Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 6 marca 2019 roku, Sąd Rejonowy w Świnoujściu w sprawie o sygn. akt I Ns 340/17, prowadzonej z wniosku M. S. przy udziale (...) sp. z o.o. w P.:

I.  oddalił wniosek,

II.  nakazał pobrać od wnioskodawcy M. S. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Świnoujściu kwotę 2.150,32 zł (dwa tysiące sto pięćdziesiąt złotych trzydzieści dwa grosze) tytułem zwrotu poniesionych wydatków,

III.  ustalił, że pozostałe koszty postępowania każdy zainteresowany ponosi zgodnie ze swym udziałem w sprawie.

Powyższe rozstrzygnięcie sąd rejonowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Nieruchomości ujęte obecnie w księgach wieczystych (...) powstały w wyniku podziału większej nieruchomości o numerze działki (...), powstałej z podziałów kolejnych działek (...) poprzednio (...), ujętej w księdze wieczystej KW (...). Działka ta powstała w wyniku podziału w roku 1974 działki numer (...). W księdze wieczystej (...) oprócz działki (...) wpisana była również działka nr (...). Te z kolei nieruchomości zostały wydzielone z nieruchomości, dla której prowadzona była księga wieczysta KW (...). Nieruchomości te od dnia 17 sierpnia 1967 roku stanowiły przedmiot prywatnej własności. Kolejnymi ich właścicielami byli K. N., J. N., S. i H. małżonkowie Ł., T. i R. małżonkowie R., M. R. i wnioskodawca M. S.. Wnioskodawca nabył działki nr (...) na podstawie umów sprzedaży zawartych w dniach 6 czerwca i 28 grudnia 2016 roku z M. R..

Przez nieruchomość wnioskodawcy przebiega linia napowietrzna wysokiego napięcia 110kV nr (...) relacji R.-W. o numerze inwentarzowym (...). Przez działkę (...) przebiega odcinek linii o długości 24,5 m, brak jest tam urządzeń naziemnych. Na działce nr (...) znajduje się jeden słup nr (...) oraz linia o długości około 27 m. Linia ta jest połączona funkcjonalnie z (...) R.-W. i służy zasilaniu około 30 tys. mieszkańców, a w okresie letnim ok. 100 tys.

Przedmiotowe urządzenia zostały wybudowane w roku 1980 i przekazane na majątek ówczesnego Zakładu (...) najpóźniej do dnia 20 grudnia 1980 roku. Realizacja inwestycji została przeprowadzona w oparciu o decyzję zatwierdzającą plan realizacji linii 110kV z dnia 18 marca 1975 roku oraz z dnia 30 marca 1977 roku. W dniu 4 listopada 1977 roku wydana została decyzja wywłaszczeniowa, uprawniająca Zakład (...) do założenia i przeprowadzenia linii na gruntach prywatnych oraz ich konserwacji w przyszłości. Decyzja wywłaszczeniowa dotyczyła między innymi działek nr (...), mających jeden numer rej. (...) i należących do K. N., a także działki nr (...) (nr rej. (...)), należącej wówczas do R. W.. Wszystkie te nieruchomości pierwotnie ujęte były w księdze wieczystej KW (...) i powstawały w wyniku podziału i odłączenia z tej księgi. Nieruchomości wnioskodawcy powstały z kolejnych podziałów działki (...), która nie była bezpośrednio objęta decyzją wywłaszczeniową z 4 listopada 1977 roku.

