Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 31 maja 2022 r. (nadanym w dniu 1 czerwca 2022 r.), powódka A. E. domagała się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa – (...) w S. odprawy za zwolnienie ze służby w (...) warunkowane reorganizacją jednostki organizacyjnej, w kwocie 42 399,06 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia 2 czerwca 2017 r.

Pismem z dnia 15 czerwca 2023 r. (nadanym w dniu 19 czerwca 2023 r.), powódka wniosła o zawieszenie postępowania do czasu rozpoznania zagadnienia prawnego w sprawie toczącej się przed Sądem Najwyższym pod sygn. akt (...). Pismem z dnia 11 lipca 2023r. podkreśliła nadto, że przed tut. Sądem, w niektórych postępowaniach o sygnaturach akt, takich jak:(...), (...), czy (...), Sądy przychylały się do argumentacji strony powodowej i zasądzały należną odprawę.

Powódka, szeroko argumentując z powołaniem na orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, wskazywała, że w związku z przyjęciem przez nią propozycji zatrudnienia, a w konsekwencji nawiązaniem stosunku pracy, jej stosunek służbowy ustał, co uzasadnia otrzymanie odprawy przewidzianej przepisami.

Pozwany Skarb Państwa – (...) w S. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu, negując po stronie powodowej prawo do odprawy. Wskazywał, że nawet gdyby przyjąć, że przekształcenie stosunku prawnego łączącego strony odpowiada zwolnieniu ze służby, nie byłoby podstawy prawnej do zasądzenia odprawy i takiemu zasądzeniu sprzeciwiałby się cel świadczenia, którym jest złagodzenie skutków utraty zatrudnienia. Świadczenia tego nie przewiduje bowiem dla wskazanej grupy żaden przepis, przeciwko jego przyznaniu przemawia też cel odprawy – złagodzenie skutków utraty zatrudnienia, do której w tym przypadku nie doszło. W dalszych pismach pozwany podtrzymał dotychczasową argumentacją, wnosząc o oddalenie powództwa w całości. Pozwany podniósł również zarzut przedawnienia objętego roszczenia powódki, wskazując że zostało przedawnione w dniu 1 czerwca 2020 r., a nadto żadna czynność skutecznie nie przerwała tego biegu przedawnienia.

Strony wniosły o zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W dniu 31 października 2023 r. Sąd zawiesił postępowanie w sprawie do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia przed Sądem Najwyższym zagadnienia prawnego w sprawie prowadzonej pod sygnaturą akt (...) W dniu 8 maja 2024 r postępowanie w sprawie zostało podjęte.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. E. była zatrudniona w(...) w S. na podstawie umowy o pracę od 8 kwietnia 1991 r.

Z dniem 15 czerwca 2000 r. A. E. (dawniej K.) uzyskała status funkcjonariusza (...). Służbę pełniła najpierw w (...) w S., a potem w (...)w S.. Obowiązki zawodowe wykonywała w jednostce organizacyjnej (...) w S., tj. w (...) w S..

Na dzień 28 lutego 2017 r. A. E. miała stopień podkomisarza (...) i zajmowała stanowisko kierownika referatu(...)w S..

Niesporne, nadto dowód: umowy o pracę – k. 1, 10 części B akt osobowych powódki, akt mianowania - k. 66 cz. B akt osobowych powódki, aneks do aktu mianowania - k. 82 cz. B akt osobowych powódki, pismo Dyrektora (...) w S. z 24 lutego 2017r. – k. 214 cz. B akt osobowych powódki.

Od 1 marca 2017 r. A. E. stała się funkcjonariuszem (...) w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej oraz ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej. Od tej daty A. E. pełniła służbę w (...) w S. wykonując obowiązki w tej (...). Od dnia 20 marca 2017 r. A. E. realizowała swoje zadania w (...) w S., w Dziale (...) (...).

Niesporne, nadto dowód: pismo Dyrektora (...) w S. – k. 217-218 cz. B akt osobowych powódki.

24 maja 2017 r. A. E. otrzymała na podstawie art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej propozycją określającą warunki zatrudnienia w ramach korpusu służby cywilnej od 1 czerwca 2017 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. A. E. zaoferowano pracę na stanowisku (...)w Dziale (...) w (...) (...) (...)w S.. A. E. przyjęła propozycję 31 maja 2017 r. Od 23 czerwca 2017 r. powódka wykonywała obowiązki w Referacie (...) w (...) (...) w S.. Od 1 kwietnia 2020 r. wykonywała obowiązki w Dziale (...) C. (...).

Niesporne, nadto dowód: propozycja zatrudnienia wraz z potwierdzeniem odbioru – k. 220 cz. B akt osobowych powódki, oświadczenie – k. 221 cz. B akt osobowych powódki, powierzenie czynności – k. 227 cz. B akt osobowych powódki, angaż – k. 267 cz. B akt osobowych powódki

Wysokość jednomiesięcznego uposażenia przysługującego A. E. liczonego jak ekwiwalent za urlop na ostatni dzień służby tj. na 1 czerwca 2017 r. wynosiło wraz ze wszelkimi składnikami i dodatkami 7 066,51 zł.

