Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2025 r.

Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie III Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Justyna Pikulik
Protokolant:	Aleksandra Babyszko

po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2025 r. w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. G.

przeciwko P. A.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej P. A. na rzecz powoda J. G. kwotę 62.095,83 zł (sześćdziesiąt dwa tysiące dziewięćdziesiąt pięć złotych osiemdziesiąt trzy grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

-od kwoty 61.330 zł (sześćdziesiąt jeden tysięcy trzysta trzydzieści złotych) od 15 marca 2023 r. do dnia zapłaty,

-od kwoty 765,83 zł (siedemset sześćdziesiąt pięć złotych osiemdziesiąt trzy grosze) od 25 października 2025 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałej części powództwo oddala;

3.  zasądza od pozwanej P. A. na rzecz powoda J. G. kwotę 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

4.  nakazuje pobrać od pozwanej P. A. na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie kwotę 5.348,49 zł (pięć tysięcy trzysta czterdzieści osiem złotych czterdzieści dziewięć groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt III C 783/23

UZASADNIENIE

Pozwem z 25 lipca 2023 r. powód J. G., reprezentowany przez pełnomocnika wyznaczonego z urzędu, wniósł o zasądzenie od pozwanej P. A. kwoty 61.330 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od dnia 15 marca 2023 r. oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Powód wskazał, że swoje roszczenie opiera na tym, że był on synem zmarłego T. G. i przyjął spadek po nim. Po złożeniu oświadczeń spadkowych ujawniono testament zmarłego, w którym powołana do spadku została pozwana P. A.. Postanowieniem z dnia 14 lipca 2022 r. sygn. akt I Ns 401/21 Sąd Rejonowy Szczecin- Centrum w Szczecinie stwierdził, że spadek po T. G. nabyła z dobrodziejstwem inwentarza pozwana. Powód wskazał, że w skład masy spadkowej wchodzi lokal mieszkalny położony przy ul. (...) w S. o wartości co najmniej 268.000 zł oraz środki finansowe na rachunku bankowym w wysokości co najmniej 100.000 zł. Pomimo wcześniejszych deklaracji zapłaty zachowku dla powoda, pozwana nie wypłaciła powodowi należnego mu po zmarłym ojcu zachowku. Powód wysłał do pozwanej w dniu 27 lutego 2023 r. przedsądowe wezwanie do zapłaty, na które pozwana nie odpowiedziała. Powód nadto oświadczył, że nie otrzymał od ojca darowizn, które można by zaliczyć na poczet zachowku.

W odpowiedzi na pozew z 24 czerwca 2024 r., pozwana P. A. reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, wniosła o oddalenie powództwa w całości, o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty oraz o skierowanie sprawy do mediacji.

W uzasadnieniu swojego stanowiska procesowego pozwana przyznała, że jest spadkobiercą T. G., a w skład masy spadkowej wchodziło mieszkanie położone przy ul. (...) w S. oraz środki pieniężne na rachunku bankowym. Zaprzeczyła jednak, jakoby wartość tego mieszkania wynosiła co najmniej 268.000 zł, wskazując, że wartość ta jest zawyżona. Zanegowała także to, że środki finansowe zgromadzone na rachunku bankowym wynosiły co najmniej 100.000 zł. Ponadto pozwana wskazała, że jeszcze przed wytoczeniem powództwa skłonna była wypłacić powodowi należną mu z tytułu zachowku kwotę, jednak nie doszła z nim do porozumienia. W związku z tym widziała możliwość zawarcia ugody.

W piśmie z 26 czerwca 2024 r. powód J. G. poinformował, że nie zgadza się na mediację. Ponadto poinformował o tym, że pozwana wypłaciła kwotę 60.000 zł tytułem zachowku bratu powoda – R. G..

Pismem z 9 września 2024 r. powód J. G. wniósł o zobowiązanie pozwanej do przedłożenia umowy zbycia lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład spadku.

W piśmie z 26 września 2024 r. powód J. G. wykonał zobowiązanie sądu i przedstawił dokument sporządzony pomiędzy powodem a jego rodzeństwem, dotyczący przeniesienia prawa do działki. Jednocześnie przedstawił argumentację dotyczącą tego, że prawo do działki znajdującej się na rodzinnych ogródkach działkowych nie wchodzi w skład masy spadkowej, a podlega odrębnemu reżimowi, ujętemu w art. 38 ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogródkach działkowych.

W piśmie z 26 września 2024 r. pozwana P. A. przedstawiła umowę, na podstawie której zbyła przedmiotowy lokal mieszkalny oraz wniosła o przesłuchanie jej w charakterze strony na fakt nakładów poniesionych przez nią na ten lokal. Nakłady te uzasadniać miały to, dlaczego zbyła te mieszkanie po wartości wyższej, niż wynikało to z operatu szacunkowego sporządzonego wcześniej przez pozwaną.