W roku 1952 roku utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...). Z dniem 1 kwietnia 1958 roku przedsiębiorstwo to zmieniło nazwę na Zakład (...). Na podstawie Zarządzenia nr 232 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25 listopada 1958 roku w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakłady (...) i połączenia tego przedsiębiorstwa z przedsiębiorstwami podległymi Zarządowi (...), utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady (...), które z dniem 1 stycznia 1959 roku połączyło się z przedsiębiorstwami podległymi zarządowi (...) w tym z Zakładem (...), który otrzymał z dniem 1 stycznia 1959 roku nazwę Zakłady (...) - Zakład (...) w S.. Następnie w dniu 16 stycznia 1989 roku utworzono Przedsiębiorstwo Państwowe (Skarb Państwa) – Zakład (...) w S.. Przedsiębiorstwo to zostało następnie z dniem 1 września 1993 roku przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa - Zakład (...) Spółka Akcyjna w S.. Spółka ta przejęła wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe przedsiębiorstwa państwowego, w tym także prawo do sieci energetycznych. W dniu 27 grudnia 1999 roku spółka otrzymała nową nazwę: (...) Spółka Akcyjna. W dniu 17 grudnia 2002 roku spółki (...), (...) i inne połączyły się przez przeniesienie całych majątków na (...) S.A. w P.. W tej samej dacie zmieniono firmę spółki na (...)Spółka Akcyjna, co zostało wpisane do KRS w dniu 2 stycznia 2003 roku. (...) Spółka Akcyjna zmieniła z dniem 13 października 2004 roku nazwę na (...) Spółka Akcyjna.

Przedmiotowe urządzenia są obecnie wykorzystywane przez uczestniczkę do dostarczania energii elektrycznej swoim odbiorcom. Linie energetyczne tego rodzaju muszą być poddawane zabiegom eksploatacyjnym. Jednym z najczęściej powtarzalnych zabiegów są oględziny linii, które wykonywane są nie rzadziej niż raz do roku, wymagają dla ich dokonania przejścia pracownika wzdłuż trasy linii i w trakcie wykonywania oględzin dokonywana jest ocena wzrokowa poszczególnych elementów linii, od przewodów i konstrukcji słupowej po fundamenty oraz stan przyziemia słupowego. To wymaga wejścia na grunt i obejścia stanowiska. W celu dokonania oględzin nie jest konieczny wjazd na nieruchomość. Do kolejnego przeglądu cyklicznego konieczny jest wjazd samochodem lekkim, tym zabiegiem jest przegląd linii powtarzany nie rzadziej niż raz na 5 lat. W ramach tego zabiegu wykonywane są m.in. pomiary rezystancji uziemienia słupa. Czynności takie były i są wykonywane na nieruchomości wnioskodawcy.

Obszar nieruchomości wnioskodawcy, niezbędny do wykonywania służebności przesyłu przez uczestniczkę został ustalony i opisany przez biegłego sądowego K. M. w pisemnej opinii.

Wnioskodawca zwracał się do uczestniczki o ustanowienie na jej rzecz odpłatnej służebności przesyłu. Uczestniczka nie wyraziła na powyższe zgody.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd pierwszej instancji zważył, że wniosek okazał się nieuzasadniony.

W pierwszej kolejności sąd wskazał, iż w trakcie niniejszego postępowania uczestniczka podniosła zarzut posiadania tytułu prawnego do posiadania spornych nieruchomości w zakresie służebności przesyłu lub służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Uczestniczka początkowo powoływała się w tym zakresie na tytuł prawny wynikający jej zdaniem z decyzji wywłaszczeniowej z dnia 4 listopada 1977 roku, wydanej na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1988 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości. Niezależnie uczestniczka podniosła również zarzut zasiedzenia służebności przesyłu, ewentualnie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Po przeanalizowaniu dokumentów zawartych w księgach wieczystych kolejno wydzielanych nieruchomości, wyłączanych z księgi wieczystej KW (...) i kolejnych uczestniczka zauważyła, iż w decyzji wywłaszczeniowej nie jest ujęta działka wnioskodawcy ani działka, w wyniku podziału której powstały działki (...). Konsekwencją powyższego było wskazanie przez uczestniczkę zarzutu zasiedzenia służebności jak głównej okoliczności uzasadniającej oddalenie wniosku.

Wnioskodawca podnosił, iż powyższy zarzut nie jest uzasadniony, albowiem nie upłynął jeszcze wymagany okres do zasiedzenia przez uczestniczkę służebności, gdyż zgodnie z poglądem prezentowanym w orzecznictwie, przedsiębiorstwo nie może zaliczyć na swoją rzecz posiadania przedmiotowej służebności przez poprzedników przed dniem 1 lutego 1989 roku.

