Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 września 2025 r.

Sąd Okręgowy (...) VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Aleksandra Mitros

Protokolant: st. sekr. sąd. Joanna Wilczyńska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 września 2025 r. w S.

sprawy z powództwa C. L.

przeciwko Kuratorium (...) w S.

o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego (...)

z dnia 20 czerwca 2024 r., sygn. akt IX P 274/23

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda C. L. na rzecz pozwanego Kuratorium (...) w S. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed sądem II instancji kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych wraz z odsetkami – w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od 12 września 2025 r. do dnia zapłaty.

sędzia Aleksandra Mitros

Sygn. akt VI Pa 114/24

UZASADNIENIE

Powód C. L. pozwem z dnia 17 sierpnia 2023 r. wniesionym przeciwko Kuratorium (...) w S., po ostatecznym sprecyzowaniu żądań, wniósł o przywrócenie do pracy, zapłatę 2 699,16 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że był zatrudniony w Kuratorium (...) w S. jako starszy inspektor, na samodzielnym stanowisku do spraw obronnych i informacji niejawnych w wymiarze 0,2 etatu za wynagrodzeniem 1 349,58 zł miesięcznie. W dniu 28 sierpnia 2023 r. pozwany wygasił łączącą strony umowę o pracę podając jako przyczynę art. 11 ust. 3 w związku z art.12. ust. 6 pkt 3 ustawy z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy służbie cywilnej oraz niektórych ustaw (Dz.U.2023.1195), albowiem powód nie złożył oświadczenia lustracyjnego w przepisanym terminie. Zdaniem powoda wygaszenie umowy o pracę nastąpiło z naruszeniem prawa, bez wykazania winy i bez uwzględnienia jego dorobku zawodowego. Podniósł, że w połowie 1990 roku został pozytywnie zweryfikowany i po złożeniu przysięgi wojskowej kontynuował zawodową służbę woskową w korpusie kontrwywiadowczym Wojskowej Służby Informacyjnej. Po przepracowaniu ponad 29 lat przeszedł do rezerwy w stopniu oficera starszego. Argumentował, że jego działalność służbowa zarówno przed rokiem 1990 jak i w okresie późniejszym jest całkowicie weryfikowalna na podstawie zasobów archiwalnych np. na podstawie streszczeń prowadzonych spraw i materiałów. Ponadto wskazał, że ma aktualnie ukończone 64 lata życia i z dniem 19 kwietnia 2023 roku wszedł w okres ochronny, przez co wygaśniecie stosunku pracy narusza jego prawa nabyte i podstawowe zasady ochrony stosunku pracy w tym wieku.

Pozwane Kuratorium (...) w S. w odpowiedzi na pozew wniosło o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych przecząc temu, by to pracodawca wygasił stosunek pracy powoda. Powód należał do kręgu osób obowiązanych do złożenia oświadczenia lustracyjnego na podstawie przepisu prawa, czego jednak nie dokonał. Stosunek pracy pracownika, który był do tego zobowiązany, a tego nie zrobił, wygasł. Strona pozwana podkreśliła, że powód był świadomy konieczności złożenia oświadczenia, nie tylko z uwagi na powszechnie wiadomy fakt związany z wprowadzeniem zmian przepisów ustawy o służbie cywilnej, co było szeroko komentowane w przestrzeni publicznej, ale również z uwagi na fakt, iż ówczesna Dyrektor Wydziału Kadr i Administracji pozwanego przypominała mu o tym obowiązku i jego konsekwencjach. Pomimo wiedzy o obowiązku złożenia oświadczenia lustracyjnego powód w wyznaczonym terminie nie przedstawił pozwanej stosownego dokumentu, wobec czego, na podstawie art. 12 ust. 6 pkt 3 ustawy nowelizującej, strona pozwana, pismem z dnia 28 lipca 2023 r., poinformowała powoda o wygaśnięciu stosunku ex lege.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia okresu ochronnego, jakim z uwagi na wiek, winien być objęty powód, strona pozwana wskazała, że zgodnie z oświadczeniem powoda z dnia 18 sierpnia 2010 r. ma on ustalone prawo do emerytury, w konsekwencji pracownik, który nabył prawo do emerytury, kontynuując stosunek pracy nie korzysta już z ochrony przedemerytalnej przewidzianej w art. 39 Kodeksu pracy.

Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2024 r. Sąd Rejonowy (...) IX Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powództwo (punkt I.) i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II.).

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Powód od 23 sierpnia 2010 r. do 27 lipca 2023 r. był zatrudniony w Kuratorium (...) w S. na stanowisku starszy inspektor - samodzielne stanowisko ds. obronnych i informacji niejawnych w niepełnym wymiarze czasu pracy (0,2 etatu). Do jego zakresu obowiązków należały m.in.: realizacja planowania obronnego w urzędzie (...) Kuratora Oświaty zmierzających do przygotowania wojewódzkiego systemu oświaty do sprawnego funkcjonowania w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny, prowadzenie spraw związanych z udziałem (...) Kuratora Oświaty w realizowanym przez Wojewodę (...) procesie zarządzania kryzysowego w województwie do szkół i placówek, a także realizacja zadań z zakresu ochrony informacji niejawnych oraz kontrola przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych w urzędzie.

Powód do 27 lipca 2023 r. nie złożył oświadczenia lustracyjnego zgodnie z art. 7 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 10a ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. Nr 218, poz. 1592).

O konieczności złożenia oświadczeń lustracyjnych pozwane informowało swoich pracowników za pośrednictwem Intranetu. O obowiązku tym dodatkowo przypominała powodowi dyrektor wydziału administracji i kadr M. Ś.. Powód mimo monitów nie złożył oświadczenia lustracyjnego.

Kuratorium (...) w S., pismem z dnia 28 lipca 2023 r., poinformowało powoda o wygaśnięciu stosunku pracy ex lege.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy oddalił powództwo i wskazał, że spór dotyczył wykładni przepisów prawa regulujących wygaśnięcie stosunku pracy w sytuacji uchybienia obowiązkowi złożenia oświadczenia lustracyjnego. Okoliczności faktyczne - w ocenie Sądu I instancji - w zasadzie niesporne, niemal w całości znajdowały oparcie w dokumentach. Oceniając zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, Sąd ten nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów urzędowych i prywatnych powołanych w ustaleniach stanu faktycznego. Za podstawę ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy przyjął również zeznania świadka M. Ś. oraz dowód z przesłuchania powoda.