W piśmie z 1 października 2024 r. powód J. G. zmodyfikował powództwo w ten sposób, że rozszerzył żądanie zapłaty zachowku o dalszą kwotę 765,83 zł, modyfikując swoje roszczenie procesowe w ten sposób, że wniósł on o zasądzenie od pozwanej P. A. na rzecz powoda J. G. kwoty 62.095,83 zł z ustawowymi odsetkami od opóźnienia w płatności od kwoty 61.330 zł poczynając od dnia 15 marca 2023 r. i od kwoty 765,83 zł poczynając od dnia 15 października 2024 r.

Ponadto powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 6.642 zł, tj. 5.400 zł + VAT.

W piśmie z 7 listopada 2024 r. – odpowiedzi na rozszerzone powództwo pozwana P. A. wniosła o oddalenie powództwa ponad kwotę 50.000 zł oraz złożyła kolejne wnioski dowodowe. Niezależnie od powyższego, w przypadku ewentualnego zasądzenia od pozwanej świadczenia w kwocie przenoszącej 50 000 zł wniosła o rozłożenie świadczenia ponad kwotę 50 000 zł na 12 równych miesięcznych rat płatnych do 10 dnia każdego miesiąca, począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym uprawomocni się wydane w tej sprawie orzeczenie, wskazując, że aktualnie przebywa na urlopie wychowawczym i będzie na nim przebywać do końca 2025 r. Ponadto pozwana argumentowała, że posiada ona na utrzymaniu troje dzieci w wieku 3,9 i 5 lat, a na dwoje z nich otrzymuje alimenty po 700 zł. Jej partner, z zawodu żołnierz, otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 5.000 zł miesięcznie. Ponadto pozwana spłaca zaciągniętą pożyczkę płacąc miesięcznie raty po 1.050 zł.

W piśmie z 15 listopada 2024 r. pozwana P. A. wskazała, że nie osiągnęła porozumienia co do ugody z powodem.

W piśmie z 14 listopada 2024 r. powód J. G. przedstawił argumentację dotyczącą sposobu wyliczenia wartości lokalu mieszkalnego na potrzeby ustalenia przysługującego mu zachowku.

W piśmie z 26 listopada 2024 r. pozwana P. A. odniosła się do argumentacji prawnej przedstawionej przez powoda we wcześniejszym piśmie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca T. G. zmarł 4 sierpnia 2021 r. w S.. Pozostawił on po sobie czworo dzieci – D. W., J. G., R. G. oraz D. G.. D. G. spadek odrzucił i nie posiadał zstępnych. Pozostali spadkobiercy ustawowi spadek przyjęli. T. G. był rozwodnikiem.

Dowód:

-odpis skrócony aktu urodzenia, k. 11;

-protokół przyjęcia oświadczenia o przyjęciu spadku akt notarialny z 13.08.2021 r. Repertorium A nr 3775/2021, k. 12;

- przesłuchanie powoda J. G. k. 115

T. G. sporządził testament, na podstawie którego do całości spadku powołana została pozwana P. A..

Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie, postanowieniem z 14 lipca 2022 r., prawomocnym z dniem 22 lipca 2022 r. stwierdził, że spadek po T. G., na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 22 stycznia 2013 r. nabyła w całości z dobrodziejstwem inwentarza wnuczka P. A..

Dowód:

- postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie z 14 lipca 2022 r., sygnatura akt I Ns 401/21 k.10

W skład masy spadkowej po spadkodawcy T. G. wchodziło mieszkanie położone przy ul. (...) w S., dla którego Sąd Rejonowy Szczecin- Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą o numerze kw (...) o powierzchni użytkowej 33,18 m2 oraz środki finansowe zgromadzone na funduszach inwestycyjnych w banku (...) w wysokości 86. 575,16 zł. Mieszkanie te nadawało się do kapitalnego remontu.

Dowód:

-wypis z księgi wieczystej nr (...), k. 14-30;

-wydruki dokumentacji bankowej (...) k. 98-105;

-przesłuchanie powoda J. G. , k. 115

Wartość mieszkania położonego przy ul. (...) w S. według stanu w chwili otwarcia spadku, tj. 4 sierpnia 2021 r., a cen z chwili orzekania wynosiła 287.000 zł.

Dowód:

- opinia biegłego sądowego, k. 227-290.

Spadkodawca T. G. był (...) nr (...) o wartości ustalonej na kwotę 18.000 zł. Na mocy umowy z rodzeństwem, działka została przyznana powodowi J. G..

