, a których ustalenie (w tym powiązanie z działaniami pracownika) i oszacowanie wymaga w przyszłości szeregu skomplikowanych działań nie powinno korzystać z ochrony prawnej. O tym, że szkoda warunkowana inwestycjami senegalskimi nie była oczywista, świadczy wystąpienie przez pozwaną w sprawie jej naprawienia na drogę sądową dopiero w 2021r., czyli po pięciu latach toczącego się m.in. co do tych inwestycji postępowania karnego, które, jak wynikało z oficjalnych (czyli powszechnie znanych) informacji dostępnych na stronie internetowej Prokuratury Krajowej, było wówczas nadal na etapie postępowania przygotowawczego.

Instytucja potrącenia ma służyć uproszczeniu rozliczeń, gdy obie strony są wobec siebie dłużnikami i wierzycielami. Przedstawianie do potrącenia wierzytelności li tylko szacowanych, to instrumentalne wykorzystanie instytucji mające w tym konkretnym wypadku zmierzać do uchylenia się od zapłaty wierzytelności umownych.

Choć sąd podziela wyrażone w judykaturze stanowisko, że wyrządzenie pracodawcy znacznej szkody może na podstawie art. 8 k.p. stanowić przeszkodę do zasądzenia na rzecz pracownika należności z umowy o zakazie konkurencji, to jednak wieloletnie zawieszenie postępowania o takie należności w związku z toczącą się sprawą karną budzi sprzeciw. Powód nie jest objęty aktem oskarżenia w postępowaniu karnym dotyczącym inwestycji senegalskich, ale postępowanie to skutkowało zawieszeniem toczącej się przed tutejszym Sądem Okręgowym sprawy o finansowe naprawienie szkody z nimi związanej. Postępowanie karne toczyć się będzie najpewniej jeszcze długo, doświadczenie bowiem uczy, że procesy karne w sprawach przestępstw „menedżerskich” (czyli dotyczących szkód wyrządzonych przy zarządzaniu przedsiębiorstwem), zwłaszcza wielowątkowych są wieloletnie i ostatecznie nie zawsze prowadzą do uznania winy (także w głośnych medialnie sprawach). Przyjęcie, że trwanie takiego procesu powinno na wiele lat blokować możliwość uzyskania przez oskarżonych i inne osoby (np. tak jak powód wchodzące w skład zarządów spółek) świadczeń wynikających z zawartych przez nie umów z byłym pracodawcą czyni iluzorycznym prawo tego pracownika do sądu. W przestrzeni medialnej pojawiają się informacje o złej kondycji finansowej pozwanej, co dodatkowo może stawiać pod znakiem zapytania możliwość zaspokojenia powoda w przypadku ewentualnego uzyskania korzystnego dlań wyroku w sprawie gospodarczej po kilku kolejnych latach.

W tych warunkach należało uznać, że powód ma prawo do dochodzonego odszkodowania za styczeń 2018r. i luty 2018r. Kwoty dochodzone przez powoda odpowiadajsą niższe niż wynikające z umowy o zakazie konkurencji, pozwana spółka nie wykazała zaś w procesie, by zrealizowała w jakiejkolwiek części obowiązek umowny za wskazane miesiące nie przedstawiając dowodów odprowadzenia należności publicznoprawnych (co dodatkowo świadczy o aktywności ukierunkowanej na paraliżowanie toku procesu, a nie wykazywanie w nim swoich racji). Nakazywało to zasądzenie na rzecz powoda dochodzonych kwot w całości.

Umowa o zakazie konkurencji wskazywała termin wypłaty odszkodowania za kolejne miesiące odpowiadający terminowi wypłaty wynagrodzenia. Zgodnie z art. 85 § 2 k.p. wynagrodzenie jest płatne z dołu najpóźniej do 10 dnia kolejnego miesiąca kalendarzowego. Powód nie wykazał, by akty prawa wewnątrzzakładowego przewidywały inny termin, nie wynika on też z umowy o pracę. Pozwana pozostawała zatem w opóźnieniu od 11 dnia kolejnego miesiąca za miesiąc poprzedni i od tej daty powód ma prawo do odsetek (art. 481 § 1 k.c w z. z art. 300 k.p.)

Rozstrzygnięcie o kosztach oparto o przepis art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c., zgodnie z którymi strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie wraz z odsetkami koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, w tym wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika. Zasądzona na rzecz powoda kwota odpowiada minimalnej stawce wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika określonej w § 2 pkt 5 w zw. z § 9 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. 2023.1935).

Zgodnie z art. 113 § 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. 2024.959) kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Istniejące początkowo wątpliwości związane ze stosowaniem tego przepisu w sprawach z zakresu prawa pracy zostały rozwiane w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2007 r. l PZP 1/07, w której sąd ten wskazał, iż sąd w orzeczeniu kończącym w instancji sprawę z zakresu prawa pracy, w której wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50.000 zł obciąży pozwanego pracodawcę kosztami sądowymi, których nie miał obowiązku uiścić pracownik wnoszący powództwo lub odwołanie do sądu.

Powód był w tej sprawie zwolniony od ponoszenia opłaty od pozwu. Opłata, zważywszy na wartość przedmiotu wynosi 5% tej wartości (art. 13 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) i taką kwotą obciążono pozwaną.

Zawarte w wyroku orzeczenie w przedmiocie rygoru natychmiastowej wykonalności znajduje oparcie w art. 477 ² § 1 k.p.c. Objęta rygorem kwota odpowiada ostatniemu miesięcznemu wynagrodzeniu powoda

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)