Niesporne, a nadto dowód: zaświadczenie – k. 76.

Pismem złożonym 20 listopada 2018 r. A. E. wystąpiła do Dyrektora (...)w S. o wydanie świadectwa służby. Powódka już wtedy miała świadomość, że odprawa jej się należy.

Niesporne, nadto pismo powódki –k. 246 cz. B akt osobowych powódki.

Dyrektor (...) w S. odmówił wydania A. E. świadectwa służby, a nadto stwierdził, że odprawa powódce również się nie należy.

Niesporne, nadto dowód: odpowiedź na wezwanie - k. 247 cz. B akt osobowych powódki.

Pismem z dnia 7 czerwca 2019 r. A. E. ponownie wniosła o wypłatę odprawy I wydania świadectwa służby przysługującej jej jako funkcjonariuszowi służby stałej zwolnionemu ze służby wskutek zniesienia, reorganizacji jednostki organizacyjnej. Jako adresata wniosku wskazała dyrektora (...) w S.. We wniosku nie podała kwoty odprawy.

Niesporne, nadto pismo powódki z dnia 7 czerwca 2019 r. – k. 23-27.

Pozwana (...)w odpowiedzi odmówiła wypłaty odpraw i wydania świadectw służby. Argumentowała, że reprezentujący powódkę pełnomocnik był nienależycie umocowany do działania za A. E., a ponadto stwierdził, że roszczenie powódki co do zasady jest również nienależne.

Niesporne, a nadto pismo pozwanej z dnia 13 czerwca 2019 r. – k. 28-29

A. E. zwlekała z dochodzeniem odprawy na drodze sądowej wobec braku pewności co do prawa i negowania przez pracodawcę uprawnienia do tego świadczenia. Do złożenia pozwu w czerwcu 2022 roku skłonił A. E. wydana uchwała Sądu Najwyższego z 2022 r. A. E. śledziła informacje na temat dochodzenia roszczeń przez inne osoby będące w tożsamej sytuacji w latach 2019-2022. Nie zdecydowała się na wcześniejsze wniesienie pozwu z uwagi na niejednolite orzecznictwo przy orzekaniu w podobnych sprawach oraz niepewną i stresującą sytuację materialną i osobistą.

Dowód: częściowo przesłuchanie powódki – k. 272-274.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się zasadne.

Okoliczności faktyczne, w zasadzie niesporne, niemal w całości znajdowały oparcie w dokumentach. Oceniając zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów urzędowych i prywatnych powołanych w ustaleniach stanu faktycznego. Zważyć bowiem należało, że żadna ze stron nie wniosła zarzutów co do autentyczności i wiarygodności ww. dokumentów, a Sąd z urzędu nie dostrzegł żadnych śladów podrobienia, przerobienia czy innej ingerencji.

Spornym w sprawie pozostawało, czy przewidziane przepisami przekształcenie stosunku służby w stosunek pracy pozostaje tożsame z wygaśnięciem służby, a dalej czy rodzi konieczność wypłacenia ucywilnionemu funkcjonariuszowi odprawy. Podobne spory od 2017 r. są masowo rozpoznawane przez sądy powszechne, przy czym orzecznictwo jest niejednolite. O ile bowiem raczej powszechnie przyjmuje się już obecnie, zwłaszcza po kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego, że dochodzi do wygaśnięcia więzi administracyjnoprawnej (stosunku służbowego) wskutek jednostronnej w istocie decyzji, o tyle zgodności tej brak w zakresie uprawnień ucywilnionych funkcjonariuszy.

Spory, o jakich mowa, warunkowane są zmianą przepisów prawa, do której doszło 1 marca 2017 r. Wskutek tej zmiany nastąpiło połączenie organów celnych, skarbowych i podatkowych w jedną strukturę organizacyjną – Krajową Administrację Skarbową (KAS). Połączenie to dokonane zostało na podstawie dwóch ustaw z dnia 16 listopada 2016 r.: Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. 2016. 1948 z późn.zm), zwanej dalej ustawą wprowadzającą i ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. 2016. 1947 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o KAS. Wolą ustawodawcy izby skarbowe stały się izbami administracji skarbowej (art. 160 ust. 2 ustawy wprowadzającej), które uległy połączeniu z izbami celnymi i urzędami kontroli skarbowej mającymi siedziby w tym samym województwie (art. 160 ust. 4 ustawy wprowadzającej).