Dowód:

-umowa z 09.01.2024 r. wraz z podpisem notarialnym k.121-122

-przesłuchanie powoda J. G. k. 115

Powód i pozwana prowadzili negocjacje co do wysokości i terminu wypłaty należnego powodowi zachowku. W tym celu pozwana P. A. sporządziła operat szacunkowy co do wartości przedmiotowego lokalu mieszkalnego, z którego wynikało, że jest on wart 268.000 zł. Strony nie doszły jednak do porozumienia, a pozwana nie odpowiedziała już na wezwanie do zapłaty skierowane do niej 27 lutego 2023 r.

Dowód:

-pismo pozwanej z 30 grudnia 2023 r., k. 31-35

-przedsądowe wezwanie do zapłaty z 27 lutego 2023 r., k. 36

-operat szacunkowy, k. 135-175;

-przesłuchanie powoda J. G. k. 115

Pozwana P. A. na mocy umowy sprzedaży z 23 lutego 2024 r. zbyła lokal mieszkalny położony przy ul. (...) w S. B. M. za kwotę 285.000 zł.

Pozwana jeszcze przed zawarciem tej umowy otrzymała od kupującej kwotę 30.000 zł, przy zawarciu umowy otrzymała 60.000 zł w gotówce, a kwotę 95.000 zł otrzymać miała do 26 lutego 2024 r. przelewem bankowym na swój rachunek bankowy. Co do zapłaty kwoty 195. 000 zł w powyższym terminie B. M. poddała się egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c.

Dowód:

-umowa sprzedaży z 23.02.2024 r. akt notarialny Rep. A (...), k. 127-134

-wypis z księgi wieczystej nr (...), k. 108-110.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo okazało się być niemalże w całości zasadne.

W przedmiotowej sprawie powód J. G., po ostatecznej modyfikacji żądania pozwu domagał się zasądzenia od pozwanej P. A. kwoty 62.095,83 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności od kwoty 61.330 zł poczynając od dnia 15 marca 2023 r. i od kwoty 765,83 zł poczynając od dnia 15 października 2024 r. tytułem zachowku po zmarłym ojcu powoda T. G..

Przepis art. 991 § 1 i 2 k.c. stanowi, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Stosownie do brzmienia przepisu art. 931 § 1 k.c., w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Celem instytucji zachowku, unormowanej w tytule IV księgi czwartej Kodeksu cywilnego, jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny wymienionych w art. 991 § 1 k.c. przez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym.

W realiach rozpoznawanej sprawy powód J. G. jest osobą uprawnioną do zachowku po swoim ojcu T. G., który zmarł 4 sierpnia 2021 r., pozostawiając czworo swoich dzieci. Trójka z nich spadek przyjęła, jedno zaś – D. G. – spadek odrzuciło

Gdyby zatem spadkodawca T. G. nie sporządził testamentu własnoręcznego z dnia 22 stycznia 2013 r., uznanego przez Sąd Rejonowy Szczecin- Centrum w Szczecinie za ważny, spadkobiercami ustawowymi zmarłego byłby powód, jego siostra D. W. oraz R. G., którzy zgodnie z art. 931 § 1 k.c., dziedziczyliby spadek po zmarłym w częściach równych, tj. ich udział w masie spadkowej wynosiłby po 1/3.

Z uwagi jednak na to, że spadkodawca testament sporządził, Sąd Rejonowy Szczecin- Centrum w Szczecinie postanowieniem z dnia 14 lipca 2022 r. sygn. akt I Ns 401/21 stwierdził, że spadek po zmarłym T. G. na podstawie testamentu własnoręcznego z 22 stycznia 2013 r. nabyła z dobrodziejstwem inwentarza w całości, pozwana P. A..

Wobec powyższego, stwierdzić trzeba, że powód J. G. należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku, jako zstępny spadkodawcy, który dziedziczyłby po nim z mocy ustawy, gdyby zmarły testamentu nie sporządził. Pozwana okoliczności powyższej nie kwestionowała. Nie negowała również faktu, że nie uiściła na rzecz powoda żądanej przez niego kwoty pieniężnej tytułem pokrycia zachowku.

W przedmiotowej sprawie żadna z osób znajdujących się w kręgu spadkobierców ustawowych (w tym i powód) nie został skutecznie wydziedziczony, co pozbawiałoby go prawa do zachowku. Spadek odrzucił syn spadkodawcy D. G.. Żaden ze spadkobierców nie zrzekł się dziedziczenia i nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

Ustalając wysokość zachowku należnego uprawnionemu do zachowku powodowi Sąd zważył też, iż w pierwszej kolejności należy określić wielkość udziału spadkowego, stanowiącego podstawę zachowku – tzn. ułamek określający, jaka część majątku spadkowego przypadałaby uprawnionemu, gdyby doszedł do dziedziczenia na podstawie ustawy (zgodnie z cytowanymi już powyżej art. 991 § 1 k.c. oraz art. 931 § 1 i 2 k.c.).

W przedmiotowej sprawie zatem, jak już wyżej wskazano, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, po spadkodawcy T. G. dziedziczyłyby jego dzieci, w tym powód, w udziale po 1/3.