Sąd I instancji wskazał, że o obowiązku złożenia oświadczenia, dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r., zwanego dalej ,,oświadczeniem lustracyjnym'', przez osoby urodzone przed dniem 1 sierpnia 1972 r., pełniące funkcje publiczne, w tym przez członków korpusu służby cywilnej stanowi art. 7 ust. 1 ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów z dnia 18 października 2006 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 273). Zgodnie z treścią art. 11 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw z dnia 14 kwietnia 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 1195): dalej także jako „ustawa zmieniająca”, członkowie korpusu służby cywilnej oraz urzędnicy państwowi, urodzeni przed dniem 1 sierpnia 1972 r., którzy do dnia wejścia w życie tego przepisu nie złożyli oświadczeń lustracyjnych na podstawie przepisów odrębnych byli obowiązani do ich złożenia w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie tego przepisu, tj. w terminie do 27 lipca 2023 r. w myśl ust. 3 przywołanego artykułu, w przypadku niezłożenia oświadczenia lustracyjnego w ustawowym terminie, stosunki pracy osób objętych wymogiem lustracyjnym, wygasają z dniem, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia lustracyjnego.

Sąd Rejonowy zauważył, że przepisy ustawy zmieniającej nie przewidziały alternatywnych rozwiązań i możliwości przeprowadzenia „postępowania naprawczego” wobec osób, które nie dopełniły wymogu złożenia oświadczenia lustracyjnego w terminie do 27 lipca 2023 r. W myśl art. 12 ust. 6 pkt 3 ustawy zmieniającej dyrektor generalny urzędu był zobowiązany w takim przypadku do zawiadomienia na piśmie osób, które nie złożyły oświadczeń lustracyjnych, o wygaśnięciu ich stosunków pracy z mocy prawa, w dniu następującym po upływie tego terminu na złożenie oświadczenia lustracyjnego.

Kontynuując, Sąd I instancji wskazał, że kwestię wygaśnięcia stosunku pracy reguluje art. 63 Kodeksu pracy, zgodnie z którym umowa o pracę wygasa w przypadkach określonych w Kodeksie oraz w przepisach szczególnych. Art. 67 k.p. stanowi z kolei, że w razie naruszenia przez pracodawcę przepisów niniejszego oddziału, pracownikowi przysługuje prawo odwołania do sądu pracy. W zakresie roszczeń stosuje się odpowiednio przepisy oddziału 6 niniejszego rozdziału, czyli oddziału regulującego uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia. Naruszenie przez pracodawcę przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy, o którym stanowi art. 67 k.p., polega na odmowie dalszego zatrudniania pracownika, będącej skutkiem wadliwego uznania, że wystąpiło zdarzenie powodujące ustanie tego stosunku. Taka odmowa powoduje wygaśnięcie stosunku pracy, a pracownikowi przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2010 r. I PK 77/10, OSNP 2012 nr 3-4, poz. 34, str. 105).

W konsekwencji, zdaniem Sądu Rejonowego, zakresem kontroli sądowej objęte było ustalenie, czy pracodawca prawidłowo ustalił, że nastąpiło zdarzenie powodujące wygaśnięcie stosunku pracy powoda, przy czym poza sporem pozostawało, że powód nie złożył oświadczenia lustracyjnego w terminie wynikającym z art. 11 ust. 3 powołanej wyżej ustawy zmieniającej. W o cenie Sądu Rejonowego, pozwany pracodawca miał obowiązek poinformować powoda o konieczności i terminie złożenia oświadczenia lustracyjnego wynikającego z art. 11 ustawy z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych ustaw (Dz.U. poz. 1195), ponieważ obowiązek ten wypływa z treści przepisu art. 94 pkt 1 k.p., na co wskazuje orzecznictwo, które Sąd Rejonowy podziela. W ocenie Sądu I instancji, w niniejszej sprawie pracodawca nie uchybił swojemu obowiązkowi, ponadto z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika w sposób jednoznaczny i niebudzący żadnych wątpliwości, że powód był świadomy istnienia takiego obowiązku, bowiem informację o konieczności złożenia oświadczeń lustracyjnych pracodawca podał do wiadomości pracowników, w tym powoda za pośrednictwem Intranetu, a następnie, osobiście przekazała ją powodowi M. Ś. – dyrektor wydziału administracji i kadr Kuratorium (...) w S..

Powód utrzymywał, mimo świadomości ciążącej na nim powinności, że takiego oświadczenia nie złożył, bo jego zdaniem, niezależnie od tego czy takie oświadczenie by złożył czy nie to skutek w postaci wygaśnięcia stosunku pracy i tak by nastąpił. W ocenie powoda, ustawa nakładająca na niego obowiązek złożenia oświadczenia lustracyjnego jako taka jest niekonstytucyjna i stygmatyzująca, w sytuacji, gdy pełnił on do 2020 roku specjalną służbę wojskową, państwo mu ufało, czego dowodem były wielokrotne pozytywne weryfikacje jego osoby. Poglądu tego Sąd Rejonowy nie podzielił, wskazując, że – w jego ocenie - obowiązek złożenia oświadczenia lustracyjnego w demokratycznym państwie prawnym jako taki nie jest niekonstytucyjny, co wynika z orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, który na przestrzeni lat wielokrotnie badał konsekwencje prawne procedury lustracyjnej. Sąd I instancji zauważył, że przedmiotem postępowania lustracyjnego jest prawdziwość oświadczenia lustracyjnego. Jednym ze środków prowadzących do realizacji przedmiotu (a pośrednio - celu) jest przewidziana ustawą sankcja w postaci zakazu pełnienia pewnych funkcji i zajmowania pewnych stanowisk przez określony czas w wypadku złożenia nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego. Chodzi więc o to, aby osoby będące w przeszłości funkcjonariuszami, pracownikami i współpracownikami organów bezpieczeństwa państwa ujawniały - w imię transparentności życia publicznego - fakt służby, pracy lub współpracy, a także o usunięcie niebezpieczeństwa związanego np. z szantażem, który mógłby być zastosowany wobec tych osób ze względu na nieujawnione fakty z przeszłości. Dlatego też istotne jest w konsekwencji ustalenie przede wszystkim faktu służby, pracy, czy współpracy, a nie samego kłamstwa danej osoby. Sama współpraca nie zamyka obywatelowi drogi do pełnienia funkcji publicznych. Negatywne konsekwencje dla zainteresowanych osób, które pełnią lub zamierzają pełnić funkcje publiczne, powoduje zatem nie współpraca, lecz złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 maja 2007 r., K 2/07, Dz.U. 2007 nr 85, poz. 571, str. 5300). Sąd Rejonowy przytoczył również tezy uzasadnienia wyroku Trybunału z dnia 5 marca 2003 r. (sygn. K 7/01, OTK ZU nr 3/ (...), poz. 19), w którym Trybunał podkreślił, że procedury lustracyjne mają na celu nie odpowiedzialność osób nimi objętych, ale ochronę jawności życia publicznego.

