Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 9 czerwca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Tomasz Sobieraj
Sędziowie:	SO Małgorzata Grzesik (spr.) SO Dorota Gamrat-Kubeczak
Protokolant:	st. sekr. sądowy Dorota Szlachta

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 czerwca 2016 roku w Szczecinie

sprawy z wniosku K. H.

z udziałem A. T., J. D. (1), G. D. i N. T.

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika A. T., uczestnika N. T. od postanowienia Sądu Rejonowego w Świnoujściu z dnia 15 maja 2014 roku, sygn. akt I Ns 94/14

1.  zmienia zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

a.  w punkcie 1., ustanawia na nieruchomości położonej w W., stanowiącej działki nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW (...), na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w W., stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW (...), służebność drogi koniecznej zgodnie z projektem przebiegu tej służebności sporządzonym przez geodetę K. P. (1), stanowiącym załącznik do opinii uzupełniającej z dnia 14 kwietnia 2016r., znajdującej się na karcie 927 akt, który to projekt sąd czyni integralną częścią niniejszego orzeczenia, ze wskazaniem, że służebność ta będzie wykonywana na części działki nr (...) o powierzchni 185 m ^{( 2)}, oznaczonej na mapie na karcie 927 akt czerwoną linią przerywaną;

b.  w punkcie 3. nakazuje uczestnikom A. T. i N. T. w terminie do dnia 8 lipca 2016r. usunięcie fragmentu ogrodzenia wykonanego z betonowych elementów znajdującego się na granicy między działkami (...) o długości 6,50 m w miejscu bramy wskazanej w projekcie opisanym w punkcie 1. postanowienia;

c.  uchyla punkt 5.;

d.  w punkcie 6. ustala, że wnioskodawczyni i uczestnicy postępowania ponoszą we własnym zakresie koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie;

e.  w punkcie 7. nakazuje pobrać od wnioskodawczyni K. H. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Świnoujściu kwotę 1195,40 zł (tysiąc sto dziewięćdziesiąt pięć złotych czterdzieści groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  ustala, że wnioskodawczyni i uczestnicy postępowania ponoszą we własnym zakresie koszty postępowania apelacyjnego związane ze swoim udziałem w sprawie;

4.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Szczecinie

a.  od wnioskodawczyni K. H. kwotę 1956,98 zł (tysiąc dziewięćset pięćdziesiąt sześć złotych dziewięćdziesiąt osiem groszy);

b.  od uczestników N. T. i A. T. kwotę 2721,94 zł (dwa tysiące siedemset dwadzieścia jeden złotych dziewięćdziesiąt cztery grosze),

tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Małgorzata Grzesik SSO Tomasz Sobieraj SSO Dorota Gamrat-Kubeczak

Sygn. akt II Ca 833/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 15 maja 2014 r. Sąd Rejonowy w Świnoujściu (sygn. akt I Ns 94/14): ustanowił na nieruchomości położonej w W., stanowiącej działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Kamieniu Pomorskim prowadzi księgę wieczystą KW (...), na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w W., stanowiącej działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Kamieniu Pomorskim prowadzi księgę wieczystą KW (...), służebność drogi koniecznej zgodnie z projektem przebiegu tej służebności sporządzonym przez geodetę K. P. (1), znajdującym się na karcie 117 akt, ze wskazaniem, że służebność ta będzie wykonywana na części działki nr (...) o powierzchni 185 m ^{( 2)}, oznaczonej na mapie znajdującej się na karcie 117 akt. czerwoną linią przerywaną (pkt 1); zasądził od wnioskodawczyni K. H. solidarnie na rzecz uczestników postępowania A. T. i N. T. kwotę 11.958 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie opisanej w punkcie 1 niniejszego orzeczenia służebności (pkt 2); nakazał uczestnikom postępowania A. T. i N. T. w terminie 30 dni od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia usunąć fragment wykonanego z betonowych elementów ogrodzenia na odcinku granicy między działkami (...) (pkt 3); nakazał uczestnikom postępowania A. T. i N. T. w terminie 30 dni od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia wydać wnioskodawczyni K. H. jedną sztukę urządzenia (pilota), służącego do elektronicznego sterowania bramą wjazdową posadowioną na granicy działki (...) z drogą gminną na działce nr (...) (pkt 4); zasądził solidarnie od uczestników postępowania A. T. i N. T. na rzecz wnioskodawczyni K. H. kwotę 709 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 5); ustalił, że wnioskodawczyni i uczestnicy postępowania ponoszą we własnym zakresie pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt 6); nakazał pobrać solidarnie od uczestników postępowania A. T. i N. T. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Świnoujściu kwotę 1.195,40 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w sprawie (pkt 7).

Sąd Rejonowy wydał rozstrzygniecie w oparciu o następujący stan faktyczny:

K. H. jest właścicielem nieruchomości położonej w W., składającej się z działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Kamieniu Pomorskim prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Świnoujściu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Kamieniu Pomorskim księga wieczysta nr (...).

Uczestnicy postępowania J. D. (1) i G. D. są właścicielami nieruchomości położonej w W., składającej się z zabudowanej działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Kamieniu Pomorskim prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Uczestnicy postępowania A. T. i N. T. są właścicielami nieruchomości położonej w W. nieruchomości, składającej się z działek nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Kamieniu Pomorskim prowadzi księgę wieczystą nr (...) i zabudowanej budynkiem mieszkalnym nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Kamieniu Pomorskim prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Wszystkie wskazane powyżej nieruchomości usytuowane są niemal prostopadle do ulicy (...), położonej w ciągu drogi krajowej nr (...). Od ulicy (...) oddziela je, położona równolegle do niej, działka nr (...). Między działką nr (...) i nawierzchnią ulicy (...) jest znaczny spadek gruntu, gdyż droga krajowa leży na wysokim nasypie. Dostęp do ulicy (...) właściciele wymienionych nieruchomości uzyskują przejeżdżając i przechodząc przez drogę gminną - ulicę (...), położoną na działce nr (...), która to droga biegnie równolegle do zachodniej granicy działki nr (...) i jest od niej oddzielona jedynie wąskim pasem gruntu tj. działką nr (...). Nieruchomości uczestników usytuowane są w ten sposób, iż działka nr (...) od zachodu graniczy z działką nr (...), a od wschodu z działką nr (...). Z kolei nieruchomość wnioskodawczyni (działka nr (...)) od wchodu graniczy z działką nr (...), za którą dalej, w kierunku wschodnim, znajduje się równolegle położona działka nr (...) - stanowiąca jedną nieruchomość z działką nr (...), która graniczy bezpośrednio ze wszystkim wymienionymi nieruchomościami położonymi, prawie prostopadle, na południe od niej. Od południa działki nr (...) graniczą odpowiednio ze, stanowiącymi własność osób fizyczny, zagospodarowanymi jako ogrody i sady owocowe, działkami nr (...) oraz zabudowaną budynkiem mieszkalnym działką nr (...).

Na działce nr (...) w pobliżu jej południowej granicy posadowiony jest budynek mieszkalny. Prawie na tej samej wysokości budynek mieszkalny posadowiony jest również na działce nr (...). Na działce nr (...), przy granicy z działką nr (...) znajdują się trzy drzewa owocowe oraz krzew tui, również na nieruchomości wnioskodawczyni, wzdłuż granicy z działką nr (...) nasadzone są trzy drzewa owocowe, krzew tui i jodła. W centralnej części działek nr (...) zlokalizowane są betonowe fundamenty budynku, który kiedyś był tam posadowiony. Na nieruchomości uczestników D., w odległości 3,7 m od granicy z działką nr (...), znajduje się betonowy słup napowietrznej linii energetycznej. Na wszystkich wymienionych wyżej nieruchomościach powierzchnia gruntu ukształtowana jest w ten sposób, iż opada ona stopniowo z kierunku wschodniego ku zachodowi co powoduje, że w obrębie działki nr (...) pomiędzy jej wschodnia i zachodnia granicą jest około dwumetrowa różnica wysokości.