Pracownicy zatrudnieni w łączących się podmiotach i funkcjonariusze pełniący w nich służbę zachowali po 1 marca 2017 r. ciągłość pracy i służby, przy czym funkcjonariusze celni stali się funkcjonariuszami (...) pełniącymi służbę w jednostkach KAS (art. 165 ust. 3 ustawy wprowadzającej). Mieli oni do 28 lutego 2017 r. otrzymać pisemną informację o miejscu wykonywania obowiązków służbowych, jeśli to ulegało zmianie (art. 165 ust. 6 ustawy wprowadzającej). Ciągłość służby i zatrudnienia miała charakter okresowy. Pracownicy i funkcjonariusze mogli do 31 maja 2017 r. otrzymać pisemną propozycję określającą nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby, uwzględniającą posiadane kwalifikacje, przebieg dotychczasowej pracy/służby i dotychczasowe miejsce zamieszkania (art. 165 ust. 7 ustawy wprowadzającej). Złożenie takiej propozycji nie było jednak obligatoryjne, co wynikało z powołanego dalej art. 170 ust. 1 pkt 1 ustawy wprowadzającej. Zgodnie z art. 170 ust. 2 ustawy wprowadzającej pracownik lub funkcjonariusz, który otrzymał propozycję zatrudnienia albo pełnienia służby, miał 14 dni na złożenie oświadczenia o jej przyjęciu lub odmowie (za którą uważało się również niezłożenie oświadczenia).

Stosunki pracy osób zatrudnionych w jednostkach KAS oraz stosunki służbowe osób pełniących służbę w tych jednostkach wygasały:

1) z dniem 31 sierpnia 2017 r., jeżeli osoby te w terminie do 31 maja 2017 r. nie otrzymały pisemnej propozycji określającej nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby;

2) po upływie 3 miesięcy, licząc od miesiąca następującego po miesiącu, w którym pracownik albo funkcjonariusz złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby, jednak nie później niż 31 sierpnia 2017 r. (art. 170 ust. 1 ustawy wprowadzającej). Wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza traktowane było jak zwolnienie ze służby (art. 170 ust. 3 ustawy wprowadzającej).

Przyjęcie propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby skutkowało przekształceniem z dniem określonym w propozycji istniejących stosunków odpowiednio w stosunek pracy albo służby w (...), na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony, mianowania do służby przygotowawczej albo służby stałej (art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej).

Powódka, co bezsporne, przyjęły propozycję zatrudnienia w ramach stosunku pracy, co oznacza, że ich stosunek służbowy uległ, stosując wyrażenie zastosowane przez ustawodawcę, przekształceniu w stosunek pracy na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej.

Przepisy ustawy wprowadzającej nie przewidują świadczeń pieniężnych z tytułu zakończenia służby dla funkcjonariuszy, którzy stali się pracownikami Krajowej Administracji Skarbowej, tzn. nie obejmują żadnych regulacji w tym zakresie – ani przyznających ani wyłączających określone świadczenia. W orzecznictwie sądów powszechnych pojawiała się różna podstawa prawna odprawy dla funkcjonariuszy, których stosunki służbowe uległy zakończeniu w związku z przeprowadzoną w 2017 r. reformą. Wątpliwości pojawiające się w praktyce orzeczniczej rozwiał Sąd Najwyższy w uchwale z 6 lutego 2024 r. w sprawie(...), stając na stanowisku, że funkcjonariuszowi (...) który zgodnie z art. 165 ust. 3 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1948) stał się funkcjonariuszem (...) pełniącym służbę w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i który następnie przyjął propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 tej ustawy, określającą nowe warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, stając się zgodnie z art. 171 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy pracownikiem zatrudnionym w Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie umowy o pracę, przysługuje - w związku z zakończeniem służby - prawo do odprawy pieniężnej (art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o (...) tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1799 z późn. zm., w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 Przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej).

W uzasadnieniu swojego poglądu Sąd Najwyższy odwołując się do dotychczasowego dorobku orzecznictwa, podzielił argumentację Sądu Najwyższego zaprezentowaną w uchwale wydanej w sprawie (...), w szczególności to, że w 2017 r. funkcjonariusze nie mieli wpływu na byt stosunku służbowego nie mogąc zapobiec ustaniu tego stosunku (z wyjątkiem oczywiście sytuacji, gdy dostali propozycję pozostawania w służbie). Od ich decyzji, o ile dostali propozycję zatrudnienia, zależało jedynie nawiązanie stosunku pracy. Jednak niezależnie od tego, czy propozycję przyjęli czy nie, tracili status funkcjonariuszy.