W ocenie sądu rejonowego, podniesiony przez uczestniczkę zarzut zasiedzenia zasługiwał na uwzględnienie. Sąd przede wszystkim wskazał, iż przed wejściem w życie w dniu 3 sierpnia 2008 roku przepisów art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c. o służebności przesyłu, przepisy nie przewidywały wprost tego rodzaju służebności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano, stosując w drodze analogii art. 145 k.c., możliwość ustanowienia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, a także dopuszczalność nabycia jej w drodze zasiedzenia. Nabycie takie mogło nastąpić przez przedsiębiorcę, a nie właściciela nieruchomości władnącej, który przy instytucji służebności przesyłu w ogóle nie występuje. Przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności trzeba mieć przy tym na względzie, że zgodnie z art. 292 k.c., do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie stosuje się przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie jedynie odpowiednio. Tym samym posiadania prowadzącego do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie należy utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi bowiem o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność, władanie zaś w zakresie służebności gruntowej kwalifikuje się, zgodnie z art. 336 k.c., jako posiadanie zależne.

Obowiązujący do dnia 31 stycznia 1989 roku przepis art. 128 k.c. wprowadzał zasadę jednolitej socjalistycznej własności ogólnonarodowej (państwowej) – przewidywał, że własność państwowa przysługuje niepodzielnie państwu, a państwowe osoby prawne, w granicach swej zdolności prawnej, wykonują w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej. Przedsiębiorstwa państwowe wykonywały zatem jedynie zarząd mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, a zatem upływ okresu zasiedzenia powodował, że własność lub inne prawo rzeczowe nabywał Skarb Państwa, gdyż korzystanie z nieruchomości oraz ze służebności gruntowych przez przedsiębiorstwo państwowe następowało na rzecz Skarbu Państwa. Przedsiębiorstwa państwowego nie można zatem uznać w okresie do 1 lutego 1989 roku za samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej, należy mieć jednak na uwadze, że wyłączenie to miało miejsce w odniesieniu do sytuacji, gdy Skarb Państwa był jednocześnie posiadaczem służebności gruntowej przesyłu, jak i właścicielem nieruchomości obciążonej.

W ocenie sądu rejonowego powyższa okoliczność ma decydujące znaczenie dla oceny stanu istniejącego w niniejszej sprawie i zdaje się umknęła wnioskodawcy. Nieruchomości znajdujące się na działkach (...), wcześniej wchodzące kolejno w skład działek (...) od roku 1967 nieprzerwanie stanowiły przedmiot prywatnej własności i nie należały do Skarbu Państwa. Tak też było w chwili posadowienia na nich linii napowietrznej wysokiego napięcia 110 kV nr (...) relacji R.-W.. Tym samym obowiązujący wówczas art. 128 k.c. nie miał wpływu na zdolność do posiadania służebności gruntowej odpowiadającej w swej treści służebności przesyłu przez Skarb Państwa, albowiem ten ostatni nie był jednocześnie właścicielem nieruchomości obciążonej. Początek biegu zasiedzenia przedmiotowej służebności nastąpił zatem w chwili rozpoczęcia korzystania przez poprzedników prawnych uczestniczki z linii energetycznych, co nastąpiło z dniem 4 grudnia 1981 roku. Uczestniczka zaś mogła, co do zasady, doliczyć do czasu swojego posiadania okres posiadania Skarbu Państwa i swych poprzedników prawnych.

