Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 7 lutego 2023 r. powód M. P. domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa – (...) w S. odprawy za zwolnienie ze służby w (...) warunkowane reorganizacją jednostki organizacyjnej, w kwocie 32 214,48 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia 1 czerwca 2017 r. Powód wniósł również o zasądzenie od Pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania. Pismem z dnia 17 lipca 2023 r. zmodyfikował powództwo wnosząc ostatecznie o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kwoty 29 814,48 zł. Powód jednocześnie przyjął kwoty wyliczone przez pozwanego.

Powód, szeroko argumentując z powołaniem na orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, wskazywał, że w związku z przyjęciem przez niego propozycji zatrudnienia, a w konsekwencji nawiązaniem stosunku pracy, ich stosunek służbowy ustał, co uzasadnia otrzymanie odprawy przewidzianej przepisami. W dalszych pismach powód powielał swoją argumentację.

Pozwany Skarb Państwa – (...)w S. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego, negując po stronie powodowej prawo do odprawy. Wskazywał, że nawet gdyby przyjąć, że przekształcenie stosunku prawnego łączącego strony odpowiada zwolnieniu ze służby, nie byłoby podstawy prawnej do zasądzenia odprawy i takiemu zasądzeniu sprzeciwiałby się cel świadczenia, którym jest złagodzenie skutków utraty zatrudnienia. Świadczenia tego nie przewiduje bowiem dla wskazanej grupy żaden przepis, przeciwko jego przyznaniu przemawia też cel odprawy – złagodzenie skutków utraty zatrudnienia, do której w tym przypadku nie doszło. Pozwany wskazał, że wyrażenie zgody na dalsze zatrudnienie już w ramach stosunku pracy a nie służby, i w ramach obowiązujących przepisów, wyłącza prawo do ubiegania się o odprawę. Pozwany wniósł również o zawieszenie postępowania z powodu toczącego się postępowania przed Sądem Najwyższym prowadzonego pod sygnaturą (...). W dalszych pismach pozwany podtrzymywał argumentację prawną.

Na koniec postępowania, w ostatnim piśmie procesowym z dnia 17 sierpnia 2023 r., pozwany podniósł zarzut przedawnienia dochodzonych pozwem roszczeń o odprawę. Zdaniem pozwanego, wymagalność roszczenia objętego pozwem, w myśl art. 455 k.c., nastąpiła dnia następnego po dniu doręczenia pozwu.

Sąd postanowieniem z dnia 23 października 2023 r. zawiesił postępowanie w sprawie do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy zagadnienia prawnego w sprawie prowadzonego pod sygnaturą (...) Sąd postanowieniem z dnia 6 maja 2024 r. podjął postępowaniem w sprawie wobec zakończenia w/w postępowania przed Sądem Najwyższym.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. P. od 7 stycznia 1986 r. do 14 czerwca 2000 r. pracował w organach administracji celnej w (...)w S. jako urzędnik administracji (...), od 15 czerwca 2000 r. do 28 lutego 2017 r. pełnił służbę w (...)w S. jako funkcjonariusz (...)a od 1 marca 2017 r. do 31 maja 2017 r. w (...)w S. jako funkcjonariusz (...).

Powód wykonywał pracę kolejno na stanowiskach: młodszego kontrolera (...), kontrolera (...), starszego kontrolera (...)i następnie starszego specjalisty (...).

Na dzień 31 maja 2017 r. M. P. miał stopień starszego (...)i zajmował stanowisko starszego specjalisty (...).

Niesporne, nadto dowód : świadectwo służby – k. 19 – 20, akt mianowania – k. 246 akt osobowych powoda

Od 1 marca 2017 r. M. P. stał się funkcjonariuszem (...) w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej oraz ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej. Od tej daty M. P. pełnił służbę w (...)w S..

Niesporne, nadto dowód: pismo Dyrektora (...) w S. z 24 lutego 2017 r. - k. 248 B akt osobowych powoda.

Pismem z dnia 17 maja 2017 r. M. P. otrzymał na podstawie art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej propozycję określającą warunki zatrudnienia w ramach korpusu służby cywilnej od 1 czerwca 2017 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Powodowi zaoferowano pracę w (...) w S. na stanowisku (...).

Oświadczeniem z dnia 18 maja 2017 r. M. P. przyjął propozycję Dyrektora (...)w S..

Niesporne, nadto dowód: propozycja dyrektora (...) k. 251 B akt osobowych powoda, oświadczenie – k. 252 B akt osobowych powoda.

Wysokość jednomiesięcznego uposażenia M. P. liczonego jak ekwiwalent za urlop na ostatni dzień służby, tj. na 31 maja 2017 r. wynosiła 4 969,08 zł.

Niesporne, a nadto dowód: zaświadczenie – k. 108.

