Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 kwietnia 2025 r.

Sąd Rejonowy Szczecin- Centrum w Szczecinie – Wydział III Cywilny

w składzie: Przewodniczący: Sędzia Małgorzata Janik-Białek

Protokolant: sekretarz sądowy Alicja Kacała

po rozpoznaniu w dniu 29 kwietnia 2025 r. w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank spółki akcyjnej z siedzibą we W.

przeciwko R. M.

o zapłatę

I.  oddala powództwo główne;

II.  oddala powództwo ewentualne;

III.  zasądza od powoda (...) Bank spółki akcyjnej z siedzibą we W. na rzecz pozwanej R. M. kwotę 3.617 złotych (trzech tysięcy sześciuset siedemnastu złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sędzia Małgorzata Janik- Białek

Sygn. akt III C 301/24

UZASADNIENIE

(...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej R. M. kwoty 49 985,63 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi w stosunku rocznym, od dnia 17 marca 2023 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu według norm przepisanych tytułem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia stanowiącego równowartość korzyści kredytobiorcy powstałej na skutek udostępnienia kapitału na podstawie umowy następczo uznanej za nieważną.

Na wypadek nieuwzględnienia tego żądania powódka zgłosiła żądanie ewentualne i wniosła, na podstawie art. 358 ¹ par. 3 k.c., o zmianę wysokości świadczenia (ukształtowanie) w ten sposób, że kwota należności banku od pozwanej R. M. z tytułu rozliczenia nieważnej umowy kredytu z dnia 25 stycznia 2006 r. numer (...), na podstawie której bank udzielił jej kredytu w wysokości 165 677,82 zł, zostanie zrewaloryzowana w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot wypłaconego kredytu w nominalnej wysokości, powodowemu bankowi przysługuje dodatkowa kwota 23 701,05 z wynikająca z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza i zasądzenie tej kwoty od pozwanej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu żądania pozwu powódka podniosła, że strony łączyła umowa kredytu hipotecznego nominowanego do franka szwajcarskiego numer (...) z dnia 25 stycznia 2006 r., na podstawie której bank udzielił pozwanej kredytu w kwocie 165 677,82 zł na sfinansowanie nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz sfinansowanie jego remontu, a także na poczet składki na ubezpieczenie (677,82 zł). Wartość rynkowa kredytowanego prawa wynosiła na dzień 24 stycznia 2006 r. 174 400 zł, a więc udział kwoty kredytu w jego wartości rynkowej wynosił 94,61%.

Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 14 stycznia 2022 r., sygn. akt I C 429/21, Sąd ustalił, że nie istnieje pomiędzy R. M. a (...) Bankiem Spółką Akcyjną we W. stosunek prawny wynikający z ww. umowy, z uwagi na nieważność tej umowy i zasądził od banku na rzecz kredytobiorczyni kwotę 50 770 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 lutego 2020 r. do dnia zapłaty i kwotę 20 234,63 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty. Wyrokiem z dnia 10 listopada 2022 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalił apelację banku od powyższego wyroku.

Tytułem realizacji wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie bank zapłacił na rzecz kredytobiorczyni następujące kwoty: 50 770 zł tytułem należności głównej, 96 933,95 zł tytułem należności głównej, przeliczonej z (...) na PLN, 15 479,41 zł i 11 520,66 zł tytułem odsetek za opóźnienie, liczonych od kwoty zasądzonej w PLN i kwoty zasądzonej w (...).

Do dnia 28 października 2022 r. pozwana zapłaciła na rzecz banku tytułem spłaty kredytu kwotę 158 869,50 PLN i 20 234,62 CHF.

Pismem z dnia 5 października 2023 r. bank wezwał pozwaną do zapłaty następujących kwot:

- 169 455,05 zł tytułem zwrotu wypłaconego kapitału kredytu,

- 49 985,63 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia powstałego w związku z udostępnieniem środków pieniężnych na podstawie umowy z dnia 25 stycznia 2006 r.

Pismem z dnia 18 października 2023 r. kredytobiorczyni wezwała bank do zapłaty kwoty 108 364,81 zł tytułem świadczenia spełnionego z tytułu rat kredytu w okresie od 3 marca 2006 r. do 28 października 2022 r. Ponadto kredytobiorczyni zwróciła bankowi kwotę 59 514,60 zł.

W piśmie z dnia 1 grudnia 2023 r. (...) Bank Spółka Akcyjna we W. złożyła pozwanej oświadczenie o potrąceniu roszczenia w kwocie 165 677,82 zł przysługującej bankowi z tytułu wypłaconego kapitału kredytu z roszczeniem w kwocie 108 099,50 zł stanowiącej wierzytelność kredytobiorcy z tytułu spłaconych rat kredytu, która odpowiada różnicy pomiędzy sumą wpłat (158 869,50 zł) pomniejszonych o kwotę 50 770 zł zapłaconą przez bank. Na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się do wysokości wierzytelności niższej, tj. kwoty 108 099,50 zł.