Sąd Najwyższy wskazał nadto, że prawodawca nie może zadekretować mocą ustawy zmiany stosunku służbowego w stosunek pracy, bo sprzeciwia się temu zasada swobody nawiązania stosunku pracy oparta na wolnej woli zatrudnianego (art. 11 k.p.), zaś administracja celno-skarbowa nie może dowolnie przekształcić stosunku służbowego funkcjonariusza, skoro zmiana stosunku służby jest materią ściśle określoną w pragmatyce służbowej. Sąd Najwyższy podkreślił konieczność odróżnienia stosunku pracy będącego stosunkiem prawa prywatnego (cywilnego) i administracyjnoprawnego stosunku służby funkcjonariusza służby celno-skarbowej wskazując, że kierowana do funkcjonariusza propozycja zatrudnienia pracowniczego jest działaniem w sferze prawa cywilnego (pracy). Uznanie, że zawierając umowę o pracę strony stosunku służbowego jednocześnie przyjmują, iż ulega zakończeniu dotychczasowy administracyjnoprawny stosunek służbowy funkcjonariusza (...) nie oznacza, iż dochodzi do przekształcenia stosunku, a jedynie, że jeden stosunek ulega zakończeniu, a strony zawierają nowy (stosunek pracy). Trzeba tak przyjąć dlatego, że wskazana zmiana ma u podstaw ukształtowaną ustawą alternatywę przyjęcia propozycji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę a wygaśnięcia stosunku służbowego (inaczej niż w art. 174 ustawy o KAS). Pomimo ciągłości wykonywania czynności w ramach Krajowej Administracji Skarbowej nie ma ciągłości stosunku, na podstawie którego są one wykonywane. Następuje zmiana drugiej strony stosunku (Skarb Państwa nie jest pracodawcą) oraz zasadniczo zmienia się zakres podporządkowania, treść praw i obowiązków wykonującego czynności w relacji do poprzedniego podporządkowania w służbie oraz do praw i obowiązków funkcjonariusza. Nawiązanie stosunku pracy skutkuje jednocześnie ustaniem stosunku służby i winno być traktowane jako zwolnienie z niej, gdyż w istocie koniec bytu wskazanego stosunku nie jest zależny od woli funkcjonariusza. Jest jednostronną decyzją drugiej strony o tym, czy i jaki stosunek zostanie dotychczasowemu funkcjonariuszowi zaproponowany.

Dalej, Sąd Najwyższy, podkreślił, że bez wątpienia przyjęcie przez funkcjonariusza (...) propozycji zatrudnienia pracowniczego w ramach KAS wywołuje dwa powiązane ze sobą, lecz odrębne skutki. Po pierwsze, wywołuje ono skutek w postaci wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza. Tym samym, skutek ten jest tożsamy, jak w przypadku nieprzyjęcia lub niezaproponowania funkcjonariuszowi w wyznaczonym terminie nowych warunków zatrudnienia, co powoduje, że funkcjonariusz ma prawo do wydania mu świadectwa służby, zgodnie z uchwałą w sprawie(...) Po drugie, w wyniku przyjęcia zaproponowanych warunków zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zostaje nawiązany nowy stosunek pracy pomiędzy KAS, a byłym już funkcjonariuszem, a obecnie pracownikiem (...) Jak słusznie wskazywano w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jedynie ten drugi skutek uzależniony jest od woli funkcjonariusza. Skutek w postaci wygaśnięcia stosunku służbowego następuje natomiast z mocy prawa, w istocie bez względu na wolę kontynuowania zatrudnienia w formie pracowniczej przez funkcjonariusza.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że skoro funkcjonariusz nawiązuje stosunek pracy w ramach Krajowej Administracji Skarbowej, to jego sytuacja jest jakościowo lepsza od sytuacji funkcjonariusza, który odrzucił przedstawioną mu propozycję. Sytuacja tych dwóch funkcjonariuszy jest analogiczna w zakresie wygaśnięcia stosunku służbowego, zarówno jeden, jak i drugi tracą swój status funkcjonariusza (...), a w konsekwencji związane z nim przywileje (jak również obowiązki). Kwestia ta nie może być bagatelizowana, pamiętać bowiem należy, że stosunek służby jest stosunkiem prawnym o szczególnym charakterze, powiązanym z pewnymi doniosłymi obowiązkami, ale gwarantującym równocześnie pewne szczególne uprawnienia (o rozmaitym charakterze - wynagrodzeniowym, emerytalnym, zaopatrzeniowym, czy związanym z posiadaniem stopnia służbowego oraz stabilnością zatrudnienia). W momencie wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusz jest tych uprawnień pozbawiany, w dodatku wbrew pewnemu zobowiązaniu państwa, które gwarantowało funkcjonariuszowi stabilizację i w zasadzie dożywotnią możliwość korzystania z uprawnień związanych z pełnioną przez niego służbą. Nie ma przy tym znaczenia, czy po tym wygaśnięciu stosunku służbowego, nawiązywany jest z byłym już funkcjonariuszem stosunek pracy w ramach KAS, czy też zmuszony on jest poszukiwać innej pracy. Wygaśnięcie stosunku służbowego i utrata uprawnień stają się bowiem faktem, zaproponowanie zatrudnienia pracowniczego naturalnie pomniejsza negatywne skutki ekonomiczne po stronie funkcjonariusza, powoduje, że nie musi on poszukiwać zatrudnienia, jednak nie powoduje przywrócenia uprawnień związanych ze stosunkiem służbowym. Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego akcentuje się ponadto, że odprawa w służbach mundurowych ma charakter gratyfikacji za wieloletnią służbę dla Rzeczypospolitej Polskiej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2015 r., I PK 1/15, LEX nr 1959540). Ustawodawca niestety nie dostrzegł wskazanych powyżej skutków zaproponowania i przyjęcia przez funkcjonariusza zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na tyle wyraźnie, by przewidzieć expressis verbis prawo do odprawy w tego rodzaju sytuacjach, nie oznacza to jednak, że prawo takie nie przysługuje. Jest to bowiem przypadek, w którym pewna luka legislacyjna może zostać wypełniona przez sięgnięcie do innych (niż językowa) metod wykładni. A w tym akurat przypadku, zarówno wykładnia systemowa, jak i wykładnia celowościowa dokonywane w oparciu o treść przepisów ustaw wprowadzających KAS, jak również uchylanej ustawy o (...), czy w końcu art. 64 ust. 2 Konstytucji RP pozwalają na przyjęcie, że w przypadku wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza (...) a następnie nawiązania z nim stosunku pracy na podstawie umowy o pracę zawartą z tą Służbą funkcjonariuszowi przysługuje również odprawa pieniężna na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o (...)w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 p.w.KAS. Warto bowiem zauważyć, że sytuacja takiego funkcjonariusza nie może być gorsza od sytuacji funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł wobec niezaproponowania lub odrzucenia zatrudnienia w formie pracowniczej, podczas gdy obaj Ci funkcjonariusze tracą swój status funkcjonariusza oraz związane z nim uprawnienia. Sam fakt nawiązania stosunku pracowniczego ze KAS nie "polepsza" sytuacji byłego funkcjonariusza na tyle, aby uznać, że wyłącza prawo do odprawy. Wskazać bowiem należy, że jego sytuacja nie różni się zasadniczo od sytuacji funkcjonariusza, który przed wygaśnięciem stosunku służbowego znalazł nową pracę i nawiązał stosunek pracy bezpośrednio po wygaśnięciu stosunku służbowego, a przecież w tym drugim przypadku przysługiwałaby mu odprawa na podstawie art. 170 ust. 4 p.w. KAS.