Pismem z dnia 25 lutego 2020 r. powód wystąpił do Dyrektora (...) w S. o wydanie świadectw służby i wypłatę odprawy wobec zwolnienia ze służby. W piśmie wskazał, że przyjęte propozycje pracy skutkowały zwolnieniem funkcjonariuszy ze służby co było równoznaczne z rozwiązaniem stosunku służbowego i uzasadniało wypłatę odprawy.

Dyrektor (...)w S. nie uczynił zadość żądaniom wypłaty odprawy M. P..

Niesporne, nadto dowód: wniosek o wydanie świadectwa i odprawy – k. 15-16, pismo pozwanej z dnia 9 kwietnia 2020 r., - k. B/286 a akt osobowych, także k. 17

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się zasadne.

Okoliczności faktyczne, w zasadzie niesporne, niemal w całości znajdowały oparcie w dokumentach. Oceniając zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów urzędowych i prywatnych powołanych w ustaleniach stanu faktycznego. Zważyć bowiem należało, że żadna ze stron nie wniosła zarzutów co do autentyczności i wiarygodności ww. dokumentów, a Sąd z urzędu nie dostrzegł żadnych śladów podrobienia, przerobienia czy innej ingerencji.

Spornym w sprawie pozostawało, czy przewidziane przepisami przekształcenie stosunku służby w stosunek pracy pozostaje tożsame z wygaśnięciem służby, a dalej czy rodzi konieczność wypłacenia ucywilnionemu funkcjonariuszowi odprawy. Podobne spory od 2017 r. są masowo rozpoznawane przez sądy powszechne, przy czym orzecznictwo jest niejednolite. O ile bowiem raczej powszechnie przyjmuje się już obecnie, zwłaszcza po kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego, że dochodzi do wygaśnięcia więzi administracyjnoprawnej (stosunku służbowego) wskutek jednostronnej w istocie decyzji, o tyle zgodności tej brak w zakresie uprawnień ucywilnionych funkcjonariuszy.

Spory, o jakich mowa, warunkowane są zmianą przepisów prawa, do której doszło 1 marca 2017 r. Wskutek tej zmiany nastąpiło połączenie organów celnych, skarbowych i podatkowych w jedną strukturę organizacyjną – Krajową Administrację Skarbową (KAS). Połączenie to dokonane zostało na podstawie dwóch ustaw z dnia 16 listopada 2016 r.: Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. 2016. 1948 z późn.zm), zwanej dalej ustawą wprowadzającą i ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. 2016. 1947 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o KAS. Wolą ustawodawcy izby skarbowe stały się izbami administracji skarbowej (art. 160 ust. 2 ustawy wprowadzającej), które uległy połączeniu z izbami celnymi i urzędami kontroli skarbowej mającymi siedziby w tym samym województwie (art. 160 ust. 4 ustawy wprowadzającej).

Pracownicy zatrudnieni w łączących się podmiotach i funkcjonariusze pełniący w nich służbę zachowali po 1 marca 2017 r. ciągłość pracy i służby, przy czym funkcjonariusze celni stali się funkcjonariuszami (...)pełniącymi służbę w jednostkach KAS (art. 165 ust. 3 ustawy wprowadzającej). Mieli oni do 28 lutego 2017 r. otrzymać pisemną informację o miejscu wykonywania obowiązków służbowych, jeśli to ulegało zmianie (art. 165 ust. 6 ustawy wprowadzającej). Ciągłość służby i zatrudnienia miała charakter okresowy. Pracownicy i funkcjonariusze mogli do 31 maja 2017 r. otrzymać pisemną propozycję określającą nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby, uwzględniającą posiadane kwalifikacje, przebieg dotychczasowej pracy/służby i dotychczasowe miejsce zamieszkania (art. 165 ust. 7 ustawy wprowadzającej). Złożenie takiej propozycji nie było jednak obligatoryjne, co wynikało z powołanego dalej art. 170 ust. 1 pkt 1 ustawy wprowadzającej. Zgodnie z art. 170 ust. 2 ustawy wprowadzającej pracownik lub funkcjonariusz, który otrzymał propozycję zatrudnienia albo pełnienia służby, miał 14 dni na złożenie oświadczenia o jej przyjęciu lub odmowie (za którą uważało się również niezłożenie oświadczenia).

Stosunki pracy osób zatrudnionych w jednostkach KAS oraz stosunki służbowe osób pełniących służbę w tych jednostkach wygasały:

1) z dniem 31 sierpnia 2017 r., jeżeli osoby te w terminie do 31 maja 2017 r. nie otrzymały pisemnej propozycji określającej nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby;

2) po upływie 3 miesięcy, licząc od miesiąca następującego po miesiącu, w którym pracownik albo funkcjonariusz złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby, jednak nie później niż 31 sierpnia 2017 r. (art. 170 ust. 1 ustawy wprowadzającej). Wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza traktowane było jak zwolnienie ze służby (art. 170 ust. 3 ustawy wprowadzającej).