Zgodnie z aprobowanym przez Sąd rozpoznający niniejszą sprawę stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 14 marca 2008 r. IV CSK 509/07, LEX nr 445279, punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku, będąca chwilą śmierci spadkodawcy. Stosownie do treści art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. W myśl art. 924 i 925 k.c., spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, a spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Mając na uwadze powyższe, zasadą jest, iż o składzie majątku spadkowego przesądza chwila śmierci spadkodawcy. Na spadkobierców bowiem przechodzą tylko te prawa i obowiązki, których podmiotem był spadkodawca w chwili śmierci, a które nie wygasły.

Natomiast o wielkości zachowku przysługującego uprawnionemu decyduje okoliczność, czy uprawniony był w chwili otwarcia spadku trwale niezdolny do pracy (art.991 § 1 k.c.).

W związku z powyższym, chwilą, na którą oceniany jest stan majątku spadkowego w sprawie jest dzień 4 sierpnia 2021 r., będący datą śmierci spadkodawcy T. G.. W ww. dacie w stosunku do powoda J. G. nie zachodziły okoliczności z art. 991 § 1 k.c., tj. powód nie był trwale niezdolny do pracy ani małoletni.

Zgodnie zatem z art. 991 § 1 i 2 k.c., powodowi J. G. tytułem zachowku należy się 1/2 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, tj. 1/3. Zatem udział powoda w masie spadkowej z tytułu zachowku wynosi 1/6 ( 1/2 x 1/3).

Przystępując do obliczenia zachowku Sąd zważył także, że zgodnie z art. 993 k.c. i art. 995 k.c., ustaleniu ulega wartość spadku według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku (podobnie Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów SN z 26 marca 1985r., III CZP 75/84, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147, glosa A. Mączyńskiego, OSPiKA 1988, nr 2, po.27, SN w wyroku z dnia 25 maja 2005r., I CK 765/04, LEX nr 180835).

Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993 – 995 k.c.). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartości spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., sygn. III CZP 75/84, opubl. OSP 1988, nr 2, poz. 27).

Mając na uwadze powyższe, w pierwszej kolejności Sąd przystąpił do ustalenia składników majątkowych składających się na masę spadkową.

Z ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd w sprawie wynika, że w skład majątku po T. G. wchodziły środki finansowe w kwocie 86. 575,16 zł zgromadzone w ramach funduszy inwestycyjnych (...) prowadzonych na rachunku spadkodawcy oraz lokal mieszkalny położony przy ul. (...) w S., dla którego Sąd Rejonowy Szczecin P. i Zachód prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) o wartości 287.000 zł. Innych składników majątkowych spadkodawca po sobie nie pozostawił.

Sąd wskazuje, że działka (...), jaką pozostawił po sobie spadkodawca nie wchodziła w skład masy spadkowej. Dziedziczeniu podlegać mogą jedynie nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce, wykonane lub nabyte ze środków finansowych działkowca, które stanowią własność działkowca (art. 30 ust. 2 Ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1073).

Dalej Sąd wskazuje, że stosownie do brzemienia art.993 k.c. i 991 § 2 k.c., ustalając wysokość zachowku uwzględnić należało otrzymane przez uprawnionego do zachowku od spadkodawcy darowizny. W sytuacji bowiem gdy spadkodawca uczynił darowiznę na rzecz uprawnionego, na należny uprawnionemu zachowek zaliczeniu podlega wartość przedmiotu darowizny. Zgodnie z brzmieniem art. 994 § 1 k.c., przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że skoro doliczeniu do spadku nie podlegają drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach, z zasady do spadku nie dolicza się darowizn o niewielkiej wartości wręczanych z różnych okazji, przy czym dokonywanie oceny powinno odbywać się przy uwzględnieniu sytuacji majątkowej stron umowy darowizny (art. 994 § 1 k.c.). Uwzględnieniu podlegają darowizny poczynione przez spadkodawcę zarówno na rzecz osób uprawnionych do zachowku, innych osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak i osób całkowicie obcych. Spadkodawca (darczyńca) nie ma wpływu na doliczanie darowizn (nie może wyłączyć określonych darowizn spod działania zasady doliczania).

Sąd wskazuje, że zgodnie z założeniami ustawodawcy, zachowek zabezpiecza osoby najbliższe spadkodawcy przed niekorzystnymi konsekwencjami rozrządzeń spadkodawcy. Jest obojętne, z punktu widzenia uprawnionego, czy spadkodawca przeznaczył określone składniki swego majątku innym osobom w testamencie, czy je darował. Jeśli spadkodawca mógłby za życia w drodze darowizn pomniejszyć swój majątek z pokrzywdzeniem najbliższych członków rodziny, to ochrona w postaci zachowku byłaby iluzoryczna. Doliczanie darowizn do spadku uniemożliwia spadkodawcy proste obejście przepisów o ochronie osób najbliższych przed dyspozycjami na wypadek śmierci.