W niniejszym stanie faktycznym od dnia 4 grudnia 1981 roku posiadaczem przedmiotowej służebności był Zakład (...), który posiadał ją niejako na rzecz i w imieniu Skarbu Państwa, następnie, już we własnym imieniu, (...) Zakład (...) w S. i kolejno Zakład (...) Spółka Akcyjna w S., (...) S.A. w S., (...) S.A. w P., Grupa (...) S.A., (...) S.A. a w końcu od dnia 30 czerwca 2007 roku (...) Sp. z o.o. w P.. Sąd rejonowy podkreślił przy tym, że ustawodawca nie stworzył żadnych szczególnych zasad regulujących przeniesienie posiadania służebności, w tym także o treści odpowiadającej służebności przesyłu, a zatem należy do niego stosować ogólne reguły ustalone w art. 348-351 k.c. Sąd rejonowy, mając na uwadze treść art. 176 §1 k.c. oraz art. 348 k.c. wskazał, że w niniejszym stanie faktycznym linia nr (...) bezspornie od końca 1981 roku nieprzerwanie pozostawała we władaniu przedsiębiorstwa energetycznego i była wykorzystywana do prowadzenia działalności przez poprzedników prawnych uczestniczki i przez samą uczestniczkę w celu zaopatrywania odbiorców w energię elektryczną. W sytuacji takiej fakt przeniesienia posiadania uznać należy według sądu za niewątpliwy i powszechnie znany, a zatem w świetle art. 228 § 1 k.p.c., za niewymagający dowodu. Co więcej, na okoliczność przenoszenia posiadania służebności przesyłu przez poszczególne przedsiębiorstwa energetyczne uczestniczka przedłożyła szereg dokumentów, których analiza nie pozwalała na poczynienie ustaleń, że przenosząc zorganizowaną część przedsiębiorstwa na następujące po sobie poszczególne podmioty, zakłady energetyczne nie przenosiły posiadania służebności przesyłu w odniesieniu do spornej linii 110 kV.

Mając powyższe na uwadze, sąd pierwszej instancji skonstatował, że w niniejszej sprawie zostały spełnione wszelkie ustawowe przesłanki umożliwiające uczestniczce podniesienie zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu, ewentualnie gdyby do zasiedzenia doszło przed dniem 3 sierpnia 2008 roku, służebności o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu.

Przechodząc dalej sąd rejonowy wskazał, iż z jego ocenie po stronie uczestniczki i jej poprzedników prawnych istniała zła wiara. Daty, w jakich poprzednicy prawni wnioskodawcy weszli w posiadanie linii energetycznych wskazują, że przedsiębiorstwa energetyczne „wiedziały”, iż eksploatują sieci przesyłowe znajdujące się na gruncie stanowiącym własność osoby fizycznej. Powoływanie się uczestniczki na decyzję wywłaszczeniową z dnia 4 listopada 1977 roku nie uzasadnia przy tym według sądu wystąpienia po stronie poprzedników uczestniczki dobrej wiary. W decyzji tej bowiem nie jest wymieniona działka (...), z której wyodrębnione zostały działki wnioskodawcy. Z okoliczności zaś, iż wymieniona jest tam inna działka należąca wówczas do K. N. (632/4), który był wówczas właścicielem również nieruchomości 632/1, nie wynika prawo do zajęcia działki (...) celem posadowienia urządzeń przesyłowych. Przyjąć zatem należy w ocenie sądu, iż skoro wszelkie prace dotyczące tych urządzeń i linii energetycznej wymagały wejścia na grunt, pracownicy przedsiębiorstwa musieli zdawać sobie sprawę z tego, że wchodzą na cudzy grunt. Skoro nie było zawartej żadnej umowy pozwalającej na korzystanie z tego gruntu, jak również nie był on wymieniony w decyzji uwłaszczeniowej z 4 listopada 1977 roku, poprzednicy prawni uczestniczki i uczestniczka byli posiadaczami w złej wierze.

Konsekwencją wszystkiego powyższego jest przyjęcie, iż od dnia 4 grudnia 2011 roku uczestniczka nabyła, poprzez zasiedzenie, służebność przesyłu obciążającą nieruchomości wnioskodawcy, a zatem posiada tytuł prawny stanowiący skuteczną przeciwwagę wobec żądania wnioskodawcy ustanowienia takiej służebności na przedmiotowych działkach. Biorąc powyższe pod uwagę, sąd oddalił wniosek, o czym orzekł w punkcie I. sentencji postanowienia.

W punkcie II. sentencji postanowienia sąd nakazał pobranie od wnioskodawcy, jako strony której wniosek nie został uwzględniony, zwrotu kosztów poniesionych przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Świnoujściu w związku z przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego. W pozostałym zakresie o kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. (pkt III. sentencji postanowienia).