Przyjęcie propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby skutkowało przekształceniem z dniem określonym w propozycji istniejących stosunków odpowiednio w stosunek pracy albo służby w (...) na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony, mianowania do służby przygotowawczej albo służby stałej (art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej).

Powód, co bezsporne, przyjął propozycję zatrudnienia w ramach stosunku pracy, co oznacza, że jego stosunek służbowy uległ, stosując wyrażenie zastosowane przez ustawodawcę, przekształceniu w stosunek pracy na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej.

Przepisy ustawy wprowadzającej nie przewidują świadczeń pieniężnych z tytułu zakończenia służby dla funkcjonariuszy, którzy stali się pracownikami Krajowej Administracji Skarbowej, tzn. nie obejmują żadnych regulacji w tym zakresie – ani przyznających ani wyłączających określone świadczenia. W orzecznictwie sądów powszechnych pojawiała się różna podstawa prawna odprawy dla funkcjonariuszy, których stosunki służbowe uległy zakończeniu w związku z przeprowadzoną w 2017 r. reformą. Wątpliwości pojawiające się w praktyce orzeczniczej rozwiał Sąd Najwyższy w uchwale z 6 lutego 2024 r. w sprawie III PZP 2/23, stając na stanowisku, że funkcjonariuszowi służby celnej, który zgodnie z art. 165 ust. 3 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1948) stał się funkcjonariuszem (...) pełniącym służbę w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i który następnie przyjął propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 tej ustawy, określającą nowe warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, stając się zgodnie z art. 171 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy pracownikiem zatrudnionym w Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie umowy o pracę, przysługuje - w związku z zakończeniem służby - prawo do odprawy pieniężnej (art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej, tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1799 z późn. zm., w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 Przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej).

W uzasadnieniu swojego poglądu Sąd Najwyższy odwołując się do dotychczasowego dorobku orzecznictwa, podzielił argumentację Sądu Najwyższego zaprezentowaną w uchwale wydanej w sprawie III PZP 7/19, w szczególności to, że w 2017 r. funkcjonariusze nie mieli wpływu na byt stosunku służbowego nie mogąc zapobiec ustaniu tego stosunku (z wyjątkiem oczywiście sytuacji, gdy dostali propozycję pozostawania w służbie). Od ich decyzji, o ile dostali propozycję zatrudnienia, zależało jedynie nawiązanie stosunku pracy. Jednak niezależnie od tego, czy propozycję przyjęli czy nie, tracili status funkcjonariuszy.

Sąd Najwyższy wskazał nadto, że prawodawca nie może zadekretować mocą ustawy zmiany stosunku służbowego w stosunek pracy, bo sprzeciwia się temu zasada swobody nawiązania stosunku pracy oparta na wolnej woli zatrudnianego (art. 11 k.p.), zaś administracja celno-skarbowa nie może dowolnie przekształcić stosunku służbowego funkcjonariusza, skoro zmiana stosunku służby jest materią ściśle określoną w pragmatyce służbowej. Sąd Najwyższy podkreślił konieczność odróżnienia stosunku pracy będącego stosunkiem prawa prywatnego (cywilnego) i administracyjnoprawnego stosunku służby funkcjonariusza służby celno-skarbowej wskazując, że kierowana do funkcjonariusza propozycja zatrudnienia pracowniczego jest działaniem w sferze prawa cywilnego (pracy). Uznanie, że zawierając umowę o pracę strony stosunku służbowego jednocześnie przyjmują, iż ulega zakończeniu dotychczasowy administracyjnoprawny stosunek służbowy funkcjonariusza (...)nie oznacza, iż dochodzi do przekształcenia stosunku, a jedynie, że jeden stosunek ulega zakończeniu, a strony zawierają nowy (stosunek pracy). Trzeba tak przyjąć dlatego, że wskazana zmiana ma u podstaw ukształtowaną ustawą alternatywę przyjęcia propozycji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę a wygaśnięcia stosunku służbowego (inaczej niż w art. 174 ustawy o KAS). Pomimo ciągłości wykonywania czynności w ramach Krajowej Administracji Skarbowej nie ma ciągłości stosunku, na podstawie którego są one wykonywane. Następuje zmiana drugiej strony stosunku (Skarb Państwa nie jest pracodawcą) oraz zasadniczo zmienia się zakres podporządkowania, treść praw i obowiązków wykonującego czynności w relacji do poprzedniego podporządkowania w służbie oraz do praw i obowiązków funkcjonariusza. Nawiązanie stosunku pracy skutkuje jednocześnie ustaniem stosunku służby i winno być traktowane jako zwolnienie z niej, gdyż w istocie koniec bytu wskazanego stosunku nie jest zależny od woli funkcjonariusza. Jest jednostronną decyzją drugiej strony o tym, czy i jaki stosunek zostanie dotychczasowemu funkcjonariuszowi zaproponowany.