Jeżeli chodzi o spadkobierców, to doliczenie darowizny do spadku jest niezależne od tytułu powołania do spadku (ustawa, testament), jak też od tego, czy spadkobierca obdarowany jest jednocześnie osobą uprawnioną do zachowku.

W przedmiotowej sprawie zaliczeniu na poczet masy spadkowej nie podlegały w niniejszej sprawie żadne darowizny, ani kwoty uzyskane z polis ubezpieczeniowych.

Łącznie zatem aktywa spadku opiewają na kwotę 373.575,16 zł i obejmują lokal mieszkalny położony w S. przy ul. (...) o wartości 287.000 zł oraz środki finansowe w kwocie 86.575,16 zł zgromadzone w ramach funduszy inwestycyjnych (...) prowadzonych na rachunku spadkodawcy.

W dalszej kolejności Sąd przystąpił do ustalenia stanu biernego spadku, a więc ustalenia tego czy istnieją długi spadkowe, a jeśli tak – to w jakiej wysokości. W pierwszym rzędzie wskazać należy, że stan bierny spadku ustala się na dzień jego otwarcia, tj. śmierci T. G., tj. 4 sierpnia 2021 r.

Przepis art. 922 § 3 k.c. stanowi, że do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.

Strony nie wskazywały na istnienie jakichkolwiek długów spadkowych, ani nie przeprowadziły jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej w tym zakresie.

Ostatnim etapem obliczania zachowku jest przemnożenie substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jego wynik wyraża wysokość należnego uprawnionemu zachowku. Podmiot uprawniony może otrzymać należny mu zachowek, obliczony w powyższy sposób, przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny (art. 991 § 2 k.c.). Gdy jednak to nie nastąpi, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (roszczenie o zachowek). Powstanie na rzecz uprawnionego do zachowku roszczenia o pokrycie lub uzupełnienie w pieniądzu zachowku zależne jest od tego tylko, czy otrzymał on w całości należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny. Jeżeli otrzymał, roszczenie o zachowek nie przysługuje mu, przy czym należy mieć na uwadze konieczność zaliczenia otrzymanej przez uprawnionego darowizny na należny uprawnionemu zachowek (art. 996 k.c.). Jeżeli natomiast nie otrzymał, roszczenie uprawnionego o zachowek przysługuje mu, choćby został powołany do spadku, nawet z ustawy i choćby współspadkobierca – adresat jego roszczenia sam też był uprawniony do zachowku. Powyższy wniosek znajduje potwierdzenie w przepisach art. 999 i 1005 § 1 k.c., regulujących sytuacje, w których spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawiony do zachowku. Odpowiedzialność spadkobiercy obowiązanego do zapłaty zachowku, który sam jest uprawniony do zachowku, ogranicza się przy tym tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej należny mu zachowek.

Zważywszy, że powód byłby powołany do spadku w 1/3, należny mu zachowek stanowiący równowartość połowy tego udziału powinien wynosić 1/6 całości spadku, co odpowiada kwocie 62.262,53 zł ( 373.575,16 zł : 6). Powód nie otrzymał należnego mu zachowku w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawczynię na jego rzecz darowizny - ani w całości ani w części. Stąd też przysługuje mu wobec spadkobiercy roszczenie o zapłatę całej ww. sumy należnego zachowku.

W przedmiotowej sprawie pozwana w zasadzie nie kwestionowała zasadności roszczenie powoda, a jedynie wysokość przysługującego mu roszczenia, choć zaniechała ona w zasadzie jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej mającej uzasadniać obniżenie przysługującego powodowi zachowku.

W związku z powyższym, mając na względzie, że powód J. G. ostatecznie domagał się zasądzenia od pozwanej P. A. kwoty 62.095,83 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, a należny mu od pozwanej zachowek opiewa na kwotę 62.262,53 zł, Sąd uznał żądanie pozwu za w całości zasadne. Nie mogąc jednak wyjść poza żądanie pozwu, Sąd tytułem zachowku w pkt 1 wyroku zasądził od pozwanej P. A. na rzecz powoda J. G. kwotę 62.095,83 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

-od kwoty 61.330 zł od 15 marca 2023 r. do dnia zapłaty,

-od kwoty 765,83 zł od 25 października 2024 r. do dnia zapłaty;

Roszczenie o odsetki ustawowe za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego znajduje swoje oparcie w treści art. art. 359 § 1 k.c. oraz art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. Zgodnie z treścią przepisu art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Dłużnik popada w opóźnienie jeśli nie spełnia świadczenia pieniężnego w terminie, w którym stało się ono wymagalne także wtedy, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2003 r., sygn. II CK 146/02.