Strona powodowa wskazała, że z istoty reżimu bezpodstawnego wzbogacenia powstałego na skutek wypłacenia kredytobiorcy kwoty wynikającej z umowy kredytu, uznanej następnie za nieważną, wynika obowiązek wydania przez bezpodstawnie wzbogaconego uzyskanej kosztem innej osoby „korzyści majątkowej”, przy czym korzyść może przyjąć nie tylko formę wzrostu aktywów, lecz także zaoszczędzenia wydatków. Takie stanowisko wynika z faktu, że skutki nieważnej umowy należy oceniać wyłącznie w świetle prawa krajowego, ponieważ przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie są materią regulowaną prawem europejskim. Stąd też Dyrektywa 93/13 nie modyfikuje na korzyść konsumenta krajowych zasad zwrotu świadczenia nienależnego.

Odnosząc się do okoliczności faktycznych sprawy, powódka wskazała, że bezpodstawnego wzbogacenia powódki można dopatrywać się w kilku aspektach:

- w wyniku otrzymania od powoda środków pozwana sfinansowała nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz jego remont w 94,61% bez ponoszenia z tego tytułu kosztów – wzbogacenie pozwanej stanowi zatem kwota stanowiąca równowartość kosztów, jakie musiałaby ponieść pozwana, gdyby zaciągnęła kredyt w złotych polskich przy zastosowaniu najniższej marży w wysokości 0,5%;

- wartość kredytowanego prawa w okresie od uruchomienia kredytu do dnia wytoczenia powództwa znacząco wzrosła – wzbogacenie pozwanej stanowi zatem wzrost wartości spółdzielczego prawa (w odpowiednim stosunku 94,61%).

Powódka domaga się z tego tytułu zapłaty kwoty 49 985,63 zł, która została wyliczona w następujący sposób: gdyby pozwana zaciągnęła kredyt na kwotę 165 677,82 zł na okres odpowiadający okresowi wynikającemu z nieważnej umowy, przy zastosowaniu marży banku na poziomie 0,5%, to wysokość jej zobowiązania wyniosłaby łącznie 215 663,45 zł. Wartość bezpodstawnej korzyści uzyskanej przez pozwaną wyraża zatem nie tylko kwota otrzymanego kapitału – 165 677,82 zł, ale również i ta wartość, którą musiałaby ponieść, gdyby chciała ten kapitał uzyskać w formie standardowego kredytu zabezpieczonego, płatnego w złotych polskich (215 663,45 zł – 165 677,82 zł = 49 985,63 zł).

W uzasadnieniu żądania ewentualnego powódka podniosła, że konsekwencją nieważności umowy wzajemnej jest zobowiązanie do zwrotu świadczeń wzajemnych, przy czym obowiązuje w tym zakresie zasada ekwiwalentności świadczeń, a więc ich ekonomicznej równowagi (art. 496 k.c. w zw. z art. 494 k.c.). Kwota zwracana w następstwie nieważnej umowy powinna zatem odpowiadać aktualnej wartości, a jednym z instrumentów prawnych mogących doprowadzić do stanu ekwiwalentności zwracanych świadczeń wzajemnych jest sądowa waloryzacja. Nie ulega wątpliwości, że w okresie od udostępnienia kapitału kredytu do dnia wytoczenia powództwa, doszło do znacznego spadku siły nabywczej pieniądza. W ocenie powódki miernikiem waloryzacji winien być wskaźnik inflacji, który ma charakter obiektywny, jest publikowany przez GUS i powszechnie dostępny. Taki też miernik przyjęła strona powodowa do wyliczenia dodatkowej kwoty przysługującej z tytułu zmiany siły nabywczej pieniądza. Skumulowany w czasie wskaźnik inflacji za okres od 2006 r. do końca 2022 r. zmienił się o 61,3%. Żądana kwota waloryzacji stanowi natomiast 14,30% udostępnionego kapitału.

W odpowiedzi na pozew R. M. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej.