Dalej, Sąd Najwyższy, podkreślił, że bez wątpienia przyjęcie przez funkcjonariusza (...) propozycji zatrudnienia pracowniczego w ramach KAS wywołuje dwa powiązane ze sobą, lecz odrębne skutki. Po pierwsze, wywołuje ono skutek w postaci wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza. Tym samym, skutek ten jest tożsamy, jak w przypadku nieprzyjęcia lub niezaproponowania funkcjonariuszowi w wyznaczonym terminie nowych warunków zatrudnienia, co powoduje, że funkcjonariusz ma prawo do wydania mu świadectwa służby, zgodnie z uchwałą w sprawie III PZP 7/19. Po drugie, w wyniku przyjęcia zaproponowanych warunków zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zostaje nawiązany nowy stosunek pracy pomiędzy KAS, a byłym już funkcjonariuszem, a obecnie pracownikiem (...). Jak słusznie wskazywano w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jedynie ten drugi skutek uzależniony jest od woli funkcjonariusza. Skutek w postaci wygaśnięcia stosunku służbowego następuje natomiast z mocy prawa, w istocie bez względu na wolę kontynuowania zatrudnienia w formie pracowniczej przez funkcjonariusza.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że skoro funkcjonariusz nawiązuje stosunek pracy w ramach Krajowej Administracji Skarbowej, to jego sytuacja jest jakościowo lepsza od sytuacji funkcjonariusza, który odrzucił przedstawioną mu propozycję. Sytuacja tych dwóch funkcjonariuszy jest analogiczna w zakresie wygaśnięcia stosunku służbowego, zarówno jeden, jak i drugi tracą swój status funkcjonariusza (...), a w konsekwencji związane z nim przywileje (jak również obowiązki). Kwestia ta nie może być bagatelizowana, pamiętać bowiem należy, że stosunek służby jest stosunkiem prawnym o szczególnym charakterze, powiązanym z pewnymi doniosłymi obowiązkami, ale gwarantującym równocześnie pewne szczególne uprawnienia (o rozmaitym charakterze - wynagrodzeniowym, emerytalnym, zaopatrzeniowym, czy związanym z posiadaniem stopnia służbowego oraz stabilnością zatrudnienia). W momencie wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusz jest tych uprawnień pozbawiany, w dodatku wbrew pewnemu zobowiązaniu państwa, które gwarantowało funkcjonariuszowi stabilizację i w zasadzie dożywotnią możliwość korzystania z uprawnień związanych z pełnioną przez niego służbą. Nie ma przy tym znaczenia, czy po tym wygaśnięciu stosunku służbowego, nawiązywany jest z byłym już funkcjonariuszem stosunek pracy w ramach KAS, czy też zmuszony on jest poszukiwać innej pracy. Wygaśnięcie stosunku służbowego i utrata uprawnień stają się bowiem faktem, zaproponowanie zatrudnienia pracowniczego naturalnie pomniejsza negatywne skutki ekonomiczne po stronie funkcjonariusza, powoduje, że nie musi on poszukiwać zatrudnienia, jednak nie powoduje przywrócenia uprawnień związanych ze stosunkiem służbowym. Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego akcentuje się ponadto, że odprawa w służbach mundurowych ma charakter gratyfikacji za wieloletnią służbę dla Rzeczypospolitej Polskiej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2015 r., I PK 1/15, LEX nr 1959540). Ustawodawca niestety nie dostrzegł wskazanych powyżej skutków zaproponowania i przyjęcia przez funkcjonariusza zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na tyle wyraźnie, by przewidzieć expressis verbis prawo do odprawy w tego rodzaju sytuacjach, nie oznacza to jednak, że prawo takie nie przysługuje. Jest to bowiem przypadek, w którym pewna luka legislacyjna może zostać wypełniona przez sięgnięcie do innych (niż językowa) metod wykładni. A w tym akurat przypadku, zarówno wykładnia systemowa, jak i wykładnia celowościowa dokonywane w oparciu o treść przepisów ustaw wprowadzających KAS, jak również uchylanej ustawy o Służbie Celnej, czy w końcu art. 64 ust. 2 Konstytucji RP pozwalają na przyjęcie, że w przypadku wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza (...), a następnie nawiązania z nim stosunku pracy na podstawie umowy o pracę zawartą z tą Służbą funkcjonariuszowi przysługuje również odprawa pieniężna na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 p.w.KAS. Warto bowiem zauważyć, że sytuacja takiego funkcjonariusza nie może być gorsza od sytuacji funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł wobec niezaproponowania lub odrzucenia zatrudnienia w formie pracowniczej, podczas gdy obaj Ci funkcjonariusze tracą swój status funkcjonariusza oraz związane z nim uprawnienia. Sam fakt nawiązania stosunku pracowniczego ze KAS nie "polepsza" sytuacji byłego funkcjonariusza na tyle, aby uznać, że wyłącza prawo do odprawy. Wskazać bowiem należy, że jego sytuacja nie różni się zasadniczo od sytuacji funkcjonariusza, który przed wygaśnięciem stosunku służbowego znalazł nową pracę i nawiązał stosunek pracy bezpośrednio po wygaśnięciu stosunku służbowego, a przecież w tym drugim przypadku przysługiwałaby mu odprawa na podstawie art. 170 ust. 4 p.w.KAS.