Powód domagał się zapłaty odsetek za opóźnienie od kwoty 61.330 zł od dnia następnego po terminie płatności wskazanym w wezwaniu do zapłaty z dnia 27 lutego 2023 r., tj. od 15 marca 2023 r., a od kwoty 765,83 zł od 15 października 2024 r.

Dla oceny zasadności tego żądania należy uprzednio ustalić, kiedy roszczenie powoda stało się wymagalne, a zatem kiedy najwcześniej pozwany mógł popaść w opóźnienie z jego zapłatą. Wymagalność roszczenia o zachowek jest zagadnieniem spornym w doktrynie, zaś związane z nim orzecznictwo prezentuje rozbieżne poglądy. Pierwszy z nich zakłada, że roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą stwierdzenia nabycia spadku, zaś uprawniony do zachowku może za czas od chwili wymagalności roszczenia o zachowek żądać odsetek (por. J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, PWN, Warszawa 1985, s. 275). Według innych poglądów o możności domagania się zachowku decyduje chwila otwarcia testamentu, zaś roszczenie staje się wymagalne po wezwaniu. Jeszcze inne stanowisko wskazuje na możliwość żądania zachowku już od momentu otwarcia spadku, zaś odsetki należą się po wezwaniu spadkobiercy do spełnienia świadczenia. Wyrażony został również pogląd, że iż odsetki ustawowe należą się uprawnionemu do zachowku od dnia wyrokowania przez sąd I instancji. Najwłaściwszym podejściem do kwestii daty, od której należy liczyć odsetki za opóźnienie w sprawie o zachowek, jest – w ocenie Sądu - przyjęcie założenia, że rozstrzygniecie w tym przedmiocie powinno uwzględniać przede wszystkim okoliczności faktyczne zaistniałe w konkretnej sprawie (tak też SA w Białymstoku w wyroku z dnia 10 stycznia 2013 r. w sprawie I ACa 688/12). Zachowek jest od początku długiem pieniężnym, a przepisy nie określają terminu wymagalności roszczenia z tytułu zachowku. W takiej sytuacji świadczenie z takiego tytułu powinno zostać spełnione przez zobowiązanego zgodnie z art. 455 k.c. tj., niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego do zachowku. Ustalenie jego wysokości na podstawie cen obowiązujących w chwili wyrokowania nie przesądza o tym, że w każdym przypadku, od tej daty dopiero będą przysługiwały odsetki na rzecz uprawnionego. O stanie opóźnienia zobowiązania z tytułu zachowku można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to więc nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę wyrokowania (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 marca 2019 roku, I ACa 825/18). Istotna jest zatem m.in. treść i uzasadnienie skierowanego do dłużnika wezwania do zapłaty. Co do zasady bowiem, w sytuacjach, gdy powód jedynie ogólnie formułuje swoje żądanie w zakresie zachowku, nie wskazując podstawy jego wyliczenia, zaś wartość masy spadkowej od początku musi zostać kategorycznie ustalona przez sąd, odsetki ustawowe uprawnionemu do zachowku należą się od dnia wyrokowania w sprawie przez Sąd I instancji. Nietrafne są jednak twierdzenia, że określenie tej wartości może nastąpić dopiero w wyroku zasądzającym kwotę zachowku. Jeżeli bowiem wcześniej doręczono zobowiązanemu skonkretyzowane żądanie odnośnie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej tytułem zachowku, to brak jest podstaw do odmowy zasądzenia uprawnionemu do zachowku odsetek od należności głównej, mieszczącej się co do wysokości w kwocie, o którą był wcześniej wezwany, już od daty wskazanej w wezwaniu do zapłaty. Niewątpliwie bowiem orzeczenie o należnym zachowku ma charakter deklaratoryjny. Zobowiązanie o charakterze bezterminowym przekształca się w zobowiązanie terminowe w wyniku wezwania wierzyciela do spełnienia świadczenia skierowanego do dłużnika, a wyrok sądowy potwierdza tylko zasadność tego wezwania wskutek istniejącego wcześniej zobowiązania do świadczenia zachowku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu I ACa 1294/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 października 2012 r., I ACa 460/12).

W okolicznościach faktycznych sprawy wezwanie do zapłaty skierowane do pozwanej zawierało podstawy wyliczenia należnego powodowi zachowku, a pozwana miała odpowiedni czas na zweryfikowanie żądanej kwoty i spełnienie tego świadczenia. Z tego względu Sąd ustalił, że powodowi od kwoty 61.330 zł należą się odsetki za opóźnienie w wysokości odsetek ustawowych od 15 marca 2023 r. do dnia zapłaty, natomiast od kwoty 765,83 zł od 25 października 2024 r. do dnia zapłaty, a więc od dnia następującego po dniu, w którym pełnomocnikowi pozwanej doręczono odpis pisma zawierającego rozszerzenie powództwa. Skoro rozszerzenie powództwa wynikało z operatu szacunkowego co do wartości nieruchomości (wyższej niż pierwotnie zakładana), a powód w żadnym wcześniej momencie nie żądał zapłaty wyżej kwoty, to nie sposób przyjąć, by od tej kwoty należały mu się odsetki za okres poprzedzający skuteczne doręczenie pozwanej odpisu pisma zawierającego rozszerzenie powództwa, co nastąpiło w dniu 24 października 2024 r. Pozwana pozostawała zatem w opóźnieniu z zapłatą zachowku od dnia następnego po dniu doręczenia jej pisma z rozszerzeniem powództwa, tj. od dnia 25 października 2024 r.