Pozwana przyznała, że strony wiązała umowa kredytu hipotecznego nominowanego do franka szwajcarskiego numer (...) z dnia 25 stycznia 2006 r., na podstawie której bank udzielił pozwanej kredytu 165 677,82 zł na sfinansowanie nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz sfinansowanie jego remontu, a także na poczet składki na ubezpieczenie (677,82 zł), a także, że umowa ta została następczo uznana za nieważną oraz że nastąpiło jej rozliczenie w zakresie kwot nominalnych. Podniosła natomiast, że w świetle przytoczonych w uzasadnieniu jej stanowiska procesowego orzeczeń (...): z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C – 520/21, z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie C – 140/22 oraz 11 grudnia 2023 r. – C- 756/22 i z dnia 12 stycznia 2024 r. w sprawie C – 488/23 żądanie przez bank świadczenia z jakiegokolwiek tytułu, przewyższającego kwotę wypłaconego kapitału i odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia z tego tytułu, liczonych od dnia wezwania do zapłaty, nie znajduje uzasadnienia prawnego i tym samym przepisy prawa krajowego, normujące rozliczenie świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy, nie mogą być wykładane w taki sposób, który przyznawałby bankom czy to wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, czy prawo do rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza.

W piśmie z dnia 30 lipca 2024 r. strona powodowa dokonała modyfikacji żądania pozwu w ten sposób, że cofnęła żądanie główne bez zrzeczenia się roszczenia, w części co do kwoty 29 129,24 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 października 2023 r. i podtrzymała żądanie w pozostałym zakresie, tj. co do kwoty 20 856,39 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 października 2023 r. oraz zmieniła je w ten sposób, że wniosła o zasądzenie na jej rzecz kwoty 23 446,96 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 października 2023 r. do dnia zapłaty tytułem wzrostu realnej wartości kapitału udostępnionego na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do franka szwajcarskiego numer (...) z dnia 25 stycznia 2006 r. Żądanie ewentualne pozostało bez zmian.

Postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2024 r. Sąd umorzył postępowanie w zakresie roszczenie głównego w części, tj. w zakresie kwoty 29 129,24 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 października 2023 r.

W dalszym toku procesu strony nie modyfikowały swoich zasadniczych stanowisk procesowych.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Strony łączyła umowa kredytu hipotecznego nominowanego do franka szwajcarskiego numer (...) standardowe oprocentowanie z dnia 25 stycznia 2006 r., na podstawie której powodowy bank udzielił pozwanej kredytu w kwocie 165 677,82 zł na sfinansowanie nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz sfinansowanie jego remontu, a także na poczet składki na ubezpieczenie (677,82 zł).

Wartość rynkowa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego wynosiła 174 400 zł, a udział kwoty kredytu w jego wartości rynkowej wynosił 94,61%.

Wypłata kwoty kredytu nastąpiła w dniu 26 lutego 2006 r.

Niesporne, a nadto dowód:

- ocena wniosku o kredyt hipoteczny k. 23 – 24,

- umowa kredytu hipotecznego nr (...)/CC k. 18 – 20,

- dyspozycja kredytobiorców k. 25,

- deklaracja zgody na przystąpienie do ubezpieczenia k. 26 – 27.

- potwierdzenie przelewu k. 21,

- harmonogram spłat k. 22.

Wyrokiem z dnia 14 stycznia 2022 r., sygn. akt I C 429/21, Sąd Okręgowy w Szczecinie ustalił, że nie istnieje pomiędzy R. M. a (...) Bankiem Spółką Akcyjną we W. stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nominowanego do franka szwajcarskiego numer (...) standardowe oprocentowanie z dnia 25 stycznia 2006 r., z uwagi na nieważność tej umowy i zasądził od banku na rzecz kredytobiorcy kwotę 50 770 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 lutego 2020 r. do dnia zapłaty i kwotę 20 234,63 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty. Wyrokiem z dnia 10 listopada 2022 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie, sygn. akt I ACa 396/22, oddalił apelację banku od ww. wyroku.

R. M. miała świadomość skutków uznania umowy kredytu za nieważną.

Niesporne, a nadto dowód:

- wydruk protokołu rozprawy przed SO w Szczecinie w sprawie I C 429/21 z dnia 15.12.2021 r. k. 94 – 95,

- wyrok SO w Szczecinie z dnia 14.01.2022 r. w sprawie I C 429/21 wraz z uzasadnieniem k. 28 – 32,

- wyrok SA w Szczecinie z dnia 10.11.2022 r. w sprawie I ACa 396/22 wraz z uzasadnieniem k. 33 – 39.

W okresie od marca 2006 r. do 10 października 2022 r. R. M. wpłaciła na poczet spłaty kredytu kwotę 159 134,81 zł i 20 234,62 CHF.

Po odjęciu od kwoty wpłaconej w złotych polskich składki w kwocie 265,31 zł, pozwana zapłaciła na poczet spłaty kredytu kwotę 158 869,50 zł.

Niesporne, a nadto dowód:

- zestawienie wpłat k. 44 – 47.