Zgodnie z art. 163 ust. 4 uchylonej ustawy o Służbie Celnej funkcjonariuszowi służby stałej, zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 tego artykułu. Przepis ten odnosi się bezpośrednio do zniesienia lub reorganizacji jednostki organizacyjnej, nie zaś do likwidacji i przekształcenia całej Służby, nie budzi jednak wątpliwości Sądu Najwyższego, że w takiej sytuacji, jak będąca podstawą dla rozpatrywanego zagadnienia prawnego, do funkcjonariusza per analogiam znajdzie odpowiednie zastosowanie art. 170 ust. 4 p.w.KAS, który przyznaje świadczenia należne w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki w rozumieniu ustawy o Służbie Celnej. Wynika to ze wskazanego powyżej faktu tożsamości sytuacji funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł z uwagi na nieprzyjęcie zaproponowanych warunków, jak również z uwagi na ich przyjęcie i nawiązanie w miejsce wygasłego stosunku służbowego, stosunku pracy. Tym samym funkcjonariuszowi należna jest odprawa na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej.

Jedynie marginalnie należy zaznaczyć, że Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie podziela kategorycznego poglądu wyrażonego w orzecznictwie o niemożności uznania za podstawę prawną odprawy dla ucywilnionego funkcjonariusza art. 250 ust. 4 ustawy o KAS. Zgodnie z tym przepisem funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej KAS, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 tj. odprawa w wysokości trzymiesięcznego uposażenia zwiększona o 20% miesięcznego uposażenia za każdy pełny rok pełnienia służby ponad 5 lat nieprzerwanej służby (do której wlicza się zakończone okresy służby lub zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze), nie więcej niż do wysokości sześciomiesięcznego uposażenia. Jest ona liczona jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy na zasadach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 173 Kodeksu pracy. W art. 250 ust. 4 ustawy o KAS warunkiem odprawy jest zniesienie lub reorganizacja jednostki organizacyjnej KAS. W ocenie sądu masowe zmiany kadrowe, bo do takich w istocie doszło, o czym świadczy liczba sporów sądowych, odpowiada pojęciu reorganizacji. Stąd art. 250 ust. 4 ustawy o KAS może, zdaniem sądu orzekającego, mógłby stanowić podstawę wypłaty odpraw dla funkcjonariuszy, którzy wskutek reformy z 2017 r. utracili ten status.

Skoro zgodnie z art. 170 ust. 3 ustawy wprowadzającej wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza wskutek nieotrzymania lub nieprzyjęcia propozycji zatrudnienia traktowane jest jak zwolnienie ze służby, to w przypadku tego funkcjonariusza art. 250 ust. 4 ustawy o KAS może znaleźć zastosowanie. Zdaniem sądu nie może stanowić tu przeszkody fakt, iż zakończenie stosunku służbowego nastąpiło na podstawie regulacji zawartych w przepisach wprowadzających, gdy doszło do niego już w okresie obowiązywania ustawy o KAS.

Prowadzenie szerszego wywodu prawnego co do możliwej alternatywnej podstawy prawnej zgłoszonych w pozwie roszczeń, w świetle jednoznacznego poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w przywołanej uchwale z dnia 6 lutego 2024 r. w sprawie III PZP 2/23, jawi się w ocenie Sądu jako zbyteczne dla celów niniejszego uzasadnienia i odwracające uwagę do istoty sporu toczonego przez strony.

Powód zatem ma prawo do dochodzonego świadczenia. Za odmówieniem mu prawa do odprawy nie może przemawiać fakt, że kontynuował on aktywność zawodową w Krajowej Administracji Skarbowej, choć na innej niż wcześniej podstawie. W ustawie wprowadzającej zawarto regulacje prowadzące w praktyce do masowych zwolnień ze służby. Nie zostały określone mierzalne kryteria wyboru osób mających nadal wykonywać czynności w ramach Krajowej Administracji Skarbowej (sformułowane w art. 165 ust. 7 były zbyt ogólne) ani zasad proponowania danego rodzaju stosunku. Ustawodawca posłużył się pojęciami wygaśnięcia i przekształcenia stosunku służbowego dla jednostronnych w istocie decyzji drugiej strony tego stosunku (wcześniej w ustawie o Służbie Celnej wygaśnięcie warunkowała nie wola tej strony, a śmierć funkcjonariusza lub niezgłoszenie się przez niego w określonych wypadkach do pełnienia służby). Doszło do zmiany sytuacji prawnej wielu funkcjonariuszy. Ustawodawca nie wyłączył w sposób wyraźny prawa do odprawy co do żadnej z grup objętych zmianą. Z tego względu brak podstaw do takiego wyłączenia, co nie oznacza, że sąd nie zauważa różnicy w sytuacji tych, którzy przyjęli propozycję zatrudnienia i tych, którzy jej nie przyjęli lub nawet nie otrzymali, o czym jeszcze dalej. Powyższy pogląd stanowi prokonstytucyjną wykładnię regulacji, na jakiej możliwość wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2022 r. I PSKP (...) w przypadku pominięcia prawodawczego.