Działka nr (...) ma powierzchnię 336 m ^{( 2)}, a na granicy z działkami nr (...) jest ogrodzona płotem o wysokości około 1,5 m, wykonanym z betonowych elementów. Ma ona podłużny, zbliżony do prostokątnego, kształt, przy czym jej szerokość jest największa na wysokości granicy działek nr (...) i zmniejsza się zarówno w kierunku działki nr (...) jak i w kierunku działki (...). Opisywana działka jest wyłożona tzw. polbrukiem i służy wyłącznie jako wewnętrzna droga dojazdowa do działek nr (...). Na granicy działki nr (...) z ulica (...) znajduje się zdalnie otwierana (przy pomocy pilota), brama przez którą wjeżdża się na nieruchomość uczestników postępowania A. T. i N. T.. Uczestnicy postępowania dysponuje czterema urządzeniami do sterowania bramą a koszt jednego takiego urządzenia wynosi około 100 zł.

Uczestnicy postępowania J. D. (1) i G. D. z działki nr (...) korzystają w celach wypoczynkowo-­rekreacyjnych oraz wynajmują turystom pokoje znajdujące się w posadowionym na nieruchomości domu. Wnioskodawczyni ze swojej nieruchomości korzysta w celach wypoczynkowo-­rekreacyjnych. K. H. na stałe zamieszkuje w K., zaś do W. przyjeżdża głównie w okresie letnim. Małżonkowie A. T. i N. T. zamieszkują w budynku mieszkalnym posadowionym na działce nr (...) i na nieruchomości tej oraz na działce nr (...) prowadzą działalność gospodarcza, polegającą na wynajmie miejsc noclegowych turystom.

Działki nr (...) powstały w wyniku podziału działki nr (...) dokonanego decyzją Wydziału (...) i Skupu (...) Rady Narodowej w Ś. z dnia 24 listopada 1971r. Z mapy uzupełniającej, stanowiącej załącznik do tej decyzji, wynika, że w ramach projektu podziału działki (...), zakładano, że mająca powstać działka nr (...) pełnić będzie funkcję wewnętrznej drogi dojazdowej do pozostałych działek, które miały być wyodrębnione z działki nr (...). Zapis mówiący o takiej roli działki nr (...) zamieszczony został również w umowie sprzedaży, na mocy której pierwotnie N. T. nabyła własność działek nr (...).

Sąd uznał wniosek oparty o art. 145 k.c. za zasadny.

Nie budziło żadnych wątpliwości Sądu, że nieruchomość wnioskodawczyni stanowiąca działkę nr (...) nie posiada dostępu do drogi publicznej. Wynika to również wprost z map ewidencyjnych i opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji.

Według Sądu bez znaczenia dla oceny tego czy nieruchomość wnioskodawczyni posiada dostęp do drogi publicznej było to, że taki dostęp posiada sąsiednia nieruchomość stanowiąca własność jej rodziców. Na marginesie Sąd zauważył, że z dowodów zebranych w sprawie wynika jednoznacznie, że w aktualnym stanie nieruchomości, wynikającym z ukształtowaniu terenu i sposobu zagospodarowania nieruchomości, wnioskodawczyni nie może dojechać pojazdem do swojej nieruchomości przez działkę rodziców. Tym samym żądanie wnioskodawczyni należało uznać za uzasadnione, co do samej zasady.

Sąd rozważał dwa warianty ustanowienia służebności - na nieruchomości uczestników postępowania A. T. i N. T. w zakresie działki nr (...) oraz na nieruchomości uczestników postępowania J. D. (1) i G. D., stanowiącej działkę nr (...). Dokonując wyboru wariantu ustanowienia służebności Sąd miał na względzie przede wszystkim skutki jakie dla poszczególnych nieruchomości może powodować obciążenie ich odpowiednią służebnością na rzecz właściciela działki nr (...). Podkreślił, że działka nr (...) pełni wyłącznie rolę wewnętrznej drogi dojazdowej do działek nr (...) i z takim właśnie zamysłem została ona geodezyjnie wyodrębniona, na co wyraźnie wskazują decyzja o podziale działki (...) i załączona do niej mapa oraz zamieszczony w akcie notarialnym z 1973r. zapis o takiej dokładnie treści. Ponadto charakter tej działki, jej rozmiary i kształt powodują, że w praktyce żadnej innej roli pełnić ona nie może, gdyż nie jest możliwym jej wykorzystanie w inny sposób. Według Sądu I instancji obciążenie służebnością drogi koniecznej działki nr (...) nie spowoduje żadnej zmiany w dotychczasowym sposobie korzystania z niej z wyjątkiem tego, iż może nastąpić zwiększenie natężenia odbywającego się po niej ruchu. Dalej Sąd wskazał, iż służebność drogi koniecznej, jako ograniczone prawo rzeczowe, nie może być ustanowiona na części nieruchomości tj. tylko na jednej z działek wchodzących w skład nieruchomości. Stąd też w niniejszej sprawie ustanowić ją można było wyłącznie na całej nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...), składającej się z działek nr (...). Nie ma to jednak wpływu na ocenę stopnia "uciążliwości" służebności dla tej nieruchomości, gdyż faktycznie wykonywana ona będzie jedynie na części działki nr (...) o powierzchni 185 m ^{( 2)}. Z uwagi na to, że na nieruchomości uczestników postępowania A. T. i N. T. droga już funkcjonuje całkowicie nieracjonalnym byłoby wyznaczenie przebiegu drogi koniecznej powodującej konieczność wykonania kolejnej drogi, w szczególności że związane jest to z istotnymi nakładami organizacyjnymi i finansowymi.

Sąd uznał, iż nawet wykorzystywanie w przyszłości przez wnioskodawczynię swojej nieruchomości do wynajmowania miejsc noclegowych nie może skutkować istotnymi uciążliwościami dla uczestników postępowania T.. W oparciu o zasady logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, jak i znane Sądowi z urzędu okoliczności dotyczące położenia i charakteru miejscowości W. uprawnionym jest wniosek, że potencjalni turyści przyjeżdżający do nieruchomości wnioskodawczyni już po zakwaterowaniu nie będą ze szczególną intensywnością korzystać z pojazdów. Taki ruch pojazdów będzie prawdopodobnie związany wyłącznie celem odbycia wycieczki po okolicznych miejscowościach i terenach turystycznych (co zaś wiązać się powinno z całodziennym jednorazowym wyjazdem z nieruchomości) lub doraźnymi, jednostkowymi wyjazdami.

Za nietrafne zostało również uznane stanowisko małżonków T., że ustanowienie służebności na ich nieruchomości doprowadzi do powstawania sytuacji konfliktowych w przyszłości. Formułowane przez nich obawy o to, że osoby trzecie chcące wjechać na nieruchomość władnącą będą wjeżdżać na ich nieruchomości, na nich zawracać lub parkować samochody, są niezasadne, gdyż wnioskodawczyni i inne osoby dojeżdżające do jej nieruchomości będą mogły korzystać z działki nr (...) tylko w zakresie ustanowionej służebności. Wkraczanie przez kogokolwiek na nieruchomość uczestników postępowania nie objętą służebnością nie mieściłoby się w granicach korzystania z drogi koniecznej i stanowiłoby działania bezprawne, uzasadniające roszczenia właścicieli nieruchomości z art. 222 § 1 i 2 kc. Zdaniem Sądu ustanowienie służebności drogi koniecznej doprowadzi do prawnego uregulowania kwestii dostępu wnioskodawczyni do jej nieruchomości co może spowodować ustabilizowanie stosunków sąsiedzkich i wyeliminować możliwość powstawania sytuacji konfliktowych. Sąd wskazał, że jeżeli obie strony będą postępować zgodnie z prawem i zasadami dobrosąsiedzkimi, nie powinno dochodzić do konfliktów.