Tytułem realizacji wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie (...) Bank Spółka Akcyjna we W. zapłaciła na rzecz kredytobiorczyni następujące kwoty: 50 770 zł, 96 933,95 zł (należność główna przeliczona z (...) na PLN), 15 479,41 zł i 11 520,66 zł tytułem odsetek za opóźnienie, liczonych od kwoty zasądzonej w PLN i kwoty zasądzonej w (...).

Niesporne.

Pismem z dnia 5 października 2023 r. (...) Bank Spółka Akcyjna we W. wezwała pozwaną do zapłaty następujących kwot:

- 169 455,05 zł tytułem zwrotu wypłaconego kapitału kredytu,

- 49 985,63 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia powstałego w związku z udostępnieniem środków pieniężnych na podstawie umowy z dnia 25 stycznia 2006 r.

Dowód:

- pismo z dnia 05.10.2023 r. wraz z załącznikami k. 48 – 50,

- wydruk z książki nadawczej k. 51 – 52,

- wydruk ze strony internetowej Poczty Polskiej k. 53.

Pismem z dnia 18 października 2023 r. R. M. wezwała (...) Bank Spółkę Akcyjną we W. do zapłaty kwoty 108 364,81 zł tytułem świadczenia spełnionego z tytułu rat kredytu w okresie od 3 marca 2006 r. do 28 października 2022 r. Ponadto kredytobiorczyni zwróciła bankowi kwotę 59 514,60 zł.

Niesporne, a nadto dowód:

- pismo z dnia 18.10.2023 r. k. 54 – 55.

W piśmie z dnia 1 grudnia 2023 r. (...) Bank Spółka Akcyjna we W. złożyła oświadczenie o potrąceniu roszczenia w kwocie 165 677,82 zł przysługującego bankowi z tytułu wypłaconego kapitału kredytu z roszczeniem w kwocie 108 099,50 zł stanowiącej wierzytelność kredytobiorczyni z tytułu spłaconych rat kredytu, która odpowiada różnicy pomiędzy sumą wpłat (158 869,50 zł) pomniejszonych o kwotę 50 770 zł zapłaconą przez bank. Na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się do wysokości wierzytelności niższej, tj. kwoty 108 099,50 zł.

Niesporne, a nadto dowód:

- pismo z dnia 01.12.2023 r. k. 56 – 57.

Pozwana R. M. w dalszym ciągu jest właścicielką nabytego ze środków uzyskanych z kredytu własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego.

Niesporne, a nadto dowód:

- wydruk z księgi wieczystej Kw (...) k. 40 – 43.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie zarówno w zakresie żądania głównego jak w zakresie żądania ewentualnego.

Powódka, po ostatecznym sprecyzowaniu żądania pozwu pismem z dnia 30 lipca 2024 r., domagała się zasądzenia na jej rzecz od pozwanej kredytobiorczyni kwoty 23 446,96 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 października 2023 r. do dnia zapłaty tytułem wzrostu realnej wartości kapitału udostępnionego na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do franka szwajcarskiego numer (...) z dnia 25 stycznia 2006 r. (żądanie główne), a na wypadek nieuwzględnienia tego roszczenia – wniosła o zasądzenie kwoty 23 701,05 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty ponad nominalną kwotę kapitału kredytu w związku ze zmianą wartości pieniądza w czasie wynikająca z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza (żądanie ewentualne), powołując na treść przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i nienależnym świadczeniu (art. 405 i 410 k.c.) oraz w odniesieniu do żądania ewentualnego - przepisów o waloryzacji sądowej świadczenia pieniężnego (art. 358 ¹ par. 3 k.c.).

Żądanie główne nie zasługiwało na uwzględnienie.

Niesporne pomiędzy stronami było, że na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do franka szwajcarskiego numer (...) z dnia 25 stycznia 2006 r., która to umowa została uznana za nieważną, bank udostępnił pozwanej kwotę 165 677,82 zł. Nie było również sporne, że wynikające z tej umowy świadczenia zostały spełnione w wysokości kwot nominalnych.

Na skutek upadku (stwierdzenia nieważności) umowy kredytu, zgodnie z teorią tzw. dwóch kondykcji, stronom przysługują dwa odrębne wzajemne roszczenia z tytułu zwrotu nienależnie spełnionych świadczeń (art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c.), tzn. kredytobiorcy o zwrot przez bank dotychczas uiszczonych należności z tytułu spłat rat kredytu a bankowi o zwrot wypłaconej kwoty kredytu.

Przepis art. 405 k.c. stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Zgodnie natomiast z art. 410 par. 1 i 2 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (par. 1). Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (par.2 ).