Zgodnie z art. 163 ust. 4 uchylonej ustawy o (...), funkcjonariuszowi służby stałej, zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 tego artykułu. Przepis ten odnosi się bezpośrednio do zniesienia lub reorganizacji jednostki organizacyjnej, nie zaś do likwidacji i przekształcenia całej Służby, jednak zdaniem Sądu Najwyższego, w takiej sytuacji, jak będąca podstawą dla rozpatrywanego zagadnienia prawnego, do funkcjonariusza per analogiam znajdzie odpowiednie zastosowanie art. 170 ust. 4 p.w. KAS, który przyznaje świadczenia należne w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki w rozumieniu ustawy o (...) Wynika to ze wskazanego powyżej faktu tożsamości sytuacji funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł z uwagi na nieprzyjęcie zaproponowanych warunków, jak również z uwagi na ich przyjęcie i nawiązanie w miejsce wygasłego stosunku służbowego, stosunku pracy. Tym samym funkcjonariuszowi należna jest odprawa na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o (...)

Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie podziela kategorycznego poglądu wyrażonego w orzecznictwie o niemożności uznania za podstawę prawną odprawy dla ucywilnionego funkcjonariusza art. 250 ust. 4 ustawy o KAS. Zgodnie z tym przepisem funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej KAS, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 tj. odprawa w wysokości trzymiesięcznego uposażenia zwiększona o 20% miesięcznego uposażenia za każdy pełny rok pełnienia służby ponad 5 lat nieprzerwanej służby (do której wlicza się zakończone okresy służby lub zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze), nie więcej niż do wysokości sześciomiesięcznego uposażenia. Jest ona liczona jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy na zasadach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 173 Kodeksu pracy. W art. 250 ust. 4 ustawy o KAS, warunkiem odprawy jest zniesienie lub reorganizacja jednostki organizacyjnej KAS. W ocenie sądu masowe zmiany kadrowe, bo do takich w istocie doszło, o czym świadczy liczba sporów sądowych, odpowiada pojęciu reorganizacji. Stąd art. 250 ust. 4 ustawy o KAS może, zdaniem sądu orzekającego, stanowić podstawę wypłaty odpraw dla funkcjonariuszy, którzy wskutek reformy z 2017 r. utracili ten status.

Skoro zgodnie z art. 170 ust. 3 ustawy wprowadzającej wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza wskutek nieotrzymania lub nieprzyjęcia propozycji zatrudnienia traktowane jest jak zwolnienie ze służby, to w przypadku tego funkcjonariusza art. 250 ust. 4 ustawy o KAS może znaleźć zastosowanie. Zdaniem sądu, nie może stanowić tu przeszkody fakt, iż zakończenie stosunku służbowego nastąpiło na podstawie regulacji zawartych w przepisach wprowadzających, gdy doszło do niego już w okresie obowiązywania ustawy o KAS.

Prowadzenie szerszego wywodu prawnego co do możliwej alternatywnej podstawy prawnej zgłoszonych w pozwie roszczeń, w świetle jednoznacznego poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w przywołanej uchwale z dnia 6 lutego 2024 r. w sprawie III PZP 2/23, jawi się w ocenie Sądu jako zbyteczne dla celów niniejszego uzasadnienia i odwracające uwagę do istoty sporu toczonego przez strony.