Dokonując oceny wariantów przebiegu drogi koniecznej Sąd I instancji miał również na względzie to, że obciążenie służebnością działki nr (...), w przeciwieństwie do ustanowienia służebności na działce uczestników T., będzie miało bardzo istotny wpływ na nieruchomość. Ukształtowanie tej działki (spadek gruntu w kierunku zachodniej granicy działki) powoduje, że aby służebność drogi koniecznej mogła być na niej wykonywana należałoby zniwelować istniejąca różnicę poziomu gruntu. Działka nr (...) jest zagospodarowana w sposób typowy dla wypoczynkowo-rekreacyjnego jej charakteru, w związku, z czym zapewnienie faktycznej możliwości wykonywania na niej służebności drogi koniecznej, wymagałoby poniesienia nakładów na urządzenie (wyrównanie, usunięcie przeszkód - fundamentów i innych obiektów oraz utwardzenie) pasa gruntu, po którym wnioskodawczyni miałaby przejeżdżać i przechodzić do swojej nieruchomości, tymczasem działka nr (...) jest już urządzona jako droga dojazdowa i nie wymaga żadnych nakładów na ten cel. Po trzecie Sąd wskazał, iż ustanowienie służebności na nieruchomości uczestników D. oznaczałoby konieczność usunięcia znajdujących się tam nasadzeń oraz wyłączenie go z możliwości wykorzystywania do celów zgodnych ze społeczno-­gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości i aktualnym sposobem korzystania z niej przez właścicieli.

Mając wszystko powyższe na uwadze Sąd w pkt 1 ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości, objętej księgą wieczystą Kw (...) (działka nr (...)), na nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw (...) (działki nr (...)) służebność drogi koniecznej zgodnie z projektem przebiegu służebności sporządzonym przez biegłego sądowego z zakresu geodezji K. P. (1).

W pkt 2 Sąd orzekł o należnym uczestnikom postępowania wynagrodzeniu za ustanowienie służebności drogi koniecznej. W tym zakresie Sąd oparł rozstrzygnięcie na opinii biegłego J. D. (2), z uwzględnieniem korekty tej opinii wywołanej zarzutami wnioskodawczyni zgłoszonymi w piśmie z 25 lutego 2012r. co do powierzchni zajętej przez służebność działki. Przy określeniu wynagrodzenia niewątpliwie należy uwzględnić tylko tą część działki, która faktycznie będzie służyć wykonywaniu służebności tj. części działki nr (...) o powierzchni 185 m ^{( 2)}. Brak jest jakichkolwiek podstaw do uznania, że wykonywanie służebności na tej części działki wpłynie niekorzystnie na nieruchomości obciążoną. W szczególności nie można uznać, że będzie miała wpływ na sposób korzystania z nieruchomości obciążonej ani nie umniejszy jej atrakcyjności w ramach działalności prowadzonej przez małżonków T.. Działka nr (...) nadal będzie spełniać rolę, którą pełni również obecnie i do której została zaprojektowana. Z kolei działalność prowadzona na działkach nr (...) nie dozna zakłóceń mogących spowodować zmniejszenie jej dochodowości, albowiem nawet jeśli wystąpi zwiększenie natężenia ruchu odbywającego się po działce nr (...) nadal będzie nie będzie ono duże i nie osiągnie rozmiarów, które mogłyby stanowić uciążliwość dla osób przebywających na nieruchomościach N. i A. T.. Podkreślić należy, że każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej nie będzie mógł korzystać w ramach służebności z tej części nieruchomości przez którą nie będzie przebiegać droga konieczna i nie będzie ona przynosiła żadnych korzyści. Tym samym Sąd nie podzielił stanowiska uczestników T., że służebność spowoduje ograniczenie ich prawa własności w zakresie nieobjętym służebnością oraz że wartość tych części nieruchomości nie ulegnie obniżeniu. Niezasadnym byłoby więc według Sądu również uwzględnienie przy określaniu wynagrodzenia nakładów poniesionych przez uczestników postępowania T. na utwardzenie fragmentu gruntu poza granicami działki nr (...). Za słuszne uznał natomiast Sąd żądanie doliczenia do wysokości wynagrodzenia kosztów rozbiórki ogrodzenia na granicy działek nr (...). Do możliwości wykonywania służebności koniecznym jest zdemontowanie fragmentu wzniesionego przez uczestników T. ogrodzenia na granicy z nieruchomością wnioskodawczyni. W tej sytuacji koszty demontażu opisanego fragmentu ogrodzenia powinny obciążać wnioskodawczynię jako tą osobę w interesie, której zostaje ustanowiona służebność. Dlatego też do wysokości wynagrodzenia ustalonej w aneksie do opinii na kwotę 11.658 zł (nie obejmującej kosztów utwardzenia znajdującego się poza granicami działki nr (...) gruntu o pow. 32 m ^{( 2)}) doliczona kwotę 200 zł, która zgodnie z opinią uzupełniająca biegłego odpowiadać ma kosztom demontażu części ogrodzenia, które będzie trzeba usunąć. Sąd uznał za bezzasadne zarzuty uczestników T. dotyczące przyjętej przez biegłego metody ustalenia kosztów demontażu ogrodzenia. W ocenie Sądu stanowisko biegłego w tym zakresie jest przekonujące, niewątpliwie ustalenie kosztów demontażu ogrodzenia zbudowanego z ruchomych, betonowych elementów, które mogą być na niewielkie odległości przenoszone bez użycia maszyn, tak jak stwierdził biegły, mogą być ustalane metoda uproszczoną, jako pewnie procent ich wartości. W opinii Sądu, biegłych zasadnie przyjął, iż koszt demontażu fragmentu ogrodzenia wyniesie 200 zł i taką też kwotę doliczył do wynagrodzenia należnego uczestnikom T..

Za niezasadne są uznał natomiast doliczenie do wynagrodzenia kosztów demontażu i przeniesienia bramy wjazdowej na działkę nr (...) w inne miejsce (na wysokości granicy działki nr (...)). W tym jednak zakresie Sąd nie podzielił argumentacji biegłego, uznając, że ustanowienie służebności, która wykonywana będzie na działce nr (...), samo z siebie, nie rodzi konieczności przeniesienia bramy, która obecnie znajduje się na granicy działki nr (...) z ulicą (...). Dla zapewnienia możliwości wykonywania służebności wystarczające bowiem będzie, aby każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej miał możliwość otwierania i zamykania tej bramy, a do tego wystarczające będzie, aby osoba ta dysponowała urządzeniem, służącym do zdalnego sterowania bramą (pilotem). Zasadnym było natomiast doliczenie do wynagrodzenia kosztów związanych z koniecznością przekazania przez właściciela nieruchomości obciążonej wnioskodawczyni urządzenia sterującego do bramy. Na podstawie nie kwestionowanych przez wnioskodawczynię i pozostałych uczestników postępowania wyjaśnień A. T. złożonych na rozprawie w dniu 29 lipca 2013r. Sąd ustalił, że koszt jednego takiego urządzenia wynosi 100 zł i taka też kwotę doliczył do należnego mu wynagrodzenia. Wysokość należnego uczestnikom wynagrodzenia za ustanowienie służebności Sąd wynosi 11.958 zł, na którą składają się: kwota wynagrodzenia ustalonego w opinii biegłego (11 658 zł), koszt demontażu części ogrodzenia (200 zł) oraz koszt urządzenia sterującego do bramy wjazdowej na działkę nr (...) (100 zł).

Sąd I instancji wskazał również, że całkowicie chybione były argumenty uczestników postępowania T., podniesione w apelacji od postanowienia z dnia 30 lipca 2013r., że wysokość wynagrodzenia jest zbyt niska z uwagi na koszty postępowania poniesione przez uczestników postępowania w niniejszej sprawie. Po pierwsze dlatego, że koszty postępowania poniesione w sprawie podlegają odrębnemu rozliczeniu i nie mogą być uwzględnione przy określaniu wysokości wynagrodzenia. Po drugie zaś dlatego, że fakt poniesienia kosztów niniejszego postępowania wynikało z braku po stronie uczestników woli uwzględnienia zasadnego żądania wnioskodawczyni. Uczestnicy postępowania decydując się na nieuzasadniony spór powinni liczyć się ze związanymi z tym negatywnymi konsekwencjami finansowym ich postawy.