Obowiązek wydania korzyści (art. 405 k.c.), gdy jej przedmiotem jest od samego początku suma pieniężna, powstaje z chwilą jej uzyskania przez wzbogaconego. Suma ta powinna być zwrócona – co do zasady - według wartości nominalnej, jednak w warunkach określonych w art. 358 ¹ § 3 k.c., sąd może zmienić wysokość świadczenia ( por. uchwałę SN z dnia 8 października 1992 r., III CZP 117/92; wyrok SN z dnia 9 października 1997 r., I CKN 263/97, LEX nr 83806; wyrok SN z dnia 17 kwietnia 2000 r., V CKN 32/00, LEX nr 52429; wyrok SN z dnia 11 stycznia 2002 r., IV CKN 571/00, LEX nr 483297; wyrok SN z dnia 17 stycznia 2002 r., III CKN 1500/00, OSNC 2002, nr 11, poz. 140; wyrok SN z dnia 15 stycznia 2004 r., II CK 348/02, LEX nr 464824; wyrok SN z dnia 22 września 2005 r., IV CK 103/05, LEX nr 286773; wyrok SN z dnia 30 stycznia 2007 r., IV CSK 360/06, IC 2008, nr 12, s. 41; wyrok SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., II CSK 547/06, LEX nr 457803; wyrok SN z dnia 17 listopada 2011 r., IV CSK 68/11).

W ocenie Sądu zmiana wysokości świadczenia poprzez uwzględnienie czy to „wzrostu realnej wartości kapitału udostępnionego na podstawie umowy kredytu hipotecznego nominowanego do franka szwajcarskiego”, czego domaga się strona powodowa jako żądania głównego, czy to na podstawie przepisu art. art. 358 ¹ § 3 k.c., który ma stanowić podstawę żądania ewentualnego, nie jest dopuszczalna w przypadku żądania zwrotu świadczenia spełnionego przez bank na rzecz kredytobiorcy mającego status konsumenta na podstawie umowy, która została następnie uznana za nieważną.

Z treści umowy z dnia 25 stycznia 2006 r. jednoznacznie wynika, że pozwana zawarła ją jako konsumentka. Podlega zatem ochronie przewidzianej w dyrektywie Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zgodnie z postanowieniem art. 6 ust. 1 i 2 państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Państwa Członkowskie podejmą niezbędne kroki do zapewnienia, iż konsument nie utraci ochrony przyznanej mu na mocy niniejszej dyrektywy, poprzez wybór prawa państwa trzeciego jako prawa obowiązującego w stosunku do danej umowy, jeśli ta ostatnia pozostaje w ścisłym związku z terytorium Państw Członkowskich. Zgodnie par. 7 ust. 1 – 3 zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów Państwa Członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami. Środki określone w ust. 1 obejmują postanowienia, według których osoby i organizacje mające uzasadniony interes na mocy prawa krajowego, związany z ochroną konsumentów, będą mogły wszcząć postępowanie zgodnie z właściwym prawem krajowym przed sądami lub przed organami administracyjnymi mającymi odpowiednie kwalifikacje do decydowania, czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe; co umożliwi powyższym osobom i organizacjom podjęcie stosownych i skutecznych środków w celu zapobieżenia dalszemu stosowaniu takich warunków. W poszanowaniu przepisów prawa krajowego prawne środki zabezpieczające określone w ust. 2 można skierować oddzielnie lub łącznie przeciwko kilku sprzedawcom lub dostawcom z tego samego sektora gospodarki lub przeciwko ich stowarzyszeniom, które stosują lub zalecają stosowanie tych samych lub podobnych ogólnych warunków umowy.

Na wstępie wskazać należy, że korzystanie przez kredytobiorcę z kapitału na podstawie nieważnej umowy, nie stanowi jakiegokolwiek świadczenia banku na jego rzecz, ale jest wynikającym z nienależnego świadczenia stanem faktycznym, który nie powoduje powstania żadnych roszczeń poza samym roszczeniem o zwrot rzeczonego kapitału. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału przez kredytobiorcę, bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku, nie ma żadnego znaczenia, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie przewiduje obowiązku zapłaty utraconych korzyści ( lucrum cessans), w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 par. 2 k.c.).