Powódka ma prawo do dochodzonego świadczenia. Za odmówieniem jej prawa do odprawy nie może przemawiać fakt, że kontynuowała ona aktywność zawodową w Krajowej Administracji Skarbowej, choć na innej niż wcześniej podstawie. W ustawie wprowadzającej zawarto regulacje prowadzące w praktyce do masowych zwolnień ze służby. Nie zostały określone mierzalne kryteria wyboru osób mających nadal wykonywać czynności w ramach Krajowej Administracji Skarbowej (sformułowane w art. 165 ust. 7 były zbyt ogólne) ani zasad proponowania danego rodzaju stosunku. Ustawodawca posłużył się pojęciami wygaśnięcia i przekształcenia stosunku służbowego dla jednostronnych w istocie decyzji drugiej strony tego stosunku (wcześniej w ustawie o (...)wygaśnięcie warunkowała nie wola tej strony, a śmierć funkcjonariusza lub niezgłoszenie się przez niego w określonych wypadkach do pełnienia służby). Doszło do zmiany sytuacji prawnej wielu funkcjonariuszy. Ustawodawca nie wyłączył w sposób wyraźny prawa do odprawy co do żadnej z grup objętych zmianą. Z tego względu brak podstaw do takiego wyłączenia, co nie oznacza, że sąd nie zauważa różnicy w sytuacji tych, którzy przyjęli propozycję zatrudnienia i tych, którzy jej nie przyjęli lub nawet nie otrzymali, o czym jeszcze dalej. Powyższy pogląd stanowi prokonstytucyjną wykładnię regulacji, na jakiej możliwość wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2022 r. I (...) 64/21 w przypadku pominięcia prawodawczego.

Odprawa w związku z ustaniem stosunku służby nie ma charakteru powszechnego w tym znaczeniu, że nie jest wypłacana zawsze, gdy służba ulega zakończeniu. Jednakże w przypadku różnych służb mundurowych jednostronne rozwiązanie stosunku służbowego funkcjonariusza przez podmiot, w którym pełni on służbę, z przyczyn nieleżących po stronie tego funkcjonariusza skutkuje prawem do odprawy. W przypadku pewnych grup zawodowych, np. policjantów, odprawa jest też wypłacana w przypadku zwolnienia funkcjonariusza w związku z okolicznościami leżącymi po jego stronie (art. 114 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji), w przypadku funkcjonariuszy Służby Więziennej przy przejściu do innej służby państwowej (art. 99 ust. 1 w zw. z art. 96 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej). Pamiętać trzeba, że jednostronne zakończenie stosunku służbowego przez jednostkę z przyczyn nieleżących po stronie funkcjonariusza wystąpić może w ściśle określonych w ustawie przypadkach. Gdy przypadek ten stanowią zmiany organizacyjne struktur danej służby odprawa przysługuje. Nakazuje to przyjęcie, że wyłączenie prawa do odprawy w przypadku określonej grupy funkcjonariuszy, których służba kończy się z powodu zmian w strukturach tej służby winno mieć charakter wyraźny. Brak takiego jednoznacznego, wyraźnego wyłączenia przemawia za interpretacją na korzyść funkcjonariusza. W przypadku ucywilnionych funkcjonariuszy KAS nie można przyjąć, by zmianę więzi prawnej warunkowały przyczyny leżące po stronie funkcjonariusza pomimo określenia w ustawie związanych z osobą funkcjonariusza przesłanek, od których uzależnione pozostaje złożenie propozycji służby czy zatrudnienia pracowniczego. Jak już bowiem wskazano, kryteria ustawowe są nazbyt ogólne, a przy konkretnych propozycjach zatrudnienia (tak jak u powódki) nie wskazano, co przemawiało za zaoferowaniem zatrudnienia pracowniczego w miejsce służby. Okoliczność, że sytuacja funkcjonariuszy ucywilnionych pozostawała inna niż tych, którzy definitywnie zaprzestali wykonywanie zadań w strukturach KAS wobec nieotrzymania propozycji albo jej nieprzyjęcia, nie może przemawiać za nieprzyznaniem tym pierwszym prawa do odprawy.

Przepisy ustaw dotyczących różnych służb mundurowych nie uzależniają prawa do odprawy z powodu zakończenia służby od tego, czy na dzień zakończenia funkcjonariusz ma inne zatrudnienie/źródło zarobkowania. Choć ucywilniony funkcjonariusz ma zapewnione zatrudnienie, to jego sytuacja prawna ulega zmianie. I jest to zmiana niekorzystna.