Odprawa w związku z ustaniem stosunku służby nie ma charakteru powszechnego w tym znaczeniu, że nie jest wypłacana zawsze, gdy służba ulega zakończeniu. Jednakże w przypadku różnych służb mundurowych jednostronne rozwiązanie stosunku służbowego funkcjonariusza przez podmiot, w którym pełni on służbę, z przyczyn nieleżących po stronie tego funkcjonariusza skutkuje prawem do odprawy. W przypadku pewnych grup zawodowych, np. policjantów, odprawa jest też wypłacana w przypadku zwolnienia funkcjonariusza w związku z okolicznościami leżącymi po jego stronie (art. 114 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji), w przypadku funkcjonariuszy Służby Więziennej przy przejściu do innej służby państwowej (art. 99 ust. 1 w zw. z art. 96 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej). Pamiętać trzeba, że jednostronne zakończenie stosunku służbowego przez jednostkę z przyczyn nieleżących po stronie funkcjonariusza wystąpić może w ściśle określonych w ustawie przypadkach. Gdy przypadek ten stanowią zmiany organizacyjne struktur danej służby odprawa przysługuje. Nakazuje to przyjęcie, że wyłączenie prawa do odprawy w przypadku określonej grupy funkcjonariuszy, których służba kończy się z powodu zmian w strukturach tej służby winno mieć charakter wyraźny. Brak takiego jednoznacznego, wyraźnego wyłączenia przemawia za interpretacją na korzyść funkcjonariusza. W przypadku ucywilnionych funkcjonariuszy KAS nie można przyjąć, by zmianę więzi prawnej warunkowały przyczyny leżące po stronie funkcjonariusza pomimo określenia w ustawie związanych z osobą funkcjonariusza przesłanek, od których uzależnione pozostaje złożenie propozycji służby czy zatrudnienia pracowniczego. Jak już bowiem wskazano, kryteria ustawowe są nazbyt ogólne, a przy konkretnych propozycjach zatrudnienia (tak jak u powoda) nie wskazano, co przemawiało za zaoferowaniem zatrudnienia pracowniczego w miejsce służby. Okoliczność, że sytuacja funkcjonariuszy ucywilnionych pozostawała inna niż tych, którzy definitywnie zaprzestali wykonywanie zadań w strukturach KAS wobec nieotrzymania propozycji albo jej nieprzyjęcia, nie może przemawiać za nieprzyznaniem tym pierwszym prawa do odprawy.

Przepisy ustaw dotyczących różnych służb mundurowych nie uzależniają prawa do odprawy z powodu zakończenia służby od tego, czy na dzień zakończenia funkcjonariusz ma inne zatrudnienie/źródło zarobkowania. Choć ucywilniony funkcjonariusz ma zapewnione zatrudnienie, to jego sytuacja prawna ulega zmianie. I jest to zmiana niekorzystna.

Funkcjonariusz ucywilniony, podobnie jak ten, którego stosunek służbowy wygasł wobec nieotrzymania albo nieprzyjęcia propozycji zatrudnienia, nie tylko nie może (choć kontynuuje aktywność zawodową w Krajowej Administracji Skarbowej) korzystać ze szczególnej ochrony stosunku służby (art. 179-181 ustawy o KAS), ale i dostępu do ścieżki awansowej (art. 197 ustawy o KAS), szczególnej ochrony prawnej (art. 210 ustawy o KAS), dodatkowego urlopu wypoczynkowego (art. 216 ust. 4 ustawy o KAS), płatnego urlopu zdrowotnego (art. 217 ustawy o KAS), wyróżnień (art. 219 ustawy o KAS), dodatków do uposażenia (art. 226 ustawy o KAS), nagród (art. 241-242 ustawy o KAS) i innych uprawnień związanych ze stosunkiem służby, a, o ile nie osiągnął jeszcze odpowiedniego stażu w służbie, z systemu zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych. W przypadku późniejszej reorganizacji czy likwidacji jednostki organizacyjnej nie otrzyma on też odprawy na podstawie art. 250 ustawy o KAS, a odprawę, o której mowa w art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2013 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. 2018. 1969), której maksymalna wysokość odpowiada nie sześciomiesięcznym, a trzymiesięcznym zarobkom. Wszystko powyższe przemawia za przyznaniem powodowi prawa do odprawy.