W ocenie Sądu I instancji, w ustalonym stanie faktycznym, warunkiem zastosowania rozproszonej oceny konstytucyjności przyjętych w ustawie z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych ustaw rozwiązań prawnych w kontekście ich konsekwencji dla zatrudnienia powoda, było złożenie przez powoda oświadczenia lustracyjnego. Dalej Sąd ten wskazał, że praktyka odmawiania stosowania przez sądy ustaw, które są zdaniem sądów niekonstytucyjne, wynika z przywoływanej zasady nadrzędności Konstytucji wyrażonej w art. 8 ust. 1 i nakazu bezpośredniego jej stosowania, wyrażonego w art. 8 ust. 2 Konstytucji RP. W wyroku z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98 Sąd Najwyższy stwierdził, że sądy powszechne są uprawnione do badania zgodności stosowanych przepisów ustawowych z Konstytucją. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności jak też niezgodności z Konstytucją, jest wyraźnie sprzeczne z art. 8 ust. 1 Konstytucji RP, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod pojęciem „stosowanie” należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie prawa (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2001 r., III RN 189/00, OSNP 2002 nr 6, poz. 130, w którym opowiedziano się za możliwością dokonania przez sąd oceny zgodności przepisu z Konstytucją oraz stwierdzono, że sąd dokonując oceny konstytucyjności przepisu ustawy nie wkracza w kompetencje Trybunału Konstytucyjnego).

Jak zauważył Sąd Rejonowy, obecnie w doktrynie i orzecznictwie nie ma żadnych wątpliwości, że sąd powszechny może odmówić zastosowania określonego przepisu, jeśli uzna go za niezgodny z Konstytucją. Sąd ten przywołał w tym zakresie uchwałę Sądu Najwyższego - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 listopada 2022 r., sygn. akt III PZP 2/21 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 34 z glosą częściowo krytyczną B. Nity, Przegląd Sądowy nr 5, poz. 153)

Sąd I instancji wskazał, że - rozpoznając niniejszą sprawę - doszedł do przekonania, że w zakresie jego kognicji leżało badanie, czy wygaśnięcie stosunku pracy na skutek złożenia oświadczenia lustracyjnego było konstytucyjne, w tym czy zaistniały zdarzenia, które uzasadniałyby zakończenie zatrudnienia w taki sposób. Sąd ten zauważył, że w praktyce sądowej znane są podobne przypadki - sądy prowadziły kontrolę zasadności wywodzenia przez Państwo negatywnych skutków powodowanych procedurą lustracyjną na gruncie spraw emerytalnych. Judykatura wypracowała wówczas stanowisko, zgodnie z którym służba „na rzecz państwa totalitarnego” nie musi być tożsama ze służbą pełnioną w okresie istnienia tego państwa i w ramach istniejących w tym państwie organów i instytucji. Nie każde bowiem nawiązanie stosunku prawnego w ramach służby państwowej wiąże się automatycznie z zindywidualizowanym zaangażowaniem bezpośrednio ukierunkowanym na realizowanie charakterystycznych dla ustroju tego państwa jego zadań i funkcji. Charakteru służby „na rzecz” państwa o określonym profilu ustrojowym nie przejawia ani taka aktywność, która ogranicza się do zwykłych, standardowych działań podejmowanych w służbie publicznej, to jest służbie na rzecz państwa jako takiego, bez bezpośredniego zaangażowania w realizację specyficznych - z punktu widzenia podstaw ustrojowych - zadań i funkcji tego państwa, ani tym bardziej taka aktywność, która pozostaje w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa totalitarnego (por. uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 września 2020 r., sygn. akt III UZP 1/20). Z powyższej uchwały (dotyczącej art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...) Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 723) wynika, że za każdym razem należy oceniać pracę danej osoby na rzecz ww. organów na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

W przekonaniu Sądu Rejonowego, podobne kryteria winny być stosowane na gruncie niniejszej sprawy, jednak – w ocenie tego Sądu - nie miał on substratu w postaci oświadczenia lustracyjnego, które mógłby poddać ocenie, bowiem niedopełnienie przez powoda obowiązku, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej pozbawiło Sąd możliwości opisanej wyżej weryfikacji oświadczenia lustracyjnego, a w konsekwencji przemawiało za oddaleniem powództwa. Zdaniem Sądu Rejonowego, powód nie dał sądowi szansy dokonania kontroli konstytucyjności zasadności przepisów wiążących wygaśnięcie stosunku pracy w służbie cywilnej z pełnieniem służby w określonych podmiotach w okresie PRL, nie dopełniając obowiązku złożenia oświadczenia lustracyjnego. Sam zaś obowiązek złożenia tego typu oświadczenia, Sąd Rejonowy uznał­­­­­ za zgodny z regulacjami ustawy zasadniczej.

Na marginesie Sąd I instancji wskazał, że znane jest mu orzecznictwo sądów powszechnych, które w zbliżonych stanach faktycznych uznawały zasadność powództw wywiedzionych w oparciu o te same podstawy prawne, jednak okoliczności faktyczne zapadłych rozstrzygnięć kształtowały się odmiennie ustalonych w niniejszej sprawie.

W punkcie II. wyroku Sąd Rejonowy rozstrzygnął o kosztach procesu na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1935).