Z przywołanych regulacji dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r., a w szczególności art. 6 ust. 1 i 2 jednoznacznie wynika, że to przedsiębiorca stosujący w umowach niedozwolone klauzule ponosi ryzyko związane z ich wyeliminowaniem i musi się wystrzegać takich zapisów. Gdyby więc uznać, że bankowi należy się czy to „urealnienie” wartości wypłaconego kapitału, czy to jego waloryzacja, bądź też wynagrodzenie na jakiejkolwiek podstawie prawnej, choć nieważność zawartej umowy wynika z działania samego banku, ponieważ to bank wzorce umów przygotował, doszłoby do sytuacji, w której bankowi opłacałoby się zawierać umowy niezgodne z prawem, bo w każdym przypadku osiągałby zysk. W takim ujęciu bank zarabiałby albo poprzez stosowanie klauzul niedozwolonych, albo otrzymałby wynagrodzenie, gdyby umowa została unieważniona, a kredytobiorca – konsument w żadnej z tych sytuacji nie byłby chroniony. Tymczasem celem art. 6 dyrektywy 93/13 jest to, aby konsument nie został związany nieuczciwymi warunkami umownymi stosowanymi przez przedsiębiorcę, w tym wypadku przez bank, a ochrona ta ma służyć realizacji celu odstraszającego zawartego w art. 7 tej dyrektywy. Polegać ma ona na tym, aby przedsiębiorca w umowach zawieranych z konsumentem nie wprowadzał nieuczciwych warunków. Obowiązek zapłaty przez konsumenta na rzecz banku świadczenia wykraczającego poza nominalną wartość udostępnionego konsumentowi kapitału osłabiałoby odstraszający skutek wynikający z art. 6 i 7 dyrektywy 93/13. Takie praktyki powodowałyby, że cele dyrektywy 93/13 zostałyby pozbawione skuteczności.

Z powyższym stanowiskiem w pełni koresponduje oficjalna opinia Rzecznika Generalnego (...) z 16 lutego 2023 r., wedle której bankom nie przysługuje prawo do roszczenia pieniężnego wykraczającego poza sam zwrot kapitału kredytu przez konsumenta. Uznanie umowy kredytu hipotecznego za nieważną stanowi konsekwencję zamieszczenia w tej umowie nieuczciwych warunków przez bank. Przedsiębiorca nie może czerpać korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek własnego bezprawnego działania. W przypadku uwzględniania takich roszczeń banków, nie byłoby to działanie zniechęcające te instytucje do dalszego stosowania nieuczciwych warunków w umowach kredytowych. Dodatkowo naliczanie wynagrodzenia przez banki za kapitał udzielony mocą umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej, określane niekiedy mianem bezpodstawnego wzbogacenia konsumenta, mogłoby zniechęcić konsumentów do dochodzenia swoich praw przed sądem. To z kolei pozbawiłoby skuteczności dyrektywę 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Choć przywołana opinia nie jest wiążąca, to jednak w pełni pokrywa się z ugruntowanym stanowiskiem doktryny prawa krajowego.

W wyroku z dnia 15 czerwca 2023 roku w sprawie C-520/21 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że w przypadku uznania, że umowa kredytu między bankiem a kredytobiorcą jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie temu, by bank miał prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot wypłaconego kapitału oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę. (...) wskazał nadto, że przyznanie prawa dochodzenia przez banki innych roszczeń poza zwrotem kwoty kapitału przyczyniłoby się do wyeliminowania efektu odstraszającego wywieranego na przedsiębiorców. Jednocześnie, ograniczałoby to skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę, gdyby byli oni narażeni na ryzyko zapłaty takiej rekompensaty. Taka wykładnia groziłaby stworzeniem sytuacji, w których bardziej korzystne dla konsumentów byłoby raczej kontynuowanie wykonania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które wywodzą oni ze wspomnianej dyrektywy. W tym względzie, po pierwsze, zgodnie z zasadą nemo auditur propriam turpitudinem allegans (powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany) nie można dopuścić ani do tego, by strona czerpała korzyści gospodarcze ze swojego niezgodnego z prawem zachowania, ani do tego, by otrzymała odszkodowanie za niedogodności nim wywołane. Ewentualne uznanie umowy kredytu hipotecznego za nieważną jest bowiem skutkiem stosowania nieuczciwych warunków przez bank. W związku z tym nie może on uzyskać odszkodowania za utratę zysku analogicznego do tego, jaki zamierzał osiągnąć z umowy. Jednocześnie (...) podkreślił, że podnoszony argument o zagrożeniu stabilności rynków finansowych nie ma znaczenia w ramach wykładni dyrektywy, która ma na celu ochronę konsumentów. Trybunał wskazał ponadto, że przedsiębiorcy nie mogą obchodzić celów realizowanych przez dyrektywę ze względu na zachowanie stabilności rynków finansowych. Do instytucji bankowych należy bowiem organizacja działalności w sposób zgodny z tą dyrektywą. Następnie stanowisko to zostało podtrzymane w postanowieniu (...) z dnia 11 grudnia 2023 r. ( sprawa C-756/22).