Funkcjonariusz ucywilniony, podobnie jak ten, którego stosunek służbowy wygasł wobec nieotrzymania albo nieprzyjęcia propozycji zatrudnienia, nie tylko nie może (choć kontynuuje aktywność zawodową w Krajowej Administracji Skarbowej) korzystać ze szczególnej ochrony stosunku służby (art. 179-181 ustawy o KAS), ale i dostępu do ścieżki awansowej (art. 197 ustawy o KAS), szczególnej ochrony prawnej (art. 210 ustawy o KAS), dodatkowego urlopu wypoczynkowego (art. 216 ust. 4 ustawy o KAS), płatnego urlopu zdrowotnego (art. 217 ustawy o KAS), wyróżnień (art. 219 ustawy o KAS), dodatków do uposażenia (art. 226 ustawy o KAS), nagród (art. 241-242 ustawy o KAS) i innych uprawnień związanych ze stosunkiem służby, a, o ile nie osiągnął jeszcze odpowiedniego stażu w służbie, z systemu zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych. W przypadku późniejszej reorganizacji czy likwidacji jednostki organizacyjnej nie otrzyma on też odprawy na podstawie art. 250 ustawy o KAS, a odprawę, o której mowa w art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2013 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. 2018. 1969), której maksymalna wysokość odpowiada nie sześciomiesięcznym, a trzymiesięcznym zarobkom. Wszystko powyższe przemawia za przyznaniem powódkom prawa do odprawy.

Prawo do odprawy pieniężnej powódka nabyła z dniem przekształcenia się ich stosunku służbowego w stosunek pracy, tj. z dniem 1 czerwca 2017 r.

Pozwany od samego początku podnosił zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że iż roszczenia pieniężne związane ze stosunkiem służby są roszczeniami mającymi swoje źródło w stosunku administracyjnym, wobec czego, jeżeli w prawie administracyjnym wprowadzono określone przepisy, to brak jest podstaw do stosowania w tych wypadkach przepisów prawa cywilnego. Z taką sytuacją mamy do czynienia właśnie w przypadku okresów przedawnienia wskazanych powyżej roszczeń. W niniejszej sprawie znajduje zatem zastosowanie z art. 252 ust. 1 - 3 ustawy o KAS, który stanowi, że roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, przy czym kierownik jednostki organizacyjnej może nie uwzględnić terminu przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami. Bieg przedawnienia roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych przerywa każda czynność przed kierownikiem jednostki organizacyjnej, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia bądź uznanie roszczenia. Przepis ten stanowi zasadniczo powtórzenie treści art. 165 ustawy o (...).

Odnosząc się w drugiej kolejności do zarzutu pozwanego związanego z nieskutecznym przerwaniem biegu przedawnienia, uznać należy go za całkowicie bezzasadny. Jak już wskazano powyżej, w przypadku wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza (...), a następnie nawiązania z nim stosunku pracy na podstawie umowy o pracę zawartą z tą Służbą funkcjonariuszowi przysługuje odprawa pieniężna. Żądanie wypłaty odprawy stanowi natomiast roszczenie z kategorii „prawo do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych” i podlega regulacjom zawartym w art. 252 ustawy o KAS. Roszczenie to ma swoje źródło w stosunku administracyjnoprawnym jakim jest stosunek służby i nie zmienia tego moment dochodzenia roszczenia, które to roszczenie zresztą, ze swej istoty, może być dochodzone tylko po ustaniu stosunku służby. Zdaniem sądu pismo z dnia 19 listopada 2018 r. wystosowane przez powódkę, nie było wezwaniem do zapłaty odprawy. Pismo zatytułowane „wezwanie do wydania świadectwa służby” wzywało do wydania świadectwa pracy. Dopiero w ostatnim zdaniu uzasadnienia pisma, powódka wskazała „Wskazuje jednocześnie, że zgodnie z art. 163 ust. 1-3 przysługuje mi odprawa w wysokości 6 miesięcznego uposażenia” (k. 246 cz B akt osobowych). Dokonując wykładni oświadczenia woli powódki zawartego w przedmiotowym piśmie, Sąd doszedł do wniosku, że powódka jedynie informowała o przysługującym jej prawie do odprawy, natomiast nie wzywała do jej zapłaty. Zdaniem sądu orzekającego, pismo z dnia 19 listopada 2018 r., nie stanowiło czynności podjętej bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia dotyczącego zapłaty odprawy. Dopiero pismo z dnia 7 czerwca 2019 r. (k. 23-25) stanowiło czynność powódki (jej pełnomocnika) podjętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia z tytułu odprawy i dokonało przerwania biegu terminu przedawnienia, zgodnie z art. 252 ust. 3 ustawy o KAS. Dokonując wezwania kierownika jednostki organizacyjnej do zapłaty odprawy powódka działała zatem w celu wyegzekwowania świadczenia – odprawy, należnej jej w związku z tym, iż była funkcjonariuszem (...) Bieg terminów przedawnienia roszczenia z tego tytułu, a także przypadki jego przerwania winny być oceniane w oparciu o ww. przepisy.