Z wyrokiem nie zgodził się powód, który, zaskarżając wyrok w całości, zarzucił Sądowi Rejonowemu naruszenie:

I. przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

1) art. 8 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w związku z art. 177 Konstytucji RP poprzez błędną wykładnię, iż brak złożenia oświadczenia lustracyjnego w świetle oczywiście niekonstytucyjnego art. 11 ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 roku o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw (dalej zwanej: „ustawą zmieniającą”), uniemożliwia zbadanie zgodności z Konstytucją RP regulacji. W przypadku gdy sąd powszechny zawsze jest obowiązany do zweryfikowania czy sąd zachował gwarancje wynikającego z ochrony międzynarodowej praw człowieka;

2) art. 11 ust. 1-3 ustawy zmieniającej w zw. z art. 7 ust. 1 ustawy o ujawnianiu informacji niejawnych o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 - 1990 oraz treści tych dokumentów (dalej zwanej: „ustawą lustracyjną”) poprzez błędną wykładnię dopuszczającą do stosowania zmiany warunków zatrudnienia na podstawie dyskryminacyjnych i retroaktywnych poprzez zobowiązanie do złożenia oświadczenia lustracyjnego, pomimo pozytywnej weryfikacji przez państwo polskie w 1990 roku (tak: certyfikat bezpieczeństwa, w aktach sprawy);

3) art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zw. z art. 4a ustawy o służbie cywilnej poprzez niewłaściwe zastosowanie sprowadzające się do dyskryminacji powoda z uwagi na to, iż urodził się przed dniem 1 sierpnia 1972 roku poprzez zobowiązanie go do złożenia oświadczenia lustracyjnego oraz służby w (...), a więc w świetle znowelizowanych przepisów nawet złożenie oświadczenia lustracyjnego implikowałoby ustanie stosunku pracy na podstawie art 4a ustawy o służbie cywilnej (pomimo, iż powód przeszedł pozytywnie weryfikację i następnie służył w demokratycznych służbach kontrwywiadu wojskowego), tymczasem:

- staż służbowy nie może być kryterium różnicującym (orzeczenie TK z 11.02.1992 r., K 14/91, OTK 1992, nr 1, poz. 7),

- różnicowanie sytuacji prawnej jednostek musi zachować proporcjonalność swobody regulacyjnej państwa (wyrok TK z 11.05.2007 r, K 2/07, OTK-A 2007, nr 5, poz. 48),

- „Musi ponadto pozostawać w związku z zasadami, wartościami i normami konstytucyjnymi uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych.” (P. (...), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz wyd. II, Warszawa 2023, art. 32),

- konieczne jest stwierdzenie konkretnych działań funkcjonariusza składające się na rzeczywiste współdziałanie z organami bezpieczeństwa (wyrok z 5 października 2000 r., II KKN 271/00),

- „dawna, wówczas legalna działalność, której nie można także postawić zarzutu, że była w prawie międzynarodowym uznana za działalność zbrodniczą (por. art. 43 Konstytucji RP) nie może być powodem do dyskryminacji,” (wyrok TK z 28 maja 2003 r., K 44/02, OTK-A 2003, nr 5, poz. 44);

4) art. 91 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez niewłaściwe zastosowanie poprzez brak uwzględnienia wiążącego Polskę prawa międzynarodowego, a mianowicie naruszenie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, tj.:

a) art. 13 poprzez brak zagwarantowania skutecznego środka odwoławczego, w przypadku gdy złożenie oświadczenia lustracyjnego implikowałoby sankcje z art. 4a ustawy o służbie cywilnej, niezależnie od faktycznego przebiegu służby,

b) art. 14 poprzez dyskryminację powoda w jego prawach do zatrudnienia w służbie cywilnej tylko z uwagi na rok urodzenia, w przypadku gdy w momencie zatrudnienia nie było powyższe oceniane negatywnie, co stanowi iż pracodawca bezprawnie zmienił warunki z zatrudnienia w trakcie okresu ochronnego (wiek przedemerytalny);

5) art. 11 ust. 1-3 ustawy zmieniającej w zw. z art. 39 k.p. poprzez niewłaściwe zastosowanie poprzez stwierdzenie ustania stosunku pracowniczego powoda w okresie ochronnym, tymczasem stwierdzenie wygaśnięcia stosunku pracy należy traktować jako bezprawne rozwiązanie umowy o pracę;

6) art. 2 Konstytucji RP w zw. z art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji RP poprzez niewłaściwe zastosowanie poprzez naruszenie prawa powoda do należnego wynagrodzenia;

7) art. 24 Konstytucji RP poprzez niewłaściwe zastosowanie poprzez naruszenie stosunku pracy powoda poprzez wprowadzenie dyskryminacyjnych warunków ustania stosunku pracy na podstawie uprzedniego stosunku służbowego, która to służba nie była kryterium przy zatrudnieniu;

8) art. 63 k.p. w zw. z art. 39 k.p. poprzez błędną wykładnię sprowadzającą się do przyjęcia, iż w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy, ochrona pracownicza z uwagi na wiek przedemerytalny jest wyłączona.

W konsekwencji Sąd I instancji błędnie przyjął, iż brak złożenia oświadczenia lustracyjnego przez powoda implikowało:

- brak możliwości zweryfikowania faktycznego przebiegu służby powoda przed 1990 rokiem,

- uniemożliwia zastosowanie wobec powoda prokonstytucyjnej wykładni prawa art. 11 ust. 1-3 ustawy zmieniającej,

- wygaśnięcie stosunku pracy;

II. naruszenie przepisów postępowania mogących mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

1) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie sprowadzające się do nieuwzględnienia w ocenie Sądu I instancji stanowczego stanowiska powoda, który bezspornie wskazywał, iż nie złożył oświadczenia lustracyjnego z uwagi na to, iż opisany przepis ma charakter oczywiście niekonstytucyjny, a jego służba przed 1990 roku nie miała charakteru „służby na rzecz totalitarnego państwa”, ergo złożenie oświadczenia zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej byłoby de facto wtórną legalizacją bezprawia ustawowego zastosowanego w opisanym przepisie, czego nie można wymagać od obywatela w demokratycznym państwie prawa w rozumieniu art. 2 Konstytucji RP;

2) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie sprowadzające się do przyjęcia jako istotnych zeznań M. Ś. tudzież wiadomości e-mail (k. 56), tymczasem powiadomienie o oczywiście niekonstytucyjnym i dyskryminacyjnym w stosunku do powoda przepisie nie powoduje konwalidacji nieważnego z mocy prawa przepisu tudzież nie nadaje mu ram zgodnych z Konstytucją RP, ergo opisany dowód był nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy, dlatego „informacja o wygaśnięciu stosunku pracy ex lege” narusza prawa pracownicze powoda i jest bezskuteczna.