W związku z ustanowieniem służebności Sąd w pkt 3 postanowienia nakazał uczestnikom postępowania A. T. i N. T. rozebrać fragmentu ogrodzenia na granicy działek nr (...), zaś w pkt 4 nakazał im wydać wnioskodawczyni jednego urządzenia sterującego bramą wjazdową. Tego rodzaju rozstrzygnięcia było konieczne dla zapewnia wykonalności orzeczenia. Określając termin wykonania tych czynności Sąd uznać, że termin 30 dni jest w tym zakresie odpowiedni.

W pkt 5 i 6 Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 i 2 kpc. Zgodnie z art. 520 § 1kpc każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Stosownie zaś do treści art. 520 § 2 kpc jeżeli jednak uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników. Niewątpliwie zachodziła oczywista sprzeczność interesów wnioskodawczyni i uczestników postępowania T.. W związku z tym Sąd uznał za zasadne zasądzenie solidarnie od uczestników postępowania A. T. i N. T. kwoty 709 zł, stanowiącej sumę zaliczki uiszczonej przez wnioskodawczynię na poczet wynagrodzenia biegłego sądowego (500 zł) i pokryty przez wnioskodawczynię koszt dojazdu na miejsce oględzin nieruchomości (209 zł).. Konieczność poniesienia tych kosztów postępowania wynikał ze stanowiska uczestników postępowania, którzy kategorycznie odmawiali zawarcia jakiegokolwiek porozumienia z wnioskodawczynią. Co do pozostałych kosztów poniesionych przez wnioskodawczynie tj. kosztów opłaty od wniosku i wynagrodzenia pełnomocnika, Sąd przyjął, iż były one ściśle związane z udziałem K. H. w sprawie i nie wynikały z czynności ani postawy procesowej uczestników T., w związku z czym, nie należało ich nimi obciążać.

W pkt 7 postanowienia Sąd orzekł na podstawie art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010r. Nr 90 poz. 594 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach, stosując odpowiednio przepisy art. 113. Stosownie zaś do treści art. 113 tej ustawy kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Nieuiszczonymi kosztami sądowymi w sprawie była część wynagrodzeń przyznanych biegłym sądowym w łącznej wysokości 1.195,40 zł. Prawomocnym postanowieniem z dnia 05 lipca 2011r. biegłej K. P. (1) przyznana została kwota 1.200,05 zł. Prawomocnym postanowieniem z dnia 14 lutego 2012r. Sąd przyznał biegłemu J. D. (2) wynagrodzenie należność w kwocie 1495,59 zł. Należność ta została pokryta częściowo z zaliczek wpłaconych przez strony (w łącznej wysokości 1.500 zł. Zdaniem Sądu rozstrzygnięcie wydane w niniejszej sprawie czyni zasadnym obciążenie uczestników postępowania A. T. i N. T. obowiązkiem uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa wskazanej powyżej kwoty. Sąd odstąpił natomiast od obciążenia stron kwotą przyznaną biegłemu sądowego J. D. (2) postanowieniem z dnia 28 stycznia 2014r. Wydanie uzupełniającej opinii biegłego było bowiem konsekwencją zasadności zarzutów do opinii zgłoszonych przez strony.

Apelację od powyższego orzeczenia złożyli uczestnicy N. T. i A. T..

A. T. zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w całości. Zarzucił mu:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

a.  art. 233 §1 k.p.c., polegający na zaniechaniu wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, poprzez:

-

uznanie opinii biegłej geodety K. P. (1) z dnia 21.06.2011 r. za wiarygodną, podczas gdy opinia nie zawiera projektu drogi koniecznej na działce nr (...) - zgodnie z postanowieniem Sądu z dnia

11.01.2011  r., a w konsekwencji jest niepełna;

-

uznanie opinii biegłego J. D. (3) z dnia 31.01.2012 r. (wraz z aneksem z dnia 12.04.2012 r.) za wiarygodną pomimo, że określając wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności, biegły nie uwzględnił całej powierzchni nieruchomości, która ma być służebnością obciążona, a także nie wliczył w zakres wynagrodzenia za ustanowienie służebności odszkodowania z tytułu obniżenia wartości nieruchomości oraz zniszczenia mienia uczestnika, a także kosztów przeniesienia sterowanej elektronicznie bramy wjazdowej oraz kosztów usunięcia ogrodzenia z działki uczestnika;

-

uznanie opinii uzupełniającej biegłego J. D. (3) z dnia 30.01.2013r. za wiarygodną, podczas gdy opinia ta nie odpowiada na pytanie Sądu, tj. nie zawiera kosztorysu ustanowienia drogi koniecznej na działce nr (...), celem porównania go z kosztami prac na działce nr (...) - zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 09.07.2012 r., a w konsekwencji jest niepełna;

-

dowolne wyprowadzenie z materiału dowodowego, tj. z decyzji (...) Rady Narodowej w Ś. z dnia 24.11.1971 r. oraz z umowy sprzedaży z dnia 04.04.1971 r., wniosków z niego nie wynikających, a mianowicie, że według wskazanych dokumentów, działka nr (...) pełnić miała funkcję drogi dojazdowej do wszystkich pozostałych działek;

-

pominięcie istotnej części materiału dowodowego, tj. zawartego w piśmie biegłego z dnia 08.05.2013 r. stwierdzenia, że istnieje możliwość wykonania drogi dojazdowej do posesji wnioskodawczyni przez działkę nr (...), zamiast przez działkę uczestnika - metodą gospodarczą, przy minimalizacji kosztów budowy;

b.  naruszenie art. 217 §3 KPC w zw. z art. 227 KPC - poprzez nieuwzględnienie wniosku uczestnika o dopuszczenie dowodu z:

-

uzupełniającej opinii biegłego geodety, na okoliczność opracowania projektu drogi koniecznej na nieruchomości nr (...);

-

uzupełniającej opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, na okoliczność kosztów urządzenia drogi koniecznej na działce nr (...) i porównania ich z kosztami ustanowienia służebności na nieruchomości uczestnika, a nadto - na okoliczność kosztów przeniesienia elektronicznie sterowanej bramy wjazdowej uczestnika i usunięcia zdemontowanego ogrodzenia, jak również na okoliczność odszkodowania - uwzględniającego spadek wartości nieruchomości uczestnika, wskutek ustanowienia służebności oraz wartość zniszczonego mienia (zdemontowanej części ogrodzenia) - celem wliczenia tych elementów do wynagrodzenia za ustanowienie służebności;

-

zeznań świadka D. D. (2), na okoliczność stopnia skonfliktowania sąsiadów oraz natężenia ruchu pojazdów i pieszych na drodze nr (...), w związku z prowadzoną przez uczestnika działalnością gospodarczą;

co w konsekwencji w ocenie skarżącego doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 §4 k.p.c.,

2.  błąd w ustaleniach faktycznych Sądu, polegający na:

-

przyjęciu, że obciążenie służebnością działki nr (...) nie będzie uciążliwe dla nieruchomości uczestnika, pomimo iż z przeprowadzonych dowodów niewątpliwie wynika, iż spowoduje to nadmierne zagęszczenie ruchu na wskazanym odcinku drogi, kolidować będzie z interesem gospodarczym uczestnika oraz doprowadzi do eskalacji istniejącego już wieloletniego konfliktu sąsiedzkiego;

-

przyjęciu, że w związku z ustanowieniem służebności, nie zachodzi konieczność przeniesienia bramy wjazdowej uczestnika, a konsekwencji pominięcie ewentualnych kosztów tych prac w ustalonej przez Sąd wysokości wynagrodzenia;

ewentualnie (w przypadku, gdyby Sąd Okręgowy ocenił ustalenia faktyczne Sądu I instancji jako prawidłowe):

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

-

§14 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, ze zm.), poprzez jego niezastosowanie i ustanowienie służebności na odcinku drogi o szerokości poniżej ustawowego minimum;

-

art. 145 § 2 zd. drugie Kodeksu cywilnego, przez jego niezastosowanie, tj. pominięcie okoliczności, że potrzeba ustanowienia drogi dla działki nr (...) jest następstwem zbycia działki nr (...);

-

art. 5 Kodeksu cywilnego, przez jego niezastosowanie i ustanowienie służebności.