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł wnioskodawca M. S. i, zaskarżając je w całości, zarzucił mu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 128 § 1 i 2 ustawy z dnia 23 k.c. w brzmieniu sprzed daty wejścia w życie nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r., Dz.U. Nr 3, poz. 1) w zw. z art. 176 § 1 k.c. i art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 352 § 1 i 2 k.c. poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie wyrażające się w błędnym przyjęciu, że przedsiębiorstwa państwowego nie można uznać w okresie do 1 lutego 1989 roku za samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej wyłącznie w sytuacji, gdy Skarb Państwa był jednocześnie posiadaczem służebności gruntowej przesyłu, jak i właścicielem nieruchomości obciążonej, podczas gdy prawidłowa wykładnia powołanych norm prowadzi do wniosku, że przedmiotowe wyłączenie znajduje zastosowanie w sytuacjach, gdzie właścicielami nieruchomości obciążonych służebnościami były zarówno osoby prywatne oraz Skarb Państwa,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 292 k.c. w zw. z art. 176 § 1 k.c. i art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 352 § 1 k.c. poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie wyrażające się w zaliczeniu do okresu zasiedzenia uczestniczki okresu korzystania ze służebności jej poprzedników prawnych, a w konsekwencji błędne przyjęcie, że początek biegu zasiedzenia nastąpił z chwilą rozpoczęcia korzystania przez poprzedników prawnych uczestniczki z linii energetycznych z dniem 4 grudnia 1981 roku, a zasiedzenie nastąpiło w dniu 4 grudnia 2011 roku, podczas gdy prawidłowa wykładnia powołanych norm prowadzi do wniosku, że niedopuszczalne jest zaliczanie posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed datą 1 lutego 1989 roku do okresu potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie przez uczestniczkę, w konsekwencji czego uznać należało, że okres zasiedzenia rozpoczął się z dniem 1 lutego 1989 roku, a więc do zasiedzenia nie doszło,

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 64 ust. 1, 2, Konstytucji RP oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 20 marca 1952 r. w zw. z art. 64 ust. 3 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP poprzez ich niezastosowanie, wyrażające się w przyjęciu dopuszczalności nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu mimo, że ustanowienie służebności stanowi ograniczenie prawa własności, które to ograniczenie zgodnie z art. 64 ust. 3, art. 31 ust. 3 Konstytucji RP i art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności może zostać wprowadzone wyłącznie w drodze ustawy, a służebność gruntowa odpowiadająca treścią służebności przesyłu nie jest przewidziana w art. 244 § 1 k.c. i stanowi pozaustawową formę ograniczenia prawa własności.

Mając na względzie powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżanego postanowienia w całości poprzez ustanowienie na nieruchomości położonej w Ś. przy ul. (...), oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...), obręb (...), dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz nieruchomości położonej w Ś. przy ul. (...), oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...), obręb (...), dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) na rzecz spółki (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. oraz każdego kolejnego właściciela urządzenia, służebności przesyłu polegającej na (i) prawie utrzymywania na nieruchomości urządzenia przesyłowego w postaci konstrukcji wsporczej oraz linii elektroenergetycznych i wykonywania z jego udziałem przesyłu, (ii) prawie przejścia i przejazdu przez nieruchomość celem dostępu do urządzenia przesyłowego, (iii) prawie wykonywania czynności w zakresie eksploatacji urządzenia przesyłowego, jego konserwacji, usuwania awarii, remontów i modernizacji, oraz (iv) zobowiązaniu właściciela nieruchomości do niepodejmowania działań, które mogłyby utrudnić lub uniemożliwić wykonywanie uprawnień przedsiębiorcy przesyłowego, a to w pasie służebności przesyłu o szerokości 15 metrów liczonej w poziomie od skrajnych punktów urządzenia przesyłowego, na czas nieokreślony, za wynagrodzeniem płatnym w okresach miesięcznych w kwocie 1.500 zł. Skarżący wniósł również o zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania w pierwszej i drugiej instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Skarżący złożył również wniosek ewentualny o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Świnoujściu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, w tym postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu apelacji skarżący rozwinął tak sformułowane zarzuty.

Pismem z dnia 23 maja 2019 roku uczestniczka (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. wywiodła odpowiedź na apelację, w której wniosła o oddalenie jej w całości i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Sąd okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy okazała się nieuzasadniona.