W konsekwencji powyższych zarzutów doszło do naruszenia przepisów postępowania mogących mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 386 § 4 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie sprowadzające się do nierozpoznania istoty sprawy z uwagi:

- na przyjęcie, iż zgodne z Konstytucją RP jest zobowiązywanie pracowników do składania oświadczeń lustracyjnych w trakcie stosunku pracy (w okresie chronionym), w przypadku gdy opisane kryterium nie było wymogiem zatrudnienia w korpusie służby cywilnej, ergo opisane kryterium ma charakter dyskryminacyjny i retroaktywny, bowiem odnosi się do okoliczności przed nawiązaniem stosunku pracy i przed wejściem w życie przepisu,

- braku oceny przebiegu służby powoda przed 1990 roku sprowadzające się do oceny czy służył „na rzecz totalitarnego państwa” (w perspektywie uchwały SN z dnia 16 września 2020 roku, sygnatura akt: III UZP 1/20) z powołaniem na niezłożenie oświadczenia lustracyjnego, który to obowiązek w stosunku do powoda ma charakter oczywiście niekonstytucyjny,

- na przyjęcie, iż powód dochodzi zaległego wynagrodzenia wyłącznie w kwocie 2.699,16 zł, wbrew literalnemu stanowisku powoda wyrażonemu w piśmie z dnia 18 października 2023 roku, iż dochodzi zaległego wynagrodzenia w pełnym zakresie (co uzasadnia, iż ten został zwolniony w okresie z art. 39 k.p.), tymczasem Sąd I instancji był obowiązany orzec o zaległym wynagrodzeniu do dnia wydania zaskarżonego wyroku, tj. 20 czerwca 2024 roku (tak: wyrok SN z dnia 12 lipca 2005 roku, sygnatura akt II PK 363/04), co uzasadnia stwierdzenie, iż Sąd I instancji nie rozpoznał żądania zasądzenia na rzecz powoda kwoty 13.135,78 złotych.

Mając na względzie powyższe, apelujący wniósł o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez przywrócenie powoda do pracy oraz zasądzenie zaległego wynagrodzenia przysługującego powodowi od pozwanej w wysokości 13.135,78 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także orzeczenie od pozwanej na rzecz powoda obowiązku zwrotu kosztów postępowania za postępowanie przed Sądem I instancji;

2) orzeczenie od pozwanej na rzecz powoda obowiązku zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych;

3) ewentualnie uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądu I instancji, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji;

4) zobowiązanie Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w S. do przedłożenia akt osobowych powoda, a następnie przeprowadzenie dowodów na fakty: oceny przebiegu służby powoda przed 1990 rokiem, braku naruszania podstawowych praw człowieka i wolności, braku „służby na rzecz totalitarnego państwa”;

5) zobowiązanie Służby Kontrwywiadu Wojskowego do przedłożenie akt osobowych powoda, a następnie przeprowadzenie z nich dowodów na fakty: kontynowania po 1990 roku poprzednio realizowanych zadań i obowiązków w warunkach demokratycznego państwa prawa, pozytywnej weryfikacji powoda, dopuszczenie powoda do tajemnic państwowych, wiernej służby powoda na rzecz państwa polskiego z narażeniem życia i zdrowia, realizowania analogicznych zadań i funkcji po 1990 roku do tych realizowanych przed 1990 rokiem;

6) przeprowadzenie rozprawy apelacyjnej oraz przeprowadzenie dowodu z przesłuchania powoda na fakty: charakteru służby przed 1990 rokiem, zatrudnienia u pozwanej, sposobu stwierdzenia ustania stosunku pracowniczego, braku naruszania podstawowych praw i wolności człowieka przez powoda przed 1990 rokiem, przekonania powoda o stosowaniu wobec niego represyjności, niekonstytucyjności oraz dyskryminacji.

W uzasadnieniu apelacji pełnomocnik powoda rozwinął zarzuty przytoczone wyżej i wskazał m.in., że Sąd I instancji nie przeanalizował – zdaniem apelującego - oczywiście niekonstytucyjnego art. 11 ustawy zmieniającej, w sytuacji, gdy nałożenie na funkcjonariusza służby cywilnej, w okresie przedemerytalnym, na podstawie retroaktywnych przesłanek, obowiązku przedstawiania oświadczenia lustracyjnego, samo w sobie jest niekonstytucyjne. Oczywiście niekonstytucyjne jest także stwierdzenie wygaśnięcia stosunku pracy. W powyższym zakresie Sąd I instancji – zdaniem apelującego - powinien uwzględnić także obowiązek zachowania prokonstytucyjnej wykładni prawa - obowiązkiem sądu z urzędu, jako sądu europejskiego, jest zweryfikowanie, czy ustawodawca zwykły dochował standardów wynikających z praw podstawowych jednostek, zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa unijnego (tak: pkt 157 wyroku TS z dnia 19 listopada 2019 r., w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18 oraz wyrok SN z 17.05.2023 r., I (...) 63/22, LEX nr 3563400). Powyższe jest związane nie tylko ze standardem międzynarodowym, ale także standardem konstytucyjnym, który uosabia wartości chronione przez ustawodawcę europejskiego.

Dalej apelujący zauważył, że w orzecznictwie sądów powszechnych przyjmuje się, iż niezłożenie oświadczenia lustracyjnego nie tamuje możliwości stwierdzenia niekonstytucyjności spornych przepisów i uznania zasadności odwołania (wyrok SR w (...) z 19.03.2024 r., IV P 104/23, LEX nr 3711967). Niemniej nawet niezłożenie oświadczenia lustracyjnego nie może uniemożliwiać oceny zgodności z Konstytucją RP przepisu (wyrok SR w (...) z dnia 12 października 2023 roku, sygnatura akt: IV P 77/23). W opisanym rozstrzygnięciu sąd bezspornie uznał, iż art. 11 ust. 1-2 ustawy zmieniającej ma charakter niekonstytucyjny, ergo pominął je. Analogicznie Sąd Rejonowy w (...) w wyroku SR z 7.12.2023 r., IV P 446/23, LEX nr 3688674 pomimo, iż powódka nie złożyła oświadczenia lustracyjnego to dokonał oceny zgodności z Konstytucją RP spornych przepisów. W powyższym zakresie irrelewantna jest wiedza o obowiązku złożenia oświadczenia, w przypadku gdy sąd bezspornie wskazał, iż pracodawca jest obowiązany zapewnić minimalną ochronę pracowniczą.