Nadto uczestnik zarzucił naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. art. 520 §2 KPC - poprzez zasądzenie od A. T. na rzecz K. H. kosztów postępowania w kwocie 709 zł oraz nakazanie pobrania od uczestnika na rzecz Skarbu Państwa kwoty 1.195,40 zł - tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych, pomimo, że postępowanie toczyło się wyłącznie w interesie wnioskodawczym.

Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu podniósł, iż opinia biegłej geodety K. P. (1) – wbrew ocenie Sądu I instancji - jest pobieżna, jednostronna i nie wyczerpuje tezy dowodowej Sądu, gdyż nie uwzględnia wariantu przebiegu drogi koniecznej przez działkę nr (...).

Krytyce została również poddana opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego J. D. (3) z 30.01.2013 r. gdyż wbrew dyspozycji Sądu, biegły nie podjął żadnej próby określenia kosztów urządzenia drogi koniecznej na gruncie (...) i porównania ich z kosztami prac rozbiórkowych na działce (...). Opinia nie odpowiada zatem na zadane przez Sąd w tezie dowodowej pytanie, a ponadto powiela błąd opinii biegłej K. P. (1) i podobnie jak tamta przesądza kierunek mającego zapaść orzeczenia. Ponadto uczestnik wskazał, iż powyższa opinia dotknięta jest mnóstwem innych błędów i braków, dotyczących kosztów prac rozbiórkowych na nieruchomości (...). Do najistotniejszych należy pominięcie przez biegłego kosztów przeniesienia instalacji elektrycznej, sterującej bramą wjazdową uczestnika.

Poza tym w ocenie skarżącego opinia rażąco zaniża koszty związane z ustanowieniem służebności na nieruchomości uczestnika. Podana przez biegłego cena 200 zł - za demontaż części ogrodzenia uczestnika, wykonanego z przęseł betonowych, osadzonego na betonowych słupach jest rażąco zaniżona.

W dalszej części powołano się na funkcje odszkodowawcze wynagrodzenia za ustanowienie służebności, które uwzględniać powinno obniżenie wartości nieruchomości wskutek ustanowienia służebności, szczególnie że na wskazanym terenie uczestnik prowadzi działalność gospodarczą. Ponadto uczestnik wskazywał też, że wartość zdemontowanego ogrodzenia, w które wcześniej zainwestował stanowi uszczerbek w majątku uczestnika.

Uczestnik nie zgodził się również z treścią aneksu do opinii biegłego w zakresie zredukowania powierzchni zajętej na drogę konieczną, powołując się na zasadę, że za podstawę wyliczenia wynagrodzenia za ustanowioną służebność, przyjmuje się powierzchnię całej nieruchomości, na której ma być ona ustanowiona. Wskazuje na to wykładnia językowa treści przepisu art 145 §1 KC. Ponadto, przemawia za tym niewielki obszar nieruchomości uczestnika. Również ulegnie obniżeniu cena rynkowa całej nieruchomości.

Dalej uczestnik podnosił, iż pozbawione oparcia w zebranym materiale dowodowym jest ustalenie faktyczne Sądu o braku istotnego obciążenia nieruchomości uczestnika wskutek ustanowienia służebności. Ustanowienie służebności nie tylko spowoduje uciążliwość w korzystaniu z nieruchomości A. T., ale naruszy istotny interes gospodarczy uczestnika (art. 145 §3 KC). Uczestnik bowiem na swojej nieruchomości prowadzi działalność gospodarczą, polegającą na wynajmie pokoi letnikom. Działalność ta stanowi główne źródło utrzymania uczestnika oraz jedyne źródło utrzymania jego żony - N. T.. Działka nr (...) ma niewielką szerokość - około 3 m. Jest użytkowana również przez wczasowiczów, parkujących przy niej swoje pojazdy. Zajęcie tych miejsc przez wnioskodawczynię, może spowodować utratę klientów, którzy wybiorą ofertę z nieutrudnionym dojazdem do nieruchomości i z możliwością zaparkowania auta.

Nadto w jego ocenie, zwiększenie natężenia ruchu na drodze (...), pogorszy warunki bezpieczeństwa, co koliduje z interesem społecznym jej wszystkich użytkowników.

W ocenie apelującego Sąd zminimalizował okoliczność konfliktu pomiędzy wnioskodawczynią a uczestnikiem.

Dalej podkreślił, że plan podziału nieruchomości, stanowiącej działkę nr (...), położoną w miejscowości W., sporządzony przez (...) Biuro Geodezji i (...) w Ś. w dniu 22.11.1971 r., a zatwierdzony decyzją Prezydium Rady Narodowej w Ś. z dnia 24.11.1971 r. (k.l 18), na którą powołuje się Sąd I instancji, nie został załączony przez biegłą do opinii z dnia 21.06.2011 r. W to miejsce, biegła załączyła tzw. „Mapę uzupełniającą” (k. 119), która jak sama nazwa na to wskazuje, ma znaczenie dodatkowe, pomocnicze. Pełna informacja o treści decyzji zawarta jest w Planie podziału, który może służyć do ewentualnej oceny funkcjonalności badanego terenu i być istotnym z punktu widzenia obecnego rozstrzygnięcia. Plan podziału został przez biegłą wymieniony w jej opinii - jako operat (...), jednak nie załączony do opinii. Tymczasem, analiza Planu podziału z dnia 22.11.1971 r. wskazuje, że działka nr (...) nie służyła, wbrew twierdzeniom Sądu I instancji, jako dojazd do wszystkich pozostałych działek. Z analizy tego dokumentu wyraźnie wynika, że istniały 2 drogi dojazdowe - (...). Z założenia więc, ruch samochodowy oraz pieszych miał być rozłożony równomiernie na obu szlakach dojazdowych, bez nadmiernego obciążania jednej tylko nieruchomości.

Również z umowy sprzedaży z dnia 04.04.1973 r. (k. 107) nie wynika przeznaczenie działki nr (...) na dojazd do pozostałych działek. Wprost przeciwnie, zapis na stronie drugiej aktu notarialnego Nr Rep. (...) wyraźnie wskazuje że ta nieruchomość drogowa została przyporządkowana jedynie działkom (...). Legło to również u podstaw celowości przeniesienia zespołu tych działek na tę samą osobę, tj. N. T..

Uczestnik podkreślił też, że przez szereg lat dostęp do działki nr (...) istniał poprzez działkę nr (...). Spowodowane to było jedną osobą użytkownika wieczystego, a następnie właściciela tych działek, tj. I. J.. Dopiero czynność prawna, dotyczących obu działek, a konkretnie przeniesienie własności nieruchomości, stanowiącej działkę nr (...) na G. i J. D. (1), stało się zarzewiem sporów o dostęp do drogi publicznej działki nr (...), zainicjowanych przez I. J., a obecnie toczonych przez jej następczynię prawną - K. H..

Na zakończenie uczestnik wskazał też na okoliczności, w jakich wnioskodawczym żąda ustanowienia służebności na działce uczestnika są co najmniej kontrowersyjne. W okresie, kiedy uczestnik wielkim nakładem sił i środków budował drogę nr (...), wnioskodawczyni pozostawała pasywna. Obecnie, prezentuje ona postawę „przyjścia na gotowe” i skorzystania z tego, co wcześniej, samotnie, ogromnym wysiłkiem uczestnik stworzył. Powyższe, zdaniem uczestnika nie licuje z zasadami współżycia społecznego, wyrażonymi w art. 5 Kodeksu cywilnego.

Jako rażąco krzywdzące uczestnik uznał rozstrzygnięcie Sądu I instancji w zakresie kosztów postępowania. Zauważył, iż całe postępowanie toczyło się wyłącznie w żywotnym interesie wnioskodawczyni, stąd ona powinna ponieść wskazane koszty. Czynienie uczestnikowi zarzutu, że nie zawarł on ugody, kłóci się z jej podstawowym warunkiem, którym jest dobrowolność. Strona nie może być za pomocą kosztów „karana” za to, że nie zawarła na rozprawie porozumienia lub że we własnej obronie, składała określone wnioski oraz podnosiła zarzuty.