Prawo do odprawy pieniężnej powód nabył z dniem przekształcenia się jego stosunku służbowego w stosunek pracy, czyli z dniem 1 czerwca 2017 r.

W piśmie z dnia 17 sierpnia 2023 r. pełnomocnik pozwanego podniósł zarzut przedawnienia roszczeń dochodzonych przez powoda, a także wskazał, że powód nie mógł skutecznie przerwać biegu terminu przedawnienia.

Strona pozwana wskazała, że zarzut przedawnienia może być podniesiony w każdej fazie postępowania rozpoznawczego, przed jego prawomocnym zakończeniem. Pozwany wskazał, że zarzut przedawnienia roszczeń jest zasadny, ponieważ pozew został złożony 8 lutego 2023 r., a więc po upływie 3-letniego ustawowego terminu na dochodzenie tego roszczenia. Nadto, strona pozwana argumentowała, że wezwanie do wydania świadectwa służby oraz do wypłaty odprawy z dnia 25 lutego 2020 r. wystosowane przez powoda nie mogło skutecznie przerwać biegu terminu przedawnienia. Oświadczenia te bowiem w momencie ich składania zostały skierowane w stosunku do pracodawcy przez pracownika a nie do „kierownika jednostki organizacyjnej”, oraz że powód nie skonkretyzował dochodzonego roszczenia, a zatem nie mogły wywołać skutku, o którym mowa w art. 252 ust. 3 pkt 1 ustawy o KAS, bowiem przepis ten wymaga, aby oświadczenie takie miały być zaadresowane do konkretnego organu.

W ocenie Sądu powyższe zarzuty są niezasadne.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że fakt błędnego zaadresowania pisma, które służyło dochodzeniu swoich praw przez powoda, zwłaszcza w tak marginalnym zakresie, jest niedorzeczny. Należy podkreślić, że powód nie korzystał z usług profesjonalnego pełnomocnika oraz sam wykształcenia prawniczego nie posiada. Samo to powinno usprawiedliwiać fakt minimalnie błędnego zaadresowania pisma o wypłatę odprawy i wydanie świadectwa pracy. Sąd nie może wymagać od osoby bez odpowiedniego rozeznania w przepisach prawnych wiedzy o prawie na tym samym poziomie co Sąd czy choćby wspomniany kierownik w/w jednostki jakim jest Dyrektor (...), zwłaszcza w tak trudnej i niejednoznacznej materii jaką jest ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. 2019.768 t.j. z dnia 24 czerwca 2019 r.). Powód zaadresował wezwanie do Skarbu Państwa za pośrednictwem (...) w S. co nie budzi żadnych wątpliwości. Wartym podkreślenia jest, że na w/w pismo i tak odpowiedział właściwy organ ujęty w art. 252 ust. 3 pkt 1, czyli Dyrektor Administracji Skarbowej, więc jak najbardziej należy uznać, że termin został prawidłowo przerwany. Organy państwowe, do których każdy może się zgłosić z odpowiednim problemem, w tym pracownicy i funkcjonariusze pracujący w tych jednostkach, nie mogą od tych ludzi tak samo wymagać bezwzględnej i szczegółowej znajomości każdego najmniejszego przepisu, jak od profesjonalistów badających materię prawa od lat. Wobec powyższego należy stwierdzić, że bieg przedawnienia został skutecznie przerwany w dniu 25 lutego 2020 r. A zatem bieg terminu przedawnienia zaczął biec od nowa od 25 lutego 2020 r. i miał się zakończyć 25 lutego 2023 r. Powód złożył pozew 7 lutego 2023 r., więc nie możemy tu mówić o przedawnieniu dochodzonego roszczenia.