Na wstępie zaznaczenia wymaga, iż sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy zgromadził w sprawie materiał dowodowy i dokonał właściwej jego oceny. W konsekwencji ustalił stan faktyczny odpowiadający treści tych dowodów, stąd też sąd okręgowy w całości przyjął go za własny. W sytuacji, gdy sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji nie musi powtarzać dokonanych ustaleń, gdyż wystarczy stwierdzenie, że przyjmuje je za własne ( vide orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1935 roku, C III 680/34. Zb. Urz. 1936, poz. 379; z dnia 14 lutego 1938 roku, C II 21172/37 Przegląd Sądowy 1938, poz. 380; z dnia 10 listopada 1998 roku, III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83). Podkreślić jedynie należy, iż dla potrzeb rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji szczególnie istotne okazało się ustalenie, iż właścicielami działek o numerach (...) (tj. działek objętych wnioskiem) od lat sześćdziesiątych XX wieku były wyłącznie osoby fizyczne. Powyższe miało znaczenie w kontekście tego, że w związku z posadowieniem na obu wskazanych działkach urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej doszło do rozpoczęcia biegu zasiedzenia służebności przesyłu.

Celem wprowadzenia do dalszych wywodów sąd okręgowy wyjaśnia, iż w orzecznictwie panuje ugruntowane stanowisko, zgodnie z którym przed wejściem w życie art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c. było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Tak orzekł Sąd Najwyższy m. in. w uchwale z dnia 22 maja 2013 roku (sygn. akt III CZP 18/13, OSNC 2013/12/139).

W myśl obowiązującego art 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Przed zmianą kodeksu cywilnego, dokonaną ustawą z dnia 30 maja 2008 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 731), która weszła w życie w dniu 3 sierpnia 2008 roku, a czyniącą ze służebności przesyłu instytucję kodeksową, w judykaturze i doktrynie przyjmowano, że służebność gruntowa jako instytucja prawa rzeczowego była przystosowana najlepiej do zaspokajania i obsługi interesów zarówno właściciela nieruchomości, jak i przedsiębiorcy przesyłowego. Wprowadzona do kodeksu cywilnego nowelą z dnia 30 maja 2008 roku służebność przesyłu, jako rodzaj służebności gruntowej, różni się w kilku istotnych kwestiach od tradycyjnej służebności gruntowej, którą pozostawiono bez zmian. Natomiast art. 305 ⁴ k.c. stanowi, że do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. Powyższe zmiany kodeksu cywilnego w niczym nie naruszyły jednakże dotychczasowych uregulowań w zakresie nabycia służebności gruntowej (służebności przesyłu) w drodze zasiedzenia. Chodzi tu o art. 172 k.c., art. 173 k.c., art. 175 k.c., art. 176 k.c., art. 292 k.c. oraz art. 352 k.c.

Co istotne, ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie Kodeksu cywilnego (…) nie zawiera przepisów przejściowych m.in. w zakresie zasiedzenia służebności przesyłu. W tej sytuacji należy zatem przyjąć, że jeśli termin prowadzący do nabycia służebności w drodze zasiedzenia upłynął przed dniem 3 sierpnia 2008 roku (tj. przed datą wejścia w życie ustawy z 30 maja 2008 roku), to sąd stwierdza nabycie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, jeśli zaś okres zasiedzenia upływa po tej dacie, to sąd stwierdza nabycie służebności przesyłu ( vide Bieniek G., Urządzenia…, str. 73, gdzie przywołano też stanowisko Sądu Najwyższego z uchwały z dnia 7 października 2008 roku, III CZP 89/2008, LexPolonica nr 1953621, stwierdzające, że „przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu w ruchu przedsiębiorstwa”).

Podkreślić należy, iż przesłankami zasiedzenia służebności gruntowej czynnej są: posiadanie służebności polegające na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu oraz upływ oznaczonego w ustawie czasu, w zależności od tego, czy posiadacz służebności był w dobrej, czy w złej wierze ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1967 roku, III CR 270/66, OSNC 1967/9/160). W ocenie sądu odwoławczego, sąd rejonowy dokonał prawidłowej oceny, iż na gruncie niniejszego postępowania ziściły się wszystkie wymagane prawem, wskazane wyżej przesłanki.