Analizując powyższe judykaty (...) oraz obowiązujące przepisy prawa Sąd uznał, że w polskim porządku prawnym brak jest tego rodzaju rozwiązań prawnych, które zezwalałyby na przyznanie przedsiębiorcy dalszych, poza zwrotem wypłaconego kapitału, świadczeń. Podstawy prawne wskazane przez powodowy bank na uzasadnienie zgłaszanych żądań nie spełniają warunków wyznaczonych linią orzeczniczą Trybunału. Ochrona konsumentów zagwarantowana dyrektywą 93/13 nie kończy się wraz z unieważnieniem umowy, albowiem w wypadku unieważnienia umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą ze względu na nieuczciwy charakter jednego z jej warunków do państw członkowskich należy uregulowanie, w drodze ich prawa krajowego, skutków tego unieważnienia, z poszanowaniem ochrony przyznanej konsumentowi przez tą dyrektywę, w szczególności poprzez zagwarantowanie przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument ten znajdowałby się w braku takiego nieuczciwego warunku (wyrok (...) z dnia 16 marca 2023 r., w sprawie C - 6/22, (...):EU:C:2023:216, pkt 33). W postanowieniu z dnia 24 listopada 2024 r. ( sygn. akt I CSK 2971/24) Sąd Najwyższy natomiast wyraził pogląd, że jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia.

Treść powyższych orzeczeń stoi zatem na przeszkodzie uwzględnieniu roszczenia strony powodowej o zwrot kwoty należnej ponad nominalną kwotę kapitału kredytu tytułem urealnienia wartości pieniądza i tym samym zmianie wysokości świadczenia w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Świadczenie z tego tytułu zmierza bowiem do uzyskania przez bank rekompensaty świadczenia, które uzyskałby w przypadku dalszego wykonywania umowy zawierającej niedozwolone klauzule umowne. A taki sposób wykładni przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu sprzeciwia się ochronie przysługującego konsumentom z mocy przywołanej dyrektywy nr 93/13.

Na uwzględnienie nie zasługuje również żądanie ewentualne waloryzacji świadczenia z tytułu wypłaconego kapitału i zasądzenia żądanej pozwem kwoty z tego tytułu.

Strona powodowa oparła roszczenie waloryzacyjne o treść art. 358 [1] par. 3 k.c., który stanowi, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Paragraf 4 tego przepisu stanowi jednak, że z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Już zatem z tego względu uznać należy przedmiotowe żądanie za nieuzasadnione. Sąd orzekający podziela w tym zakresie pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Katowicach z 20 sierpnia 2008 r. (sygn. akt V ACa 283/08), że „Nie można zgodzić się z twierdzeniem by zakaz waloryzacji świadczenia pieniężnego na rzecz strony prowadzącej przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa, odnieść należało wyłącznie do świadczeń umownych i by hipotezą tego przepisu nie były objęte świadczenia wynikające z umowy nieważnej. Należy tu zważyć, iż zakres dopuszczalnej waloryzacji określa art. 358 (1) § 3 k.c., a z uregulowania tego przepisu wynika, że sądowa waloryzacja odnosi się do wszelkich zobowiązań, bez względu na źródło ich powstania. Mogą to być zatem zobowiązania do świadczenia pieniężnego powstałe zarówno z umów jak i z innych zdarzeń. Stąd też dopuszcza się możliwość waloryzacji także świadczenia pieniężnego podlegającego zwrotowi z nieważnej umowy. Nie ma racjonalnego powodu do przeprowadzenia zwężającej interpretacji art. 358 (1) § 4 k.c. i przyjęcia, iż zakaz waloryzacji w odniesieniu do stron prowadzących przedsiębiorstwo nie dotyczy innych świadczeń pieniężnych jak tylko tych, których źródłem jest umowa. Tym bardziej, iż przepis ten jedynie wskazuje, iż z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa, a wobec tego zakaz ten nie może być odnoszony do innego zakresu waloryzacji niż ten dopuszczony przepisem art. 358(1) § 3 k.c. skoro wprowadza jedynie kryterium podmiotowe, a nie przedmiotowe, wyłączenia możliwości żądania waloryzacji. Świadczenie pieniężne należne powódce aczkolwiek wynika z nieważnej umowy, to jednak uznać należy za pozostające w związku z prowadzeniem przez nią przedsiębiorstwa gdyż wystarczające jest tu to by świadczenie pozostawało w jakimkolwiek związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie ulega wątpliwości, iż sama umowa, która okazała się być czynnością nieważną, stanowiła przejaw działalności gospodarczej obu stron. Jeśli więc czynność taka podjęta została przez obie strony w ramach prowadzonej działalności gospodarczej to następnie zwrot świadczenia z takiej czynności, w konsekwencji ustalenia, iż jest ona nieważna uznać należy za pozostające w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa gdyż także to świadczenie (wierzytelność) wchodzi w skład przedsiębiorstwa - jako składnik niematerialny przedsiębiorstwa przeznaczony do realizacji zadań gospodarczych (art. 551 k.c.).”