Omyłkowo Sąd w treści wyroku z dnia 29 maja 2025 r. wskazał, że odsetki od kwoty 765,83 zł należą się od dnia 25 października 2025 r. do dnia zapłaty, co uznać należy za oczywistą omyłkę pisarską, sprostowaną przez Sąd niezwłocznie postanowieniem z dnia 29 maja 2025 r. Oczywistym jest bowiem, że intencją Sądu było zasądzenie odsetek od 25 października 2024 r., a nie 2025 r., która to data przecież jeszcze nie nadeszła.

Zgodnie z art. 350 §1 k.p.c. Sąd może sprostować w wyroku niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki. Pojęcie oczywistej omyłki w wyroku obejmuje cztery rodzaje omyłek sądu: „oczywiste niedokładności”, „oczywiste błędy pisarskie”, „oczywiste błędy rachunkowe” oraz „inne oczywiste omyłki”. Przepis dotyczy wypadków „obiektywnej” i „subiektywnej” deformacji woli sądu (K. Lubiński, w: System Prawa Procesowego Cywilnego. Tom II. Część II. Postępowanie procesowe przed sądem pierwszej instancji, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2016, s. 816). Oczywistość oznacza, że błędy muszą powstać w wyniku niewłaściwego odzwierciedlenia w orzeczeniu rzeczywistej i niemogącej budzić wątpliwości woli Sądu, są obiektywnie i bez wątpliwości dostrzegalne w treści orzeczenia lub wprost wynikają z zestawienia tej treści z zawartością akt, a powstały z powodu technicznej niedoskonałości ujęcia rozstrzygnięcia Sądu w słowach, przedstawienia stanowiska Sądu w błędnej formie lub w sposób niedokładny, a więc niepełny i nieprecyzyjny (wyrok Sądu Najwyższego z 10 maja 2018 r., I UK 110/17 i powołane tam postanowienia Sądu Najwyższego z: 13 czerwca 2013 r., V CZ 28/13; 31 stycznia 2007 r., II CSK 314/06; z 20 sierpnia 1998 r., III CKU 35/98; z 25 listopada 1976 r., II CZ 9/76; 3 marca 1976 r., II CZ 11/76; 10 marca 1966 r., II CZ 19/66; por. też przykłady podawane w: K. Piasecki, Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia orzeczeń sądów cywilnych, „Palestra” nr 9/1961, s. 9). Celem sprostowania jest nadanie orzeczeniu takiego brzmienia, jakie Sąd chciał mu nadać, a więc odtworzenie prawidłowego brzmienia i właściwego sensu orzeczenia zgodnych z wolą Sądu, który wydał orzeczenie (F. R., Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia orzeczeń w postępowaniu cywilnym, „Nowe prawo” 1971, nr 6, s. 872-873).

Z tych względów orzeczono jak w punkcie pierwszym wyroku.

W pozostałej części, tj. co do żądania zasądzenia odsetek ustawowych od kwoty 765,83 zł od dnia 15 października 2024 r. do dnia zapłaty, Sąd powództwo oddalił, czemu dał wyraz w punkcie drugim wyroku. Oddalenie powództwa dotyczy zatem żądanych przez powoda odsetek od kwoty 765,83 zł za okres poprzedzający doręczenie pozwanej odpisu pisma zawierającego rozszerzenie powództwa.

Sąd w przedmiotowej sprawie nie znalazł podstaw do rozłożenia na raty zasądzonego od pozwanej na rzecz powoda świadczenia, o co wnioskowała pozwana.

Stosownie do art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia. Już z samej treści tego przepisu wynika to, że powinien być on stosowany wyjątkowo, a regułą jest zasądzanie od pozwanego świadczenia bez rozkładania go na raty. W przedmiotowej sprawie takie okoliczności nie zachodzą. Sąd miał na względzie, że pozwana posiada trójkę dzieci i inne zobowiązania finansowe. Pozwana otrzymuje ona alimenty na dwójkę z tych dzieci, a trzecie wychowuje wraz z ojcem, który posiada pracę. Sąd zauważa to, że pozwana przebywa obecnie na urlopie wychowawczym, ale zauważa także, że oznacza to, że posiada ona stałe źródło dochodu.