Analiza wywiedzionej przez skarżącego apelacji doprowadziła sąd okręgowy do stwierdzenia, iż w zasadzie sprowadza się ona do kwestionowania możliwości doliczenia do okresu niezbędnego do stwierdzenia zasiedzenia służebności okresów korzystania z niej przez poprzedników prawnych uczestniczki. Zarzuty apelacji determinowały zatem zainteresowanie sądu odwoławczego wyłącznie jednym elementem zasiedzenia, a to kwestionowanym upływem czasu niezbędnym do stwierdzenia zasiedzenia, a w szczególności możliwością doliczenia posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe przed rokiem 1989 roku służebności gruntowej do okresu zasiedzenia rzeczonej służebności następującego już po 1989 roku.

Nie budzi wątpliwości, że przed zmianą art. 128 k.c., to jest do dnia 1 lutego 1989 roku, przedsiębiorstwo państwowe nie mogło być uznane za samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności gruntowej, gdyż zasada jednolitego funduszu własności państwowej odnosiła się także do posiadania i w wyniku jej obowiązywania zasiedzenie w razie ziszczenia się przesłanek z art. 172 k.c. mogło nastąpić nie przez państwową osobę prawną sprawującą zarząd, lecz przez Skarb Państwa. Sytuacja ta zmieniła się po 31 stycznia 1989 roku ( vide postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 roku, III CSK 73/08, LEX nr 461735; z dnia 16 września 2009 roku, II CSK 103/09, LEX nr 530696). W myśl zmienionego art. 128 k.c., obowiązującego od dnia 1 lutego 1989 roku, własność państwowa przysługiwała Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym (art. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 3, poz. 11).

Prawną konsekwencją zmiany art. 128 k.c. była wyraźna polaryzacja podmiotowa i majątkowa samodzielnych uczestników obrotu cywilno-prawnego, mianowicie Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych. W stosunkach cywilnoprawnych sytuacja przedsiębiorstwa państwowego była zatem porównywalna z sytuacją innych podmiotów prawa cywilnego. Stąd Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 kwietnia 2009 roku (sygn. akt II CSK 493/08, LEX nr 508811) przyjął, że od dnia 1 lutego 1989 roku przedsiębiorstwo państwowe może zasiedzieć służebność należącą także do Skarbu Państwa, w którego imieniu wykonywało do dnia 31 stycznia 1989 roku władztwo nad mieniem ( vide wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2009 roku, IV CSK 291/09, LEX nr 564973; z dnia 23 września 2010 roku, III CSK 319/09, OSNC - ZD 2011, Nr 2, poz. 36; ale także postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 roku, I CSK 11/05, Biuletyn SN 2006 r. Nr 5, poz. 11; z dnia 5 czerwca 2009 roku, I CSK 495/08, LEX nr 511975). Pogląd o dopuszczalności posiadania służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo państwowe już po dniu 1 lutego 1989 roku pojawił się także w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 roku (sygn. akt III CZP 70/09, OSNC2010, Nr 5, poz. 64). Nadto w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2015 roku (sygn. akt IV CSK 468/14, LEX nr 1767490) podtrzymano pogląd, że jeżeli w okresie przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 roku nowelizującej kodeks cywilny, przedsiębiorstwo państwowe korzystało bez tytułu prawnego z cudzej nieruchomości (niepaństwowej) w zakresie niezbędnym do obsługi i eksploatacji wybudowanych przez to przedsiębiorstwo urządzeń przesyłowych, to było ono posiadaczem służebności gruntowej podobnej do służebności przesyłu w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. W rozważaniach wskazano m.in., że jeżeli przed dniem 1 lutego 1989 roku zrealizowały się przesłanki pozwalające na stwierdzenie zasiedzenia tej służebności, zwłaszcza gdy upłynął stosowny okres posiadania, służebność tę nabywał Skarb Państwa, a nie przedsiębiorstwo państwowe ( vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 roku, III CZP 70/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 64; z dnia 9 maja 2003 roku, V CK 24/03, LEX nr 157310; z dnia 10 lipca 2008 roku, III CSK 73/08, LEX nr 461735; z dnia 16 października 2009 roku, II CSK 103/09, LEX nr 530696). Jeżeli do tego nie doszło, a po dniu 1 lutego 1989 roku utrzymywał się na nieruchomości niepaństwowej opisany dotychczasowy stan faktyczny, po upływie stosownego czasu, determinowanego dobrą lub złą wiarą posiadacza służebności, możliwe było nabycie przez zasiedzenie przez przedsiębiorstwo państwowe lub jego następcę prawnego, służebności gruntowej podobnej do przesyłu, a po dniu 3 sierpnia 2008 roku – służebności przesyłu. Okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c. podlega bowiem doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności ( vide uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013/12/139). Warunkiem doliczenia wcześniejszego okresu korzystania z urządzeń infrastruktury przez przedsiębiorstwo państwowe jest jednak to, że nieruchomość, na której znajdowały się te urządzenia nie była przedmiotem własności państwowej ( vide postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2013 roku, V CSK 440/12, LEX nr 1391378; z dnia 13 czerwca 2013 roku, IV CSK 672/12, LEX nr 1360293; z dnia 9 lutego 2012 roku, III CZP 93/11, LEX nr 1136115; z dnia 14 października 2011 roku, III CSK 251/10, LEX nr 1095830; ale również uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2007 roku, III CZP 30/07, OSNC 2008/5/43).