Nadto wskazać należy, że w wyroku z dnia 12 stycznia 2024 r. (C – 488/23) (...) wypowiedział się wprost co do zasadności waloryzacji świadczenia przysługującego bankowi i stwierdził, że dokonywana przez sąd waloryzacja świadczenia banku stanowi tak naprawdę rekompensatę, a zatem już ze względu na sam charakter takiego świadczenia jego przyznanie oznaczałoby, że prawo przedsiębiorcy wykracza poza zwykłą spłatę kapitału i zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę. P rawo unijne stoi na przeszkodzie takiej wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa miałaby prawo żądać od konsumenta rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji świadczenia wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. (...) wskazał wprost, że artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że: w kontekście uznania za nieważną w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję kredytową, a to ze względu na to, że umowa ta zawierała nieuczciwe warunki, bez których nie mogła dalej obowiązywać, przepisy te stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta, poza zwrotem kwot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty, rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji świadczenia wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej danego pieniądza po wypłaceniu tego kapitału rzeczonemu konsumentowi. Europejski Trybunał Sprawiedliwości wskazał nadto, że kredytodawca nie może czerpać zysków ze swoich nieuczciwych praktyk. Gdyby przedsiębiorca mógł osiągać jakikolwiek profity w związku z zawarciem umowy, która wprowadzała klienta w błąd i była dla niego niekorzystna, to zniweczyłoby to cel dyrektywy 93/13, która ma za zadanie chronić konsumentów.

Z powyższych względów Sąd oddalił zarówno powództwo główne jak i powództwo ewentualne w całości.

Stan faktyczny sprawy Sąd ustalił na podstawie załączonych przez stronę powodową dokumentów prywatnych, których prawdziwość i wiarygodność nie była kwestionowana. Sąd oddalił natomiast wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu bankowości na wykazanie faktów wskazanych w pozwie:

- weryfikacji wysokości bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej, a odpowiadającego korzyści kredytobiorcy powstałej na skutek udostępnienia mu kapitału na podstawie umowy kredytu, która następczo została uznana za nieważną, przy uwzględnieniu założeń wskazanych w pozwie (k. 3 v.),

- zweryfikowania prawidłowości wskazanej przez bank wysokości zwaloryzowanej kwoty udostępnionej kredytobiorcy w ramach uruchomienia kredytu na podstawie umowy kredytu, która następczo została uznana za nieważną, przy uwzględnieniu założeń wskazanych w pozwie (k. 3 v. – 4),

oraz w piśmie z dnia 30 lipca 2024 r.:

- weryfikacji wskazanej przez powoda wysokości kwoty wzrostu realnej wartości wypłaconego kapitału kredytu na podstawie umowy kredytu, która następczo została uznana za nieważną, przy uwzględnieniu założeń wskazanych w piśmie z dnia 30 lipca 2024 r. (k. 87 v.),

ponieważ z uwagi na fakt, że stronie powodowej nie przysługuje roszczenie ani o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia,. ani o zwrot realnej wartości wypłaconego kapitału, ani też roszczenie o dokonanie waloryzacji kapitału, ustalenia w powyższym zakresie nie mają istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a zatem prowadzenie postępowania dowodowego zmierzałoby jedynie do przedłużenia postępowania (art. 235 ² par. 1 pkt 2 i 5 k.p.c.).

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z wyrażoną w art. 98 par. 1 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zwrotu kosztów celowych. Powódka zobowiązana jest zwrócić pozwanej koszty procesu w kwocie 3 617 złotych, na które składa się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej w osobie adwokata w wysokości 3 600 zł, zgodnie z par. 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2016 r., poz. 1800 ze zm.) oraz oplata skarbowa od złożonego dokumentu pełnomocnictwa procesowego w kwocie 17 zł. Od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu Sąd przyznał stronie pozwanej odsetki w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sąd nie znalazł podstaw do przyznania stronie pozwanej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wysokości przekraczającej minimalną stawkę wynikającą z par. 2 pkt 5 ww. rozporządzeni, ponieważ zarówno w dacie wniesienia pozwu jak i w dacie orzekania zagadnienia prawne będące przedmiotem sporu nie budzą poważnych wątpliwości w orzecznictwie, a rozstrzygnięcie sprawy nie wymagało przeprowadzenia obszernego postępowania dowodowego - sprawa została rozpoznana po przeprowadzeniu jednej rozprawy. W tej sytuacji wynagrodzenie w stawce minimalnej należy uznać za adekwatne do niezbędnego nakładu pracy pełnomocnika strony pozwanej i jego wkładu w rozstrzygnięcie sprawy.

Z powyższych względów Sąd orzekł jak w wyroku.

Sędzia Małgorzata Janik-Białek