Apelację wniosła również uczestniczka N. T. zaskarżając postanowienie Sądu Rejonowego w całości. Zarzuciła mu sprzeczność ustaleń z treścią zebranego materiału, wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Wniosła o uchylenie tego postanowienia i obciążenie wszystkimi kosztami wnioskodawczyni, w której interesie sprawa niniejsza się toczyła. Wniosła o powołanie nowych biegłych i skontrolowanie biegłych J. D. (2) i K. P. (2) oraz obciążenie biegłych kosztami nierzetelnej opinii. Wniosła o przeprowadzenie oględzin przez Sąd Okręgowy. W uzasadnieniu uczestniczka powołała szereg argumentów przemawiających jej zdaniem za poprowadzeniem służebności drogi koniecznej przez działkę (...).

Podniosła, iż droga na działce (...) jest za wąska dla trzech działek - dla przejazdu samochodów i ruchu pieszych.

Wskazała, iż wnioskodawczyni jest właścicielem działki nr (...). Odcinek przejazdu przez działkę (...) miałby 6 m, natomiast przez działkę (...) wynosi 13m. Ponadto działka (...) należy do rodziców wnioskodawczyni i przejazd przez nią odbywałby się bezkonfliktowo. N. T. wskazała, iż przeszkodą w ustanowieniu służebności na działce nr (...) nie może być zakłócenie prowadzenia działalności przez G. i J. D. (1), albowiem prowadzą tą działalność bez zgłoszenia.

Nie zgodziła się też ze stwierdzeniem Sądu, iż turyści nie będą zbyt często korzystać z samochodów. Podniosła, iż do plaży jest 1500m, a zatem klienci dojeżdżają samochodem do plaż w pobliskich miejscowościach.

Podniosła zarzuty do opinii biegłych, którzy jej zdaniem faworyzowali uczestników D..

Podkreśliła znaczenie konfliktów pomiędzy stronami. Wskazał na zaniżone wynagrodzenie. Uczestniczka wskazał, iż na przedmiotową sprawę już wydała 15000 zł.

Powołała się na zagwarantowane przez Konstytucję RP prawo własności.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni i uczestnicy G. D. i J. D. (1) wnieśli o oddalenie apelacji wskazując na prawidłowość orzeczenia Sądu I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje okazały się w zasadniczej części nieuzasadnione.

Jak zaznaczył już Sąd Rejonowy brak dostępu do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. oznacza brak prawnie zagwarantowanego połączenia nieruchomości izolowanej z siecią dróg publicznych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 1958 r., 4 CR 1021/57, OSN I959, nr II, poz. 51). Za taki szlak nie może być uznana droga, po której właściciel nieruchomości pozbawionej dostępu, lub inne osoby korzystające z tej nieruchomości komunikują się grzecznościowo, a nawet gdy dostęp oparty jest na stosunku obligacyjnym z właścicielem nieruchomości sąsiedniej. Hipotezą art. 145 k.c. jest bowiem objęty dostęp o charakterze trwałym nieskrępowany wolą osób trzecich (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1999 r., II CKN 786/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 34, z dnia 9 grudnia 2004 r., II CSK 233/04 i z dnia 2 lipca 2009 r., V CSK 480/08 niepublikowane). Nieruchomość ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.c., jeżeli z siecią dróg publicznych łączy ją szlak drożny wydzielony geodezyjnie jako droga, która choć nie jest zaliczona do sieci dróg publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych pozostaje ujęta w planie przestrzennego zagospodarowania Gminy i znajduje się pod jej zarządem oraz jest powszechnie dostępna (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1982 r., III CZP 44/82, OSNC 1982, nr 5-6, poz. 70).

W sprawie niniejszej nieruchomość stanowiąca własność wnioskodawczyni (działka nr (...)) nie posiada dostępu do drogi publicznej, co wynika wprost z map ewidencyjnych oraz opinii biegłej sądowej z zakresu geodezji sporządzonej na zlecenie Sądu Rejonowego (k. 113-118). Powyższe zaktualizowało potrzebę uwzględnienia roszczenia o ustanowienie drogi koniecznej na podstawie art. 145 k.c. Przy orzekaniu w tym przedmiocie, wbrew wywodom obu apelacji, Sąd Rejonowy uwzględnił i rozważył wszystkie okoliczności określone treścią normy art. 145 k.c.

W sprawie jak słusznie zauważył Sąd I instancji istniały dwa warianty ustanowienia służebności drogi koniecznej, mianowicie na nieruchomości uczestników N. T. i A. T. w zakresie działki nr (...) oraz na nieruchomości uczestników postępowania J. D. (1) i G. D., stanowiącej działkę nr (...).

W tym miejscu odnotować należy, że według unormowania zawartego w art. 145 § 2 k.c., drogę konieczną przeprowadza się mając na względzie potrzeby nieruchomości odizolowanej od sieci połączeń z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które ma prowadzić. Przeprowadzenie drogi ma uwzględniać również interes społeczno-gospodarczy (art. 145 § 3 k.c.). W świetle powyższego, prawidłowo Sąd Rejonowy wyeksponował fakt, że działka nr (...) już w chwili obecnej pełni wyłącznie rolę wewnętrznej drogi dojazdowej do działek nr (...). Geodezyjnie wyodrębniona została właśnie w takim celu. Wynika to wprost ze zgromadzonego w spawie materiału dowodowego, mianowicie decyzji Wydziału (...) i Skupu (...) Rady Narodowej w Ś. z dnia 24 listopada 1971 r. Z mapy uzupełniającej, stanowiącej załącznik do decyzji, wynika, że w ramach projektu podziału działki (...), zakładano, że działka nr (...) pełnić będzie funkcję wewnętrznej drogi dojazdowej do pozostałych działek, które miały być wyodrębnione z działki nr (...). Wniosek Sądu I instancji w tym zakresie jest logiczny zważywszy, iż po podziale żadna z głównych działek nie miała dostępu do drogi publicznej. Wnioski takie wyciągnęła też biegła, której doświadczenie zawodowe w tym zakresie nie może budzić wątpliwości. Charakter drogowy działki nr (...) potwierdza w pełni zapis umieszczony w § 3 umowie sprzedaży z dnia 4 kwietnia 1973 r. (Rep. (...)), na mocy której to umowy N. T. nabyła własność działek nr (...). Fakt, iż w akcie notarialnym wskazano tylko dwie działki nie może przesądzać, iż w postępowaniu administracyjnym dotyczącym podziału droga dojazdowa miała dotyczyć tylko tych działek. Taki ograniczony charakter został nadany tej działce przez strony tej umowy.

Zresztą, sam kształt tejże działki i jej rozmiary powodują, że w praktyce żadnej innej roli pełnić ona nie może. Okoliczność ta znana była uczestnikom postępowania. Uczestniczka N. T. wiedzę o powyższym uzyskała już w chwili stawania do aktu notarialnego w dniu 4 kwietnia 1973 r. Skutkiem tego obciążenie służebnością drogi koniecznej oznaczonej jako działka (...) nie spowoduje żadnej zmiany w dotychczasowym sposobie korzystania z tejże działki.

W sytuacji więc, gdy działka (...) już funkcjonuje jako droga niezasadne jest projektowanie przebiegu drogi koniecznej przez inną nieruchomość (działkę (...)). Takie rozstrzygnięcie byłoby o tyle niecelowe, że wiązałoby się z istotnymi nakładami organizacyjnymi i finansowymi jak słusznie przyjął Sąd I instancji.

Powyższego wniosku nie zmieniła opinia biegłego sądowego J. S. na okoliczność możliwości przeprowadzenia drogi dojazdowej przez działkę (...) do działki (...) i jej ewentualnych kosztów, z której dowód przeprowadził i dopuścił Sąd Okręgowy. Biegły ten stwierdził wprawdzie, iż możliwe byłoby urządzenie takiej drogi, to jednak koszt takiej inwestycji wynosiłby 33 826,76 zł brutto. Opinia ta nie budziła zastrzeżeń. Została wykonana rzetelnie, zawierała wszystkie niezbędne elementy i dokładne wyliczenia.