Odnosząc się do drugiego zarzutu wobec powoda i braku skonkretyzowania dochodzonej kwoty odprawy w piśmie wzywającego do zapłaty. Na wstępie należy wskazać, że według treści w/w pisma powód tak sformułował żądanie, jakby sam nie posiadał wiedzy ile konkretnie mu się należy odprawy. Powód miał wiedzę co prawda, że odprawa mu się należy według prawa i co do zasady, jednakże według interpretacji tego pisma można wywnioskować, że powód oczekiwał, żeby to pracodawca miał wyliczyć mu należną odprawę. Pracodawca ((...) w S.), jako podmiot w zasadzie profesjonalny, dysponujący wykwalifikowanym działem kadr oraz systemem wyliczania wynagrodzeń, z całą pewnością miał większą wiedzę w jaki sposób obliczać żądaną odprawę. Powód bowiem pisał, że „ponownie wnoszę o […] wypłatę odprawy wraz z odsetkami jaka przysługuje funkcjonariuszowi służby celnej”. Sformułowanie „jaka przysługuje” ewidentnie potwierdza to co Sąd wykazywał we wcześniejszych rozważaniach. Powód, jako podmiot nieprofesjonalny, mógł (i z resztą słusznie) wychodzić z założenia, że to pracodawca wyliczy kwotę znacznie dokładniej z uwzględnieniem innych czynników i zmiennych, która będzie stanowić jego odprawę, samemu nie mając wiedzy lub mając wiedzę szczątkową na ten temat. Warto dodać, że w odpowiedzi na pismo powoda Dyrektor (...) nie zarzucił braku żądanej kwoty, więc też powód nie poprawiał tego braku. Dla podkreślenia tego faktu należy zauważyć, że po przedstawieniu wyliczenia przez pozwanego, powód w pierwszym piśmie zmodyfikował swoje roszczenie przyjmując kwotę, która całkowicie pokrywała się z wyliczeniem pozwanego. Abstrahując od w/w rozważań to i tak należy podkreślić, że fakt nie wskazania dochodzonej kwoty jako odprawy nie może przesądzać o nie przerwaniu biegu przedawnienia, bowiem powód nie miał obowiązku wiedzieć jakie elementy ma posiadać takie pismo, a z tego błędu nikt go w dalszej kolejności przecież nie wyprowadził.

Wysokość odpraw pozostawała poza sporem i nie budziła wątpliwości na tle wysokości uposażenia powoda i stażu jego służby (z wliczeniem wcześniejszego zatrudnienia pracowniczego). W myśl art. 163 ustawy o służbie celnej (stosowanym w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 Przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej), funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości trzymiesięcznego uposażenia. Odprawa ulega zwiększeniu o 20% miesięcznego uposażenia za każdy pełny rok pełnienia służby ponad 5 lat nieprzerwanej służby, nie więcej niż do wysokości sześciomiesięcznego uposażenia. Odprawa należna M. P. liczona wedle przedstawionych zasad opiewała na kwotę 29 814,48 zł (6 x 4 969,08 zł). Takie też kwoty, objęte żądaniem zmodyfikowanego pozwu, Sąd zasądził na rzecz powoda, odpowiednio w punkcie I wyroku.

Uwzględnieniu podlegało też żądanie odsetek. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5 kwietnia 1991 r. (III CZP 21/91, OSNC 1991/10-12/121) „odsetki należą się za czas opóźnienia, poczynając od dnia wymagalności długu, czyli bieg wymagalności odsetek rozpoczyna się już z pierwszym dniem opóźnienia, a kończy się w dniu dokonania zapłaty. 1 czerwca 2017 r. był jedynym dniem, w którym pracodawca mógł wypłacić odprawę powodowi bez narażania się na odsetki. Wymagalność bowiem następowała w dniu następnym, czyli w dniu w którym pozwany zaczął opóźniać się w spełnieniu świadczenia, i tym dniem był 2 czerwca 2017 r. Jeżeli by przyjąć, że odsetki powinny być naliczane od tego samego dnia, w którym pozwany miał ostatni dzień na dokonanie zapłaty (czyt. 1 czerwca 2017 r.), to odsetki za ten dzień nic by nie wynosiły, co oczywiście byłoby nielogiczne i niecelowe, wobec czego zasadnym było zasądzenie odsetek od 2 czerwca 2017 r. ponieważ to w tym dniu roszczenie stało się wymagalne. Podsumowując, ostatnim dniem służby powoda był 31 maja 2017 r., dalej stosunek służbowy powoda wygasł 1 czerwca 2017 r. wraz z przyjęciem propozycji pracodawcy o nawiązaniu nowego stosunku pracy, i tego jedynego dnia pracodawca winien był wypłacić powodowi odprawę za de facto odejście ze służby. Wobec powyższego odsetki za niewypłacenie powodowi odprawy należą się od dnia wymagalności, a zatem od dnia 2 czerwca 2017 r.

W punkcie II wyroku sąd umorzył postępowanie co do kwoty 2 400 zł. Pozwany w odpowiedzi na pozew przedstawił wyliczenia roszczenia powoda. Powód w odpowiedzi, zmodyfikował swoje roszczenie, zmniejszając je do kwoty wskazanej przez pozwanego. Powód pierwotnie żądał 32 214,48 zł, następnie cofnął pozew o 2 400 zł do kwoty 29 814,48 zł. Wobec powyższego Sąd musiał umorzyć postępowanie co do tej części.

O kosztach procesu orzeczono w oparciu o przepis art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie z którym strona przegrywająca proces obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Powód uiścił opłatę od pozwu w wysokość 1 611 zł jako równowartość 5 % wartości przedmiotu sporu i równowartość tej opłaty winien mu zwrócić pozwany.

Mając na uwadze powyższe ustalenia i rozważania orzeczono jak w sentencji.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

21.03.2025 r. (...)