W ocenie apelującego, pozytywna weryfikacja jest nie do przecenienia w kwestiach dotyczących uprawnień byłych funkcjonariuszy służb mundurowych służących uprzednio w organach bezpieczeństwa państwa (obecnie często zbiorczo określanych jako podpadających pod skutki z art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, (...) . Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2023 r., poz. 1280, z późn. zm.) - zwana również „ustawą zaopatrzeniową”). W tym zakresie apelujący powołał się na orzeczenia, w których – w ocenie apelującego - przejście pozytywnej weryfikacji jest wskazywane jako swoisty element gwarancji dla byłego funkcjonariusza braku dyskryminowania go w prawach i obowiązkach pracowniczych (emerytalnych lub rentowych) po 1990 roku: wyrok SA w (...) z 7.06.2023 r., III AUa 846/21, LEX nr 3603188, wyrok SA w (...) z 17.05.2023 r., III AUa 800/21, LEX nr 3603186, wyrok SA w (...) z 17.05.2023 r., III AUa 802/21, LEX nr 3603197, wyrok SA w (...) z 26.04.2022 r., III AUa 310/21, LEX nr 3433298, wyrok SN z dnia 25 kwietnia 2024 r., I (...) 115/23.

Odnosząc się do naruszenie art. 11 ust. 1-3 ustawy zmieniającej w zw. z art. 39 k.p., apelujący wskazał, że sporna nowelizacja ma charakter niezgodny z Konstytucją RP, w szczególności w zakresie ustanowienia sankcji stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy. Apelujący zauważył, że powód aktualnie jest uprawniony do pobierania emerytury policyjnej, tymczasem art. 39 k.p. stanowi o wieku emerytalnym w związku z systemem powszechnym emerytury z FUS. Zgodnie z poglądami przedstawicieli doktryny chodzi o taką sytuację, w której „brakuje nie więcej niż 2 lata do nabycia prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych” (M. Gersdorf, W. Ostaszewski [w:] M. Raczkowski, K. Rączka, A. Zwolińska, M. Gersdorf, W. Ostaszewski, Kodeks pracy. Komentarz wyd. IR, (...) 2024, art. 39). Powszechnie w orzecznictwie Sądów Powszechnych jest mowa o emeryturze policyjnej oraz rencie inwalidzkiej i warunkach ich nabycia jako swoistym przywileju (w tym skrócony wiek emerytalny). Tymczasem zgodnie z poglądami przedstawicieli doktryny: „Zakaz, o którym mowa w art. 39 k.p., dotyczy normalnego wieku emerytalnego (powszechnego i obniżonego wieku emerytalnego), nie dotyczy natomiast przejścia na emeryturę w tzw. wcześniejszym wieku emerytalnym (por. uzasadnienie wyroku SN z 10.02.2017 r., II PK375/15, OSP 2017/11 ,poz 117).

Jako wartość przedmiotu zaskarżenia apelujący wskazał kwotę 29,336 złotych, na którą złożyły się kwoty:

- 16.200 zł - żądanie przywrócenia do pracy, zgodnie z art. 23 ¹ k.p.c. oraz

- 13,135,78 zł – żądanie z tytułu wynagrodzenia za okres od 28 sierpnia 2023 r. do 20 czerwca 2024 r. na podstawie art. 47 k.p. (zgodnie z wyrokiem SN z dnia 12 lipca 2005 roku II PK 363/04 - 9 x 1.349,58 złotych + 899,6 +89,96 =13,135,78 zł).

Pozwana w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna.

Sąd Rejonowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, nie uchybiając przepisom prawa procesowego, dokonał również trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu Rejonowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.). W istocie nie były one sporne pomiędzy stronami - powód - uprawniony do pobierania emerytury policyjnej, do 27 lipca 2023 r. nie złożył oświadczenia lustracyjnego, wiedział o obowiązku złożenia takiego oświadczenia, a do 31 lipca 1990 r. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa: od 2 października 1983 r. do 10 lipca 1984 r. jako słuchacz Centralnego Ośrodka Szkolenia (...), od 11 lipca do 1 sierpnia 1984 r. jako żołnierz w dyspozycji Zarządu (...) Pomorskiego Okręgu Wojskowego, od 2 sierpnia 1984 r. do 19 lipca 1985 r. jako oficer Oddziału (...) S., od 20 lipca 1985 r. do 30 sierpnia 1990 r. jako starszy oficer Oddziału (...) S.. W związku z tym Sąd Okręgowy nie uznaje za zasadne podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa procesowego (art. 233 § 1 w zw. z art. 232 i art. 227 k.p.c.), ponieważ istotne okoliczności faktyczne zostały w tej sprawie ustalone prawidłowo. Powód złożył uzupełniające zeznania na rozprawie apelacyjnej w dniu 24 stycznia 2025 r. na temat swojej służby do 1990 roku, jednakże nie przyniosły one istotnego uzupełnienia materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy co do zasady podziela również rozważania prawne Sądu Rejonowego, jednakże z poniższymi uwagami.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, ( t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1632 ze zm.), zwanej powszechnie „ustawą lustracyjną”, obowiązek złożenia oświadczenia, dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r., zwanego dalej "oświadczeniem lustracyjnym", mają osoby, o których mowa w art. 4, urodzone przed dniem 1 sierpnia 1972 r. Na podstawie art. 4 pkt 10a osobami pełniącymi funkcje publiczne w rozumieniu tej ustawy są m. in. członkowie korpusu służby cywilnej. Na podstawie art. 2 ust.1 pkt 10 do organów bezpieczeństwa państwa, w rozumieniu tej ustawy, zalicza się m. in. Wojskowa Służba Wewnętrzna ( (...)).

Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1195), która weszła w życie 27 czerwca 2023 r.:

„1. Członkowie korpusu służby cywilnej, o których mowa w art. 2 ust. 1 i 2 ustawy zmienianej w art. 1, oraz urzędnicy państwowi i inni pracownicy, o których mowa w art. 1 ustawy zmienianej w art. 2, którzy do dnia wejścia w życie niniejszego przepisu nie złożyli oświadczeń lustracyjnych, są obowiązani do ich złożenia w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszego przepisu.