Nie można zgodzić się z zarzutami N. T., iż wnioskodawczyni nie musiałaby wykonywać wszystkich elementów tej drogi. Należy bowiem stwierdzić, iż dostęp do drogi publicznej musi być odpowiedni, a zatem urządzony w sposób umożliwiający dojazd pojazdów, który musi odbywać się po drodze utwardzonej.

Reasumując należy stwierdzić, iż z porównanie kosztów urządzenia nowej drogi w stosunku do wynagrodzenia za ustanowienie służebności prowadzi do wniosku, iż wariant przeprowadzenia drogi przez działkę (...) jest niecelowy, zwłaszcza w świetle przytoczonych wyżej argumentów przemawiających za ustanowieniem drogi koniecznej na działce nr (...).

Niezasadne okazały się również zarzuty dotyczące naruszenia §14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, ze zm.), poprzez jego niezastosowanie i ustanowienie służebności na odcinku drogi o szerokości poniżej ustawowego minimum. Należy bowiem stwierdzić, iż w przedmiotowej sprawie nie chodzi o budowę nowej drogi, ale o korzystanie z już istniejącej infrastruktury, a zatem powyższe rozporządzenie nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie.

Nie można też było zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 145 § 2 zd. drugie k.c. przez jego niezastosowanie, tj. pominięcie okoliczności, że potrzeba ustanowienia drogi dla działki nr (...) jest następstwem zbycia działki nr (...). Otóż należy wskazać, iż wnioskodawczyni nie nabyła działki od uczestników D., a od swojej babci, a przedmiotem tej czynności była tylko działka nr (...), a zatem nie może być mowy o zastosowaniu powyższego przepisu. Ponadto podziału działki nr (...) na sześć działek dokonali rodzice uczestniczki N. T. i jednocześnie dziadkowie uczestniczki G. D. – E. i T. W.. Pierwotnie właściciele po podziale sprzedali córce N. T. działki nr (...), natomiast córce I. J. działkę nr (...) zaś byłemu zięciowi G. J. działkę nr (...) (akty notarialne k. 144-148). Zatem już w tym momencie nastąpiło rozdzielenie własności poszczególnych działek, z których dwie o nr (...) i przede wszystkim (...) nie posiadały dostępu do drogi publicznej. Zatem już na skutek podziału i pierwszej sprzedaży przez E. i T. W. działki (...) nie miały zapewnionego dostępu do drogi publicznej.

Również art. 5 k.c. w niniejszej sprawie nie może mieć zastosowania. Samo ustanowienie służebności drogi koniecznej na działce uczestników N. i A. T., która już stanowi drogę dojazdową nie narusza zasad współżycia społecznego. Obowiązek unikania sytuacji konfliktowych ciąży zaś na obu stronach. Ponadto trudno zarzucać wnioskodawczyni, iż pozostawała bierna podczas urządzania drogi dojazdowej na działce nr (...) przez uczestników T.. Jak wynika bowiem z materiału dowodowego już w tamtym okresie dochodziło do konfliktów na tym tle i zasady doświadczenia życiowego wskazują na nikłe prawdopodobieństwo wyrażenia zgody przez N. i A. T. na wspólną inwestycję. Zapewne samo zgłoszenie takiej propozycji spowodowałoby eskalację konfliktu. Uczestnicy nie wykazali w żadnym zakresie, że zgodziliby się na ewentualne współdziałanie wnioskodawczyni. Wręcz przeciwnie od samego początku zdecydowanie sprzeciwiali się jakimkolwiek prawom wnioskodawczyni do spornej działki.

Ponadto sama obawa uczestników przed sytuacjami konfliktowymi nie może zmienić decyzji Sądu co do wyboru wariantu przebiegu drogi koniecznej. Po pierwsze należy bowiem zauważyć, iż konflikt nie dotyczy bezpośrednio wnioskodawczyni, a zasadza się na stosunkach panujących pomiędzy uczestnikami N. i A. T. a G. i J. D. (1) (opisywane sytuacje konfliktowe dotyczą tych właśnie osób). Po drugie wnioskodawczyni nie mieszka na stałe w W., a w oddalonym o ponad 700 km K.. Należy zgodzić się, iż ewentualny zwiększony ruch w okresie letnim stanowi pewne utrudnienie, ale nie uniemożliwia sprawnej organizacji dojazdu do wszystkich działek. Nie stanowi też zagrożenia dla bezpieczeństwa, gdyż wszyscy użytkownicy ruchu na tej działce będą zapewne poruszać się powoli z uwagi na widoczne ograniczenia w swobodnym przejeździe przez działkę. Należy też zauważyć, iż widoczność co do obiektów poruszających się po tej działce jest dobra z uwagi na prosty kształt działki.

Dodatkowo w odniesieniu do zarzutów apelacji zasygnalizować jeszcze trzeba, że konflikt pomiędzy zainteresowanymi nie stanowi samodzielnej przesłanki uzasadniającej odmowę wytyczenia drogi koniecznej przez nieruchomości sąsiednie, jeżeli za przeprowadzeniem takiej trasy przemawiają inne szczególne względy o charakterze społeczno-gospodarczym (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 398/02, niepublikowane i z dnia IV CSK 158/10).

W kontekście powyższych rozważań pominięcie dowodu z zeznań D. D. (2) nie miało zatem znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem Sąd I instancji ustalił i przyjął, iż pomiędzy uczestnikami istnieje silny konflikt, a ruch na działce (...) jest znaczny w okresie letnim i przeprowadził prawidłowe rozważania w tym przedmiocie.

Mając na uwadze powyższe należało uznać, iż co do zasady przebieg służebności określony przez Sąd I instancji był prawidłowy.

Konieczne jednak stało się określenie miejsca wjazdu na nieruchomość władnącą. W toku postępowania odwoławczego uzyskano uzupełniającą opinię biegłej sądowej z zakresu geodezji K. P. (1) celem naniesienia na mapę zasadniczą dokładnego przebiegu służebności drogi koniecznej dla działki nr (...) przez działkę nr (...), z oznaczeniem wjazdu na działkę nr (...) i ewentualnie skorygowanie zakresu przebiegu służebności wskazanej na mapie stanowiącej załącznik do opinii z dnia 21.06.2011r. - przy uwzględnieniu jak najmniejszego obciążenia działki nr (...) i przy założeniu, że wjazd na działkę nr (...) powinien następować możliwie jak najbliżej - z uwagi na ukształtowanie terenu - granicy pomiędzy działką nr (...). Opinia ta oznaczyła miejsce wjazdu, a zatem doprecyzowała przebieg służebności i jednocześnie skonkretyzowała obowiązek uczestników N. T. i A. T. w zakresie usunięcia części ogrodzenia określony w punkcie 3 sentencji postanowienia.

Jeżeli natomiast chodzi o należne uczestnikom postępowania wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej to należy stwierdzić, iż orzeczenie Sądu I instancji w tym zakresie jest prawidłowe.

Otóż przepis art. 145 k.c. stanowiąc o wynagrodzeniu, nie określa sposobu jego oznaczenia. Brak kryteriów określenia rozmiaru wynagrodzenia oznacza, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę, polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, formułowanych na podstawie określonego stanu faktycznego, które mogą także wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2013 r., IV CSK 440/12). W literaturze przedstawiane są różne propozycje punktów odniesienia dla ustalenia tego wynagrodzenia, np. zmniejszenie wartości nieruchomości obciążonej, wielokrotność czynszu dzierżawnego za zajęty pas gruntu, wartość utraconych plonów itp. Przyjmuje się też, że wynagrodzenie powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie straty właściciela z uszczuplenia (ograniczenia) prawa własności. Płatne jednorazowo wynagrodzenie za ustanowienie służebności powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności. W ramach przyznanej sądowi swobody, może on ustalić wynagrodzenie w oparciu m.in. o opinię biegłego rzeczoznawcy majątkowego. Wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej na rzecz więcej niż jednej nieruchomości władnącej powinno odpowiadać uszczerbkowi jakiego doznaje właściciel nieruchomości obciążonej, według przyjętego kryterium jego ustalenia, a nie ich wielokrotności odpowiadającej liczbie nieruchomości władnących. Dla poszczególnych części gruntu nieruchomości obciążonej liczba nieruchomości władnących może być różna, co także może wpływać na wysokość wynagrodzenia (postanowienie Sądu Najwyższego z 19 listopada 2010 r., III CSK 32/10)

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na opinii biegłego J. D. (2), z uwzględnieniem korekty tej opinii wywołanej zarzutami wnioskodawczyni zgłoszonymi w piśmie z 25 lutego 2012r. co do powierzchni 185 m ² zajętej przez służebność działki. Ocena tej opinii dokonana przez Sąd I instancji była prawidłowa. Biegły prawidłowo określił jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności w odniesieniu do wartości działki (...).