W końcu, pozwana odziedziczyła znaczną sumę pieniężną oraz lokal mieszkalny, który następnie sprzedała po cenie rynkowej, a sumę odpowiadającą cenie sprzedaży od kupującej otrzymała i pozostawała ona do jej dyspozycji.

Pozwana musiała mieć świadomość obowiązku zapłaty zachowku na rzecz powoda, zwłaszcza, że zachowek w zbliżonej kwocie pozwana wypłaciła bratu powoda R. G.. Wiedziała zatem, że konieczność zapłaty zachowku na rzecz powoda jest jedynie kwestią czasu i powinna zabezpieczyć na ten cel środki pozyskane ze sprzedaży wchodzącego w skład spadku lokalu i pochodzące z rachunków bankowych spadkodawcy. Już nawet bowiem same środki finansowe pozostawione pozwanej na mocy testamentu przez spadkodawcę w kwocie 86.575,16 zł przewyższają wartość należnego powodowi zachowku.

Poza tym, pozwana nie zdecydowała się na złożenie zeznań w sprawie i przedstawienie Sądowi swojej sytuacji osobistej i majątkowej.

Biorąc to wszystko pod uwagę, Sąd nie znalazł podstaw do zastosowania art. 320 k.p.c. w przedmiotowej sprawie i rozłożenia kwoty zachowku na raty.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych przez obydwie strony, co do prawdziwości i wiarygodności których nie powziął zastrzeżeń.

Ustalenia faktyczne oparto także na opinii biegłego sądowego, która była jasna, pełna i niesprzeczna, a co do której strony nie składały jakichkolwiek zastrzeżeń.

Sąd uznał także za wiarygodny dowód z przesłuchania powoda w charakterze strony. Co prawda był on żywo zainteresowany losem postępowania, ale jego zeznania zgodne były z pozostałym materiałem dowodowym zebranym w sprawie, w szczególności dowodami z dokumentów, które Sąd uznał za wiarygodne. Z tych też względów, Sąd nie miał wątpliwości co do prawdziwości zeznań powoda.

Dowód z przesłuchania pozwanej na podstawie art 235(2) § 1 punkt 4 k.p.c. został pominięty, albowiem wobec niestawiennictwa pozwanej na rozprawie mimo prawidłowego zawiadomienia i nieusprawiedliwienia nieobecności dowód ten był niemożliwy do przeprowadzenia.

W punkcie trzecim wyroku Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, co znajduje oparcie w art. 98 § 1 i 1 ¹ k.p.c. oraz § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 z późn. zm.).

Powyższa kwota tytułem zwrotu kosztów procesu została zasądzona od pozwanej na rzecz powoda bez podatku VAT.

W tym miejscu wskazać należy, a że pod rządami rozporządzeń aktualnie regulujących problematykę wynagrodzeń radcowskich aktualność utracił pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2015 r., III CZP 90/15, zgodnie z którym: „wynagrodzenie radcy prawnego ustanowionego z urzędu, zasądzone od strony przeciwnej na rzecz strony reprezentowanej przez tego radcę, podlega podwyższeniu o należny podatek od towarów i usług". Uchwała ta wydana została na gruncie § 2 ust. 3 Rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, w myśl którego w sprawach, w których strona korzystała z pomocy prawnej udzielonej z urzędu, sąd podwyższał opłatę o stawkę podatku od towarów i usług. W aktualnym stanie prawnym Rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych nie przewiduje podwyższenia kosztów o stawkę podatku VAT, natomiast Rozporządzenie w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w omawianym § 4 ust. 3 odnosi podwyższenie jedynie do opłaty przewidzianej w tym rozporządzeniu. Skoro jednak, jak już wskazano, ww. rozporządzenie nie znajduje zastosowania, jeżeli koszty obejmujące wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu zasądzane są od strony przeciwnej w trybie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 122 k.p.c. w ramach rozliczenia kosztów procesu, to nie istnieje podstawa prawna podwyższania opłaty za pomoc prawną z urzędu o stawkę podatku VAT, wobec czego wynagrodzenie należne pełnomocnikowi powoda nie zawiera podatku VAT.

W punkcie 4 wyroku sąd nakazał pobrać od pozwanej P. A. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie kwotę 5.348,49 zł tytułem nieuiszczonych kosztów procesu.

Na kwotę tę składała się nieuiszczona przez zwolnionego od kosztów sądowych powoda J. G. opłata w wysokości 3.104,79 zł, którą stosownie do art. 113 ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 959 z późn. zm.) w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. uiścić powinna pozwana. Na koszty sądowe poniesione w tej sprawie składało się także wynagrodzenie biegłego za sporządzoną w sprawie opinię w wysokości 2.243,70 zł. Łącznie dało to kwotę 5.348,49 zł tytułem nieuiszczonych kosztów procesu.