2. Stosunki pracy osób, o których mowa w ust. 1, które złożyły oświadczenie lustracyjne potwierdzające pracę lub służbę w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracę z tymi organami, wygasają po upływie 15 dni od dnia złożenia oświadczenia lustracyjnego.

3. W przypadku niezłożenia oświadczenia lustracyjnego w terminie określonym w ust. 1 stosunki pracy osób, o których mowa w ust. 1, wygasają z dniem, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia lustracyjnego.”

Powód ma zatem rację, że niezależnie od tego, czy złożyłby oświadczenie lustracyjne, czy też nie, to skutek w postaci wygaśnięcia stosunku pracy i tak by nastąpił. Jeżeli złożyłby takie oświadczenie, to wygaśnięcie stosunku pracy nastąpiłoby na podstawie art. 11 ust. 2 tej ustawy, a w sytuacji, gdy takiego oświadczenia nie złożył, to wygaśnięcie nastąpiło na podstawie art. 11 ust. 3.

Jednakże skala problemów konstytucyjnych związanych z obydwiema sytuacjami jest różna.

Zarówno sama idea lustracji, jak i zasadnicze przepisy kolejnych ustaw lustracyjnych już wiele lat temu były przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego. Przede wszystkim w wyroku z dnia 5 marca 2003 r., K 7/01, TK orzekł, że art. 2 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne jest zgodny z art. 30, art. 32 i art. 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu tego wyroku TK stwierdził m. in.: „(..) zasadnicze znaczenie ma w analizowanej sprawie ocena zasadności mechanizmów ustawy lustracyjnej i nałożenia na pewną klasę podmiotów obowiązku składania oświadczeń lustracyjnych informujących o zatrudnieniu lub służbie w organach bezpieczeństwa państwa. W tym zakresie istotne znaczenie mają ustalenia poczynione we wcześniejszych orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, w ramach których Trybunał zajął generalne stanowisko w sprawie dopuszczalności procedur lustracyjnych. (…) Podstawowym założeniem wprowadzenia procedur lustracyjnych było zapewnienie zasady jawności życia publicznego i ochrona interesu państwa związanego z prawidłowym wykonywaniem najważniejszych funkcji publicznych przez osoby, które muszą być wolne od wszelkich nacisków, presji czy prób szantażu związanego z faktem pracy lub służby oraz aktywnością realizowaną w przeszłości. Należy przyjąć, że ten właśnie motyw decydował o kształcie przyjętych procedur i stosowanych w ramach lustracji mechanizmów. Motyw ten konsekwentnie decydował o określeniu organów bezpieczeństwa państwa i zarazem o zakresie obowiązku ujawnienia faktu zatrudnienia lub służby w organach bezpieczeństwa. Jednocześnie jednak ten motyw i cel musi być brany pod uwagę przy ocenie zarzutu postawionego przez wnioskodawcę co do braku dyferencjacji poszczególnych kategorii funkcjonariuszy i osób zatrudnionych w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990, z punktu widzenia obowiązku ujawnienia faktu pracy lub służby. (…) Zbiorcza kwalifikacja, wsparta na czysto formalnym charakterze związku danej osoby z organami bezpieczeństwa, pozbawiona indywidualnych ocen zachowania, nie byłaby możliwa w jakimkolwiek postępowaniu, którego celem jest zastosowanie sankcji za czyny popełnione w przeszłości. Procedury lustracyjne mają jednak na celu nie odpowiedzialność, ale ochronę jawności życia publicznego. Zastosowanie ogólnego i szerokiego zarazem kryterium powiązań formalnych z organami wymienionymi w art. 2 ustawy lustracyjnej znajduje swoje uzasadnienie nie ze względu na ocenę zachowania odnoszoną do poszczególnych osób - pracowników i funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa, ale ze względu na rolę, potwierdzoną świadectwami historycznymi, którą odgrywały organy bezpieczeństwa w strukturze państwa totalitarnego. Z tej właśnie racji ujawnienie samego faktu uczestnictwa w strukturach bezpieczeństwa państwa zostało uznane za instrument ochrony interesu publicznego i jawności życia publicznego.” Podobnie w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 maja 2007 r., K 2/07, Trybunał Konstytucyjny na poziomie ogólnym wskazał, że procedura lustracji, rozumiana jako prawem określony mechanizm badania związków i zależności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe lub ubiegających się o nie albo zajmujących inne stanowiska publiczne, z którymi wiąże się szczególnie wysoki stopień odpowiedzialności, a równocześnie zaufania społecznego, co do zasady nie może budzić wątpliwości zarówno z punktu widzenia zgodności z Konstytucją, a zwłaszcza wyrażoną w art. 2 koncepcją demokratycznego państwa prawnego, jak i z punktu widzenia standardów międzynarodowych. Celem lustracji jest zapewnienie jawności życia publicznego, eliminacja szantażu faktami z przeszłości, które mogą być uznane za kompromitujące i poddanie tych faktów społecznemu osądowi.

Podobne wnioski można wprowadzić z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na ten temat. Pierwszy taki wyrok został wydany w dniu 24 kwietnia 2007 r. w sprawie M. p-ko Polsce, skarga nr (...). Trybunał orzekł wtedy o naruszeniu przez Polskę art. 6 ust. 1 i art. 6 ust. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z powodu nieprawidłowości proceduralnych ( przede wszystkim tajności dokumentów oraz ograniczeń osoby lustrowanej w dostępie do akt ), jednakże nie zakwestionował ogólnej dopuszczalności lustracji. Ta linia była potwierdzana w kolejnych orzeczeniach ETPCz.

W tym kontekście Sąd Okręgowy aprobuje pogląd Sądu Rejonowego, że w tym stanie faktycznym warunkiem zastosowania rozproszonej oceny konstytucyjności przyjętych w ustawie z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych ustaw rozwiązań prawnych w kontekście ich konsekwencji dla zatrudnienia C. L. było złożenie przez powoda oświadczenia lustracyjnego. Powód tego nie zrobił, a zatem skierował punkt ciężkości oceny tej sprawy właśnie na fakt niezłożenia przez niego oświadczenia lustracyjnego. To zaś w ocenie Sądu Okręgowego w związku z dotychczasowym orzecznictwem TK i ETPCz nie budzi tego rodzaju wątpliwości natury konstytucyjnej i prawnomiędzynarodowej, aby przemawiały one za zasadnością roszczenia powoda.