Słusznie Sąd Rejonowy uznał, iż brak jakichkolwiek podstaw do uznania, że wykonywanie służebności na tej części działki wpłynie niekorzystnie na nieruchomości obciążoną. Zgodzić się zwłaszcza należy z wnioskiem, iż nie można uznać, że służebność będzie miała wpływ na sposób korzystania z nieruchomości obciążonej w sposób umniejszający jej atrakcyjności w ramach działalności prowadzonej przez małżonków T.. Słusznie Sąd I instancji zauważył, iż działka nr (...) nadal będzie spełniać rolę, którą pełni również obecnie i do której została zaprojektowana. Z kolei działalność prowadzona przez małżonków T. nie dozna zakłóceń mogących spowodować zmniejszenie jej dochodowości, albowiem nawet jeśli wystąpi zwiększenie natężenia ruchu odbywającego się po działce nr (...) to nie osiągnie rozmiarów, które mogłyby stanowić uciążliwość dla osób przebywających na nieruchomościach N. i A. T. – przejazd przez działkę drogową nie będzie bowiem ciągły, a ponadto nie dotyczy miejsca zamieszkania turystów, które odbywa się w pewnym oddaleniu od części działki, na której ustanowiono służebność. Zarzuty apelacji w tym zakresie nie mogą zostać zatem uznane za uzasadnione.

Słusznie Sąd I instancji uznał, iż niezasadne byłoby również uwzględnienie przy określaniu wynagrodzenia nakładów poniesionych przez uczestników postępowania T. na utwardzenie fragmentu gruntu poza granicami działki nr (...).

Sąd odwoławczy w całości uznaje także za słuszne określenie przez Sąd I instancji pozostałych składników wynagrodzenia. A zatem Sąd I instancji prawidłowo określił wynagrodzenie za dokonanie rozbiórki ogrodzenia na granicy działek nr (...) na kwotę 200 zł. Prawidłowo Sąd I instancji uznał też za bezzasadne zarzuty uczestników T. dotyczące przyjętej przez biegłego metody ustalenia kosztów demontażu ogrodzenia. Stanowisko biegłego w tym zakresie jest – również w ocenie Sądu II instancji przekonujące. Niewątpliwie ustalenie kosztów demontażu ogrodzenia zbudowanego z ruchomych, betonowych elementów, które mogą być na niewielkie odległości przenoszone bez użycia maszyn, tak jak stwierdził biegły, mogą być ustalane metodą uproszczoną, jako pewnie procent ich wartości. Opinia biegłego dysponującego wieloletnim doświadczeniem zawodowym słusznie została przez Sąd I instancji uznana za wiarygodną.

Sąd Okręgowy uznał ponadto za słuszne stanowisko Sądu Rejonowego w kwestii niezasadności doliczenia do wynagrodzenia kosztów demontażu i przeniesienia bramy wjazdowej na działkę nr (...) w inne miejsce (na wysokości granicy działki nr (...)). Należy zgodzić się z wnioskiem, iż ustanowienie służebności w kształcie jak w postanowieniu nie rodzi konieczności przeniesienia bramy, która obecnie znajduje się na granicy działki nr (...) z ulicą (...). Dla zapewnienia możliwości wykonywania służebności wystarczające bowiem będzie, aby każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej miał możliwość otwierania i zamykania tej bramy, a do tego wystarczające będzie, aby osoba ta dysponowała urządzeniem, służącym do zdalnego sterowania bramą (pilotem).

W takiej sytuacji słusznie Sąd I instancji doliczył do wynagrodzenia koszty związane z koniecznością przekazania przez właściciela nieruchomości obciążonej wnioskodawczyni urządzenia sterującego do bramy. Prawidłowo Sąd Rejonowy na podstawie nie kwestionowanych przez wnioskodawczynię i pozostałych uczestników postępowania wyjaśnień A. T. złożonych na rozprawie w dniu 29 lipca 2013r. Sąd ustalił, że koszt jednego takiego urządzenia wynosi 100 zł i taką też kwotę doliczył do należnego mu wynagrodzenia.

Mając na uwadze powyższe wysokość należnego uczestnikom wynagrodzenia za ustanowienie służebności Sąd wynosi 11.958 zł, na którą składają się: kwota wynagrodzenia ustalonego w opinii biegłego (11 658 zł), koszt demontażu części ogrodzenia (200 zł) oraz koszt urządzenia sterującego do bramy wjazdowej na działkę nr (...) (100 zł) – jak słusznie orzekł Sąd I instancji.

Zmianie podlegało natomiast orzeczenie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji. Otóż zarzuty apelacji okazały się w tym przedmiocie uzasadnione. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż ustanowienie służebności drogi koniecznej odbywało się jedynie w interesie wnioskodawczyni, a zatem ona powinna ponieść wszelkie koszty tego postępowania i brak podstaw do odstąpienia od ogólnej zasady wskazanej w art. 520 k.p.c., zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane z udziałem w sprawie. Również nieuiszczone koszty sądowe (część wynagrodzeń biegłych, co do których nie wniesiono zaliczek) zdaniem Sądu II instancji powinna ponieść wnioskodawczyni, albowiem niezależnie od postawy uczestników N. i A. T. takie dowody musiałyby być przeprowadzone, aby rozstrzygnąć wniosek o ustanowienie drogi koniecznej w interesie wnioskodawczyni.

Mając na uwadze powyższe – na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzeczono jak w punkcie 1 sentencji. W pozostałym zakresie apelacje okazały się nieuzasadnione, o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. jak w punkcie 2 sentencji.

Zasada wynikająca z art. 520 k.p.c. miała również zastosowanie przy orzekaniu o kosztach postępowania odwoławczego.

Natomiast orzekając o nieuiszczonych kosztach sądowych należało mieć na uwadze art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010r. Nr 90 poz. 594 z późn. zm.), który wskazuje, iż w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach, stosując odpowiednio przepisy art. 113. Zgodnie z art. 113 tej ustawy kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Nieuiszczonymi kosztami sądowymi w sprawie były wynagrodzenia należne biegłym, z których opinii dowód został dopuszczony w postępowaniu odwoławczy. Wynagrodzenia te zostały przyznane postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 8 czerwca 2016r. I tak: biegłemu z zakresu budownictwa J. S. przyznano kwotę 2721,94 zł, natomiast biegłej z zakresu geodezji K. P. (1) kwotę 1956,98 zł. Sąd Okręgowy uznał, iż koszty opinii biegłego z zakresu budownictwa powinni ponieść uczestnicy N. i A. T., albowiem ich zarzuty spowodowały konieczność dopuszczenia tego dowodu. Jeżeli natomiast chodzi wynagrodzenie biegłej K. P. (1) w związku ze sporządzeniem uzupełniającej opinii to należało uznać, iż dowód ten był konieczny celem doprecyzowania miejsca wjazdu na nieruchomość władnącą, a zatem jego koszty powinna ponieść wnioskodawczyni, w której interesie była ustanawiana ta służebność.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w punkcie 4 sentencji.

SSO Małgorzata Grzesik SSO Tomasz Sobieraj SSO Dorota Gamrat-Kubeczak