Reasumując, dopiero wezwaniem z dnia 7 czerwca 2019 r., doręczonym pozwanej 10 czerwca 2019 r. powódka skutecznie przerwała bieg terminu przedawnienia, co oznacza, że trzyletni okres przedawnienia rozpoczynał bieg na nowo. W świetle art. 252 ustawy o KAS roszczenie o zapłatę odprawy ulegałoby przedawnieniu z dniem 1 czerwca 2020 r. (licząc od dnia wymagalności roszczeń 1 czerwca 2017 r.). Powódka wystąpiła do kierownika (...) pismem z dnia 7 czerwca 2019 r., doręczonym w dniu 10 czerwca 2019 r. o wypłatę należnej odprawy przerywając tym samym skutecznie bieg przedawnienia roszczenia. 3-letni okres przedawnienia biegł ponownie od 11 czerwca 2019 r. i zakończył się w dniu 11 czerwca 2022 r. Pozew za to wniesiono 1 czerwca 2022 r. a zatem 7 dni przed przedawnieniem roszczenia. W konsekwencji, należało udzielić żądaniu ochrony prawnej.

Wysokość odprawy pozostawała poza sporem i nie budziła wątpliwości na tle wysokości uposażenia powódki i stażu jej służby (z wliczeniem wcześniejszego zatrudnienia pracowniczego). W myśl art. 163 ustawy o (...) (stosowanym w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 Przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej), funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości trzymiesięcznego uposażenia. Odprawa ulega zwiększeniu o 20% miesięcznego uposażenia za każdy pełny rok pełnienia służby ponad 5 lat nieprzerwanej służby, nie więcej niż do wysokości sześciomiesięcznego uposażenia. Odprawa należna A. E. liczona wedle przedstawionych zasad opiewała na kwotę 42 399,06 zł (6 x 7 066,51 zł). Pozwana nie kwestionowała kwoty odprawy co do wysokości (k. 56v), zatem Sąd zasądził wspomniana kwotę na rzecz powódki, odpowiednio w punkcie I wyroku.

Uwzględnieniu podlegało też żądanie odsetek. Prawo do odsetek w przypadku zwłoki w wypłacie uposażenia lub innych świadczeń należnych funkcjonariuszowi przewiduje art. 165 ust. 4 tej ustawy o (...). Odsetki te przysługują od dnia wymagalności świadczenia. Prawo do odprawy wynika z przepisów wskazanej ustawy, a w związku z tym, przy uwzględnieniu charakteru tego świadczenia, winno być ono wypłacone bez wzywania do zapłaty w dniu ziszczenia się wszystkich przesłanek warunkujących jego przyznanie tj. w dniu utraty statusu funkcjonariusza. W konsekwencji, o żądaniu odsetkowym orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu. Za chybiony należało uznać zarzut podniesiony przez stronę pozwaną, która wskazała, że wymagalność roszczeń o odprawę ma miejsce od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu w sprawie z uwagi na to, że prawo do odpraw jest wywodzone z niektórych judykatów Sądu Najwyższego. W ocenie Sądu wymagalność roszczeń o odprawę istnieje od momentu ustania stosunku służby i prawo to służy na podstawie przepisów analizowanych we wcześniejszej części uzasadnienia, której to analizy tutejszy Sąd dokonywał w podobny sposób, zasądzając odprawy w innych sprawach jeszcze przed wydaniem jakiegokolwiek orzeczenia w tym przedmiocie przez Sąd Najwyższy. Właściwa analiza tych przepisów we wcześniejszym okresie możliwa była do dokonania także przez pozwanego, co skutkowałaby wypłatą spornych odpraw zaraz po ustaniu stosunków służby powódki. Zauważyć należy też, że w zależności od rodzaju twierdzenia pozwany operuje dwoma różnymi terminami wymagalności roszczeń powódki. Licząc termin przedawnienia tych roszczeń wskazuje korzystniejszą dla siebie w tym zakresie na datę 1 czerwca 2017 r., a w wskazując na prawo powódki do odsetek podaje jako datę wymagalności korzystniejszą w tym zakresie datę w postaci dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu.

O kosztach procesu orzeczono w oparciu o przepis art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie z którym strona przegrywająca proces obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Powódka uiściła opłatę od pozwu w wysokości 2 120 zł jako równowartość 5 % wartości przedmiotu sporu i równowartość tej opłaty winien im zwrócić pozwany. Powódka były zastępowana przez zawodowego pełnomocnika. Zwrotowi podlegały zatem także koszty zastępstwa procesowego. Ich wysokość ustalono w oparciu o § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokatów (Dz.U.2023.1964) na kwotę 3.600 zł. W konsekwencji tytułem zwrotu kosztów procesu na rzecz powódki zasądzano 5 720 zł. O żądaniu odsetkowym od kosztów procesu orzeczono w myśl art. 98 § 11 k.p.c., zgodnie z którym od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty.

Mając na uwadze powyższe ustalenia i rozważania orzeczono jak w sentencji.

Sygn. akt (...) S., dnia 11 lipca 2025 r.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...);

(...)

sędzia(...)