Należy też zauważyć, że powód w swojej apelacji połączył wątki charakterystyczne dla wspomnianej wyżej ustawy lustracyjnej z tymi, które są związane ze stosowaniem art. 15c ust. 1. pkt 1 w zw. z art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 288 ze zm.) Art. 15c ust. 1 pkt 1 tej ustawy stanowi, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Z kolei zgodnie z art. 13b ust. 1 pkt 6 lit. b) tej ustawy, za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. w niektórych jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej, w tym w Wojskowej Służbie Wewnętrznej.

Te zagadnienia powodują poważniejsze problemy interpretacyjne, które doprowadziły w szczególności do podjęcia uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20, z tezą, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Jednakże w ocenie Sądu Okręgowego, rozpoznawana sprawa nie toczy się na tle tych przepisów i orzeczenia wydane na ich podstawie, w tym te przywołane w apelacji, nie powinny mieć tutaj zastosowania. W tym kontekście nie ma potrzeby szczegółowej analizy, na czym polegały czynności powoda w ramach służby do 31 lipca 1990 roku, jak również nie ma potrzeby oceny, czy powód osobiście stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy czy też nie.

Nie jest też zasadny podniesiony w apelacji zarzut nierozpoznania istoty sprawy, ponieważ istotą tej sprawy była przede wszystkim ocena prawna konsekwencji tego, że powód nie złożył oświadczenia lustracyjnego w wymaganym terminie. Efekty tej oceny, w tym w kontekście konstytucyjnym, zostały przedstawione wyżej.

Jeśli chodzi o zarzut naruszenia art. 63 k.p. w zw. z art. 39 k.p. poprzez błędną wykładnię sprowadzającą się do przyjęcia, iż w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy, ochrona pracownicza z uwagi na wiek przedemerytalny jest wyłączona, to ta argumentacja jest o tyle nietrafna, że Sąd Rejonowy nie zastosował takiego rozumowania. Sąd ten przyjął, że okolicznością istotną nie jest wygaśnięcie stosunku pracy, ale ustalone dla powoda prawo do emerytury tzw. mundurowej i z tej przyczyny powodowi nie przysługuje już ochrona przedemerytalna przewidziana w art. 39 k.p. Sąd Okręgowy podziela ten pogląd. Ponadto z zacytowanego w apelacji uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2017 r., II PK 375/15 wynika, że cel, jakiemu służy ochrona trwałości zatrudnienia gwarantowana w art. 39 k.p., nie występuje (odpada) w przypadku osób, które są uprawnione do emerytury wcześniejszej. Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał w tym uzasadnieniu, że wykładnia celowościowa art. 39 k.p. prowadzi do wniosku, iż na jego podstawie objęte ochroną są tylko takie osoby, które - będąc w zaawansowanym wieku - nie posiadają jeszcze prawa do emerytury, a w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę mogłyby mieć trudności w uzyskaniu innej pracy.

Odnosząc się do zarzutu nierozpoznania przez Sąd I instancji żądania powoda w zakresie kwoty 13.135,78 zł z tytułu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy do dnia wydania zaskarżonego wyroku, tj. 20 czerwca 2024 roku i przyjęcia przez ten Sąd, że powód dochodzi zaległego wynagrodzenia wyłącznie w kwocie 2.699,16 zł „wbrew literalnemu stanowisku powoda wyrażonemu w piśmie z dnia 18 października 2023 roku”, Sąd Okręgowy również ten zarzut uważa za niezasadny. Zgodnie z art.321 k.p.c. sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.

Zarówno w pozwie, jak i w piśmie procesowym z dnia 18 października 2023 r. powód nie sformułował roszczenia o zasądzenie wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy. W pozwie wnosił o przywrócenie do pracy i „wypłacenie utraconego wynagrodzenia”, nie wskazując kwoty. Zarządzeniem z dnia 9 października 2023 r. Sąd Rejonowy wezwał powoda do sprecyzowania żądania określonego jako „utracone wynagrodzenie” poprzez wskazanie kwoty, jakiej domaga się z tego tytułu, pouczając go jednocześnie o treści art.47 k.p. W odpowiedzi na to zobowiązanie powód, w piśmie z dnia 18 października 2023 r., wyraźnie wskazał: „precyzuje żądanie określone jako „utracone wynagrodzenie” poprzez wskazanie kwoty z tego tytułu: - art.47 wynagrodzenie po przywróceniu do pracy w kwocie 2 miesięcznego wynagrodzenia w kwocie 2.699,16 zł brutto”. Kwotę tę powtórzył przy zliczaniu wartości przedmiotu sporu. Z treści pisma powoda z dnia 18 października 2023 r. w żaden sposób nie da się wyprowadzić innego żądania aniżeli w nim wyrażone, a tym bardziej – jak chciałby apelujący – żądania dochodzenia przez powoda wynagrodzenia do dnia wydania zaskarżonego wyroku, tj. do 20 czerwca 2024 roku. Pismo z dnia 18 października 2023 r. zostało bowiem sporządzone jeszcze przed upływem dwóch miesięcy pozostawania powoda bez pracy, a zatem powód – sporządzając je – kierował się zdaniem pierwszym art.47 k.p. Zgodnie z tym przepisem pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 2 miesiące, a gdy okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące - nie więcej niż za 1 miesiąc. Jeżeli umowę o pracę rozwiązano z pracownikiem, o którym mowa w art. 39, albo z pracownicą w okresie ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego lub od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części - do dnia zakończenia tego urlopu, wynagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy. Dotyczy to także przypadku, gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego.

Powód, wskazując w pozwie, że wygaśnięcie stosunku pracy nastąpiło w okresie ochronnym, miał możliwość - po zapoznaniu się z treścią art.47 k.p. - aby sformułować swoje roszczenie o wynagrodzenie w sposób opisany w zdaniu drugim tego przepisu i domagać się wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy, bezspornie jednak tego nie uczynił. Prawidłowo zatem Sąd Rejonowy określił żądania powoda.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy - w punkcie I. sentencji wyroku – na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację. W punkcie II. sentencji Sąd orzekł o kosztach procesu na podstawie art.108 §1 k.p.c. oraz art.98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art.99 k.p.c., a ich wysokość ustalił zgodnie z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935) w zw. z § 9 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia.

sędzia Aleksandra Mitros