Mając na uwadze przytoczone wyżej szeroko orzecznictwo, sąd okręgowy wskazuje, że zaprezentowane poglądy prawne w całości wyczerpują rozprawę z przytoczonym wcześniej zarzutem apelacji, czyniąc go w całości niezasadnym. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż możliwość doliczenia do okresu zasiedzenia posiadania przez przedsiębiorstwa państwowe służebności przed rokiem 1989 roku jest stanowiskiem od lat ugruntowanym w orzecznictwie i nie budzącym jakichkolwiek wątpliwości interpretacyjnych. Dokonana przez apelującego wykładnia treści przepisów regulujących ww. stan jest nieprawidłowa, nadto rozszerzająca ich zastosowanie, albowiem uwzględniając bogaty dorobek judykatury w tym zakresie nie sposób w logiczny sposób przyjąć, aby na tych samych zasadach rozpatrywać sprawy, w których właścicielami nieruchomości obciążonej były zarówno osoby fizyczne, jak i Skarb Państwa.

Nadto wskazania wymaga, iż przewidzianą w orzecznictwie przesłanką dopuszczalności doliczenia okresu posiadania przed 1989 rokiem jest udowodnienie przez przedsiębiorcę energetycznego, że doszło do przeniesienia posiadania na rzecz jego lub jego poprzedników prawnych przez Skarb Państwa. Mając na uwadze materiał dowodowy zgromadzony w niniejszym postępowaniu sąd odwoławczy stwierdził, że również ten warunek został spełniony, a zatem brak było podstaw do podzielenia zarzutu apelującego w tym zakresie.

Odnosząc się natomiast do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 20 marca 1952 r. w zw. z art. 64 ust. 3 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP sąd odwoławczy wskazuje, iż jest on całkowicie niezasadny, albowiem nie odpowiada on celowi oraz okolicznościom towarzyszącym wprowadzeniu do polskiego ustawodawstwa instytucji służebności przesyłu. W tym zakresie sąd odwoławczy w pełni podziela obszerną argumentację zawartą w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2018 roku, (sygn. akt II CSK 876/16, LEX nr 2549454) i nie widzi potrzeby jej powielania.

Konkludując, uznać należało, iż na gruncie niniejszego postępowania sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy poczynił niezbędne ustalenia faktyczne, a także dokonał ich prawidłowej oceny prawnej, a co za tym idzie – orzeczenie zapadłe w punkcie I. zaskarżonego postanowienia odpowiada prawu i jako takie winno się ostać. Z tych względów sąd okręgowy wywiedzioną przez wnioskodawcę apelację na mocy art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił, o czym orzekł w punkcie 1. sentencji postanowienia.

Podstawę orzeczenia o kosztach postępowania w drugiej instancji stanowi art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Violetta Osińska Sławomir Krajewski Monika Rabiega